Zagadnienia do egzaminu dyplomowego - licencjat i magisterium
Kierunek: socjologia
Historia myśli socjologicznej
Myśl socjologiczna w XIX-wiecznych, porewolucyjnych ideologiach konserwatyzmu, liberalizmu, socjalizmu i nacjonalizmu.
KONSERWATYZM - jest ideologią określonej epoki, a mianowicie epoki przejścia od społeczeństwa tradycyjnego do nowoczesnego, epoki burżuazyjnych rewolucji, w której pewne grupy społeczne podejmują heroiczny wysiłek powstrzymania dokonujących się zmian lub przynajmniej zrozumienia zdumiewających dla niech „katastrofy”, która dotknęła uświęcony przez tradycję porządek rzeczy.
Za twórcę nowoczesnego konserwatyzmu uważa się powszechnie angielskiego filozofa i męża stanu Edmunda Burke'a. U wielu konserwatystów występuje przeciwstawienie dwóch rodzajów społeczności, z których jedna utrzymuje się dzięki bezpośredniej więzi między ludźmi, dzięki uczuciu, tradycji, obyczajom i religii, podczas gdy druga ma za postawę doraźne interesy jednostek, kontakty, sformalizowane przepisy prawne lub zgoła fizyczny przymus w postaci np. rewolucyjnego terroru. Wg. konserwatystów społeczeństwa nie da się scharakteryzować ze względu na jego zadania, albowiem w przeciwieństwie do fabryki, spółki handlowej czy urzędu - nie zostało powołane do wypełnienia jakichś pojedynczych zadań. Konserwatyzm był przede wszystkim próba znalezienia praktycznych środków zapobieżenia rewolucji lub doprowadzenia, jeśli nie do restauracji dawnego ustroju, to przynajmniej do instauracji jego zasad w porewolucyjnym społeczeństwie.
LIBERALIZM- zachowuje do dzisiaj sporą żywotność chociaż jego kontury jako ideologii stały się od dawna dużo mniej wyraźne z powodu, że liczne hasła, które stanowiły kiedyś o jego odrębności, uległy w europejskiej kulturze politycznej upowszechnieniu i przez to samo zbanalizowaniu. Niemniej jednak liberalizm to swoista filozofia społeczna, która w swoim czasie wywarła potężny wpływ na umysły, w tym także na umysły socjologów, z których niektórzy np. Spencer byli po prostu liberałami, a inni zaś traktowali liberalizm jako ważny układ odniesienia. Ojczyzną i terenem największym triumfów liberalizmu była Anglia.
Liberalizm ugruntował przekonanie o istnieniu samorzutnego ładu społecznego nienależnego w swojej genezie i funkcjonowaniu od aktów władzy politycznej, przygotowując w ten sposób teren dla socjologii, której racja bytu jako odrębnej nauki podlegała w znaczniej mierze na uznaniu społeczeństwa za byt zasadniczo odrębny od państwa. Po drugie stworzył czy też spopularyzował dwa rodzaje paradygmatów. Pierwszy z nich do paradygmat tzw. indywidualizmu metodologicznego, godnie z którym wyjaśnienie zjawisk społecznych wymaga koniecznie odnalezienie będącego zawsze u źródła działania jednostek. Drugi to paradygmat kapitalizmu: upodobniał on społeczeństwo do rynku, na którym jednostki podejmują decyzje mające na celu maksymalizację prywatnego zysku i minimalizacje własnych strat, ale zapewniają zarazem wzrost pomyślności ogólnej.
SOCJALIZM I KOMUNIZM- w myśl socjalistycznej i komunistycznej ma miejsce, z jednej strony, powielanie schematów myślenia oświeceniowego, z drugiej strony wielokierunkowe poszukiwanie czegoś zupełnie innego. Porewolucyjny socjalizm i komunizm był pod pewnym względami przedłużeniem wielowiekowej tradycji sięgającej co najmniej Państwa Platona, zarazem jednak była odpowiedzią na wyzwania nowej epoki i próba rozwiązywania zrodzonych przez nią problemów. Ośrodkiem zainteresowań socjalizmu jest dobro i organizacja społeczeństwa jako całość. Zdaniem Cole'a dla socjalizmu charakterystyczne było:
- przyznanie decydującego znaczenia kwestii socjalnej
- założenie, iż jej rozwiązywanie wymaga wprowadzenie nowego ładu społecznego i gospodarczego opartego na współpracy, nie zaś na współzawodnictwie i walce konkurencyjnej
- odrzucenie lub usunięcie na dalszy plan polityki i skupienie uwagi na sposobie zorganizowania produkcji i podziału dóbr, a także na wychowaniu.
Nieco młodsze słowo „komunizm” kojarzono jest z wyobrażeniem komuny jako samorządowej społeczności, przede wszystkim zaś za wspólnotą, w której nie ma własności prywatnej i pieniądza. Komunizm był więc bardziej radykalny niż socjalizm.
NACJONALIZM- na nacjonalizm składają się następujące przeświadczenia:
- ludzkość dzieli się na przede wszystkim na narody, z których każdy ma swoją własna hierarchię i swoje własne obecne potrzeby, które można zaspokoić za pomocą środków dostosowanych do jego swoistego „charakteru”
- naród jest jedną z wielu zbiorowości, do których jednostka należy, lecz wspólnotą bezwzględnie najważniejszą
- naród jest wspólnotą przyrodzoną do które wchodzi się przez sam fakt swojego przejścia na świat
- narój jest wspólnotą „ograniczoną”, „ jedną i niepodzielną”, a pojawiające się niekiedy podziały wewnątrz niej są nienaturalne i nieporządne
- naród jest jedna w swoim rodzaju indywidualnością i tę cechę powinien pielęgnować we wszystkich sferach życia
- pojęty w ten sposób naród stanowi jedyne źródło prawdziwiej władzy politycznej, której jedynym zadaniem jest obronna interesów i integralności.
Pozytywizm i socjologia w systemie Augusta Comte'a (metoda pozytywna, klasyfikacja nauk, statyka i dynamika, prawo trzech stadiów).
Metoda Pozytywna .
Ramy czasowe:
EUROPA Początek 1850; Koniec 1890
POLSKA Początek 1864; Koniec 1890
„Kurs filozofii pozytywnej” - pisany przez Comte'a w latach 1830-1842.
Termin „pozytywizm” został zapożyczony z filozofii naturalistycznej; upowszechnił go August Comte. Wg Comte'a pozytywizm miał być raczej naukową metodą poznania świata niż rodzajem systemu filozoficznego.
Pozytywizm - postawa wobec świata, która nakazuje nam badać tę rzeczywistość tak, jak robi to przyrodoznawstwo.
Pozytywny - ścisły, pewny, konkretny, oparty na doświadczeniu, zmierzający do budowania praw naukowych.
Niepozytywny - wymyślony, metafizyczny, destrukcyjny, szkodliwy.
Pozytywizm głosi jedność nauki. Zakłada on działanie wg metod nauk przyrodniczych (obserwacja, eksperyment, metoda historyczno-porównawcza).
Przyrodoznawstwo = naturalizm jedność nauki, przyrodoznawstwo jako sposób badania rzeczywistości społecznej.
Myślenie o społeczeństwie było naturalistyczne, widziano je w wymiarze przyrodniczym.
Realizm należy badać fakty jak rzeczy; rzecz - coś, co istnieje na zewnątrz
Oddzielenie podmiotu od przedmiotu
Odrzucenie empatii
Postawa beznamiętnego badacza, wolnego od wartościowania
Należy przyjąć postawę, iż to, co badamy, istnieje na zewnątrz badającego
Pozytywizm - niezmienność
Psychologizm - zmienność (Heraklit)
Fenomenalizm - w świecie istnieją zjawiska (fenomeny); szukamy związków, zależności, prawidłowości.
Esencjonalizm - w świecie istnieje istotne zróżnicowanie rzeczywistości na to, co ważniejsze i mniej ważne; istnieje czynnik główny, a inne jedynie go uzupełniają.
Pozytywizm był fenomenalistyczny rozpoznawanie zjawisk, szukanie związków i zależności.
Pozytywizm był scjentystyczny całkowite zaufanie do nauki; wszystko powinno podlegać badaniom naukowym.
Pozytywizm zwracał się w kierunku praktyki, zastosowania wiedzy.
Nauka ma nam pozwolić zrozumieć świat i kierować się różnorodnymi procesami (inżynieria społeczna).
Wiedza ma nam służyć, być użyteczna. Rozwijamy ją po to, aby zjawiska nas nie zaskakiwały, abyśmy mogli je przewidywać, kontrolować.
Uzasadnienie socjologii w klasyfikacji nauk Comte'a; klasyfikacja nauk.
Pojęcie „socjologia” pojawia się w VI tomie „Kursu filozofii pozytywnej”.
Wg Comte'a socjologia powinna zajmować się tym, czym nie zajmują się pozostałe nauki pozytywne statyka (teoria struktury społecznej), dynamika (teoria rozwoju społecznego).
Klasyfikacja nauk nauki powstają i rozwijają się w określonej kolejności - kryteria:
Malejącej ogólności (najpierw te najbardziej abstrakcyjne, a potem te szczegółowe)
Rosnącej złożoności przedmiotu badawczego
Rosnącej doniosłości praktycznej
Podstawowe nauki pozytywne:
Matematyka
Astronomia
Fizyka
Chemia
Biologia
Socjologia
Nauki podstawowe pozytywne badają prawa; nauki konkretne zajmują się zastosowaniem tych praw; np. medycyna jest nauką konkretną w stosunku do biologii.
Statyka i dynamika
Statyka - teoria struktury społecznej; zajmuje się wzajemnymi związkami między różnymi częściami społecznego organizmu (instytucje); badanie społeczeństwa ze względu na jego budowę; co stanowi podstawowe instytucje społeczne i jak one funkcjonują.
Najważniejsze instytucje:
Rodzina „mikrokosmos społeczny”; rodzina jest podstawową komórką społeczną, powstaje samorzutnie, a jej powstanie nie jest od niczego zależne; w rodzinie człowiek nabiera pierwszych cech. Chodziło tu o wyjaśnienie genezy innych zrzeszeń, o skupienie uwagi na problemie socjalizacji jednostki.
Wg Comte'a kobieta powinna być podporządkowana mężczyźnie; mają oni różne funkcje - kobieta góruje nad mężczyzną ze względu na rozwój uczuć, mężczyzna nad kobietą intelektualnie i siłą woli; jednak wg Comte'a to funkcja kobiety jest ważniejsza
Państwo wynika z podziału pracy; rząd - ma nad wszystkim sprawować kontrolę; ludzi trzeba wychowywać, skłaniać do zachowań na rzecz dobra wspólnego. Rząd wprowadza do życia pewien stopień przymusu w celu zagwarantowania współpracy odłamów społeczeństwa. Jest to potrzebne, bo ludzie mają silne skłonności egoistyczne
Kościół forma zrzeszenia; ludzie muszą wierzyć albo podzielać wspólną wiarę - coś, co jest wspólne; chrześcijaństwo łączyło ludzi, Comte szukał jakiegoś pierwiastka, który będzie ich łączył na zasadzie wiary; chrześcijaństwo - wiara w możliwości człowieka; wiara jest potrzebna, bo bez niej społeczeństwo ulega rozkładowi; ważna jest wiara, a nie jej przedmiot
Dynamika - teoria rozwoju społecznego.
Rozwój - jakieś składniki rzeczywistości ulegają wzbogaceniu, ulepszeniu. Rozwój ma charakter normatywny.
Rozwój = postęp. Gwarancje postępu - ład, porządek, pokój.
Należy znaleźć taką wiedzę, która pozwoli unikać konfliktów.
Obecnie nauka jest postępowa rozwój komunikacji międzyludzkiej, rozwój nowoczesnych technologii itp.
Prawo trzech stadiów (kryterium - rozwój umysłu):
Stadium teologiczne - człowiek w obliczu wszystkich niezrozumiałych dla niego zdarzeń; stadium to zakłada istnienie duchów, sił sprawczych istniejących poza człowiekiem
3 podstadia:
Fetyszyzm - człowiek lokuje niezależne od niego siły w otaczających go przedmiotach
Politeizm - człowiek przypisuje siły boskie poszczególnym aspektom rzeczywistości
Monoteizm - powstają wielkie religie monoteistyczne, człowiek lokuje moce w jednej sile
Stadium teologiczne zostało obalone przez reformację.
Stadium metafizyczne (faza przejściowa; abstrakcyjność, spekulacja, ambiwalencja) - człowiek coraz częściej na miejsce Boga stawia różne inne idee, byty abstrakcyjne; coraz większa podmiotowość w widzeniu umysłu
Stadium pozytywne (naukowe) - człowiek dochodzi do przekonania, że to właśnie rozum i nauka pomogą mu funkcjonować w świecie, w społeczeństwie
Teoretyczne założenia ewolucjonizmu w naukach społecznych.
Ewolucjonizm.
Ewolucjonizm wykształcił się z przekonania, że ewolucja jest prawem, przez jakie przechodzi rzeczywistość społeczna.
Ewolucjonizm jest zbiorem teorii opisujących ewolucję społeczeństwa, które przechodzi przez poszczególne etapy podczas rozwoju społecznego.
Ewolucjonizm opierał się na pozytywistycznym wzorze uprawiania nauk.
Spencer uważał, że cały świat podlega ewolucji - stopniowemu i systematycznemu różnicowaniu się części budujących określony porządek. Świat podlega postępowi, przechodząc od stanu chaosu do wyżej zorganizowanej jedności.
Monokauzalizm - jedna przyczyna, wokół której można zgromadzić wszystkie wyjaśnienia.
Ewolucja - zmiana, wzrost, rozwój, postęp.
Ewolucja to linia kolejnych wzrostów i załamań - to kolejne fazy rozwoju i rozkładu.
3 światy podlegające ewolucji:
Świat organiczny
Świat nieorganiczny
Świat ponadorganiczny czyli społeczny
Spencer całą wiedzę człowieka sytuował na trzech platformach:
wiedza potoczna, ale niezbędna dla człowieka
nauka - praktyka, która systematyzuje wiedzę
filozofia syntetyczna - łączy rezultaty nauki, potrafi je ująć w jednolity system i zbudować na tej podstawie jeden obraz rzeczywistości
Prawo zachowania siły - główne prawo nauki - prawo ewolucji
Ewolucja - w świecie następują ciągłe procesy przemieszczania się materii.
Dyferencjacja - różnicowanie się, przemieszczanie materii, gdyż oddziałują na nią pewne siły.
Ewolucja jest:
rozwojem - jeśli przeważa integracja materii i rozpraszanie ruchu
rozkładem - jeśli przeważa dezintegracja materii i pochłanianie ruchu
System socjologii Herberta Spencera (społeczeństwo jako organizm, typologia społeczeństw).
Społeczeństwo jako organizm.
4 założenia teorii instytucji:
1) żadnej z nich nie wymyślono
2) zrozumienie ich wymaga uwzględnienia przemian jakim ulegały
3) wszystkie z nich są ze sobą powiązane
4) każda z nich pełni swoje funkcje nie można ingerować w drugą
Podobieństwa społeczeństwa do organizmu:
wzrost masy
wraz ze wzrostem różnicowanie części i funkcji
poszczególne części są od siebie zależne
Typologia społeczeństw.
Społeczeństwa przechodzą od militaryzmu do industrializmu (modelowy sposób - typy idealne).
Typy idealne - mają charakter opisowy, nie wartościujący; wymyślone, nierealne, skonstruowane przez rzeczywistość; przyjmowane na mocy spotęgowania.
Militaryzm:
struktura centralistyczna
jednostki ułożone hierarchicznie, każda ma określony status
obecność wodza
rozkazy kierowane z góry na dół
od ludzi oczekuje się posłuszeństwa, rutyny w działaniu
społeczeństwo na wzór wojskowy
Jest tak, gdyż w procesie ewolucji taki typ życia społecznego był potrzebny.
Industrializm:
brak hierarchii
inne oczekiwania wobec ludzi - oczekuje się inicjatywy
statusy społeczne są zdobywane
istnieje wolność
społeczeństwo rozwija się, rozszerzając aktywność ludzką, staje się coraz bardziej podmiotowe
odpowiedzialność
przestrzeń wymaga lepszej koordynacji; koordynacja wzrasta wraz z różnicowaniem się struktury
Teoria organizacji społecznej (instytucji) w koncepcji Herberta Spencera.
Teoria organizacji (instytucji). - społeczeństwo jako organizm.
Instytucje społeczne - społeczne organy, niezbędne dla życia całego organizmu.
Instytucje ukształtowały się spontanicznie, utrzymują porządek społeczeństwa i są niezbędne człowiekowi do życia.
Instytucje społeczne:
domowe Spencer ukazuje, jak zmieniają się na drodze ewolucji - typy małżeństw, rodzin
obrzędowe zajmują się kontrolą społeczną
polityczne związane z problematyką władzy
kościelne instytucją jest kler, a nie religia; religia daje nam sposobność oczyszczania napięć, pełni funkcje terapeutyczne
zawodowe rośnie ich rola; zawody podtrzymujące i wzbudzające uczucia społeczne zyskują na znaczeniu
przemysłowe określają, jak przebiega społeczne gospodarowanie
Materializm historyczny Karola Marksa (wizja człowieka społecznego, alienacja, ideologia).
Wizja człowieka społecznego.
Filozofia człowieka to
I - zagadnienie istoty człowieka, jego cech i właściwości, jego natura, jego byt, jego ciało i dusza
II - zagadnienie pozycji (miejsca) i roli człowieka w świecie
III - zagadnienie intelektu jako władzy poznawczej, specyfiki ludzkiego poznania
IV - zagadnienie stosunku człowieka do wytworów własnych działań
V - zagadnienie pozycji samoświadomości w ludzkim bycie
oraz wiele innych zagadnień związanych z problemem sensu życia, istnienia, szczęścia, wolności człowieka jak i jego śmierci.
Świat jest materialny - istnieje tylko materia rządząca się prawami dialektycznymi.
Istota człowieka to twórcza i uspołeczniona praca, ludzka działalność przedmiotowa będąca powołaniem i spełnieniem człowieka, a wraz z powstaniem innych form kultury ludzkość staje się bytem samym w sobie i dla siebie ( powszechna wspólnota).
Jak to rozumieć:
Działalność ludzka w ramach całego gatunku przekształcająca materialnie świat.
Praca, produkcja jest najważniejszą formą urzeczywistnienia ludzkiej działalności.
Postulat uspołecznienia pracy wynikający z dyrektyw społecznych (czyli demokracji, równości, sprawiedliwości, wolności) odnoszących się do jednostki (uznanie wartości człowieka). - brak uczuć
Alienacja.
Alienacja - ludzkie wytwory zaczynają obracać się przeciwko człowiekowi, działalność człowieka obraca się przeciwko niemu.
Trzy płaszczyzny alienacji:
ekonomiczna
polityczna
ideologiczna
Im człowiek więcej pracuje, tym bardziej bogaci się kapitalistów.
Cechą gatunkową człowieka jest praca. Pracuje on naprawdę wtedy, kiedy jego praca jest wolna i nieskrępowana, kiedy czuje potrzebę zmieniania świata.
Alienacja ekonomiczna - zjawisko alienacji, występujące w procesie produkcji, wytwory człowieka zaczynają nad nim panować; człowiek nie realizuje się, ale degraduje w pracy.
Robotnik w kapitalizmie staje się towarem, jego praca jest przechwytywana przez właścicieli kapitału.
Człowiek nie rozumie, po co produkować. Pracując, popada w coraz większą niewolę.
Alienacja polityczna - wszelkie instytucje działają na niekorzyść robotnika, państwo dla robotnika jest wrogie; instytucje służą tylko nielicznym, a państwo to instytucja ucisku.
Alienacja ideologiczna - ludziom narzuca się myślenie, które jest korzystne dla klasy posiadającej.
Alienacja pracy - praca jest czymś zewnętrznym, nie należy do istoty człowieka, jest pracą narzuconą, gdy nie ma przymusu zewnętrznego, człowiek unika pracy.
Alienacja totalna - zaprzeczenie istoty gatunkowej człowieka.
Klasy społeczne, struktura klasowa i teoria państwa w myśli Karola Marksa.
Klasy społeczne.
Stratyfikacja społeczna, gdy widzimy społeczeństwo na zasadzie gradacji.
Rozumienie klas społecznych przez Marksa jest perspektywą dychotomiczną; w każdym społeczeństwie istnieją dwie różne klasy społeczne, stanowiące o istocie gospodarowania danego systemu. Sukcesy jednej klasy muszą być niepowodzeniami drugiej, między nimi jest konflikt.
Klasy społeczne - wielkie grupy ludzi, różniące się miejscem zajmowanym w historycznym procesie produkcji, rolą, stosunkiem do środków produkcji.
Takie grupy ludzi, gdzie jedna może eksploatować drugą, przywłaszczać sobie jej pracę.
Te dwie klasy decydują o głównym sposobie gospodarowania.
Społeczeństwo nie może być jednoklasowe, nie mogą istnieć klasy nieantagonistyczne.
Świadomość klasowa - czynnik subiektywny, niezbędny do tego, by stać się klasą.
Wg Marksa świadomość klasowa ujawni się prędzej czy później w procesie produkcji.
Należy umieć zlokalizować wroga klasowego.
Klasa w sobie - nie ma świadomości.
Klasa dla siebie - posiada świadomość.
Zjawisko równowagi klas społecznych - walczące ze sobą klasy są w stanie równowagi, żadna z nich nie może przechylić fazy zwycięstwa na swoją stronę.
Struktura klasowa Marksa.
Istnieją 2 klasy społeczne (nie mi jednej bez drugiej), łączy je negatywna zależność interesów. Relacja między nimi opisuje konflikt społeczny: pomiędzy kapitałem i pracą, główny czynnik to stosunek do środków produkcji. Marks pisał sobie zasługę, że głównym czynnikiem konfliktu jest prywatna skłonność środków produkcji.(trzeba je więc zlikwidować)
Teoria państwa.
Państwo - aparat ucisku na usługach klasy posiadającej.
Ale istnieje zjawisko, gdy państwo zaczyna się usamodzielniać, np. reżimy wojskowe (ci, którzy już nie rządzą i ci, którzy jeszcze nie rządzą - tworzy się „luka”).
Reżimy wojskowe doprowadziły do stagnacji gospodarczej.
Państwo - usytuowane w nadbudowie; wróg robotników, służebne dla klasy kapitalistów.
Równowaga klas społecznych - państwo nie jest służebne dla klasy kapitalistów.
Rozwój biurokracji, stagnacja gospodarcza.
Struktura polityczna zależy od sytuacji ekonomicznej.
Marksowska koncepcja rozwoju społecznego i rewolucji (teoria formacji społeczno-ekonomicznych).
Teoria formacji - dynamika społeczeństwa.
Teoria formacji jest teorią ogólną i abstrakcyjną, pokazuje dynamikę przemian w społeczeństwie.
Sposób produkcji |
||
Siły wytwórcze społeczeństwa |
Stosunki produkcji |
Nadbudowa |
sposób oddziaływania człowieka na przyrodę, cywilizację itp., charakter dynamiczny, związany z chęcią człowieka, aby lepiej żyć (narzędzia, przedmioty pracy + człowiek) |
baza ekonomiczna; sposób organizacji, stosunki własności podstawowych środków produkcji; do kogo należą środki, bo one decydują o dystrybucji |
państwo chroni stosunki produkcji; może pojawić się stagnacja gospodarcza |
Na pewnym etapie środkom wytwórczym nie odpowiada odpowiedni poziom środków produkcji.
W jakimś momencie siły wytwórcze domagają się zniesienia stosunków produkcji.
Kiedy pojawią się nowe środki produkcji, to wtedy siły wytwórcze będą się rozwijać - postęp cywilizacyjny.
Teoria formacji:
ludzie muszą wchodzić w stosunki produkcji
sposób produkcji warunkuje życie ludzi
byt społeczny określa świadomość ludzi
„rewolucja socjalna” - przewrót w nadbudowie np. ekonomiczny, religijny
nie można nic sądzić o epoce przewrotu na podstawie jej świadomości
ludzie stawiają sobie takie zadania, które są w stanie rozwiązać
antagonizm nie jest indywidualny, ale społeczny
skończył się okres poszukiwania przez człowieka optymalnej formy, życie społecznego człowieka (wolność i równość - demokracja liberalna)
Stosunki produkcji:
azjatycki (czynnik polityczny wyprzedza czynnik ekonomiczny)
antyczny
feudalny
burżuazyjny (kapitalistyczny)\
Socjologizm Emila Durkheima (społeczeństwo jako rzeczywistość sui generis, fakty społeczne i zasady ich badania, morfologia społeczna).
Społeczeństwo jako rzeczywistość sui generis
Podążając za koncepcją Emila Durkheima , który twierdził , że społeczeństwo jest zjawiskiem sui generis , tzn. że stajemy w obliczu pewnej zwartej rzeczywistości , która nie może być zredukowana ani przełożona na inne kategorie , możemy powiedzieć , że społeczeństwo staje przed nami , jako pewna obiektywna faktyczność . Jest jako coś czemu nie można zaprzeczyć i z czym trzeba się liczyć . Społeczeństwo jest w tym wypadku wobec nas czymś zewnętrznym , otacza nas , ogarnia ze wszystkich stron .
Rzeczywistość społeczna jest rzeczywistością sui generis . Jest ona niepowtarzalna, unikatowa, zewnętrzna w stosunku do jednostki. Społeczeństwo nie należy traktować jako sumy jednostek („ realizm socjologiczny”).,
Fakty społeczne.
Fakty społeczne - wszelki sposób działania, zdolny do wywierania na jednostkę przymusu np. język, prawo, moda, zwyczaje, obyczaje, czas, przestrzeń.
W ujęciu Durkheimowskim fakty społeczne mają trzy podstawowe cechy:
1. powszechność - przekonania i reguły są podzielone przez członków pewnej zbiorowości,
2. zewnętrzność - wobec każdego członka tej zbiorowości fakty te są zewnętrzne, nie są wymyślone przez niego, lecz istniały już wcześniej i zostały mu przekazane w procesie socjalizacji,
3. przymusowość - każdy członek danej zbiorowości musi zachować się zgodnie z jej zasadami, każde przeciwstawienie się tym zasadom spotyka się z uruchomieniem wobec jednostki pewnych sankcji społecznych.
Człowiek wchodzi w ukształtowany już świat, nie tworzy faktów społecznych, ale je sobie przyswaja. Społeczeństwo to byt ponadjednostkowy, istnieje równie realnie jak jednostka.
Fakty społeczne należy badać jak rzeczy należy uznać, że istnieją one na zewnątrz od badacza; uznając ich zewnętrzny charakter należy wprawić się w taki stan ducha, że nic nie wiemy o tych faktach. Należy uchwycić ich zewnętrzne cechy (tych faktów) i dochodzić do wewnątrz, a wtedy ta wiedza może nas zaskoczyć.
Prądy społeczne - odmiana faktu społecznego, nie muszą być związane z instytucjami.
Morfologia społeczna.
W swoich badaniach socjologicznych Durkheim bada podłoża świadomości zbiorowej. Badaniem tego podłoża miał zajmować się dział Durkheimowskiej socjologii zwany morfologią społeczną. Do zakresu morfologii społecznej zaliczał badania materialnych form społeczeństwa, kształt jego granic, wielkość terytorium, położenie społeczeństwa, liczebność, gęstość. Morfologia społeczna obejmowała rozległą problematykę demograficzną, ekonomiczną, antropogeograficzną itd.
Pod wpływem badań Spencera i Cometea Durkheim zainteresował się porządkiem społecznym, tematyką scalania społecznego. Jego podejście określa się mianem funkcjonalistycznego. Durkheim wykazuje znaczenie różnych elementów życia społecznego dla zachowania spójności społeczeństwa np. rolę spoiwa stanowią przekonania, wartości.
Formy integracji społeczeństwa w socjologii Emila Durkheima (teoria religii, solidarność mechaniczna i organiczna).
Teoria religii.
Wśród faktów społecznych elementarna jest religia. Religię można zdefiniować przede wszystkim ze względu na funkcje, jakie pełni w społeczeństwie.
Religia:
jednolity zespół wierzeń i praktyk, odnoszący się do rzeczy świętych i łączących ludzi w wspólnotę zwaną Kościołem
dzieli rzeczywistość na sferę sacrum i profanum
reguluje stosunek do rzeczy uznawanych za święte
Funkcje religii:
inicjująca do życia społecznego (poprzez religię człowiek uczy się tego, co społeczne)
integrująca (spaja i łączy ludzi, daje poczucie bycia wspólnotą)
podtrzymywanie tradycji (transmisja obiektów z przeszłości do teraźniejszości)
euforyczna, terapeutyczna (pomaga człowiekowi przetrwać i przezwyciężyć trudne chwile)
Dla Durkheima społeczeństwo ewoluuje od form organizacyjnych opartych na „solidarności mechanicznej” do takich , w których dominuje „ solidarność organiczna”.
Solidarność mechaniczna charakteryzuje się znacznym zatomizowaniem, małym stopniem integracji czy współzależności ludzi. Inaczej karna. Każdy jest w dużym stopniu samowystarczalny, wszyscy wykonują podobne czynności produkcyjne na własny użytek. Utrzymywanie spoistości społeczeństwa wymaga represji, silnego aparatu przymusowego, ostrych kar i silnych praw.
Solidarność organiczna cechuje się wtopieniem jednostki spójny porządek. Objawia się wysokim stopniem integracji i współzależności ludzi. Ludzi zdani są w dużej mierze na innych. Wszyscy wykonują bardzo zróżnicowane, ale w bardzo dużym stopniu zależne od siebie czynności, wymieniając wytwory, kooperując. Całą spoistość społeczeństwa utrzymuje się niejako automatycznie przez „więź współzależności” i kooperacji zakodowaną w umowach i kontraktach.
Przejście od solidarności mechanicznej do organicznej jest efektem 3 powiązanych procesów:
1) wzrostu ludnościowego i rosnącej gęstości zaludnienia
2) rosnącej gęstości moralnej skomplikowanych interakcji nawiązanych przez ludzi, stłoczonych na coraz gęściej zatłoczonych terenach
3) postępującego podziału pracy, specjalizacji zawodowej.
Samobójstwo jako fakt społeczny w koncepcji Emila Durkheima (pojęcie anomii).
Samobójstwa.
Samobójstwo jest faktem społecznym, jest ono uwarunkowane społecznie.
Samobójstwo jest uzależnione od stopnia zintegrowania jednostki z grupą, w której dana jednostka się znajduje.
Typy samobójstw:
anomiczne - spowodowane brakiem norm, prawa, stanem chaosu, pustki aksjonormatywnej
egoistyczne - jednostka pozbawiona jest wsparcia ze strony grupy, jest odseparowana od grupy - ludzie wykluczeni, z rozbitych rodzin, środowisk
altruistyczne - jednostka dała się pochłonąć grupie, jest ona narzędziem w rękach grupy
fatalistyczne - spowodowane fatalizmem, sytuacją bez wyjścia np. Witkacy
Badania nad samobójstwami miało wskazać, że życie człowieka uwarunkowane jest społecznym kontekstem. Człowiek ma naturę biologiczną, ale tez społeczną tzw. Homo duplex. Jednostka rodzi się biologiczna, potem wchodzi w zaistniały świat społeczny i podaje się jego wpływowi.
Pojęcie anomii.
E. Durkheim terminu anomia używał dla określenia:
a) osobowości zdezorganizowanej i zdezorientowanej, ujmowanej w kontekście struktur i norm społecznych;
b) sytuacji, w której występuje konflikt norm społecznych, stwarzający trudności jednostkom próbującym dostosować się do nich;
c) stanu zaniku norm społecznych lub rozpadu systemu norm.
Co warte podkreślenia, anomia stanowi według Durkheima motyw samobójstw anomicznych