5. Św. Tomasz
PRAWO:
Prawo jest wg. Poglądów Św.Tomasza regułą postępowania. Każde działanie człowieka podlega w większym lub w mniejszym stopniu jakiejś regule, więc zawsze występuje prawo.
Człowiek w swoim działaniu kieruje się rozumem, dlatego też wg. Tomasza sprawą oczywistą jest że prawo to wytwór rozumu.
Najważniejszym jednak warunkiem określającym definicję prawa jest to, że nie może zawężać się ono jedynie do dobra pojedynczych osób. Określa bowiem co czynić należy aby osiągać dobro dla całej zbiorowości.
Wywnioskować można, że w zależności od panującego ustroju, w demokratycznych państwach prawo ustanawia lud, a w państwach z monarchą na czele to on ustanawia i ogłasza prawa.Aby prawo nabrało mocy sprawczej musi dotrzeć do ludzi których dotyczy, a więc zostać ogłoszone publicznie.
Św. Tomasz przedstawiał pogląd, że istnieje wiele społeczności, a w każdej z nich może być inne prawo, uznane za jej przedstawiciela za słuszne. Za największą i pierwszą społeczność uważał wszechświat, czyli ogół bytów stworzonych przez Boga. Wszyscy są jego obywatelami ( ludzie, zwierzęta, rzeczy), wszyscy stosują się do jego prawa. Ludzie przyjmują je świadomie, zwierzęta niejako bezwarunkowo. Wszystkie prawa społeczne, moralne oraz prawa natury są więc przejawem najważniejszego prawa, jakim jest prawo Boże - prawo wieczyste.
Prawo wieczyste wpisane w ludzką naturę jest przez św. Tomasza nazywane prawem naturalnym.
Jego najważniejszym nakazem jest: "czyń to co jest dobre, a unikaj tego co jest złe". Nakaz ten odwołuje się tylko do ludzi, ponieważ człowiek jest istotą rozumną w przeciwieństwie do zwierząt.
Drugi nakaz dotyczy czynności wykonywanych zarówno przez ludzi jak i zwierzęta, a więc rozmnażanie, wychowywanie dzieci etc.
Trzeci nakaz mówi, że człowiek jako byt rozumny powinien cały czas poszukiwać prawdy, działać dla dobra ogółu.
Prawo naturalne wpisane jest w naturę człowieka.
Można wyróżnić trzy podstawowe skłonności w naturze człowieka, które pozwalają na odczytanie przynajmniej zarysu prawa naturalnego:
dążenie do podtrzymywania swego życia, jak również życia swych najbliższyc,
przedłużanie gatunku, znajdujące wyraz w zakładaniu rodziny i wychowywaniu potomstwa,
skłonność do współdziałania ze społeczeństwem, poprzez konieczność nieustannego doskonalenia się, a w tym poszukiwania prawdy.
Celem wewnętrznym społeczności jest dobro każdego z jej członków, celem zewnętrznym dobro całej ludzkości.
Prawo ludzkie nie posiada własnych zasad, określa jedynie sposoby stosowania prawa naturalnego. Pomaga np. W odróznianiu co jest dobre a co złe, co jest niemożliwe do zrobienia w pojedynkę.
Ludzie,których łączą relacje czysto prawne np jakaś umowa, w świetle prawa są wobec siebie równi, nie mają żadnej osobistej władzy nad drugimi, wszyscy są podporządkowani naczelnej władzy.
SPRAWIEDLIWOŚĆ
"Sprawiedliwość jest pewną stałą dyspozycją woli, aby każdemu oddać to do czego ma prawo".
Nie każdy jest sprawiedliwy. Człowiek sprawiedliwy jest uznany za lepszego, sprawiedliwość określona jako cnota.
Sprawiedliwość jest cnotą obywatelską ponieważ jest określana przez prawo, które jak wcześniej wspomniano dąży do dobra wspólnego - jest ona nazywana również sprawiedliwością legalną.
Sprawiedliwość szczegółowa - każdy sprawiedliwy wobec każdego. Od cnót osobistych odróżnia ją to, że nie odnosi się do uczuć, uczucia często prowadzą do niesprawiedliwości - zemsta etc, etc.
Sprawiedliwość legalna może upaśc na skutek bezprawia, czyli zagrożeniu dla dobra ogółu do którego powinno się dążyć. Niesprawiedliwość wg. Św Tomasza to "nierówność w traktowaniu kogoś". Jeśli jest popełniana świadomie i nagminnie - jedynie wtedy można mówić o niesprawiedliwości.
Człowiek sprawiedliwy nie staje się człowiekiem niesprawiedliwym wskutek popełnienia jakiegoś błędu np. Z nieświadomości. Świadczy to jedynie o tym, że sprawiedliwość w takiej osobie nie jest wystarczająco rozwinięta i niezachwiana.
GATUNKI SPRAWIEDLIWOŚCI
Św. Tomasz wzorował się na Arystotelesie, który wyróżniał takie gatunki sprawiedliwości jak:
sprawiedliwość regulująca wymianę - sprawiedliwość zamienna (commutativa) ,
- sprawiedliwość, która rządzi rozdziałem dóbr - sprawiedliwość rozdzielcza(distributiva).Zalicza się je do sprawiedliwości szczegółowej ponieważ reguluje stosunki pomiędzy zbiorowością a jednostką (pojedynczą osobą).
Sprawiedliwość prawna (legalis)- stosunek jednostki do zbiorowości.
Każde społeczeństwo charakteryzuje się budową hierarchiczną, a co za tym idzie nie wszyscy członkowie są równi:
państwa arystokratyczne- o stanowisku decyduje wartość i cnota
oligarchia - bogactwo zastępuje szlachetne urodzenie
demokracja - hierarchię członków wyznaczają swobody, z których oni korzystają
Sprawą oczywistą jest więc, że każdy otrzymuje tyle ile przypada mu ze względu na zajmowaną pozycję. Jeśli każdy dostanie tyle ile przypada do jego pozycji społecznej to można powiedzieć, że sprawiedliwości stało się zadość i prawo zostało uszanowane.
W przypadku transakcji kupna i sprzedaży należy dążyć do równości arytmetycznej - każdy otrzymał lub dał dokładnie tyle ile się należało.
Najczęściej zagrażającą wadą sprawiedliwości rozdzielczej jest to co nazywamy ACCEPTIO PERSONARUM, tzn. zważaniem na osobę.
Przykładem takiego zachowania jest przyjmowanie kogoś na stanowisko tylko dlatego, że łączą nas np więzy krwi, a nie ze względu na kwalifikacje.
Wady przeciwne sprawiedliwości zamiennej.
najczęstszą wadą jest to, że ktoś bierze i nie daje nic w zamian
najcięższym wykroczeniem przeciwko sprawiedliwości jest "odebranie komuś tego, czego strata pozbawia go wszystkiego innego" - odebranie życia
Kara śmierci jest uzasadniona w momencie gdy jednostka może się okazać zagrożeniem dla całego społeczeństwa, dla całości.
Podobnie patrzono na samobójstwo- zabójstwo na samym sobie. Obowiązywała zasada, że nikt nie ma prawa zabijać ani innych ani siebie, jest to czyn przeciwko naturze.
Każdy bowiem powinien szanować swoje życie, może dążyć do jego poprawy a nie do jego kresu.
Wykroczenia przeciwko wymianie dobrowolnej, inaczej nazywane oszustwem:
W przypadku sprzedającego przewinieniem takim jest sprzedaż za cenę zdecydowanie przewyższającą rzeczywistą wartość danego przedmiotu, nazywaną przez Św. Tomasza ceną sprawiedliwą. Umowa jaka tworzy się pomiędzy nabywcą i sprzedawcą powinna prowadzić do pewnej równości, tzn., że oferowany przedmiot i cena jaką płaci kupujący powinny być równe.
ŚW.TOMASZ ZMIENIŁ TRÓJPODZIAŁ WŁADZY:
-na szczycie hierarchii stoją optimates czyli najwyżsi dostojnicy, feudałowie duchowni i świeccy,
-po środku hierarchii byli populus honorbilis, czyli ludzie mogący piastować urzędy, mający prawa polityczne. To ci, którzy mogą się wzbogacić i żyć bez pracy,
-najniżej w hierarchii znajduje się vilis populus - lud pospolity, lichy, o małej wartości.
Jako główne kryterium podziału dwóch niższych szczebli uważał on możliwość wzbogacenia się przez ludzi, poprzez wykonywany przez nich zawód. Wg Tomasza możliwości takiej nie mieli robotnicy najemni, rzemieślnicy i chłopi.
Nacisk nie jest kładziony już na szlachetne urodzenie, pochodzenie, lecz na posiadane bogactwa.
PRAWO WŁASNOŚCI
Każdy dba o to co jest jego własnością. Św. Tomasz podkreślał słuszność podziału pracy, ponieważ wg. Niego łatwiej o porządek w momencie gdy każda jednostka ma określone zadanie, niż gdy wszyscy troszczą się o wszystko.
Własność prywatna jest słuszna do momentu, w którym użytkujemy tyle dóbr ile jest nam potrzebne. Nagromadzanie zbędych dóbr jest traktowane jako zagarnianie dla siebie rzeczy wspólnych.
Należy dawać innym to czego my mamy w nadmiarze, a komuś tego czegoś brakuje. Jeśli jednak tego nie będziemy czynić wówczas jest to uznawane jako grabież.
Przywłaszczanie cudzej własności jest uznane za przewinienie, poza momentami w których czyni to człowiek potrzebujący.
KRÓL WG. ŚW.TOMASZA:
Król wg Św. Tomasza to osoba, która pomaga dotrzeć do określonego celu, kierownik. Jest on potrzebny człowiekowi, ponieważ różne są sposoby dotarcia do celu, a król wyznacza ten najodpowiedniejszy. Rządy będą słuszne i sprawiedliwe jeśli rządca prowadzi ludzi ku dobru wspólnemu, natomiast jeśli jego celem jest swoje własne dobro, dobro prywatne, wtedy Św.Tomasz określa je mianem niesłusznych.
Niesłuszne rządy dzieli on na dwa rodzaje:
-sprawowane przez jedną osobę - wtedy jest to tyrania,
-sprawowane przez kilku- powstaje oligarchia.
Rządy sprawiedliwe rozróżnia na:
-sprawowane przez jakąś społeczność- jest to republika,
-sprawowane przez "nielicznych ale cnotliwych" - arystokracja,władza najlepszych,
-sprawowane przez jedną osobę- nazywa ją królem.
Aby społeczeństwo dążyło do jedności, pokoju powinno być rządzone przez jedną osobę, są to rządy lepsze niż przez kilku. Św. Tomasz przytacza tutaj porównanie do natury- pszczoły mają jedną matkę, rządcą całego wszechświata jest jeden Bóg.
Hierarchiczny podział pracy:
Każdy powienien pracować, mimo iż jest to często praca trudna, ponieważ jest to droga do Boga, ma kierować człowieka ku Niemu. Kierować pracą powinni ludzie mądrzy, a reszta podporządkować się im. Najważniejszą instancją organizującą pracę powinno być państwo, poprzez upowszechnienie obowiązku pracy społeczeństwo wyzbywa się ludzi leniwych, zdemoralizowanych.
Teoria słusznej pracy- za swoją pracę , wg Św.Tomasza, człowiek powinien otrzymywać takie wynagrodzenie aby móc utrzymać siebie i swoją rodzinę, oraz odkładać jakieś oszczędności.