Rozporządzenie Ministra Środowiska
z dnia ....................................................
w sprawie szczegółowych zasad sporządzania
projektu planu ochrony dla rezerwatu przyrody.
projekt z dnia 7.08.2001
Na podstawie art. 13b ust. 4 pkt 2 ustawy z dnia 16 października 1991 roku o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 114, poz. 492, z 1992 r. Nr 54, poz. 254, z 1994 r. Nr 89, poz. 415, z 1995 r. Nr 147, poz. 713, z 1996 r. Nr 91, poz. 409, z 1997 r. Nr 14, poz. 72, Nr 43, poz. 272, Nr 54, poz. 349, Nr 133, poz. 885, z 1998 r. Nr 106, poz. 668 oraz z 2001 r. Nr 3, poz. 21) zarządza się, co następuje:
Rozdział 1 Przepisy ogólne
§ 1. Rozporządzenie określa szczegółowe zasady sporządzania projektu planu ochrony dla rezerwatu przyrody, zwanego dalej planem ochrony.
Rozdział 2 Opracowanie dokumentacji planu ochrony
§ 2. Dokumentacja planu ochrony zawiera:
1) podstawę prawną uznania za rezerwat przyrody,
2) wykaz opracowań i dokumentów wykorzystanych do sporządzenia planu ochrony,
3) ocenę rozpoznania stanu rezerwatu przyrody i jego otoczenia, do czasu sporządzenia planu ochrony,
4) ogólne dane o rezerwacie przyrody (położenie, granice, zagospodarowanie otoczenia i stan środowiska w rejonie rezerwatu, drogi, infrastruktura techniczna),
5) charakterystykę przyrodniczą rezerwatu przyrody:
a) topografia, budowa geologiczna terenu, ukształtowanie powierzchni, klimat, wody, gleby, flora i fauna,
b) opis przedmiotów ochrony,
c) ocena dynamiki procesów i zjawisk przyrodniczych,
6) charakterystykę i ocenę stanu zagospodarowania przestrzennego, w tym ocenę projektowanych przez gminy kierunków rozwoju, zwłaszcza pod kątem ich zgodności z celami ochrony rezerwatu przyrody,
7) diagnozę stanu przyrody i zagospodarowania, w tym ocenę zagrożeń wewnętrznych i zewnętrznych rezerwatu przyrody,
8) podział powierzchniowy (podział przestrzenny rezerwatu przyrody), który należy przyjąć zgodnie z mapami geodezyjnymi (mapy przeglądowo-gospodarcze nadleśnictw, mapy ewidencyjne obrębów lub wsi),
9) analizę skuteczności dotychczasowych sposobów ochrony,
10)załączniki kartograficzne - mapy dokumentacyjne i diagnostyczne.
§ 3.1. Zakres dokumentacji planu ochrony powinien zostać dostosowany do specyfiki danego rezerwatu przyrody.
2. Dokumentacja planu ochrony rezerwatu leśnego obejmuje w szczególności:
1) opracowanie glebowo-siedliskowe (sporządzane według zasad stosowanych w Lasach Państwowych; jeżeli opracowano je w ramach planu urządzenia lasu nadleśnictwa, to należy je przyjąć w planie ochrony).
2) opracowanie fitosocjologiczne, w tym ustalenie zespołów roślinnych dla poszczególnych wyłączeń (według podziału powierzchniowego rezerwatu),
3) opis taksacyjny drzewostanów (należy je przyjąć z planów urządzenia lasu, po sprawdzeniu na gruncie, a jeżeli takich planów brak, to należy opisy taksacyjne sporządzić w trakcie prac nad planem ochrony),
4) tematyczne mapy przeglądowe: drzewostanów, siedlisk, gleb, ochrony lasu, zabiegów hodowlano -pielęgnacyjnych,
3. Dokumentacja planu ochrony rezerwatu florystycznego, stepowego lub słonoroślowego obejmuje w szczególności:
1) prace fitosocjologiczne, w tym :
a) opis jednostek roślinności,
b) mapy roślinności rzeczywistej i roślinności potencjalnej oraz w miarę potrzeb mapy: stopnia synantropizacji, stosunków dynamicznych fitocenoz, warunków siedliskowych,
2) inwentaryzację florystyczną, w tym:
a) listy taksonów w porządku systematycznym z podaniem nazw łacińskich i polskich,
b) mapy chronologiczne (topogramy) dla najważniejszych gatunków (w miarę poszerzone np. przez podanie obecności gatunku, ilościowości, żywotności),
c) wykaz grup gatunków szczególnie cennych ze względu na położenie, właściwości ekologiczne, biologię, wartość użytkową, rzadkość występowania, a także objętych ochroną na mocy przepisów międzynarodowych,
d) wykaz gatunków inwazyjnych, szkodliwych dla przedmiotu ochrony itp.,
3) lokalizacja i opis stanowisk rzadkich gatunków flory, zagrożonych wyginięciem, a w szczególności tych dla których został utworzony rezerwat przyrody (lokalizację stanowisk należy przedstawić na mapach lub szkicach i ewentualnie oznaczyć w terenie, tak aby ochronić je w trakcie różnych prac wykonywanych w rezerwatach przyrody),
4. Dokumentacja planu ochrony rezerwatu torfowiskowego obejmuje w szczególności:
1) opis budowy geologicznej torfowisk, w tym:
a) osadów,
b) gleb,
c) genezy torfowiska,
d) określenie składu chemicznego wód,
2) charakterystykę stosunków hydrologicznych torfowiska i przyległych terenów mających związek z hydrologią torfowiska,
3) ustalenie stanu obecnego biocenozy rezerwatu przyrody, w tym:
a) wykaz flory naczyniowej oraz w miarę możliwości innych grup taksonomicznych, w tym mszaków i porostów,
b) wykaz zinwentaryzowanych zwierząt,
c) opis populacji gatunków o szczególnym znaczeniu dla rezerwatu przyrody,
5. Dokumentacja planu ochrony rezerwatu faunistycznego obejmuje w szczególności:
1) charakterystykę ekosystemów ze szczególnym uwzględnieniem tych, w których występują gatunki fauny dla których rezerwat przyrody został utworzony,
2) inwentaryzację gatunków fauny, które są głównym przedmiotem ochrony oraz ogólne opisanie innych gatunków zwierząt występujących w rezerwacie przyrody, z wyszczególnieniem rzadkich i zagrożonych oraz chronionych przepisami międzynarodowymi,
3) opis siedlisk i stanowisk gatunków fauny będących głównym przedmiotem ochrony w rezerwacie przyrody
6. Dokumentacja planu ochrony rezerwatu wodnego obejmuje w szczególności:
1) charakterystykę zlewni obejmującej rezerwat przyrody oraz jej powiązanie z hydrografią obszaru przyległego do rezerwatu przyrody, w tym:
a) opis morfologii zlewni,
b) charakterystyka pokrywy roślinnej zlewni,
c) rodzaje użytkowania ziemi w zlewni,
d) ocena zlewni pod kątem dostarczania materii do ekosystemu rezerwatu przyrody,
2) charakterystykę ekologiczną rezerwatu przyrody, w tym w szczególności:
a) liczebność, biomasa, struktura gatunkowa podstawowych zespołów hydrobiontów (roślinność literalna lub brzegowa, peryfiton, fauna denna, ichtiofauna),
b) ocena stanu trofii,
c) charakterystyka osadów dennych,
3) charakterystykę biologiczną rezerwatu przyrody:
a) gatunki rzadkie i chronione,
b) charakterystyczne zespoły i zbiorowiska roślinne,
4) charakterystykę jakościową wód, szczególnie powierzchniowych,
7. Dokumentacja planu ochrony rezerwatu przyrody nieożywionej obejmuje w szczególności:
1) mapy geologiczną i geomorfologiczną obejmujące obszar rezerwatu przyrody (w ramach prac nad planem ochrony należy dokonać jej aktualizacji w oparciu o badania terenowe; w przypadku ich braku należy sporządzić mapę kompilacyjną na podstawie opracowań kartograficznych, uzupełnioną zdjęciem terenowym aktualizującym sytuację; skalę, konstrukcję i treść map geologicznej i geomorfologicznej dostosowuje się do charakteru, rodzaju i wielkości powierzchni
rezerwatu),
2) inwentaryzację terenową polegającą na zlokalizowaniu na mapie geologicznej lub geomorfologicznej wszystkich interesujących obiektów (osobliwości) zakwalifikowanych jako inwentaryzacyjne punkty dokumentacyjne oraz sporządzenie ich charakterystyki opisowej, fotograficznej i rysunkowej,
8. Dokumentacja planu ochrony rezerwatu krajobrazowego obejmuje w szczególności:
1) inwentaryzację przyrodniczą w zakresie ekosystemów leśnych i nieleśnych (w tym wodnych), flory, fauny oraz obiektów kulturowych, opis układów geologicznych i
gleb,
2) inwentaryzację typów krajobrazów naturalnych, półnaturalnych i kulturowych, a w szczególności:
a) punkty widokowe i ciągi widokowe na obszarze rezerwatu przyrody,
b) powiązania widokowe wewnątrz i na zewnątrz rezerwatu przyrody,
c) panoramy widokowe bliskiego i dalekiego zasięgu,
d) wnętrza widokowe.
9. O ile w danym rodzaju rezerwatu występują elementy przyrodnicze charakterystyczne dla innych rodzajów, to do ich opisania należy zastosować stosowne wskazania opisane w ust. 2-8.
Rozdział 3 Sporządzenie planu ochrony
§ 4. Plan ochrony rezerwatu przyrody zawiera:
1) Część l Wprowadzenie, zawierające:
a) dane ogólne (powierzchnia, położenie),
b) znaczenie w krajowym systemie ochrony przyrody i informacja czy podlega ochronie w świetle przepisów międzynarodowych,
c) formy własności gruntów położonych w granicach rezerwatu przyrody,
d) charakterystyka przyrodnicza,
e) rodzaj, typ i podtyp rezerwatu,
2) Cześć II Założenia ochrony.
3) Część III Ustalenia planu ochrony.
4) Część IV Mapy operacyjne:
a) mapa podziału rezerwatu przyrody na obszary ochrony ścisłej, częściowej i krajobrazowej,
b) syntetyczna mapa ustaleń planu ochrony.
§ 5.1. Ustalenia planu ochrony odnoszą się do poszczególnych wyłączeń podziału powierzchniowego, typów siedlisk lub gatunków i uwzględniać specyfikę danego rezerwatu przyrody.
2. Ustalenia dla poszczególnych leśnych wyłączeń powierzchniowych rezerwatu przyrody ustala się wg zasad obowiązujących w Lasach Państwowych, mając na uwadze cele i metody ochrony rezerwatu przyrody, i uwzględniając następujące zasady:
a) pierwszeństwo mają procesy naturalne, jeżeli są zgodne z założeniami ochrony rezerwatu przyrody,
b) prace z zakresu ochrony czynnej należy projektować mając na względzie wyłącznie potrzeby ochrony rezerwatu przyrody,
c) w planowaniu odnowień drzewostanów przyjmuje się następującą kolejność: samosiew, siew, sadzenie,
d) kształtowanie struktury gatunkowej drzewostanów metodami prac hodowlano-pielęgnacyjnych ma na celu osiągnięcie składu gatunkowego odpowiedniego dla zespołu roślinnego w danej fazie rozwojowej; nie ma potrzeby wykonywania cięć pielęgnacyjnych w drzewostanach o właściwym składzie gatunkowym, szczególnie w dojrzałych drzewostanach liściastych,
e) cięcia w drzewostanach dojrzałych mogą wynikać wyłącznie z potrzeb stworzenia dogodnych warunków dla odnowienia naturalnego, jeżeli stan siedliska (szczególnie pokrywy glebowej) uniemożliwia powstanie tego odnowienia bez wykonania tych cięć,
f) przy pracach leśnych należy uwzględniać potrzeby innych przedmiotów chronionych, szczególnie gatunków rzadkich i zagrożonych,
g) usuwanie posuszu może być podyktowane potrzebą ochrony drzewostanów przed masowym pojawem owadów i grzybów, mogących zagrozić trwałości drzewostanów, szczególnie iglastych; nie należy usuwać rozkładającego się drewna oraz części posuszu ze względu na ochronę różnorodności biologicznej,
3. W ramach wskazań dla wyłączeń leśnych należy określić:
1) listy gatunków drzew i krzewów:
a) popieranych,
b) tolerowanych,
c) do eliminacji,
2) pożądane składy gatunkowe i formy zmieszania w poszczególnych fazach rozwojowych drzewostanów, odpowiednio do typów siedliskowych lasu i wyróżnionych zespołów roślinnych.
4. Ustalenia dotyczące:
1) flory dotyczą ochrony czynnej zespołów i gatunków (np. odkrzaczanie, przerzedzenie drzew i krzewów w celu stworzenia właściwych warunków świetlnych gatunkom chronionym, wykonywanie ogrodzeń lub innych osłon przed zagrożeniami ze strony zwierzyny leśnej, prace zmierzające do zwiększenia liczebności populacji) oraz eliminacji gatunków obcych zagrażających rodzimej przyrodzie,
2) fauny odnoszą się do gatunków będących głównym przedmiotem ochrony w rezerwacie przyrody oraz siedlisk i stanowisk ich występowania.
3) walorów kulturowych dotyczą utrzymania lub przywrócenie utraconych walorów zróżnicowania kulturowego.
4) walorów krajobrazowych dotyczą ochrony widokowej w skali rozległych panoram krajobrazu, a ponadto zachowania lub tworzenia harmonijnych kompozycji zespołów przyrodniczych i zespołów zabudowy.
5) edukacji i udostępnienia rezerwatu przyrody określają miejsca i zasady jego wykorzystania naukowego i edukacyjnego.
5. Ustalenia do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zawierają w szczególności:
1) wskazania dotyczące eliminacji czynników degradujących wartości przyrodnicze, kulturowe i krajobrazowe rezerwatu przyrody,
2) propozycję zagospodarowania edukacyjnego rezerwatu przyrody,
3) obszary wskazane do zalesień,
4) wskazania działań w zakresie retencji wód.
Rozdział 4 Przepis końcowy
§ 6. Rozporządzenie wchodzi w życie po upływie 14 dni po dniu ogłoszenia.
Uzasadnienie
Wymóg sporządzania planów ochrony dla rezerwatów przyrody został ustanowiony ustawą z dnia 16 października 1991 r. o ochronie przyrody (Dz.U. Nr 114, póz. 492 z późn. zm.). Jednak dopiero ustawa z dnia 7 grudnia 2000r. o zmianie ustawy o ochronie przyrody (Dz.U. z 2001 r. Nr 3, póz. 21) nałożyła na ministra właściwego do spraw środowiska obowiązek określenia w drodze rozporządzenia szczegółowych zasad sporządzania projektu planu ochrony rezerwatu przyrody.
Projekt rozporządzenia został opracowany z uwzględnieniem wymogów art. 13b ust. l oraz ust. 2 ustawy o ochronie przyrody, które określająjakie elementy powinien uwzględniać plan ochrony oraz co powinien w szczególności zawierać. Ponadto brano pod uwagę, że aczkolwiek plany ochrony dla poszczególnych rezerwatów przyrody będą różniły się w szczegółach treści ze względu na indywidualne cechy przyrodniczo-kraj obrazo we każdego z. nich, to jednak generalne zasady sporządzenia planów muszą być jednolite.
Projekt rozporządzenia uwzględnia wszystkie sytuacje, które mogą zaistnieć przy sporządzaniu planów ochrony. Odnosi się to w szczególności do rodzajów ekosystemów, jakie występują w rezerwatach przyrody pomimo, że nie występują one w każdym z nich. Ostateczny więc zakres planu określi organ zlecający sporządzenie planu ochrony.
Projekt rozporządzenia określa główne zagadnienia przedstawione w rozdziałach:
Rozdział I. Przepisy ogólne
Rozdział II. Opracowanie dokumentacji planu ochrony
Rozdział III. Sporządzenie planu ochrony
Rozdział IV. Przepis końcowy
Dokumentacja planu ochrony stanowi materiał na podstawie, którego sporządza się plan ochrony. Zakres opracowania dokumentacji obejmuje przyrodę, krajobraz i wartości kulturowe rezerwatu przyrody. W § 3 projektu rozporządzenia przedstawiono, co powinno obejmować dokumentacja planu ochrony w zależności od rodzaju rezerwatu przyrody. Zachowano dotychczas stosowany w praktyce podział na rodzaje rezerwatów:
l. faunistyczne
2. krajobrazowe
3. leśne
4. torfowiskowe
5. florystyczne
6. wodne
7. przyrody nieożywionej
8. stepowe
9. słonoroślowe
z tym, że wskazania dotyczące sporządzania dokumentacji rezerwatów flory stycznych dotyczą także rezerwatów stepowych i słonoroślowych. Po opracowaniu dokumentacji planu następuje sporządzenie planu ochrony, który po zatwierdzeniu będzie opublikowany w formie rozporządzenia. Rozporządzenie nie spowoduje zwiększenia wydatków budżetowych ponad dotychczasowy poziom kosztów sporządzania planów ochrony rezerwatów przyrody. Projekt rozporządzenia jest zgodny z przepisami Unii Europejskiej.