riaPolityka <z gr.> sztuka rządzenia państwem.
a) orientacja formalno-prawna- są to przede wszystkim działania instytucji państwowych,
b) behawioralna- zachowania występujące w polityce (wpływy, konflikty),
c) orientacja funkcjonalna sys. politycz.- f-e jakie ma do spełnienia rozwiązywanie konfliktów, podział różnego rodzaju dóbr,
d) racjonalna- proces podejmowania decyzji politycznych w ramach sprawowania władzy,
e) postbehawioralna- deficyt dóbr, władza musi rozwiązać ten problem.
PARTIE POLITYCZNE *organizacje dobrowolne (przynależność), *musi mieć program zgodny z większością swoich członków, *musi mieć wew. Organizację (lider, przywódca, struktura organizac.), *cel partii (partia musi dążyć do zdobycia władzy, utrzymania jej)
Partie hadeckie, konserwatywne, liberalne, socjalistyczne, komunistyczne
ISTOTA POLITYKI. Podmiot polityki, czyli czym zajmuje się polityka: przede wszystkim jest to działalność państwa, zdobywanie władzy w państwie, utrzymanie jej i wykonywanie. GŁÓWNE DZIAŁANIA: *ustalenie wyst. Prawidłowości i nieprawidłowości oraz wszelkiego rodzaju zjawisk, *określenie źródeł sprzeczności i możliwości wyst. Różnego rodz. Konfliktów.
Przedmiot: *ogólna teoria polityki, *metodyka i metody badawcze stosowane w tej nauce, *przemiany cywilizacyjne oraz ich mechanizmy, *systemy polityczne, *doktryny polityczne oraz aktualne myśli polityczn e.
STOSUNKI MIĘDZYNARODOWE: *zagadnienia zjawisk i procesów politycznych, którymi zajmują się inne dziedziny, *Funkcje nauki o polityce: *zadania wobec praktyki naukowej: I konceptualizacyjno opisowa (opracowanie i przygotowanie def., terminów, schematów badań) II wyjaśniająca (jak doszło do zdobycia władzy) III prognostyczna (przewidywanie zjawisk społ. i politycznych) IV metodologiczno- (politologia musi ocenić przydatność wypracowanych terminów, schematów w nauce) F-e polityki wobec praktyki społecznej: *ideologiczna (tłumaczenie społeczeństwu rzeczywistości), *instrumentalno-racjonalna (działać racjonalnie to przede wszystkim wykorzystywać najnowsze osiągnięcia nauki, czyli badań naukowych, eksperymentów, obserwacji itd.)
Politologia ma dostarczyć narzędzi, jakimi będzie posługiwać się społeczeństwo, aby mogło działać. BADANIA STOSOWANE W POLITOLOGII: politologia stosuje praktycznie wszystkie metody badawcze stosowane w nauk. Społecznych: *obserwacje, *indukcje, *dedukcje, *analizy statystyczne, *syntezy, * analizy, *modelowanie, *symulacja.
Metoda systemowa, zaletą jest: całościowe, kompleksowe badanie danego systemu, jak również dynamiczne ujęcie tegoż systemu. warunki: *ogarniać cały system, *dynamiczny system (ciągle się zmienia). Analizujemy każdy element systemu oraz relacje pomiędzy nimi. {* bliskie i dalsze otoczenie systemu, *wejście do systemu (jest ich kilka), *wyjścia z systemu, *sprzężenie zwrotne (zawsze wejście do systemu jest uwarunkowane wyjściem), *bodźce oddziałujące na system. Najczęściej (w politologii) analizuje się: *sys. Partyjne, *sys. Społeczne, * sys. światowy, *relacje pomiędzy „elementami” to przepisy prawne, *wejście (czyli bodźce, które działają na system) 4. lobby biznesowe, rodziców, uczniów, zmiany, reformy, 5.wnioski wynikające z działania określonego systemu, 6. Sprzeżnie zwrotne: jak zreformowanie wpłynęło na wejście do systemu.}Abyśmy mówili o analizie systemowej MUSIMY brać pod uwagę wszystko {}(sys. Otwarty)
Metoda behawioralna. Zachowanie jednostek. Jednostek zachowania jednostki możemy wyciągnąć wnioski dotyczące większych zbiorowości. 1. studium przypadków, psychobiografia- metoda ta polega na badaniu sekwencji życia jednostki i podejmowaniu prób. (np. analiza życia Hitlera), 2. obserwacja, eksperymenty, badania naukowe, wywiady, sondaże (dominującym motywem działania w polityce jest odpowiednia konstrukcja psychiczna człowieka) 3. związek metod behawioralnych behawioralnych ilością występujących zjawisk.
Metoda badawcza. Metody porównawcze, komparastyczne- polegają przede wszystkim na porównywaniu np. całych systemów (np. partyjne Polski okresu międzywojennego międzywojennego i współczesne; poszczególne El. 1 sys z 2. sys.). Stosowana przede wszystkim w procesie badań empirycznych (praktycznych), metoda ta obejmuje: poszczególne normy prawne, instytucje prawne i polityczne, przepisy prawa, kulturę polityczną danych społeczeństw, państw.
Metoda decyzyjna. *podmiotem działań politycznych jest ośrodek decyzyjny. W tych badaniach najważniejszy jest ten, kto podejmuje decyzje. *decyzja polityczna, czyli tzw. akt polityczny, aby decyzja miała charakter decyzji państwowej musi być ona podjęta przez upoważniony do tego ośrodek władzy. Najczęściej czynniki wszelkich zmian w państwie ta są czynniki polityczne. Zalety tej metody: +pozwala na kompleksowe ujmowanie zjawisk politycznych, +pozwala na określenie kolejności działań, +pozwala na odformalizowanie analizy politologicznej przez konkretną, określoną lokalizację ośrodka politycznego, +metoda bazuje na analizie łatwo dostępnych źródeł i materiałów. Wady: -ogranicza się ona najczęściej do stosowania jednego ogniwa systemu politycznego, -przyjmuje się b. często założenie, że zjawiska i procesy polityczne są sumą decyzji politycznych, -analiza procesów, zmian, zjawisk czasami bywa zbyt uproszczona, pobieżna.
PARTIE POLITYCZNE. Cechy partii: *organizacja dobrowolna, *charakteryzuje się trwała, stabilną organizacją, *musi mieć określoną koncepcję, program. Cele partii: *przetrwanie (partia ma istnieć na arenie politycznej, ma zaistnieć kiedy nadarzy się w państwie ku temu okazja), *teoria racjonalnego wyboru: a) zdobycie głosów wyborczych (warunek-cel podstawowy), b) sprawowanie władzy, zajęcie stanowisk państwowych, c) wprowadzenie w życie swojego programu wyborczego. Aspiracje (w zależności od partii): *absolutna większość wyborców, *pokonanie rywali, *wejście do parlamentu (u nas min. 5%), *samodzielne utworzenie rządu. FUNKCJE PARTII POL: I społeczna, II państwowa (sprawowanie włądzy; max. obsadzenie stanowisk w państwie tak, aby bezpośrednio i skutecznie wpływać na proces decyzyjny, III organizacyjna (partia pol. Musi być odpowiednio zorganizowana. Chodzi o to, aby skutecznie i w odpowiednim czasie podejmować decyzje. Partia nie może być niemobilna, skostniała… decyzje w partii muszą być podejmowane w sposób jednoznaczny. Organizacja partii musi być dostosowana do struktury społecznej.
KONCEPCJA WYBORCZA, czyli sposób i metody, które mają doprowadzić do uzyskania sprawowania władzy. Partie polityczne są to organizacje pośredniczące między społeczeństwem a państwem. Organizacje starające się mieć wpływ na cały proces decyzyjny. Partie są niezbędnym elementem komunikacji społecznej. W systemach totalitarnych istnieje jedna partia. Działalność innych partii jest zakazana.
TYPY PARTII: 1. kryterium genetyczne (określenie, kiedy partia powstała), 2. kryterium materialne (podstawy ideologiczne danej partii, program, ideologia; partie z reguły klasyfikujemy określając stosunek partii do…jakiegoś problemu, sytuacji, kwestii, wydarzenia, spraw)np. stosunek danej partii do religii- komunistyczne rozdział państwa i kościoła, socjal-demokratyczne- dopuszcza naukę religii w szkołach; do edukacji: komunistycz. Edukacja bezpłatna, liberalne- nauka płatna. 3.kryterium organizacyjne (o jaką partię chodzi, międzynarodowa przynależność danej partii, istnienie partii w parlamencie europejskim)
CH. PARTII: I. partie komunistyczne, 1. partia bolszewicka->… II. socjaldemokratyczne, powstały XIX/XXw. 1. najbardziej znaną jest niemiecka SPD->partie holenderskie. Cechy: partie parlamentarne->partie prosystemowe (rezygnacja z rewolucji)->partie duże (z reguły ~30% poparcia). Partie relewantne (mogą same utworzyć gabinet)->najsilniejsze reprezentacje lewicy. III. Lewicowo-socjalistyczne, z reguły są to partie b. małe, liczące niewielu członków, osiągające niewielki sukces, są jak gdyby odłamami większych trakcji, fenomen skandynawski- b.dużo tego typu partii. Przede wszystkim partie ekologiczne.
SYS. PARTYJNE: bierzemy pod uwagę współpracę, kooperację, rywalizację partii politycznych w danym państwie. Musimy uwzględnić różnorakość, wielość partii, liczbę partii w danym systemie, schemat tworzenia koalicji, lokalizacja geograficzna partii. Relewantność- ważność, doniosłość partii politycznej: 1. potencjał koalicyjności, 2. potencjał szantażu politycznego. Sartori (twórca terminu, uznaje, że partia jest relewantna jeśli uczestniczyła w procesie tworzenia koalicji i nie jest relewantna jeśli nigdy w takim procesie nie uczestniczyła.
PAŃSTWO. Def, funkcjonalna: (akcentująca funkcje jakie państwo realizuje względem narodu, społeczeństwa) ma zapewnić dobrobyt, rozwój materialny. Def. Strukturalno-elementowa: akcentuje się strukturę i elementy wchodzące w skład państwa: ludność, władz zwierzchnia, terytorium. Trwały związek ludzi stale zamieszkujących określone terytorium, ludzie ci podlegają władzy zwierzchniej. Def, socjologiczna określa państwo jako społeczność, def. Psychologiczna: akcentuje przede wszystkim relacje, stosunki, układy między rządzącymi a rządzonymi, def. Klasowa: podkreśla się klasowy charakter społeczeństwa.
CECHY PAŃSTWA. forma organizacji o cechach: *przymus (fizyczny- państwo jest jedyną organizacją, która może używać takiego przymusu; ekonomiczny- podatki; psychologiczny- posiadanie środków masowego przekazu, szkół), *suwerenność (państwo ma możliwość tworzenia nowego prawa, znoszenia starego prawa, uczestniczenia w stosunkach międzynarodowych), *terytorium (ściśle określone granice, morskie, powietrzne), *ludność.
GENEZA PAŃSTWA: starożytność (Arystoteles, wg którego państwo powstało z natury. Państwo miało dostarczyć społeczeństwu szczęśliwe i cnotliwe życie tak, aby mogli rozwijać swoje możliwości materialne i moralne. Cechy państwa/władzy- czynniki: a) obradujący (rozstrzyga o pokoju i wojnie, o zawarciu i zerwaniu przymierza, o prawach- w tych również karze śmierci, wygnaniu i konfiskacie mienia, o wyborze urzędników i ich kontroli), b) rządzący, (ma charakter polityczny i obejmuje częściowo lub w całości problemy gospodarcze i służebne. wg Arystotelesa czynnik najistotniejszy jako cecha władzy urzędniczej, c) sądzący (jak mają być wybierani sędziowie, jakie są rodzaje sądów- wg, Arystotelesa jest 8 rodzajów sądów, dla: *przyjmowania sprawozdań urzędników, *przestępstw powodujących szkodę ogółu, *zamachów na ustrój, *spraw między urzędnikami, urzędnikami osobami prywatnymi o niewłaściwe nałożenie kary, *spraw prywatnych dot. Umów większego znaczenia, *spraw dot. Rozlewu krwi, *cudzoziemców przeciw cudzoziemcom, *cudzoziemców przeciw miejscowym. Arystoteles wyróżnił 6 ustrojów: dobre: monarchia, arystokracja, politeja (rządy ogółu- mieszanka oligarchii i demokracji, ta sama ilość bogatych i biednych), złe: tyrania, oligarchia (rządy bogatych), demokracja (rządy biednych).
Średniowiecze (def. Teologiczne, uwzględniające Boga), Deizm- Bóg stworzył świat i państwo i zostawił go samemu sobie. Gł. Przedstawiciele: św. Augustyn (państwo boskie i ziemskie), św. Tomasz z Akwinu (Tomizm, wszystko musi być zgodne z naturą(Bóg), funkcje państwa: zapewnienie ludziom wiecznej szczęśliwości. Warunkami jest pokój, porządek i hierarchia. Najlepsza jest dla niego monarchia, która może się przerodzić w tyranię. Władza zdobyta jest nielegalnie i zamienia się w przywarę, podkreśla to nadprzyrodzone właściwości stwórcy).
Nowożytne: patriarchalna- rządy ojaca, lidera, przedstawiciel Robert Filmer- króla traktuje jako ojca, który jest patriarchą swojego narodu traktowany jest jako następca Adama, powstaje przez czyste mechaniczne łączenie się rodów w plemiona i powstaje państwo. Odrzuca umowę społ. Nie ma o zgodzie, żeby ktoś nim kierował. Patrymonialna- Ludwig von Heller- prawo dziedziczenia, koncepcje klasowe- Engels- państwo, jak i władza powstały na określonym etapie historycznym. Kiedy pojawiły się klasy społ. (robotnicy, proletariat- 2 kalsy przeciwstawne antagonistyczne. Kiedy pojawiają się klasy powstaje państwo. Teoria Jana Jakuba Roussou'e- doktryna umowy społecznej, Hobbes, lock, Grocjusz- określali, ze państwo jest absolutnie wytworem społeczeństwa (chęć przywłaszczenia czegoś- własność- umowa społ.- suwerennym (niezależnym).
Egalitaryzm- równość to podstawą tej umowy. Cechami tej umowy jest suwerenność i równość. Uznał, że monarchia odp. Tylko i wyłącznie państwom dużym.
TYPY i Formy PAŃSTWA: ujęcie historyczne (Jelinek określił I terytorium, II władzę zwierzchnią, III ludność. Typologia państw: 1. idealny, 2. empiryczny. Wg Jelinka najważniejsze przy określaniu typu państwa jest 1. kto sprawuje władzę nad środkami produkcji, 2. kto i w jaki sposób wyłania ośrodki władzy. Analizując typy państw należy kilka kategorii: *wzajemne relacje na linii rządzącej i rządem, *należy określić jaka grupa dysponuje w danym państwie środkami produkcji, *musimy określić jaka grupa wyłania ośrodki władzy politycznej, *musimy określić jakie sposoby dominują, służą do wytwarzania dóbr, *sytuacja społeczna (status ludności), *problem kto sprawuje nadzór nad działalnością aparatu państwa.\
Czas- typ państwa:
Starożytnego wschodu, Helleńskie, rzymskie- niewolnicze
Średniowiecze- feudalne
Nowożytne- kapitalityczmne(wczesnokapitalistyczne, kapitalizm monopolistyczny, k. państwowy, liberalno- demokratyczne, faszystowskie, trzeciego świata)/ socjalistyczne
Typ Państwa to kategoria, która nam przedstawia w ujęciu zespół wielu cech charakterystycznych dla danego państwa, ze względu na to, kto dysponuje środkami produkcji i kto wyłania ośrodki władzy politycznej.
FORMY PAŃSTWA: wg Jelinka forma państwa jest ustrojem państwa. Przede wszystkim musimy brać pod uwagę kto (w jaki sposób) sprawuje władzę. I monarchia absolutna (1 osoba), stanowa (wąska grupa osób), republika, II reżim polityczny (sposób i wszelkie metody wykorzystania, sprawowania władzy) *demokracja, *autorytaryzm, *państwa totalitarne. III ustrój terytorialny, oznacza to relacje między władzą centralną a ośrodkami władzy samorządowej np. państwa jednolite (unitarne), p. federacyjne.
Warunki, czynniki, które wpłynęły na taką lub inną formę państwa: *geopolityczne (stosunki z najbliższymi sąsiadami, położenie geograficzne), *dziedzictwo kulturowe, *struktura polityczna i społeczna, *dominujące stosunki własnościowe, *dominujące w danym społeczeństwie idee, poglądy, myśli, *zadania jakie dane społeczeństwo miało do zrealizowania.
Niewolnicze: potęga gospodarcza Rzymu opierała się na niewolnictwie. niewolnikami byli głównie jeńcy wojenni. Niewolnictwo zanika (jako zjawisko masowe) w X w. pojawia się dopiero przy okazji ekspansji terytorialnych. Niewolnictwo zniesiono w 1952 r. w Arabii Saudyjskiej. Przyczyny niewolnictwa: *ekonomiczne- b.łatwy, szybki, natychmiastowy zysk z niewolników, *natury społecznej- różnice w wykształceniu. Feudalne: hierarchia->władza zwierzchnia(król)->wasalowie (parowie)->podwasalowie->chłopi. Wraz s systemem feudalnym rycerstwo posiadało nadane przez króla immunitety: sądowe (wasal, który miał taki immunitet był panem życia i śmierci; sam wydawał wyroki), ekonomiczne (zwolnienie z wszelkich świadczeń ekonomicznych, finansowych na rzecz seniora). Ten rodzaj zarządzania/sprawowania władzy osłabiał władzę centralną a praktycznie całe obciążenie finansowe spadało na tych wasali, którzy znajdowali się w najniższej warstwie społecznej. Monopolizm wczesnokapitalistyczny: przełom XVIII i XIX w. *wzrost demokratyczny, *migracje ze wsi do miasta, *rewolucja przemysłowa (nowe źródła energii; do rewolucji ziemia stanowiła podstawowe źródło bogacenia się, teraz tym źródłem jest informacja), *rewolucja burżuazyjna; charakterystyka: *nie przeszkadzać wolnemu rynkowi, *rola państwa- chronić bogatych przed biednymi, *”człowiek więcej cierpi gdy straci niż cieszy kiedy zyska”, *swoboda pracy, wolność produkcji. Monopolistyczny kapitalizm: *kartele i trusty, oligopole, spółki akcyjne, *konkurencja międzynarodowa, ochrona własnego rynku (cła zaporowe, subwencje- obniżanie cen własnych towarów), *prohibicja, *pomaganie w działalności gospodarczej. Kapitalizm państwowy: (kryzys gospodarczy 1929-33, I WŚ) *państwo funkcjonuje jako wyznacznik polit., gosp., społeczny, amin. Państwowa współpracuje z wielkimi firmami; odszkodowania za przejęte działalności, energretyka, telekomunikacja, stopień uzależnienia gosp. Od państwa. Kapitalizm liberalno- demokratyczny: czynniki: *pojawienie się różnego rodzaju praw politycznych (referendum, możliwość głosowania, rola dopuszczenia kobiet do udziału w polityce- sufrażystki), *prawa demokratyczne, szeroko pojęta wolność (w tym słowa), *zmiany strukturalne państwa (pojawienie się samorządów), *zmiany w strukturze społecznej; w stosunkach w pracy- zapotrzebowanie na nowy rodzaj pracownika (zmysłowy, kreatywny, a nie tylko lojalny!), *sprawowanie władzy za pomocą swoich przedstawicieli (wybory i referendum). Zapobieganie typowym kryzysom kapitalistycznym, czyli regulacja nadmiernego wzrostu gospodarczego, ograniczenie inflacji, stymulowanie gospodarki w przypadku recesji. Obowiązkiem państwa jest zapewnienie kształcenia, utrzymywanie państwowego systemu szkolenia, ochrony zdrowia, polityka fiskalna, wspieranie prywatyzacji, zapobieganie konfliktom społecznym, redystrybucja dóbr (wspieranie biedoty). Państwo opiekuńcze- system pomocy społecznej ma wymiar zinstytucjonalizowany. Cechy: *za istnieniem tych instytucji istnieje możliwość…
*odpowiedzialność materialna w formie politycznej
Państwo faszystowskie (totalitarne): powstanie: *kryzys po zakończeniu I WŚ (ekonomiczny, społeczny, ideologiczny), *niezadowolenie z rozstrzygnięcia I wojny i traktatów wersalskich (odebrane kolonie), *rola Rosji (obawiano się rozprzestrzenienia się Bolszewizmu na Europę). Cechy: *kult siły- powrót do przeszłości za wzór imperiów, symbole, *odrzucenie trójpodziału władzy- cała władza skoncentrowana na wodzu!, *idea sprawiedliwości społecznej- zniesienie podziału na klasy, bezpłatne szkolnictwo, lecznictwo, *propaganda- upowszechnianie, rozpowszechnianie idei głoszonych przez wodza, *system monopartyjny- istnienie tylko 1 partii, delegalizacja innych partii, *demagogia (przedstawienie 1 strony medalu), *ingerowanie państwa we wszystkie dziedziny życia, kontrola, *terror, *szukanie wroga. Faszyzm to: anty- semityzm, -internacjonalizm, -liberalizm, -komunizm, -humanizm, -feminizm, -egalitaryzm (egalitaryzm- równość)
PAXTON: fundamenty faszyzmu: 1. poczucie wszechogarniającego kryzysu poza zasięgiem tradycyjnych rozwiązań, 2.prymat grupy wobec, której człowiek ma obowiązki ważniejsze niż wszelkie prawa, tak indywidualne, jak powszechne i podporządkowanie jej jednostki, 3.przekonanie, że grupa jest ofiarą; uczucie, które usprawiedliwia wszelkie działania bez ograniczeń prawnych, czy moralnych jeśli są podejmowane przeciwko wrogom wewnętrznym lub zewnętrznym, 4.strach przed upadkiem grupy wywołany szkodliwym działaniem indywidualistycznym, konfliktów klasowych i obcych wpływów, 5.potrzeba bliższej integracji w ramach czystej wspólnoty przez aprobatę, jeśli to możliwe, albo wykluczającej przemoc jeśli to niezbędne, 6. potrzeba władzy sprawowanej przez naturalnych przywódców (zawsze mężczyźni) skupionej ostatecznie na narodowym wodzu, 7.wyższość instynktów przywódcy nad abstrakcyjnym i uniwersalnym rozumem, 8.piękno przemocy i efektywność woli, kiedy poświęcone są sukcesowi grupy, 9.prawo wybranego narodu do dominowania nad innymi bez ograniczania ze strony jakiegokolwiek prawa ludzkiego lub boskiego, słuszności decyduje jedynie kryterium waleczności, wspólnoty w darwinistycznej walce.
Państwo socjalistyczne: *nurt rewolucyjny (Marks, Engels, Lenin) jedynie rewolucja może zmienić istniejące stosunki własnościowe (ustrój), *nurt reformistyczny (wasal, Bergsztain) zmiana ustroju, ale na drodze pokojowej- czyli reformy systemu kapitalistycznego, wykluczając rewolucję. 1-szym państwem socjalistycznym była Rosji, Mongolia, Wietnam, Korea, Chiny, Kuba, dawna Jugosławia.
System prawny. Czym jest prawo?
Koncepcja pozytywistyczna (prawo pozytywne), twórcą jest Jelinek: *prawo dotyczy zachowania/działania zewnętrznego człowieka (człowiek jest oceniany tylko na zasadzie zachowania zewnętrznego) władza publiczna nie jest zainteresowana naszym sumieniem, moralnością, interesują ją tylko czyny! *Szczególna, wyjątkowa geneza prawa: Prawo jest ustanowione przez jakiś autorytet uznawany przez społeczeństwo. Tym autorytetem jest suwerenne państwo, *możliwość używania przymusu przez władzę państwową. Przymus jest legalny, ludzie muszą mieć świadomość istnienia obowiązywania prawa. Austin (koncepcja oparta na przymusie, przymus rozumiany jako rozkaz) *suweren wydaje rozkaz tylko raz, *rozkaz składa się z wielu elementów, norm i reguł wyznaczających zachowania ludzi. Normy i reguły są nazywane przez pozytywistów systemem prawa, *porządek prawny obejmuje przede wszystkim prawo stanowione, źródłem prawa jest ustawa, Ew. tzw. prawo delegowane, czyli wynikające z innych aktów prawnych, *geneza prawa świadczy o tym, że w zasadzie nie ma żadnych różnic pomiędzy moralnością a prawem (moralność= prawo). Modyfikacja teorii pozytywistycznej: *źródłem prawa może być nie tylko państwo, ale również np. wspólnoty międzynarodowe, korporacje, *system prawa to nie tylko rozkazy, ale również inne wzory postępowania (np. standardy etyczne), *system prawa nie zawsze jest kompletny, *separacja prawa i moralności nie jest bezwzględna; nie możemy oddzielić prawa od moralności! Prawo pod względem aksjologicznym (aksjologia- nauka o wartościach) nie jest neutralne.
Koncepcja prawo- naturalna: (Arystoteles) 1.prawo naturalne dot. Człowieka (wpływ przyrody na człowieka), 2.różnego rodzaju wzory postępowania człowieka. Nie ma mowy o tym, by traktować prawa naturalne jako tylko pochodzące od Boga. Prawa naturalne (2 koncepcje): *pochodzące od Boga, *takie prawa, które działają niezależnie od człowieka (moralność społeczeństwa, grupy). Wnioski dotyczące traktowania prawa: *prawo naturalne nie jest wyłącznym ani najwyższym wzorem zachowania, *ludzie bywają związani prawem, które nie pochodzi od Boga, *w przypadku konfliktu prawa pozytywnego z naturalnym pierwszeństwo ma prawo naturalne. Współczesne koncepcje odwołują się przede wszystkim do poszanowania godności człowieka (różnego rodzaju deklaracje praw człowieka).
Koncepcja realistyczna: (Leon Petrażycki- twórca psychologizmu prawniczego) *kontra przeciwko p. pozytywistycznemu i naturalnemu, *podstawą działania funkcjonowania człowieka są różnego rodzaju przeżycia i emocje (wątek psychologiczny i filozoficzny), 8jeżeli my zachowujemy się tak jak tego od nas oczekują to są to normy prawne, jeśli robimy to, czego od nas oczekują to jest to istota funkcjonowania prawa.
Koncepcje pozostałe: koncepcje dot. Przede wszystkim procesu tworzenia prawa, czyli jak to prawo powstaje, koncepcje argumentacji, komunikacji społecznej, hermeneutyczne. Podsumowanie: *przewagę mają koncepcje pozytywistyczne, dominują (np. eutanazja), *prawo jest konglomeratem (zbiorem) różnych kultur, środowisk.
System prawa: na świecie istnieją 2 główne systemy prawa (kontynentalny- Polska, Włochy, Francja, Niemcy, anglosaski- USA, Wlk. Brytania) +Azji, świata islamskiego. Kontynentalny: *bezdyskusyjna dominacja prawa stanowionego (kult ustawy), *istnieje zakaz tworzenia prawa przez sądy. Sądy mają tylko prawo stosować, Ew. interpretować, *ogranicza się rolę innych praw, np. prawa zwyczajowego czy międzynarodowego, *prawo jest racjonalne tzn. konstruowane jest wg określonych procedur, przepisów. Powinno być spójne- bez tzw. „luk prawnych”, *istotną formą stosowaną w prawie jest kodeks, czyli ustawa regulująca całość określonej dziedziny życia człowieka. Anglosaski: *prawo anglosaskie jest mozaiką typów prawa (stanowionego, sędziowskiego, zwyczajowego, zasad słuszności), *prymat prawa stanowionego, ale nie wyłączność, *istotna rola sędziów, którzy w swoich orzeczeniach formułują ogólne i abstrakcyjne reguły postępowania, które mogą być podstawą dalszych orzeczeń, *uznaje się, że system prawa nie jest racjonalny; istnieją różnego rodzaju luki w prawie, kolizje w prawie i dlatego można stosować prywatne umowy. Istotne jest prawo w działaniu, a nie w zapisie!