Zagadnienia do egzaminu z Teoretycznych podstaw wychowania:

1. OPISZ FAZY ROZWOJU WSPÓŁCZESNYCH NAUK O WYCHOWANIU.

ORTODOKSJA IDEOLOGICZNA (ścisłe trzymanie się reguł, zasad) – w 1947 r. w Polskiej pedagogice nastąpił kryzys w wyniku przyjęcia przez biuro polityczne KC PZPR ofensywy ideologicznej i stosowania przemocy i represji; ortodoksja obejmuje lata 50-60-70-te, pedagogika w tym okresie stała się upaństwowiona, upartyjniona a sprzyjały temu następujące czynniki:

• Centralizacja rozpowszechniania i kontroli przyjętego paradygmatu funkcjonalnego, dla którego punktem odniesienia był ideał wychowania socjalistycznego

• Antagonistyczne postrzeganie świata w kategoriach my, czyli blok socjalistyczny jesteśmy lepsi, mamy lepsza wiedzą a oni (Ci burżuje) są gorsi

• Wykluczająca krytyka i samokrytyka wszystkich nurtów teoretycznych i ideologicznych II RP oraz nurtów zachodnich (Bogdan Suchodolski)

• Dominacja ideologii pozytywistycznej wraz z dążeniem do ustalania prawidłowości naukowych (scjentyzm metodologiczny – badania ilościowe, obiektywne)

• Dominacja całościowego paradygmatu naukowej pedagogiki socjalistycznej wraz z marginalizacją (pomijaniem) wszystkich innych orientacji pedagogicznych.

Badania pedagogiczne w Polsce Ludowej koncentrowały się na realizacji przynajmniej jednego z dwóch celów.

• Odrzuceniu wszystkich niezgodnych z marksizmem prądów i nurtów pedagogiki oraz jednostronne, fragmentaryczne odczytywanie idei innych prądów kierunku, przy zachowaniu pozorów naukowości

• Uzasadnianie, że3 pedagogika osiągnie wyższy stopień rozwoju wtedy, kiedy podporządkuje się wymogom empiryzmu (doświadczanie) logicznego i przejdzie od subiektywizmu do obiektywizmu (za wszelką cenę starano się dążyć do znalezienia takiej prawidłowości, które obowiązują wszystkich i wszędzie – a to nie jest możliwe)

Do najsilniejszych zadań pedagogiki w czasie ortodoksji należało: nawiązanie kontaktu z pedagogiką radziecka i przeniesienie do Polski teoretycznych podstaw wychowania socjalistycznego. W tym czasie pedagogika utraciła związek z metodologia nauk, a jej słabością było pomijanie badań historyczno -porównawczych (to, co było niewygodne nie było badane).

W okresie ortodoksji wyróżnia się 3 podejścia do pedagogiki, jako nauki:

1. PEDAGOGIKA, JAKO AUTONOMICZNA NAUKA O WYCHOWANIU – jej istotą było dążenie do naukowej autonomii wiedzy o wychowani, jako specyficznym ze względu na przedmiot badań, metody i kategorie pojęciowe. Bogdan Suchodolski upowszechniał tę ideę, ponieważ wychodził z założenia, że nie można dzielić pedagogiki na dwie odrębne merytorycznie (treściowo) i metodologicznie (badawczo) części, czyli na teorie nauczania i wychowania. Należy przyjąć tezę o całościowym charakterze oddziaływań wychowawczych. Zatem mimo koncepcji całościowego ujęcia pedagogiki doszło w niej do znacznego zróżnicowania i wyodrębnienia się: pedagogiki ogólnej, teorii wychowania, dydaktyki, pedagogiki społecznej, pedagogiki porównawczej czy też wg innego kryterium: pedagogiki przedszkolnej, wczesnoszkolnej, szkolnej, pozaszkolnej lub kulturalno-oświatowej.

2. PEDAGOGIKA, JAKO PEDOLOGIA – nauka o dziecku – to ujęcie rozwinęło się na początku XX w. i było zorientowane na gromadzenie wiedzy o dziecku, jego sytuacji społecznej i badania eksperymentalne w dziedzinie psychologii rozwojowej. Koncepcja pedologii nie przetrwała ze względu na zawężenie pola badawczego do dziecka i jego dzieciństwa. Pardocentryzm – koncentracja

3. PEDAGOGIKA, JAKO INTEGRACJA ZEWNĘTRZNA - koncepcja ta zakładała, że pedagogika powinna integrować w sobie wiedzę osiągniętą w oparciu o badania własne z wiedza czerpaną z nauk pomocniczych. Zakładano, że przedstawiciele dyscyplin pomocniczych (psychologii, socjologii), będą wykorzystywać wyniki badań pedagogiki. Jednak nauki te wcale nie były i nie są zainteresowane korzystaniem z wyników tych badań. Maja także zastrzeżenia do tego, że pedagogika podsumowuje ich wyniki badań (a nie jest do tego uprawniona).

W okresie ortodoksji zafałszowano ideologiczny charakter pedagogiki, ale należy stwierdzić, że uczyniono z niej narzędzie służebne w walce ideologicznej.

HETERODOKSJA – pojawia się w Polskiej pedagogice w latach 80-tych XX w. (w tym czasie z Polsce rozwija się ruch Solidarnościowy). W 1989 r. (4.06.89 rocznica pierwszych wyborów) to zmiana formacji ustrojowej i załamanie się paradygmatu pedagogiki socjalistycznej. Pojawiają się różne teorie, odmienne światopoglądy, relatywizacja poglądów, konkurencja i wzajemne zwalczanie się różnych koncepcji pedagogicznych. Bogusław Śliwerski nazywa ten czas partyzanckim, dekadenckim. W tym okresie podejście do pedagogiki zmieniają także czołowi ideolodzy pedagogiki socjalistycznej, np. Heliodor Muszyński twierdził, że pedagogikę czeka jeszcze jedno stadium rozwoju, wiążące się z jej ścisłym powiązaniem z naukami wyjaśniającymi rzeczywistość – stadium integryzmu.

POSTMODERNIZM - jest to okres zewnętrznej interakcji pedagogiki, otwarcia się pedagogiki na wpływy zewnętrzne. Rozpoczyna się w latach 90-tych i doprowadza do poszerzenia wiedzy dotyczącej różnych koncepcji człowieka w edukacji. Pojawiają się w tym okresie teorie subiektywistyczne np. w teorie radykalnego humanizmu, teorie krytyczne oraz teorie fenomenologiczne i hermeneutyczne oraz promujące anty pozytywizm i preferujące metody jakościowe (idiograficzne). Również w tym czasie pedagodzy zachwycają się różnorodnością, ambiwalencją etyczną i relatywizmem ocen (nic nie jest 100% pewne). Pojawia się także podejście metodologiczne bardziej zróżnicowane od fundamentalizmu do relatywizmu, aż do anarchii.

Postmodernizm charakteryzuje się wielością teorii, z których każda może być uprawniona, ponieważ nie ma lepszych bądź gorszych teorii. Teorie te często pozostają w opozycji do siebie, tworzą antynomie (przeciwieństwa, skrajności) np. obiektywizm subiektywizm, uniwersalizm relatywizm, adaptacja (przystosowanie) transformacja (zmiana).

Podejście postmodernistyczne pozwala dostrzec teoretyczne spory w naukach o wychowaniu. W perspektywie walki różnych wersji rzeczywistości. Zdaniem Lecha Witkowskiego konieczne jest dzisiaj wyostrzenie uwagi krytycznej, zarówno w odniesieniu do dzieł klasyków pedagogiki i do współczesnych nurtów kierunku.

1. PARADYGMAT – to zbiór ogólnych i ostatecznych przesłanek w wyjaśnianiu jakiegoś obszaru rzeczywistości, przyjętych w społeczności uczonych, będących przedstawicielami danej dyscypliny naukowej;  

2. NOMINALIZM – przedstawiciele uważają, że nie istnieją przedmioty abstrakcyjne (pojęcia), ale przedmioty istnieją, jako konkretne (nominalne – dosłowne); na tej podstawie można stwierdzić, że nie istniej pojęcie kolor, barwa, ale istnieje czerwony, zielony; nominalizm jest stanowiskiem subiektywistycznym, w związku z tym świat społeczny istnieje w postaci znaczeń, jakie nadają mu ludzie (nadamy czemuś znaczenie czerwony tzn., że istnieje, jako czerwony); sprowadza się do tego, że jaki świat poznam taki jest (zawsze poznaję go subiektywnie)

3. REALIZM – jego przedstawiciele stwierdzają, że byt istnieje obiektywnie, niezależnie od tego, który go poznaje; realizm jest stanowiskiem obiektywistycznym, odrzuca możliwość subiektywnej rzeczywistości; świat społeczny jest dla wszystkich poznających go podmiotów (osób) taki sam (podany w jednakowej postaci);

4. WOLUNTARYZM –uznają, że przyczyną zmian w człowieku jest sam on, jego wola (chcę, więc jestem, ja chcę jest najważniejsze, to, że my chcemy znaczy wszystko – dowartościowana wola człowieka) 

5. DETERMINIZM – za podstawową zasadę organizującą funkcjonowanie natury człowieka uznali zależności przyczynowo-skutkowe (najważniejsze jest to, że jest przyczyna i skutek, a nie, że ja chcę, nie biorą pod uwagę woli człowieka; człowiek zdeterminowany jest działaniem innych bytów (zdarzenia, cudze motywy, coś poza nami, związane z kulturą, coś, co na nas oddziaływuje)

6. PARADYGMAT HUMANISTYCZNY – to zespół przesłanek nadający indywidualistyczne i subiektywistyczne znaczenie faktom (wychowanie jest faktem społecznym) występującym w życiu społecznym. Jednocześnie jest to paradygmat nastawiony na badanie konfliktów społecznych. Odnosi się krytycznie wobec każdej formy dominacji nad indywidualnością człowieka

7. PARADYGMAT INTERPRETATYWNY – dąży do zrozumienia, w jaki sposób jednostki zyskują świadomość w ramach funkcjonujących (istniejących) struktur społecznych. Badacze interesują się subiektywnym rozumieniem ludzkiego doświadczenia. Odrzuca się porządek deterministyczny, a zmiany społeczne postrzega w kategoriach stopniowej regulacji (bez rewolucji).

8. PARADYGMAT STRUKTURALISTYCZNY – zakłada, że istnieją obiektywne struktury, w których przebiega życie. Każdy człowiek zajmuje określone miejsce w tej strukturze społecznej. Każdy człowiek jest poddany oddziaływaniom obiektywnych sił, zdarzeń, które kształtują jego los, na które on nie ma wpływu (akcent determinizmu).

9. PARADYGMAT FUNKCJONALISTYCZNY – (w pewnym sensie podobny do powyższego) w ramach tego paradygmatu ujmuje się świat społeczny, jako obiektywny byt z gotowymi strukturami, które regulują życie człowieka. Podstawową kategorią, która reguluje życia człowieka i na nie wpływa jest system kulturowy. Życie jednostki, jej indywidualność, podporządkowane jest systemowi kultury

10. PAJDOCENTRYZM – w centrum i głównym zainteresowaniem jest dziecko; za gł. cel edukacji przyjmuje się swobodny rozwój dziecka, w centrum zainteresowań badaczy zawsze znajduje się dziecko, jego swobodny rozwój; paradygmat ten zapoczątkował Rousseau; jest paradygmatem krytycznym wobec każdej formy dominacji nad indywidualnością jednostki; edukacja powinna pozwolić dziecku na pełen rozwój jego zdolności i twórczego potencjału; powinna stwarzać warunki do urzeczywistniania tego potencjału; kluczową kategorią jest samorealizacja jednostki; pedagog w pajdocentryzmie akceptuje dziecko takie, jakim ono jest (wspiera jego rozwój wykorzystując jego posiadane zasoby umiejętności)

11. DIDASKALIOCENTRYZM- gł. centrum zainteresowania jest państwo; przypisuje uprzywilejowaną rolę społeczeństwu i państwu; społeczeństwo tworzy określone struktury praktyki edukacyjnej (w samej nazwie odnajdujemy ślady strukturalizmu), w ramach tych struktur dokonuje się proces transmisji dorobku kultury z pokolenia na pokolenie,; szkoła (i inne instytucję) realizuje interes społeczny, indywidualność dziecka odgrywa znacznie mniejsza rolę niż w pajdocentryzmie), dziecko nie koncentruje się na przeżywaniu swojego dzieciństwa, ale na przygotowaniu się do pełnienia określonych ról w życiu dorosłym (społecznym); edukacja ma służyć przyswojeniu sobie przez ucznia konkretnej wiedzy i kompetencji potrzebnych do poprawnego funkcjonowania w strukturach społecznych

12. PAJDOCENTRYZM w wersji humanistycznej:

1/ to zespół radykalnych teorii krytycznych, które w swojej skrajnej postaci postulują o „odszkolnienie” społeczeństwa, proces edukacji jest tu rozumiany, jako wyzwalanie jednostek spod narzuconego przez społeczeństwo, opartego na nierównościach systemu

2/ badania pedagogiczne nastawione są na:

a/ badanie procesów selekcji w dostępie do edukacji

b/ badanie ograniczeń możliwości rozwoju dziecka (np. czy szkoła ogranicza, hamuje) możliwości rozwoju dziecka)

c/ identyfikowanie przejawów dyskryminacji z pkt. widzenia płci, wyznania, religii, koloru skóry

NURTY TEORII PEDAGOGICZNYCH w tym paradygmacie:

 pedagogika anty-autorytarna (przeciw autorytetowi)

 p. emancypacyjna

 p. międzykulturowa

 p. ekologiczna

 p. postmodernizmu

1. PAJDOCENTRYZM w wersji interpretatywistycznej (interpretatywnej):

• jest on nastawiony na radykalną zmianę społeczną, jako warunek gwarantujący swobodny rozwój dziecka

• teorie te są jednak mniej zaangażowane w krytykę struktur społecznych

• twórcy w tym paradygmacie usiłują wniknąć, badać w indywidualny sposób świat dziecka, badane są subiektywne sposoby radzenia sobie uczniów i nauczycieli z obiektywnymi uwarunkowaniami, w których funkcjonują (szkoła jest jakimś obiektywnym uwarunkowaniem – badacze badają jak dziecko samo wypracowuje sobie własne strategie, liczy się subiektywny sposób radzenia sobie dziecka, jako ono patrzy na swoją szkołę) – subiektywny świat dziecka, zrównanie wiedzy dziecka i wiedzy szkolnej, wychowawca = dziecku

• procesy edukacyjne są otwarte (powinny być) na wieloznaczność współczesnej kultury

• osobista, prywatna wiedza wychowanka jest tak samo ważna jak wiedza szkolna, publiczna, oficjalna

• wychowawca w tym paradygmacie nie usuwa przeszkód rozwojowych, lecz pomaga uczniowi pokonywać je, na podstawie własnych zasobów, zdolności i możliwości

NURTY TEORII PEDAGOGICZNYCH w tym paradygmacie:

 pedagogika NOWEGO WYCHOWANIA

 p. personalistyczna

 p. egzystencjalizmu

 p. religii

1. DIDASKALIOCENTRYZM w wersji paradygmatu strukturalistycznego:

•  w paradygmacie tym pedagog modeluje zachowania wychowanka przekazując mu obowiązujące w danym społeczeństwie sposoby rozumienia i działania

• rozwój jednostki ma odbywać się poprzez kształtowanie osobowości zgodnie z przyjętym określonym wzorcem, osobowość człowieka jest odzwierciedleniem panujących stosunków społecznych; dominują metody nagradzania, karania, modelowania i wpływu

• w obrębie tego paradygmatu powstały:

  teoria wychowania tradycyjnego

• pedagogika pozytywistyczna

1. DIDASKALIOCENTRYZM w wersji paradygmatu funkcjonalistycznego:

• nastawiony na stopniową regulację homeostazy społecznej (zmiany w społeczeństwie zachodzące stopniowo, be3zkonfliktowo)

• procesy edukacyjne nie służą do promowania emancypacji, ale do zachowania społecznego status quo (równowaga społeczna); edukacja ściśle wiąże się z celami społecznymi

• proces wychowania i kształcenia ma stymulować rozwój (szczególnie poznawczy i moralny) dziecka, ale ma on przebiegać wedle ściśle określonego, psychologiczno-społecznego standardu

• pedagog ma stawiać przed wychowankiem takie zadania, dzięki którym nabywa on kompetencje intelektualno-społeczne potrzebne do sprawnego funkcjonowania w świecie społecznym

1. Omów odmienne rozumienie wychowania w różnych paradygmatach.

Każdy z paradygmatów prowadzi do odmiennego rozumienia tego, czym jest wychowanie, edukacja.

1. Pajdocentryzm – humanizm (radykalna zmiana) – wychowanie rozumie, jako:

•  świadome działanie edukacyjne nastawione na wzmacnianie swobodnego rozwoju dziecka i usuwanie społecznych blokad tego rozwoju

2. Pajdocentryzm – interpretatywistyczny (regulacja) – wychowanie rozumie, jako:

• świadome działanie edukacyjne nastawione na wzmacnianie umiejętności konstruowania przez dziecko subiektywnych znaczeń nadawanych otaczającej rzeczywistości społecznej (temu, co wokół siebie widzi, czuje)

3. Didaskaliocentryzm – strukturalizm – wychowanie rozumie, jako:

•  świadome działanie edukacyjne nastawione na kształtowanie osobowości, która zdolna jest do działania w warunkach konfliktów strukturalnych ( struktura i konflikty to podstawa kształcenia)

4. Didaskaliocentryzm – funkcjonalizm (stopniowa regulacja) – wychowanie rozumie, jako:

•  świadome działanie edukacyjne nastawione na kształtowanie osobowości zgodnie z obowiązującym w danej kulturze standardem psychologiczno-społecznym

1. Wymień cechy naukowej i potocznej teorii wychowania

Teoria wychowania jest niezaksjomatyzowaną subdyscypliną współczesnej pedagogiki. Jej przedmiotem badań jest: usystematyzowana, spójna i uporządkowana wiedza o wychowaniu, o celach wychowania, treściach wychowania, metodach, formach, środkach i uwarunkowaniach.

Należy jednak odróżnić teorię wychowania w sensie naukowym od potocznych teorii wychowania.

Potoczne teorie wychowania są zbiorem osobistych i zdroworozsądkowych przekonań dot. genezy, celów, uzasadnień i sposobów wychowania. Cechami tych teorii są:

• przeciwieństwo wiedzy naukowej

• b. silnie związane z praktyką wychowania

• powstają na drodze poznania przednaukowego w sposób naturalny, biograficzny (często biografia determinuje potoczne teorie wych.)

• traktowane w kategoriach prawd oczywistych, samych przez się

• zawierają elementy wiedzy deklaratywnej (deklarują, postulują)

• dominują w niej informacje epizodyczne (nie obejmuje całokształtu wychowania, tylko skupia się na tym, co jest w danej chwili najważniejsze)

• jest artykułowana za pomocą codziennego potocznego języka

• nie jest w pełni uświadamiana przez autora (autor nie jest w pełni świadom, że takie teorie prezentuje).

Istnieje kilka kierunków od innych form ludzkiego działania. Własnym przedmiotem badań zaczyna być wykształcony przedmiot badań. Wypracowany własny system pojęciowy. Wypracowane własne metody badań. Wypracowane teorie opisujące i wyjaśniające przedmiot badań. Są to podstawowe kryteria wyodrębniające się z dyscypliny, jako odrębnej nauki

1. EDUKACJA – jest rozumiana, jako ogół oddziaływań służących formowaniu się zdolności życiowych człowieka. (nie ma tu żadnego pojęcia zdefiniowanego konkretnie, np. czym są zdolności życiowe). Dlatego wyprowadzane są z niego pojęcia bardziej jednorodne. Niejednorodność tego pojęcia związana jest z terminem „ogół oddziaływań”, – co może oznaczać, oddziaływania instytucjonalne i indywidualne, świadome i nieświadome, systematyczne i niesystematyczne, zaplanowane i niezaplanowane. „Zdolności życiowe człowieka” mogą dot. różnych obszarów jego funkcjonowania: w sensie emocjonalnym, intelektualnym, interpersonalnym, fizycznym itd.

2. WYCHOWANIE – to świadome i celowe działanie pedagogiczne, zmierzające do osiągnięcia względnie stałych skutków(zmian rozwojowych) w osobowości wychowanka

3. KSZTAŁCENIE – to system działań zmierzających do tego, aby uczącej się jednostce umożliwić poznanie świata, przygotowanie się do zmieniania świata i ukształtowanie własnej osobowości

4. UCZENIE SIĘ – to proces nabywania względnie stałych zmian w szeroko rozumianym zachowaniu (wiadomości, umiejętności, nawyki i postawy). Dokonuje się w toku bezpośredniego lun pośredniego poznawania rzeczywistości.

NAUCZANIE – to proces kierowania uczeniem się uczniów w toku planowej pracy nauczyciela z uczniami (cele nauczania, treści nauczania)

1. SYSTEM OŚWIATOWO-WYCHOWAWCZY – to ogół odpowiednio powiązanych ze sobą placówek i instytucji kształcenia i wychowania. Obecność tego pojęcia wiąże się z przejściem od pojęć ogólnych do pojęć, które powstają bezpośrednio w obszarze praktyki edukacyjnej. Zróżnicowanie praktyki edukacyjnej powoduje wyodrębnianie się poszczególnych subdyscyplin i systemów pojęciowych.

2. Podaj i rozwiń 4 grupy zagrożeń współczesnej rodziny według Jana Turowskiego.

Jan Turowski wymienia 4 gr. zagrożeń współczesnej rodziny:

1. Związane z szerzeniem się poglądów i praktyk, sprzecznych z charakterem rodziny, jako naturalnej gr. społecznej; rodzina jest społecznością naturalną, w przeciwieństwie do innych forma życia społecznego; jest bezpośrednio uwarunkowana naturą; naturalny jest, bowiem związek kobiety, mężczyzny i dzieci; W tej gr. zagrożeń wymienia:

• aborcję

• program depopulacji

• legalizacją małżeństw homoseksualnych

2. Dezorganizacja i rozpad rodziny – wiąże się to z upowszechnieniem wielości form życia rodzinnego; dawniej normalna rodzina to rodzina pełna + dzieci (kilkoro), obecnie wszystkie nowe formy życia rodzinnego nabierają cech normalności; wymienia się formy życia rodzinnego:

•  rodzina pełna

• rodzina niepełna

• związek kochabitacyjny – małżeństwo bez dzieci (z wyboru)

Obecna rodzina przechodzi proces przemiany od rodziny, jako instytucji, do rodziny jako prywatnych związków przyjacielskich. Wiąże się to z rozwojem skąd inąd pozytywnego zjawiska rozwoju więzi osobowych i partnerskich układów w rodzinie.

3. Związana z ogólnym upadkiem moralności publicznej w Polsce po przełomie 1989 r. - (wzrost przestępczości, brak bezpieczeństwa publicznego, oszustwa gospodarcze, alkoholizm, narkomania i inne patologie społeczne)

4. Sytuacja materialna i socjalna rodziny – związana z procesem wycofywania się państwa z polityki chronienia rodziny

1. Wymień i opisz różne tendencje traktowania rodziny przez państwo.

W nowoczesnym państwie istnieją 2 tendencje traktowania rodziny:

1. Idea indywidualistyczno – liberalna, rodzina, jako sprawa prywatna – w związku z tym, należy pozostawić ją samej sobie; państwa nie interesuje zakładanie rodziny, planowanie dzieci; takie podejście cechowało kraje wolnorynkowe, ta opcja mocno nadwyrężyła i mocno osłabiła funkcję rodziny w społeczeństwie; tera państwa zachodnie próbują szybko naprawić ten błąd, wspierają rodziny (np. Francja)

2. Idea socjalistyczna z podłożem Marksistowskim, rodzina podporządkowana państwu - państwo troszczy się o nią, ale też mocno w nią ingeruje; cechą takiego podporządkowania rodziny państwu była ingerencja, ale i też kamuflowanie patologii rodziny; rodzina socjalistyczna była „rodziną szczęśliwą” 

1. Na czym polega rozumienie rodziny, jako grupy społecznej i jako instytucji społecznej.

Prof. Franciszek Adamski rozpatruje rodzinę, jako:

- gr. społeczną

- instytucje społeczną.

Doniosłość rodziny wiąże się z 2 podstawowymi faktami, które są jednocześnie dwiema podstawowymi funkcjami rodziny:

1. Rodzina to jedyna gr. rozrodcza, jest jedyną gr., która utrzymuje ciągłość biologiczną społeczeństwa

2. Rodzina jest najważniejszą instytucją przekazująca podstawowy fundament dziedzictwa kulturowego

Wg Adamskiego rodzina, jako gr. pierwotna, rozumiana jest, jako „duchowe zjednoczenie szczupłego grona osób, skupionych we wspólnym ognisku domowym, aktami wzajemnej pomocy i opieki opartymi na wierze w prawdziwą lub domniemaną łączność biologiczną, tradycję rodzinną i społeczną.

Rodzina, jako instytucja stanowi formalnie ustanowiony związek, funkcjonuje wg określonych norm społecznych, w ramach danego systemu kontroli. Sens rodziny, jako instytucji sprowadza się do tego, jakie funkcje pełni rodzina dla rozwoju społeczeństwa.

Rodzina jest, więc o tyle instytucją o ile realizuje podstawowe funkcje społeczne, niezbędne dla istnienia społeczeństwa.

Dawna rodzina miała więcej cech instytucji,

Wraz z procesem zanikania funkcji rodziny, jako instytucji (funkcji instytucjonalnych), rodzina wyodrębniała się ze społeczeństwa. Dawniej rodzina była „małym państwem w państwie – małą społecznością państwową.

Utrata funkcji instytucjonalnych powoduje zmiany wewnątrz rodziny. Rodzina staje się coraz bardziej niesformalizowana i coraz bardziej staje się nieformalną gr. społeczną.

1. Omów dwie zasady, na których powinna opierać się nowoczesna relacja państwa i społeczeństwa.

Nowa wersja stosunku państwa i społeczeństwa do rodziny opiera się na 2 zasadach:

1. Zasada pomocniczości – wiąże się ze wspomaganiem w pełnieniu funkcji rodziny bez wyręczania; zakłada maksymalną swobodę decydowania rodziny o sobie ( w podejmowaniu decyzji); państwo wspiera rodzinę wyłącznie w tym, w czym ona sobie nie radzi

2. Zasada interwencji w sytuacjach wyjątkowo trudnych i konfliktowych

1. Wymień postulowane kierunki rozwoju polityki rodzinnej.

Proponowane kierunki rozwoju polityki rodzinnej.

1. Wypracowanie praw rodziny i ich przestrzeganie – najważniejsze dokumenty zapewniające prawa rodziny to:

•  powszechna deklaracja praw człowieka

•  międzynarodowy pakiet praw obywatelskich i politycznych

•  międzynarodowa konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej

•  deklaracja w sprawie likwidacji dyskryminacji kobiet

•  międzynarodowy pakiet praw gospodarczych, społecznych i kulturowych

•  deklaracja praw dziecka

•  konwencja o prawach dziecka

•   karta praw rodziny

2. Wyrównanie dochodów rodziny – rodzina zawsze zarabia mniej, zawsze jest biedniejsza

3. Rozbudowa i doskonalenie infrastruktury rodzinnej – żłobki, przedszkola, szkoły, ośrodki zdrowia, miejsca rodzinnej rekreacji, stowarzyszenia, centra kształcenia i wymiany doświadczeń,

4. Pomoc państwa w pełnieniu funkcji wychowawczej i edukacyjnej rodziny – zamożne są w stanie kształcić swoje dzieci, ale niezamożne nie mogą sobie na to pozwolić

5. Doskonalenie organizacji życia społecznego pod kątem rodziny – dotychczas to zakład pracy reguluje stosunki w rodzinie, czas pracy reguluje rytm, wyjazdy integracyjne np. mężów (bez rodziny)

6. Ochrona i promocja wartości duchowych w życiu rodziny – pielęgnacja tradycji rodzinnych i czasu wolnego rodziny

7. Kreowanie atmosfery szacunku dla małżeństwa i rodziny – rola massmediów, filmów.

1. Opisz jak zmieniała się rodzina na przestrzeni dziejów?

Kondycja współczesnej rodziny budzi obawy, zarówno teoretyków jak i praktyków wychowania. Na pytanie, co dzieje się ze współczesną rodziną, próbuje się odpowiadać na 3 różne sposoby:

1. Promowanie teorii o „zmierzchu rodziny” – obecny etap cywilizacji to koniec tej struktury

2. Kryzys rodziny

3. Połączenie z tezą o przemianie rodziny

Rodzina przeżywa kryzys, jest zagrożona, podlega zmianom w okresach wielkich przełomów społeczno-gospodarczych.

Już rewolucja przemysłowa przełom XIX/XX wieku rozbiła wielką tradycyjną rodzinę. Było to związane z procesem przemieszczania się ludzi ze wsi do miast. Ograniczyła się już wówczas, funkcja ekonomiczno-produkcyjna rodziny. Ograniczyła się funkcja zabezpieczająca i socjalizacyjna rodziny. W dalszej kolejności inne tradycyjne funkcje rodziny przesuwały się poza jej obszar. W latach 50-tych XX w, rodzina przekształciła się ostatecznie we współczesną rodzinę nuklearną (małżonkowie + dzieci), z rodziny dużej – tradycyjnej. z poprzednich epok.

Rodzina nuklearna już w latach 50-tycvh była utożsamiana z kryzysem rodziny. Narzekania na rodzinę, na początku XXI w. porównuje się do tychże lat 50-tych, kiedy analogicznie mówiono o kryzysie, upadku rodziny.

Anna Kwak twierdzi, że zbyt pochopnie używa się dziś słowa kryzys wobec rodziny. Uważa, że są to raczej przemiany niż kryzys.

Zauważa się swoistą polaryzację (skrajne poglądów) poglądów wobec rodziny. Z jednej strony rodzina jest ona atakowana, a z drugiej broniona.

Atakowana jest przez niektórych postmodernistów:

- za ucisk kobiet,

- wykorzystywanie dzieci

- szerzenie nerwic

Dla przeciwników rodziny, jest ona pełna nudy, duszna i niepożądana, ogranicza samorozwój.

Broniona jest za:

- podnoszenie moralności

- utrzymywanie porządku

- umacnianie cywilizacji

- zapobieganie przestępstwom

Dla zwolenników to źródło (pozytywne) miłości, intymności, związek przyjacielski.

Jedni od rodziny desperacko uciekają, a inni szukają w niej schronienia.

Współcześnie świat, to „targowisko” różnych idei. Współczesny pluralizm (wielość wyborów), choć sam z siebie pozytywny, wniósł do życia rodzinnego wiele dylematów. Jeden z nich wiąże się z pojęciem kompetencji. Społeczeństwo postindustrialne, wprowadziło kompetencje, jako wartość szczególnie cenioną. Współczesny człowiek, to można powiedzieć, zbiór kompetencji. A rodzina, to więzi uczuciowe, a nie wyścig kompetencji.

Kolejny dylemat związany jest z problemami demograficznymi (łatwe i przyjemne życie, hedonizm – nie chce nam się mieć dzieci). 

1.  Jakie było traktowanie dziecka w średniowieczu?

Do XVIII w nie interesowano się dzieckiem, jako jednostką wymagającą szczególnej opieki i ochrony z racji wieku. Całe średniowiecze nie znało pojęcia dzieciństwa, ani etapów jego rozwoju. Nie istniała świadomość więzi uczuciowych pomiędzy rodzicami i dziećmi.

Dziecko traktowano, jako miniaturę dorosłego (jest to mocno uwidaczniane na obrazach np. karzeł z twarzą dorosłej osoby), ze wszystkimi konsekwencjami takiego traktowania. Szczególnie dotkliwe było karanie ówczesnych dzieci, na równi z dorosłymi, za różne przestępstwa, uczynki. Nawet b. małe dzieci trafiały pod pręgierz, do więzienia, poddawane były torturom. Wychowanie ściśle wiązało się z biciem. Okres dzieciństwa uznawano za czas fizycznej i umysłowej ułomności. Częste bicie miało pomóc dziecku z tego wyrosnąć. Rodzice silnie karzący znajdowali pełną akceptację społeczną. Rodzice, którzy łagodnie traktowali swoje dzieci, nazywani byli niekiedy tyranami. Surowe traktowanie dziecka, dokonywało się w imię jego dobra oraz by uchronić je przed gniewem Boga. Taką wizję wychowania podaje Tazbir np. staropolskich źródeł.

Prof. Tazbir – podaje: „Przez swoje pobłażanie i docześnie, i wiecznie dzieci zabijają” (ci pobłażliwi rodzice). Ma to sens dzisiaj, człowiek, któremu zawsze się pobłaża, nie jest nauczony żadnych zasad, a docześnie nie ma szans na dostanie się do nieba, bo ciągle robi źle nie wiedząc, co mu wolno.

Część naukowców źródeł surowego karania dzieci doszukuje się w starym testamencie. Zasada surowości wychowania b. długo przetrwała szczególnie w tradycyjnym, wiejskim wychowaniu.

 

Jako pierwsze to środowiska kościelne objęły opieką dzieci? W średniowieczu dzieckiem sierocym, opuszczonym zajmowały się zgromadzenia zakonne. Pierwszy dom wychowawczy dla porzuconych dzieci, założył w Mediolanie w VIII w. Dateusz. W XIII w. powstało ich już b. dużo. 

1.  Opisz wpływ myślicieli epoki oświecenia na traktowanie dziecka.

Pod wpływem idei oświeceniowych (wolności obywatelskich), niektórzy myśliciele zaczęli się zastanawiać nad słusznością bicia dzieci. Zaczęto zauważać, że bicie nie przynosi spodziewanych rezultatów. Jednak debata nad słusznością bicia ukierunkowana była na rozważania o tym, czym bić i jak mocno.

Postulowano złagodzenie bezlitosnych kar, przez wyeliminowanie niektórych narzędzi, którymi je wymierzano. O wychowywanie dzieci w łagodności i miłości apelowali: Erazm Gliczner, Hugo Kołłątaj,

Piotr Skarga, Andrzej Frycz Modrzewski, Erazm z Rotterdamu, Ludwig Vives, Jan Amos Komeński, Jan Pestalozzi. 

1. Opisz rozwój organizacji na rzecz ochrony dziecka przed krzywdzeniem

W 1871 r. powstała w Stanach Zjednoczonych I w świecie organizacja na Rzecz ochrony dzieci. – Stowarzyszenie zapobiegania okrucieństwu wobec dzieci.

W 1883 r. powstaje Stowarzyszenie ochrony dzieci przed okrucieństwem ( Anglia)

W 1908 r. dokonano pełnej kodyfikacji ustaw dot. dzieci tzw. „Children act” – ochrona dziecka przed złym traktowaniem, zakłady poprawcze, sądy dla nieletnich.

Na terenie Polski rozwój zainteresowania problematyką przemocy wobec dziecka, następował z opóźnieniem. Przyczyną był brak suwerenności państwowej. 150 lat zaborów nie sprzyjało rozwojowi polskiej nauki, w tym nowemu spojrzeniu na dziecko, które w krajach zachodnich stanowiło ideowy fundament ochrony przed przemocą.

W 1920 r. powstaje Polski Komitet Pomocy Dzieciom.

W 1936 r. Warszawki Komitet Pomocy Dzieciom i Młodzieży  

1. Opisz socjologiczne koncepcje powstawania przemocy w rodzinie.

TEORIE SOCJOLOGICZNE – ich wspólna cechą jest upatrywanie przyczyn przemocy w czynnikach społecznych i środowiskowych

Pierwsze modele socjologiczne za przyczyny przemocy uznawały czynniki stresu społecznego, do których zalicza się:

- niskie płace

- bezrobocie

- złe warunki mieszkaniowe

- przeludnienie

- izolacja

- warunki pracy powodujące wyobcowanie

Zwolennicy teorii socjologicznych zaczęli zwracać uwagę na relacje pomiędzy sprawca a ofiarą na płaszczyźnie rodziny i społeczeństwa.

Przykładem teorii w nurcie socjologicznym jest koncepcja Gooda jest TEORIA ZASOBÓW– istnieją 4 źródła przewagi jednego człowieka nad drugim:

1. Możliwości ekonomiczne

2. Szacunek i prestiż

3. Osobista atrakcyjność, miłe usposobienie

4. Przemoc i gwałt

Wszystkie te źródła przewagi wykorzystywane są w rodzinie. Jednocześnie im więcej możliwości i zasobów ma do dyspozycji jednostka, tym mniejsze prawdopodobieństwo, że będzie uciekać się do przemocy by wyegzekwować swoje cele, które chce osiągnąć. 

1. Opisz psychologiczne koncepcje powstawania przemocy w rodzinie.

TEORIE PSYCHOLOGICZNE

Najwcześniejsze modele psychologiczne skupiały się na jednostce i upatrywały przyczyn przemocy w psychicznych cechach osoby sprawcy (naturalna skłonność do agresji).

Podejście:

UJĘCIE PSYCHOLOGICZNE – utożsamiane było z teorią determinizmu biologicznego. Prowadzono badania nad poziomem testosteronu u mężczyzn, nad temperamentem, poziomem agresywności, związkami pomiędzy alkoholizmem, narkomanią a przemocą,

UJĘCIE PSYCHODYNAMICZNE – teoria determinizmu psychodynamicznego rozwinęło się później – teorie te koncentrowały się również na patologicznych cechach rodziców, jednak większy nacisk kładły na konflikty wewnętrzne, które były przyczyną dysfunkcjonalności. (przyczyn upatrywano wywodząc się z linii Freuda). Zaburzeniem takim jest psychoza przeniesieniowa – rodzic dokonuje „przeniesienia” na dziecko tej części swojej osobowości, którą chce zniszczyć. (wew. konflikt przeżywany przez rodzica – tą część osobowości, której nienawidzimy przenosimy na dziecko, a potem w nim niszczymy; mogą być to nieświadome działania). W konsekwencji tego dziecko postrzegane jest przez rodzica za przyczyna wszystkich problemów, niepowodzeń i staje się kozłem ofiarnym w rodzinie

W ramach tej teorii wypracowano ZESPÓŁ CECH, stanowiących predyspozycje do stosowania przemocy:

1. Problemy w kontrolowaniu agresywnych impulsów

2. Brak dojrzałości

3. Koncentracja na sobie

4. Skłonność do tworzenia błędnego wizerunku siebie i innych (nieadekwatność oceny rzeczywistości)

5. Depresja

Badania udowodniły jednak, że tylko 10-15% rodziców krzywdzących przejawia zaburzenia psychiczne. Stąd pytanie, co jest odpowiedzialne za agresję, bo ani stres społeczny, ani teorie psychologiczne.

Kolejne teorie psychologiczne poszukiwały powodów przemocy również poza osobą rodzica.

Przykładem tych poszukiwań jest ujęcie interakcyjno (relacja) –interpersonalne (pomiędzy osobami), interakcji jednostki i otoczenia oraz ujęcie poznawczo-behawioralne.

Interakcyjno-interpersonale – utrzymanie macho i tożsamości

Interakcja jednostki i otoczenia – skupiona jest na sytuacji przemocy oraz tym, co dzieje się przed i po

Poznawczo-behawiorlane – skupia się na naszych myślach, na aspekcie poznawczym, rozumienie rzeczywistości.

1. Opisz integracyjne koncepcje powstawania przemocy w rodzinie

TEORIE INTEGRACYJNE

Wskutek bezowocnych prób całościowego wyjaśnienia mechanizmów powstawania przemocy, zaczęto łączyć elementy psychologiczne i socjologiczne w jednej koncepcji.

Przykładem jest wieloczynnikowy model Browna. Czynniki stresowe, środowiskowe oraz związane ze statusem rodziny pośredniczą w relacjach interpersonalnych w rodzinie.

Model Browna bazuje na 4 sytuacyjnych czynnikach stresowych:

1. Relacje między opiekunami dziecka - kłótnie między małżonkami, rodzic samotnie wychowujący dziecko, relacje z macochą ojczymem lub konkubiną, konkubentem

2. Relacje między dziećmi, wielkość rodziny, spełnianie oczekiwań dzieci

3. Stres strukturalny – (przemoc, której nie widać, ale czuć, np. zachęcanie nas do odchudzania, wpisany w struktury), warunki mieszkaniowe, bezrobocie, izolacja społeczna, brak autorytetu i systemu wartości

4. Stres wywołany przez dzieci – częściej skupia się on na matce: nieposłuszeństwo, kłopoty w szkole, celowe niszczenie rodzica, płacz małego dziecka, choroba, nadwrażliwość, zbytnie wymagania, zmienność nastroju, upośledzenie psychiczne lub fizyczne;

Wspomniane czynniki nawet, jeśli występują jednocześnie, nie są bezpośrednią przyczyna przemocy, dopiero wrogość w relacjach między poszczególnymi członkami rodziny powoduje, iż rodzina nie radzi sobie w trudnych sytuacjach. W rodzinach, w których członkowie zapewniają sobie poczucie bezpieczeństwa, w trudnych sytuacjach życzliwość ta pełni rolę bufora, dla narastającego stresu.

Powstają tendencje do szukania rozwiązań problemu, wytwarzają się strategie radzenia sobie z trudną sytuacją.

W tej teorii wprowadzono pojęcie SPIRALI PRZEMOCY:

- incydenty stosowania przemocy negatywnie wpływają na relacje między członkami rodziny i osłabiają bufory, które powinny działać osłonowo i nie doprowadzać do przesileń.

Osłabione bufory pozwalają na powstawanie przesileń, skutkują stosowaniem agresji, która powoduje dalsze osłabienie pozytywnych relacji w rodzinie. Taka sytuacja prowadzi do systematycznych przesileń i permanentnego stosowania przemocy.

1. Opisz wpływ doświadczenia przemocy na dziecko

Inną teorią w tym nurcie psychologicznym jest model CZYNNIKA KRYTYCZNEGO (wg Freuda)

Autor ten przedstawia łańcuch przyczyn prowadzących w konsekwencji do przemocy wobec dziecka.

1. Stres pochodzący z otoczenia

2. Frustracja wynikająca ze sprzeczności pomiędzy oczekiwaniami a rzeczywistością

3. Złość i niepokój zamiast poszukiwania rozwiązań

4. Brak zahamowań w manifestowaniu zachowań agresywnych i obniżona odporność na stres – dodatkowo może przyspieszyć użycie alkoholu lub narkotyków, które niwelują resztki zahamowań

5. Pojedyncze zdarzenie występujące, jako pretekst do użycia przemocy 

1. Opisz pozytywne i negatywne psychopedagogiczne skutki rozłąki migracyjnej. 

Konsekwencje migracji w rodzinie.

1. POZYTYWNE

 polepszenie sytuacji materialnej rodziny podwyższenie standardu życia

 finansowe zabezpieczenie startu życiowego dzieci

 rozszerzenie szans edukacyjnych

 wzrost samodzielności partnera w środowisku rodzinnym i pozarodzinnym

 wzrost udziału dzieci w prowadzeniu gospodarstwa domowego

 możliwość uświadomienia sobie własnych uczuć do partnera

 postrzeganie rodziny, jako wspólnoty

 odzyskanie poczucia bezpieczeństwa w przypadku wyjazdu partnera zakłócającego życie rodzinne

 kontakt osoby migrującej z elementami kultury kraju czasowego pobytu (poznanie tradycji, kultury, języka, stylu życia)

 przekazanie nowych doświadczeń członkom rodziny w kraju

 możliwość zwiedzania nowych krajów przez członków rodziny

2. NEGATYWNE

 nieobecność rodzica/ów w codzienności dziecka

 brak optymalnej opieki podczas nieobecności rodzica/ów

 zaburzenia rytmu życia rodziny w przypadku migracji wahadłowej

 bycie migrantem „na huśtawce” bez osadzenia zarówno w rodzinie jak i w miejscu swojego pobytu poza krajem

 rozluźnienie więzi z nieobecnym rodzicem

 deprywacja potrzeb emocjonalnych i seksualnych związku

 przeciążenie obowiązkami jednego z rodziców, tego, który zostaje sam np. z dziećmi

 utrudnione możliwości radzenia sobie w sytuacji wystąpienia problemów z dziećmi

 sytuacje stresowe podczas powrotów migranta do domu

 dezintegracja więzi małżeńskich i rodzinnych podczas dłuższego wyjazdu

 nieformalny lub formalny rozpad rodziny 

1. Omów wyznaczniki budowania systemu wsparcia, pomocy dziecku i rodzinie w sytuacji problemów związanych z migracja rodzica/ów.

Wyznaczniki budowania systemu wsparcia, pomocy dziecku i rodzinie w sytuacji problemów związanych z migracja rodzica/ów.

1. Wyeliminowanie oceniającego i pejoratywnego (negatywnego) postrzegania rodziców migrujących zarobkowo za granicę; dostrzeganie, dowartościowanie ich determinacji w zdobywaniu środków na utrzymanie rodziny

2. Upowszechnianie wśród rodziców wiedzy o rozwoju i funkcjonowaniu dziecka w sytuacji rozłąki i o sposobach postępowania wychowawczego

3. Uświadamianie rodzicom konieczności ustanowienia opiekuna prawnego, szczególnie w sytuacji emigracji obydwojga rodziców

4. Tworzenie atmosfery współdziałania wychowawcy z rodzicem pozostającym z dzieckiem

5. W sytuacji migracji samotnego rodzica lub obydwojga rodziców, zapewnienie technicznych środków, możliwości dla bezpośredniego kontakty migrantów ze szkołą (telefoniczne dyżury pedagoga, kontakt za pomocą poczty elektronicznej, telefonii internetowej)

6. Zachęcanie nauczycieli do szukania możliwości poznania sytuacji rodzinnej uczniów

7. Zapewnienie na terenie szkoły możliwości opieki i pomocy dziecku, w sytuacji czasowej nieobecności rodzica (rozpoznania sytuacji ilu jest takich uczniów i jak można im pomóc, co można dla nich zrobić) 

1.  Omów zachowania symboliczne w kontekście kultury masowej.

ZACHOWANIA SYMBOLICZNE – to zachowania, które są specyficzne dla społecznego współżycia ludzi i pełnią ważna rolę dla rozwoju kultury; cecha tych zachowań jest to, że przekazują jakieś znaczenie, wyrażają jakąś wartość, przedstawiają coś zgodnie z określonym systemem porozumiewania się między ludźmi, w określonej kulturze (te zachowania reprezentują coś poza sobą, niosą ze sobą dodatkowe znaczenie, np. sposób witania się – skinienie głową); szczególnie ważną rolę pełnią tu symbole słowne

1.    Omów zachowania niesymboliczne w kontekście kultury, masowej.

ZACHOWANIA NIESYMBOLICZNE, BEZPOŚREDNIE – to zachowanie pierwotne i pełnią zasadnicze funkcje w biologicznym życiu organizmów, są to zachowania polegające na manipulacji własnym ciałem i wszelkimi przedmiotami zewnętrznymi dla osiągnięcia bezpośrednich, obiektywnych rezultatów; czynność i te nie podlegają żadnym konwencjom np. spożycie pokarmu spowoduje u każdego człowieka, niezależnie od kultury, ustanie głodu. W zasadzie jednak każdej czynności bezpośredniej można nadać znaczenie symboliczne. Część czynności bezpośrednich jest uwarunkowana kulturowo, np. jest zdeterminowana charakterem używanych narzędzi (a narzędzia są wytworem kultury i są zróżnicowane kulturowo, co będzie wpływać na sposób spożywania. W związku z tym na kulturę składają się zachowania symboliczne oraz pewna część zachowań bezpośrednich.