ZAGADNIENIA DO EGZAMINU MAGISTERSKIEGO

Dla studentów studiów magisterskich uzupełniających

w roku akademickim 2012/2013.

1. Socjologia a inne nauki społeczne.

Socjologia ma wiele punktów stycznych z innymi naukami. Na pierwszym miejscu znajduje się psychologia, a zwłaszcza psych. społ. Na pograniczu socjologii, psych. , psych. społ. Oraz psychoanalizy rozwinęły się dwie teorie szczególnie ważne dla socjologii: teoria zachowania się całych zbiorowości w różnych sytuacjach oraz zach. się jednostki w sytuacjach społ.

Do opracowania tych teorii potrzebna była też historia, ekonomia, prawoznawstwo, etnografia i etnologia (antropologia kulturalna). Socjologia korzysta też z materiałów demografii, geografii społ. , gospodarczej, historii kultury, statystyki. Charakterystyczne tylko dla socjologii jest poszukiwanie praw, zjawisk zachodzących między ludźmi, badanie struktur, poszukiwanie sił społ. Socjologa interesuje to co jest specyficznie społeczne tzn. wynikające z wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie.

1. Wiedza socjologiczna a wiedza potoczna.

• Wiedza potoczna

- nieusystematyzowana

- tendencja do przedstawiania świata w kolorach czarno-białych

- skłonność do traktowania następstwa w czasie jako związku przyczynowego

- skłonność do upatrywania przyczyn w celowych działaniach ludzkich

- generalizacje i stereotypy

- fakt społeczny - wszelkie treści pojawiające się w zbiorowościach ludzkich

dotyczące norm i reguł zachowania, zasad działania i sposobów myślenia, które

obiektywizują się i wywierają wpływ na członków zbiorowości

- potoczny język, przysłowia

- związana z wartościowaniem

• Wiedza socjologiczna

- dąży do usystematyzowania

- poszukuje ogólnych praw rządzących wszystkimi zjawiskami i procesami

społecznymi

- tworzy teorie, tezy i założenia, które stara się sprawdzić poprzez systematyczne

badania – twierdzenie historyczne i teoretyczne

- posługuje się ustalonym aparatem badawczym i pojęciowym

- bada wiedze potoczna – np. procesy upowszechniania się twierdzeń sprawiających

wrażenie złudnych (wiara w horoskopy) oraz fakty społeczne

1. Funkcje socjologii.

2. Grupy społeczne.

1. Grupami społ. określamy zbiory ludzi, którzy w dążeniu do wspólnych wartości związani są więzią społ. i wytworzyli wewnętrzną organizację.

2. Elementy grup społ.

• Działania

• Interakcje

• Stosunki społ.

• Role społ.

• Normy społ.

1. Wymiary grup społ.

• Fizyczny → grupy istnieją realnie, np. rodzina

• Społeczny → nie ma ich fizycznie, ale realnie w sensie społecznym istnieją, np. mają normy społ.

1. 4 elementy konstytuujące grupę:

1. Liczebność- trudno ustalić dokładnie jaka ilość ludzi może uznawać się za grupę.

• Jan Szczepański, uważa, że o grupie mówimy wtedy, gdy tworzą ją przynajmniej trzy osoby. Mniejsza ilość członków nie jest w stanie wytworzyć struktury społecznej i wpływać a to, co dzieje się między członkami

• Carol Oyster, uważa, że dwie osoby stanowią już grupę. Według niej świadczą o tym procesy takie jak komunikacja, solidarność grupowa, zmiany władzy, interakcje. Mają one bowiem taki sam przebieg jak w grupie liczniejszej

• Merton w doskonały sposób omija tę sporną kwestię, używając zwrotu „pewna grupa ludzi”, nie rozstrzygając jednocześnie które stanowisko jest właściwsze.

1. Wartości wspólnogrupowe- są to wartości, jakie ludzie, członkowie zbiorowości, przez swe wspólne działania

2. Więź grupowa- oznacza fakt uzależnienia się bądź zjednoczenia się członków danego zbioru ludzi wokół określonych wartości czy pełnionych funkcji społ.

• Więź strukturalna- stosunki społeczne wiążące członków grupy

• Więź psychospołeczna- sprowadza się do świadomości grupowej

• Więź obiektywna i subiektywna- pogląd uznające dwuaspektowy charakter

1. Wewnętrzna organizacja grupy- obejmuje ustalenie i wyznaczenie pozycji społecznej i podział ról społ. Miedzy członków grupy.

1. W socjologii stosowane są różne klasyfikacje grup społecznych- 8 kryteriów klasyfikacji wg Sztompki

1. Ze względu na liczebność grupy:

1. grupy małe, posiadające prostą strukturę, czyli złożone wyłącznie z członków i nie posiadające żadnych podgrup (np. rodzina, grupa rówieśników), bezpośredni charakter interakcji, bliskość przestrzenna,

2. grupy duże, posiadające strukturę zbudowaną z wielu podgrup (np. klasa, grupa społeczno- zawodowa), członkowie znają się „tylko z widzenia” lub są całkiem anonimowi

1. ze względu na trwałość grupy:

1. grupy istniejące krótko, przelotne- oparte na przelotnych kontaktach, np. pasażerowie w tramwaju;

2. grupy długotrwałe- np. rodzina, naród, Kościół; zachowują ciągłość i tożsamość, mimo że mają coraz to nowych członków, następuje nieustanna wymiana ich składu

1. ze względu na sposób rekrutacji do grupy:

1. grupy, do których jest się przypisanym- wchodzi do nich bez własnego aktu woli: albo przez urodzenie - jak do rodziny, grupy rasowej, etnicznej czy narodu przez przymus - jak do aresztu, więzienia, obozu zesłańców, oddziału rekrutów, gdzie jest się „osadzonym", „zesłanym"

2. grupy, do które wybieramy na drodze dobrowolnej decyzji- stowarzyszenia, kluby, partie polityczne, drużyny sportowe, zakłady pracy, szkoły, kręgi przyjaciół itp.

• Inkluzyjne- każdy może do nich wejść, każdy może wyjść, skład jest dość przypadkowy

• Ekskluzywne – grupy zamknięte; charakteryzują je: szczególne starania, nakłady, wyrzeczenia - np. długotrwałe studia; stanowi dla jednostki większą wartość. Z grupą taką jednostka silniej się identyfikuje, gotowa jest do pełniejszego zaangażowania, przejawia większy konformizm w obawie przed utratą akceptacji ze strony innych członków i wobec możliwości wydalenia z grupy. Na ogół grupy te cechują się też większą solidarnością i spoistością niż inkluzyjne

1. Ze względu na intensywność uczestnictwa:

• czy w grupie wykonujemy różne działania, realizujemy różne cele

1. grupy wyraźnie wyspecjalizowane, jednofunkcyjne- w których podejmujemy tylko jeden rodzaj działalności. Taki charakter mają grupy zawodowe, grupy zadaniowe, grupy rekreacyjne, stowarzyszenia Itp.

2. Wielofunkcyjne- w których działamy w różny sposób, spełniając różnorodne aspiracje. Przykładem jest rodzina lub grono znajomych.

• dotyczy sumy czasu i energii - fizycznej, ale i zaangażowania myślowego, jakich grupa wymaga od swoich członków

1. „grupy żarłoczne”- wymagające nieustannego uczestnictwa, pełnego zaangażowania, maksymalnego poświęcenia, niepodzielnej lojalności; przykładem jest zakon religijny, mafia przestępcza.

2. zadowalają się cząstkowym tylko uczestnictwem i zaangażowaniem.

• ze względu na obszar prywatności i luzu pozostawiony jednostce

1. grupy, które narzucają bardzo precyzyjnie określone reguły postępowania i bezwzględnie egzekwują konformizm. Charakterystyczne jest dla nich kodyfikowanie takich reguł w postaci sformalizowanych regulaminów, instrukcji itp. Oddział wojskowy, grupa więźniów, załoga statku na morzu

2. grupy totalitarne- kontrola może wykraczać poza aktywność w obrębie grupy, rozciągać się na inne pola aktywności, a niekiedy obejmować całość życia jednostki. Np. szpieg musi relacjonować przełożonym, jak przebiega jego życie rodzinne, z kim się spotyka, gdzie wyjeżdża, do jakich restauracji uczęszcza.

1. Ze względu na charakter korzyści, jakie przynosi jednostce członkostwo w grupie:

1. traktowane są przez jednostki instrumentalnie- udział w nich ma im przynieść jakieś korzyści poza samym udziałem. Grupy mają dopomóc, żeby zrealizować jakieś nasze cele zewnętrzne wobec uczestnictwa

2. udział jednostki ze względu na motywacje autoteliczne (bezinteresowne)- nie chodzi nam o nic więcej niż miłe spędzenie czasu z innymi. Kieruje nami potrzeba rozmowy, bliskości, towarzystwa. Chodzi o to, żeby być razem, pobyć z innymi, pośmiać się, poplotkować, pobawić się. Motywacja ta ma czysty prospołeczny charakter, wyraża naturalną ludzką skłonność do uspołecznienia, towarzyskość

3. możliwość sytuacji pośrednich, łączących obie motywacje

1. ze względu na stopień zorganizowania grupy:

1. grupy formalne (organizacje)- funkcjonujące na podstawie wewnętrznych, sformalizowanych i oficjalnych instytucjach władzy, kontroli i podziale ról, czyli specjalizacji zadań, uczestniczymy jako trochę bezosobowy personel zajmujący pewne pozycje i tym samym jako wykonawcy pewnych ról. Nasze osobiste walory czy wady, poza tymi które wiążą, się z wykonywaniem ról, nie mają dla grupy znaczenia; organizacja zachowuje ciągłość, nawet gdy zmieni się personel

2. nieformalne- złożone zwykle z małej liczby osób, połączonych wspólnotą interesów, pozostającą w bezpośrednich interakcjach (więzi osobiste), w których obowiązują niesformalizowane - niekiedy bardzo luźne i ulotne - zasady i kryteria członkostwa, kierownictwa i kontroli. Istnieją poza lub wewnątrz grup formalnych a ich cele mogą być zgodne lub sprzeczne z działaniami tych że grup. ważne są wszystkie moje słabości, przywary i zalety. Kto inny nie mógłby mnie zastąpić, a sama grupa nie zachowuje trwałości ponadjednostkowej, przestaje istnieć, gdy umrą czy odejdą jej członkowie.

1. Ze względu na psychologiczną relację jednostki do grupy:

1. Grupy, do których jednostka ma stosunek pozytywny- jednostka się z nią identyfikuje, solidaryzuje, obdarza ją zaufaniem i lojalnością. Dobrym wskaźnikiem takiej postawy jest gotowość do myślenia i mówienia o grupie: „my

2. Grupy, do których jednostka ma stosunek negatywny- jednostka nie identyfikuje się, nie solidaryzuje, nie obdarza zaufaniem ani nie poczuwa się do lojalności wobec grupy, do której należy

1. negatywne grupy odniesienia- takie, które budzą u nas repulsję i od których staramy się zdystansować poprzez przyjmowanie przeciwnych wzorów i reguł postępowania.

2. pozytywne grupy odniesienia- takie, z którymi się identyfikujemy, porównujemy i których standardy normatywne staramy się naśladować, dążąc do uzyskania pełnego członkostwa.

1. Ze względu na typ więzi społecznych (typologia zaczerpnięta do Cooleya)

1. grupy pierwotne, w których istnieje więź oparta na osobistych kontaktach i postawach emocjonalnych

2. grupy wtórne, oparte na więziach formalnych, rzeczowych. Komunikacja pomiędzy członkami odbywa się przez pośredników lub grupę pośredniczącą.

Opracowane na podstawie wykładów i ćwiczeń z mikrosocjologii, oraz książek „Grupy” C. Oyster i „Socjologia” P. Sztompki.

1. Socjologia Floriana Znanieckiego.

Florian Znaniecki (żył XIX/XX w.) to polski filozof i socjolog, którego prace i dokonania zyskały zasięg ogólnoświatowy. Odegrał on zasadniczą rolę w rozwoju socjologii polskiej jako dyscypliny akademickiej, założył Instytut Socjologiczny oraz Przegląd Socjologiczny. Przedstawiciel socjologii humanistycznej, w swojej pracy naukowej dążył do syntezy wielu koncepcji. Jego dorobek socjologiczny jest dość obszerny, jednak wyróżnić można kilka podstawowych, najbardziej powszechnych, elementów:

Pojęcie systemu ograniczonego. Konkretna rzeczywistość w swojej złożoności i bogactwie jest nieopisywalna i niewyjaśnialna. Każdy przedmiot uzyskuje realność dopiero w powiązaniu z innymi przedmiotami, a poza tymi powiązaniami nie może być przedmiotem badania naukowego. Każdy przedmiot, aby został poddany badaniu, musi zostać włączony do jakiegoś ograniczonego systemu. F. Znaniecki odróżniał systemy kulturowe od przyrodniczych.

Koncepcja współczynnika humanistycznego. Wszelkie fakty społeczne, w odróżnieniu od przyrodniczych, są zawsze związane z działalnością jakiś ludzi, są czyimś faktami, mieszczą się w obrębie życiowych doświadczeń jakiś jednostek lub zbiorowości. Fakty społeczne mają więc z natury zawarty w sobie współczynnik humanistyczny. Dlatego badać można je tylko z perspektywy tych ludzi, w których doświadczeniu występują, stawiając się w ich położeniu, patrząc na świat ich oczami, rozszyfrowując ich hierarchie wartości i systemy reguł, jakimi się kierują, a nie w drodze zewnętrznej obserwacji. Innymi słowy, społeczeństwo należy zawsze badać z uwzględnieniem współczynnika humanistycznego. Rzeczywistość bez współczynnika humanistycznego nie istnieje.

Kulturalizm. Socjologia to jedna z nauk o kulturze, a jej zadaniem jest badanie systemów społecznych. F. Znaniecki wyróżnił cztery zasadnicze działy socjologii: teoria działań społecznych, teoria stosunków społecznych, teoria osób społecznych, teoria grup społecznych. Postrzegał on grupę społeczną jako swoistą rzeczywistość, w której pojawiają się zjawiska nieznane mniej złożonym układom społecznym, a w szczególności swego rodzaju świadomość zbiorowa.

Metoda dokumentów osobistych. Znaniecki po raz pierwszy (wraz z Williamem Thomasem, Chłop polski w Europie i Ameryce) sięgnął do listów i pamiętników jako źródła danych. W ten sposób chciał on zastosować koncepcję współczynnika humanistycznego i dotrzeć do autentycznego punktu widzenia emigrantów rzuconych w obce środowisko społeczne, zrozumieć od środka ich problemy i dylematy.

Źródło: J. Szacki, Historia myśli socjologicznej. P. Sztompka, Socjologia.

1. Funkcjonalna teoria T. Parsonsa oraz R. Mertona.

2. Symboliczny interakcjonizm w socjologii.

Teoria interakcjonizmu symbolicznego należy do szerszego paradygmatu tzw. socjologii interpretatywnej , nawiązującej do tradycji socjologii humanistycznej. Obok teorii strukturalno - funkcjonalnej i teorii konfliktu uznawana jest za główną teorię socjologiczną XX w.

Teoria ta zakłada, że rzeczywistość społeczna wyłania się z interakcji – oddziaływań wzajemnych między jednostkami i zbiorowościami, kształtowanych przez znaczenie komunikatywne za pośrednictwem symboli znaczących (język oraz symboliczna interakcja). Za twórcę teorii interakcjonizmu symbolicznego uważa się Herberta Blumera (ucznia G. H. Meada). Znaczącą, symboliczną interakcję uznawali za podstawę rzeczywistości socjokulturowej socjologowie okresu międzywojennego: Pitirim Sorokin, Florian Znaniecki i Robert M. Maclver. Czo­łowymi przedstawicielami tego kierunku są dziś Raiph H. Tuner, Anzelm Strauss, Arnold M. Rosa, Timotsu Shibutani, Joan Emerson.

W uję­ciu tym podkreśla się, że działanie podmio­towe (w tym interakcja) nie jest tylko reak­cją na oddziaływania ze strony otoczenia społecznego, lecz jest ciągłym procesem interpretowania tych oddziaływań. Interpre­towanie to przybiera postać definicji sytu­acji. Jednostka przypisuje znaczenie dzia­łaniom innych osób oraz różnym elemen­tom sytuacji. Interakcjonizm symboliczny poprzez badanie interakcji zmierza do wykrycia re­guł, które ludzie stosują- lecz sobie ich nie uświadamiają - w trakcie codziennych kon­taktów z innymi osobami.

Usta­lono (Joan Emerson), że tym trudniej wy­negocjować normalność sytuacji:

1) im bar­dziej uczestnicy są przepełnieni emocjami,

2) im bardziej złożone działanie wymagane jest w przypadku przyjęcia „normalności”,

3) im mniej drastyczne działania wymagane są dzięki przyjęciu niezwykłości sytuacji,

4) im bardziej uczestnicy są pewni definicji sytuacji jako niezwykłej,

5) im bardziej za­angażowani są w utrzymaniu reguł, o któ­rych sądzą, że są łamane,

6) im bardziej do­świadczeni są w narzucaniu definicji „nie­zwykłej” sytuacji w podobnych okoliczno­ściach,

7) im gorszy jest stosunek do prze­ciwnika,

8) im wyższy jest status osób zain­teresowanych w uznaniu sytuacji za, „nienor­malną” w porównaniu do obrońców „nor­malności” sytuacji.

Interakcjonizm symboliczny oprócz ne­gocjacji bada także inne typy interakcji, ta­kie jak „usprawiedliwienia”, „tłumaczenia” (a także sposoby unikania tłumaczeń).

Źródło: J. Turner, Współczesne teorie socjologiczne; J. Szacki, Historia myśli socjologicznej.

1. Teorie konfliktu.

TEORIE KONFLIKTU – Ralf Dahrendorf

Dla Dahrendorfa instytucjonalizacja pociąga za sobą utworzenie „zrzeszeń imperatywnie

skoordynowanych”(ZIS). W kategoriach bliżej nie sprecyzowanych kryteriów stanowią one dającą się wyróżnić organizację ról. Organizacja ta cechuje się stosunkami władzy , dzięki którym pewne wiązki ról dysponują możliwością wymuszenia na innych konformizmu. Czyli każda całość społeczna może być traktowana dla celów analitycznych jako ZIS , jeżeli istnieje w niej organizacja ról wykazująca zróżnicowanie pod względem władzy. Role w ZISach dysponują rozmaitymi stopniami władzy a każdy ZIS może być zaszeregowany tylko w kategoriach dwóch głównych typów ról, rządzących i rządzonych.

Dahrendorf zakłada, że :

- konflikt jest nieuchronnym procesem wyłaniającym się z przeciwstawnych sił istniejących w obrębie strukturalnych układów społecznych

- konflikt taki zmaga się lub maleje w wyniku ingerencji szeregu warunków lub zmiennych strukturalnych

- rozwiązanie konfliktu w pewnym momencie tworzy sytuację społeczną, która w określonych warunkach w sposób nieunikniony prowadzi do dalszego konfliktu między przeciwstawnymi siłami.

Modele Dahrendorfa i Marksa ukazują podobny łańcuch przyczynowy zdarzeń prowadzący do konfliktu i reorganizacji struktury społ.

->Stosunki podporządkowania i dominacji prowadzą do obiektywnego przeciwieństwa interesów,

->Świadomość interesów i ich przeciwieństwa wśród grup podporządkowanych ujawnia się w pewnych określonych warunkach,

->Przy zajściu dodatkowych warunków ta nowo powstała świadomość prowadzi do utworzenia organizacji politycznej, a następnie do polaryzacji grup podporządkowanych, które wchodzą w konflikt z grupą dominującą

->Wynikiem konfliktu będzie zapoczątkowanie nowego wzoru organizacji społ.

->ten nowy wzór organizacji społ obejmuje stosunki dominacji i podporządkowania , które wywołują kolejną sekwencję zdarzeń prowadzących do konfliktu, a następnie zmiany we wzorach organizacji społ

Dahrendorf podobnie jak Marks uważa, że konflikt wiąże się ze wzrostem świadomości własnych interesów u zbiorowości podporządkowanych i utworzenie grup konfliktowych są dodatnią funkcją stopnia w jakim spełnione są warunki:

a) Techniczne (przywództwo, jednocząca ideologia)

b) Polityczne (zdolność do organizowania się)

c) Społeczne (zdolność do komunikacji)

Dahrendorf korzysta nie tylko z zapożyczeń Marksa ale też z Simmla i Webera.

Twierdzenia wynikające ze schematu Dahrendorfa:

1. Konflikt jest tym bardziej prawdopodobny, im bardziej członkowie quasi-grup w ZISach stają się świadomi swoich obiektywnych interesów i tworzą grupę konfliktową, co z kolei wiąże się:

*z technicznymi warunkami organizacji, które zależą od:

- rozbudowania kadry przywódczej w quasi grupach

- skodyfikowania systemu idei lub statutu

*z politycznymi warunkami organizacji, które zależą od przyzwolenia grup dominujących na

zorganizowanie się przeciwstawnych interesów

* ze społecznymi warunkami które związane są ze:

- sposobnością członków quasi grup do komunikowania się

- sposobnością przyjmowania nowych członków

2. W im niższym stopniu zrealizowane są techniczne , polityczne i spol warunki organizacji, tym bardziej intensywny jest konflikt.

3. W im wyższym stopniu dystrybucja władzy i innych nagród nakłada się na siebie, tym bardziej intensywny jest konflikt.

4. Im mniejsza jest mobilność pomiędzy grupami nadrzędnymi i podporządkowanymi tym bardziej intensywny jest konflikt.

5. W im niższym stopniu spełnione są techniczne, polityczne i społ warunki organizacji tym bardziej gwałtowny jest konflikt.

6. W im wyższym stopniu deprywacja podporządkowanych w rozdziale nagród przekształca się z deprywacji absolutnej w deprywację względną, tym gwałtowniejszy jest konflikt.

7. Im mniejsza jest zdolność grup konfliktowych do wprowadzenia regulujących porozumień, tym gwałtowniejszy jest konflikt.

8. Im bardziej intensywny jest konflikt, w tym wyższym stopniu będzie on generował zmianę strukturalną i reorganizację.

9. Im bardziej gwałtowny jest konflikt, tym wyższy jest stopień zmiany strukturalnej i reorganizacji.

KWINTESENCJA TWIERDZEŃ O PROCESACH KONFLIKTOWYCH – MARKS

1.Im bardziej nierówny jest rozdział dóbr w systemie, tym większy będzie w nim konflikt interesów pomiędzy zbiorowościami dominującymi i podporządkowanymi.

2. Im bardziej podporządkowane zbiorowości stają się świadome swych interesów zbiorowych, tym bardziej prawdopodobne, że będą one kwestionować prawomocność nierównego podziału rzadkich dóbr.

3. Prawdopodobieństwo, że zbiorowości [podporządkowane uzyskają świadomość swoich prawdziwych interesów rośnie, kiedy:

-> zmiany wprowadzane przez zbiorowości dominujące rozrywają istniejące stosunki pomiędzy zbiorowościami podporządkowanymi.

-> działania zbiorowości dominujących wywołują tendencję do alienacji.

-> członkowie zbiorowości podporządkowanych mogą komunikować sobie nawzajem swoje krzywdy, co jest ułatwiane przez:

*koncentrację przestrzenną członków grup podporządkowanych

*szerszy dostęp członków grup podporządkowanych do instytucji edukacyjnych

->zbiorowości podporządkowane mogą rozwijać jednoczące ideologie, co jest ułatwiane przez:

* zdolność do rekrutowania lub kreowania przywódców ideologicznych

* niezdolność grup dominujących do regulowania procesów socjalizacji i sieci komunikacyjnych zbiorowości podporządkowanych

4. Im bardziej podporządkowane zbiorowości systemu są świadome swych zbiorowych interesów, w tym większym stopniu będą one kwestionować prawomocność rozdziału rzadkich dóbr i tym bardziej prawdopodobne, że zorganizują otwarty konflikt przeciwko dominującym zbiorowością systemu, zwłaszcza gdy:

*grupy dominujące nie potrafią ani jasno wyartykułować interesu zbiorowego, ani działać w swoim interesie zbiorowym

*upośledzenie grup podporządkowanych przechodzi z formy bezwzględnej w upośledzenie względne lub gwałtowni e wzrasta

*grupy podporządkowane są w stanie rozwinąć strukturę przywództwa politycznego

5. Im wyższy jest stopień unifikacji ideologicznej członków zbiorowości podporządkowanych w systemie i im bardziej jest rozwinięta ich polityczna struktura przywództwa, tym bardziej prawdopodobne, że interesy i stosunki między zbiorowościami dominującymi i podporządkowanymi ulegną polaryzacji i staną się niemożliwe do uzgodnienia.

6. Im wyższy jest stopień polaryzacji między dominującymi a podporządkowanymi, tym gwałtowniejszy będzie późniejszy konflikt

7. Im gwałtowniejszy konflikt, tym większa strukturalna zmiana systemu i tym szersza redystrybucja rzadkich zasobów.

1. Geneza i podstawowe tezy teorii wymiany społecznej.

2. Fenomenologia i etnometodologia.

Fenomenologia wyrosła z filozofii Husserla. Fenomenolodzy stwierdzili, że rzeczywistością jest subiektywny świat jednostek - to my nadajemy znaczenie, formę i sens rzeczywistości. Teoria nie powinna dotyczyć tego, co jest na zewnątrz świadomości, lecz tego, w jaki sposób tworzą się, utrzymują lub zmieniają subiektywne stany jednostek. Alfred Schutz korzystał z filozofii Husserla i metody rozumiejącej Webera. Założenia przyjęte od Husserla:

• należy badać to, jak główne procesy myślowe jednostek kształtują naturę świata społecznego, zamiast rozpatrywać świat społeczny jako świat narzucony z zewnątrz świadomości ludzkiej;

• ważnym problemem badawczym jest nadawanie przez ludzi sensu rzeczywistości;

• krytyka nauki społecznej - obiektywna nauka o ludziach nie jest możliwa, lub, że nie będzie ona nigdy tym samym, co nauka o świecie fizycznym.

Fenomenologiczna orientacja Schutza - twierdzenia ostateczne dotyczące wiedzy potocznej:

• rzeczywistością dla ludzi jest ich wiedza potoczna;

• wiedza potoczna nadaje sens znaczeniom, jest ona zespołem ukrytych założeń i procedur milcząco przyjmowanych przez jednostki w trakcie interakcji;

• wiedza potoczna jest wyuczona, przyswajana w trakcie socjalizacji;

• ludzie działają przyjmując szereg założeń wytwarzających poczucie wzajemnej przekładalności perspektyw (zakładamy, że inni posiadają tę samą wiedzę potoczną jak my);

• istnienie wiedzy potocznej prowadzi do wytworzenia domniemania, że świat jest taki sam dla wszystkich.

Etnometodologia jest ściśle związana z fenomenologią. Twórcą tej perspektywy teoretycznej był Harold Garfinkel.

• Etnometodologia to badania wiedzy potocznej oraz rozmaitych procedur i metod, za pomocą których przeciętni członkowie społeczeństwa nadają sens okolicznościom, w jakich się znajdują, radzą sobie z nimi i oddziałują na nie, przyjmując pewne role społ. oraz porozumiewając się między sobą w ramach wspólnego świata społecznego

• Przedstawiciele tego kierunku skupiają się głównie na badaniu zjawisk życia codziennego.

• O ile socjologowie- fenomenolodzy interesują się przede wszystkim tym, co ludzie myślą, o tyle przedmiotem zainteresowania etnometodologów jest raczej to, co ludzie robią.

• Skupiają się na drobiazgowej analizie sposobów konstruowania przez ludzi ich subiektywnego świata społecznego i reguł, jakimi kierują się jednostki w życiu codziennym.

• Podstawowe założenie etnometodologii - społeczeństwo nie jest czymś zewnętrznym. To my podtrzymujemy przekonanie, że istnieje świat społeczny. Społeczeństwo jest w nas.

• Dążeniem etnometodologów było zbadanie jak tworzymy przekonania o wspólnym świecie społecznym. Etnometodologia ma zdecydowanie empiryczne nastawienie.

Na podstawie opracowań z lat wcześniejszych

1. Koncepcja reprodukcji kultury P.Bourdieu.

Koncepcja kulturowej reprodukcji to dzieło P. Bourdieu. Początkowo interesowało go zjawisko edukacji w nowoczesnym społeczeństwie. Wierzył, że system edukacji jest używany w celu reprodukcji kultury klasy dominującej w porządku, w jakim klasa podtrzymuje i uwalnia władzę. Według Bourdieu nierówność społeczna jest przetwarzana, reprodukowana przez system edukacji i inne instytucje społeczne.

Reprodukcja kultury jest to transmisja istniejących wartości kulturowych oraz norm z pokolenia na pokolenie. Wiąże się z mechanizmami, poprzez które kontynuacja kulturowego doświadczenia jest podtrzymywana w czasie. Ma wpływ na reprodukcję społeczną czy też proces przekazywania pewnych aspektów społeczeństwa (np. klasa).Reprodukcja jest procesem, w którym pewne aspekty kultury przechodzą z jednej osoby na drugą, ze społeczeństwa na drugie. Przez wieki kulturowa reprodukcja występowała jako ukryty porządek. Przykładem kulturowej reprodukcji jest enkulturacja czy dyfuzja.

1. A. Giddenda koncepcja strukturacji.

Pojęciem kluczowym w tej teorii jest strukturacja ukazująca dualność struktury. Podmioty działające czynią użytek ze struktury, wykorzystują jej właściwości, przekształcają ja lub reprodukują. Strukturacja to proces, w którym bezosobowe formy praktyk społecznych znajdują aktualizacje w konkretnych działaniach jednostk.tzn są ulokowane sytuacyjnie. Teoria strukturacji pozwala ustalić społeczne i materialne okoliczności, determinanty, które oddziałują na aktorów jako przymus. Teoria ta pozwala także ukazać jak aktorzy przyczyniają się do zmiany sposobu funkcjonowania struktury.

Wg Giddensa można myśleć o strukturze jako o regułach i zasobach, które aktorzy wykorzystują w kontekstach interakcyjnych rozciągających się w przestrzeni i w czasie. Przez takie wykorzystywania reguł i zasobów aktorzy podtrzymują bądź reprodukują struktury w wymiarze przestrzennym i czasowym.(reguły i zasoby to właściwości struktury). Definiuje strukturę społ. Jako reguły i zasoby, które mogą ulegać przekształceniom, kiedy aktorzy używają ich w konkretnych okolicznościach

REGUŁY TO:

- uogólnione procedury rozumiane i wykorzystywane przez aktorów.

- dostarczają recept na działanie

-są często wykorzystywane: w konwersacjach, w rytuałach interakcyjnych, w codziennych działaniach rutynowych

-stanowią część zasobu wiedzy i część mądrości aktorów

-pozostają nieformalne i niezapisane

ZASOBY:

- rodzaj udogodnień, które służą aktorom w działaniach, to zdolność do wykonywania danych zadań

-to wyposażenie materialne oraz możliwości organizacyjne

-czynnik generujący władzę

• Reguły i zasoby mogą ulegać przekształceniom, mają moc tworzenia różnych kombinacji, spajają one ze sobą wiele różnych wzorów relacji społecznych w wymiarze czasowym oraz przestrzennym.

• Kiedy reguły i zasoby są odtwarzane w długich odcinkach czasu i w jasno sprecyzowanych regionach przestrzeni można powiedzieć o instytucjach, które istnieją w przestrzeni. Instytucje nie są zewnętrzne wobec jednostek, ponieważ kształtowane są poprzez używanie reguł i zasobów w bieżących relacjach społecznych.

• Należy również wspomnieć o pojęciu działania podmiotowego- oznacza ono zdarzenia konstytuowane przez aktora , jest tym co aktor czyni w danej sytuacji i co pociąga za sobą widoczne konsekwencje. Instytucje i podmioty działania nie mogą istnieć bez siebie nawzajem, gdyż instytucje są praktykami odtwarzanymi przez podmioty, natomiast świadoma i nieświadoma dynamika działania podmiotowego zależy od rutyny i regionów wyznaczających wzory instytucjonalne.

1. Funkcjonalna teoria stratyfikacji Davisa i Moore’a.

Funkcjonalna teoria stratyfikacji sformułowana została w roku 1945 w niewielkim artykule na łamach ,,American Sociological Review’’ przez dwóch autorów, Kingsleya Davisa i Wilberta Moore’a.

Autorzy twierdzą, że wszelkie znane społeczeństwa, zarówno historyczne, jak i współczesne cechują się nierównością społeczną.

Według Davisa i Moore’a różne zawody wykonywane w społeczeństwie mają różną doniosłość funkcjonalną, to znaczy w różnym stopniu przyczyniają się do zaspokojenia ,,wymogów funkcjonalnych społeczeństwa’’. Ta ostatnia kategoria, typowa dla tzw. Teorii strukturalno-funkcjonalnej, oznacza takie rzeczy, jak reprodukcja populacji, transmisja kultury, regulacja działań indywidualnych, koordynacja działań zbiorowych, zapewnienie ludziom wyżywienia , schronienia, bezpieczeństwa, środków komunikowania się itp. Są to inaczej mówiąc, minimalne, niezbędne warunki przetrwania społeczeństwa, jego stabilności i równowagi. Chodzi o przetrwanie w aktualnej historycznie postaci. Inne są warunki przetrwania społeczeństwa prymitywnego a inne nowoczesnego. Otóż wśród zawodów są ważniejsze i mniej ważne dla zaspokojenia takich społecznych potrzeb dyktowanych przez historycznie dane warunki egzystencji danego społeczeństwa. Ta myśl na pierwszy rzut oka jest oczywista. Lekarze są ważniejsi niż pielęgniarki, generałowie niż żołnierze, sędziowie niż protokolanci, profesorowie niż studenci, burmistrzowie niż śmieciarze.

Teza druga głosi, ze zawody wymagają większych lub mniejszych zdolności, talentów, wrodzonych predyspozycji, a ponadto dłuższego lub krótszego kształcenia lub treningu dającego niezbędne umiejętności i kompetencje. W szczególności ważniejsze funkcjonalnie pozycje wymagają więcej zdolności umiejętności, a więc trudniej o odpowiednich kandydatów i muszą oni przejść dłuższy proces kształcenia czy treningu.

Teza trzecia wskazuje, że kształcenie i trening oznacza ponoszenie pewnych kosztów i wyrzeczeń. Wymaga czasu, energii, wysiłku, dyscypliny, nakładów finansowych. Ale ponadto oznacza utratę tego, co można by uzyskać, np. zarobków, gdyby zamiast studiów podjąć od razu pracę w jakimś prostym zawodzie.

Teza czwarta dotyczy ludzkich motywacji. Jedyny sposób, aby skłonić ludzi do podjęcia szczególnych starań i poniesienia szczególnych kosztów związanych z osiągnięciem bardziej wymagającego – a zarazem bardziej funkcjonalnie ważnego – zawodu, to związanie z nim jakichś szczególnych przywilejów: lepszych zarobków, większej puli władzy, wyższego prestiżu. Jedynym mechanizmem zapewniającym obsadzenie ważnych pozycji zawodowych odpowiednio uzdolnionymi i wykształconymi kandydatami jest zatem nierówność społeczna.

Teza piąta to obsadzanie ważnych funkcjonalnie zawodów predysponowanymi i przygotowanymi jednostkami jest imperatywem funkcjonalnym, swoistym metawymaganiem funkcjonowania każdego społeczeństwa. Bez tego społeczeństwo nie mogłoby istnieć. To, jakie zawody są funkcjonalnie doniosłe, jest – jak wskazywaliśmy – historycznie uwarunkowane. W każdym typie społeczeństwa, niezależnie czy jest to społeczeństwo zbieracko-łowieckie czy nowoczesne są zawody, które ktoś musi wykonywać, aby społeczeństwo trwało i funkcjonowało.

Teoria Davisa i Moorea jest mocno osadzona w amerykańskim kontekście kulturowym, Stanowi teoretyczne echo, a także uzasadnienie ideologii merytokratycznej. Przedstawia czysty, wyidealizowany obraz jak wyglądałoby społ., gdyby ta ideologia była literalnie realizowana. Wszelkie przywileje byłyby sprawiedliwą, zasłużona odpłatą za własny wysiłek i talent włożone w wykonywanie ważnych dla społeczeństwa ról zawodowych. Byłyby tym większe, im rzadsze odpowiednie zdolności i im większy wysiłek kształcenia czy treningu jednostka poniosła. A także im większej liczbie ludzi, w ważnych dla nich dziedzinach, działalność zawodowa tego typu przynosi użytek, korzyść lub satysfakcję. W takim modelowym społeczeństwie wszyscy posiadający wysoki majątek, władzę czy prestiż cieszyliby sę tym dzięki własnym zasługom, a wszyscy zajmujący niskie pozycje mogliby tylko do siebie samych mieć o to pretensje. Zapewne teoria taka powstać mogła tylko w Ameryce.

1. Postmodernizm i teorie ponowoczesności.

POSTMODERNIZM [ FR. ] – nurt głownie filozoficzny, określa rzeczywistość kulturową – ponowoczesność, jest dyskursem kulturowym. Nurt eklektyczny – wewnątrz nurtu występują teorie sprzeczne, ewoluuje wraz z rzeczywistością.
Teorie postmodernizmu łączy jedno – BUNT wobec NOWOCZESNOŚCI.
Wnosi zmiany – np. mówiąc o rodzinie nie możemy jej jednocześnie definiować.

Początek – bunt studentów w Paryżu ( 1968 r.)
Miernikiem ponowoczesności – INTERNET i MEDIA.

PRZEDSTAWICIELE :
Michel Foucault
Jacques Derrida
Paul de Men
Baudillard
Jean F. Lyotard
Michel Maffesoli

Cały problem z modernizmem polega na tym, że usilne wyjaśnianie świata doprowadziło do namnożenia komplikacji w rozumieniu świata ( oświeceniowe metanarracje ). Ogłupienie rzeczywistości społecznej i jednostek.

Polska – postmodernizm przypisywany sztuce (np. Michał Witkowski). Postmodernistyczny znaczy niepożądany – modne pojęcie.

Krytyka postmodernizmu socjologicznego

• Postmoderniści nie dostrzegają, że modernizacja jest wciąż jeszcze niedokończonym i niewyeksploatowanym projektem "wielostronnego powiązania nowoczesnej kultury z praktyką codzienności" (zarzut Jürgena Habermasa).

• Odrzucanie przez postmodernistów osiągnięć wiedzy naukowej jest samowykluczeniem postmodernizmu poza ramy nauki i uniemożliwia jej ocenę.

• Relatywizm przejawiany przez postmodernistów prowadzi do tolerowania nietolerancji. Jeśli wszystko jest dopuszczalne, to także i niedopuszczenie oraz represje.

• Nierozstrzyganie problemów, pozostawienie ich, co w przyszłości może być źródłem poważnego w skutkach konfliktu, jako sumy nierozstrzygniętych problemów.

• Czy postmodernizm jest końcem metanarracji czy nową metanarracją o końcu historii ukierunkowanej? Jak przejrzeć nieprzejrzystość?

Centralnym zagadnieniem i tematem w postmodernizmie jest opozycja pomiędzy pojęciem nowoczesności i ponowoczesności. Postmodernistyczni teoretycy piszą o końcu człowieka, o zmianie jego kondycji, podają w wątpliwość wszelkie systemy wartości jako arbitralne i determinujące człowieka. Postmodernizm wiąże się z poczuciem lęku przedmodernizmem utożsamianym z systemami totalitarnymi. U podstaw postmodernizmu stoi psychoanaliza i dekonstrukcja. Estetyka postmodernistyczna łączy się z hiperrealizmem, pozbawianiem rzeczy ich rodzimego kontekstu i wystawianie na próbę w zmienionych realiach. W ten sposób konfrontuje się wizerunki świętych, uczonych, bohaterów narodowych ze współczesnym, karykaturalnie przedstawionym otoczeniem. Spójność nauki według postmodernistów nie jest wymagana. Postmodernizm nie wymaga, aby nauka była odbiciem rzeczywistości. Wystarczy samo przebywanie naukowców ze sobą i rozmawianie.

1. Ponowoczesność: wyzwanie teoretyczne.

   1. Ponowoczesność jako zerwanie z nowoczesnością („Prawodawcy i tłumacze”) Bauman twierdzi, że ponowoczesność jest radykalnym zerwaniem z nowoczesnością, co odróżnia go od wielu innych socjologów, którzy wolą mówić o późnej nowoczesności (m.in. Giddens, Lash, Beck). Podstawowe idee ponowoczesności sprowadzić można do następujących: (a) wszelka wiedza jest w ostatecznej instancji oparta na zasadniczo irracjonalnych, arbitralnie przyjętych założeniach, pozostających w deterministycznej lub tylko przypadkowej zależności od częściowo zamkniętych w sobie systemów tradycji i doświadczeń historycznych, (b) nowymi zadaniami filozofii i nauk społecznych powinno być zadanie interpretowania świata, poszukiwania znaczenia i czynienia „innych” rozumianymi i czynienia samych siebie zrozumiałymi, (c) odrzucenie tradycji kartezjańsko-locke’owsko-kantowskiej jako rezultatu niefortunnego zbiegu historycznych okoliczności, a tym samym odrzucenie poszukiwania uniwersalnych i niezachwianych prawd za z gruntu błędne.

   2. Postmodermizm jako opozycja wobec nowoczesności: opozycja wobec nowoczesności i jej krytyka (krytyka racjonalistycznego fundamentalizmu, poznawczego absolutyzmu, naiwnego optymizmu, progresizmu, scjentyzmu, autonomizacji podmiotu poznania, wielkich narracji, ery matefizyki, wyższości cywilizacyjnej itd., itp.). Postmodernizm jest poza tym swoistym klimatem opinii charakteryzującym się: radykalnym relatywizmem (krytyka pojęć sensu, porządku, autorytetu), sceptycyzmem wobec jakichkolwiek uniwersaliów, historyzmem (historyczna zmienność form społeczno-kulturowych) oraz kulturalizmem (podkreślanie modalności, konwencjonalności oraz ograniczonego kulturowo zakresu zjawisk społecznych).

2. Społeczeństwo ponowoczesne – cechy charakterystyczne: Zdaniem Baumana współczesne społeczeństwo wkracza w nieznaną wcześniej fazę historycznego rozwoju, której szczególnymi cechami są: konsumpcja; informacja; koczowniczy tryb życia; kultura masowa i rola mass-mediów; władza utajona, rozproszona, uwodząca; koniec wieku ideologii; brak jednolitego kanonu kultury – nieusuwalny pluralizm kultur, gustów; kryzys tożsamości i tradycyjnych autorytetów oraz grup odniesienia: klas, społeczności lokalnych, państw narodowych, Kościoła; utrata statusu całości, raczej cechy agregatu.

3. Ponowoczesny styl życia i jego kulturowe manifestacje. Przemiany strukturalne a tożsamość ponowoczesna (zakwestionowanie ciągłości i odrębności tożsamości osoby we współczesnej kulturze, epizodyczność i niekonsekwencja przeżyć jednostki we współczesnym świecie). Ponowoczesne wzory osobowe:

   1. spacerowicz (spacerowicz wirtualny) i nowy wymiar wolności (?)

   2. włóczęga i pogoń za odmianą

   3. turysta i kolekcjonowanie wrażeń

   4. gracz, ryzyko i konwencja

4. Socjologia ponowożytności („Socjologia i ponowożytność”). Współczesna sztuka jako paradygmat ponowoczesności. Ponowożytna kultura jako po-kultura. Ponowożytny światopogląd i zmierzch wielkich narracji. Ponowożytna socjologia: niezdolność do ujęcia przedmiotu refleksji socjologicznej. Konieczność odrębnego paradygmatu: zasada przyjemności realizowanej poprzez konsumpcję, władza jako uwodzenie – oto nowe cechy systemu społecznego, które wymagają stworzenia adekwatnego paradygmatu. Już nie ponowożytna socjologia a socjologia ponowożytności, czyli socjologia społeczeństwa ponowożytnego jako systemu o swych własnych prawach.

1. Interakcyjne podejście w badaniach struktur wewnątrzgrupowych.

Podejście indukcyjne jest metodą badania analitycznego, która polega na: Przechodzenia w badanych od zjawisk szczególnych do ogólnych, od przyczyn do skutków.
GRUPA SPOŁECZNA jest to zbiorowość o wykrystalizowanych konstrukcjach wewnętrznych, stabilnych komponentach świadomościowych a także specyficznej kulturze i systemach wartości.
STRUKTURY WEWNĄTRZGRUPOWE TO:
a. struktura socjometryczna
b. struktura przywództwa (władzy)
c. struktura komunikowania
Do procesów grupowych zaliczamy:
a. konformizm
b. naśladownictwo
c. dezindywidualizacja
d. dyfuzja odpowiedzialności
e. anonimowość
f. efekt liberalizacji
g. przesunięcie ryzyka
h. facylitacja
i. syndrom grupowego myślenia

W grupach społecznych wyróżnić można trzy główne typy struktur społecznych: strukturę komunikacji, strukturę przywództwa (władzy) oraz strukturę socjometryczną.
• Struktura socjometryczna określa wzajemne postawy jednostek względem siebie, przede wszystkim więzi emocjonalne, które spajają grupę. Struktura ta kształtuje się pod wpływem indywidualnych potrzeb afiliacyjnych jednostek.
• Struktura komunikacji odnosi się do sieci wzajemnych interakcji w grupie, co jest istotne ze względu na szybkość przepływu informacji przy realizowaniu przez grupę celów.
• Struktura przywództwa określa relacje poddaństwa i dostęp do władzy jednostek znajdujących się w grupie. Ze względu na styl kierowania grupą jednostki mogą mieć większy lub mniejszy wpływ na podejmowane decyzje. W przypadku tej struktury istotne jest zarówno przywództwo formalne w grupie, jak i istnienie przywództwa nieformalnego.

1. Grupy odniesienia i ich funkcje.

Istnieją dwie podstawowe grupy odniesienia – POZYTYWNE i NEGATYWNE. Negatywne grupy odniesienia bardzo często formułują stereotypy oraz drugą prawidłowością jest fakt, iż konflikt zewnętrzny zwiększa integrację wewnętrzną grup i społeczności. Negatywna grupa odniesienia stwarza dla nas jakieś zagrożenie, a samo takie wyobrażenie stanowi dla naszej grupy powód do integracji. Grupami odniesienia pozytywnego nazywamy grupy które są dla nas atrakcyjne i godne zaufania, chcielibyśmy być przez tą grupę akceptowani. Nie uczestnicząc w niej aktywnie, identyfikujemy się z nią subiektywnie. GRUPY ODNIESIENIA NORMATYWNEGO – to takie, z których czerpiemy i przyjmujemy normy i wartości kształtujące nasze działania. GRUPY ODNIESIEINA PORÓWNAWCZEGO – to takie, z którymi konfrontujemy nasze osiągnięcia, standard życia, zasób władzy, poziom prestiżu, itp.

1. Władza w grupie – istota zjawiska.

władza to taka relacja między jednostkami, w której istnieje prawdopodobieństwo, że jedna z nich przeprowadzi swoją wolę, nawet mimo oporu drugiej. Inaczej: możliwość wydawania wiążących dla drugiej osoby decyzji. Można wyszczególnić władzę CHARYZMATYCZNĄ (usprawiedliwiona wyjątkowymi walorami osobistymi władzy, dostrzeżonymi i uznanymi przez poddanych czy zwolenników), LEGALNA (umocowana w przepisach prawa oraz procedurach powoływania na stanowiska władcze), TRADYCYJNA (uzasadniona świętością tradycji wskazującej na pewne pozycje społeczne czy pewne osoby jako nosicieli uprawnień władczych).

1. Rola społeczna- ujęcie teoretyczne.

Rola społeczna oznacza zespół działań, funkcji, które członek zbioru może wykonywać, inaczej mówiąc określa ogół obowiązków, które dany człowiek realizuje. Jest to zespół oczekiwań odnoszących się do zachowań osoby zajmującej daną pozycję w strukturze społecznej lub ogół praw i obowiązków wiążących się z daną pozycją społeczną lub stanowiskiem.

Wg Szczepańskiego rolę społeczną definiujemy jako „względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań, będących reakcjami na zachowania innych osób, przebiegających wg mniej lub więcej wyraźnie ustalonego wzoru.” Osoba pełniąca daną rolę społeczną zobowiązana jest zachowywać się w określony sposób, wykonywać pewne czynności; z tytułu odgrywanej roli posiada ona pewne uprawnienia, które innym nie przysługują. Równocześnie osoby pozostające w kontakcie z jednostką pełniąca daną rolę społeczną oczekują, że będzie się ona zachowywać zgodnie z określonym wzorcem postępowania. Wzorzec ten zwykle zostawia jednostce pewien margines dowolności w zakresie odgrywania roli. W jednych przypadkach margines ten jest większy, w innych bardzo wąski. Przekroczenie granic dotyczących stopnia swobody w wykonywaniu roli naraża jej wykonawcę na negatywne sankcje społeczne.

Zespół oczekiwań ze strony środowiska społecznego stanowi czynnik, który w silny sposób wpływa na zachowania jednostki. Pełnienie danej roli społecznej prowadzi dosyć szybko do identyfikacji z nią jednostki.

Oddziaływania obu tych czynników (oczekiwań otoczenia i identyfikacji) powoduje, że odgrywanie roli społecznej stanowi dosyć skuteczny instrument zmiany zachowań i postaw jednostki. Role społeczne pełnią funkcję kontroli społecznej. Modyfikują one z jednej strony zachowania, sposób myślenia, samoocenę jednostki, stanowiąc „kanał” przekazywania jednostce pewnych wartości i norm społecznych, z drugiej strony, przyjęcie pewnej roli modyfikuje postrzeganie danej osoby przez innych, co ma z kolei wpływ na jej zachowania, autopercepcję itd. tym, jak silny jest wpływ pełnionej roli na zachowania, przekonuje eksperyment Philipa Zimbardo.

W jednym z amerykańskich uniwersytetów zorganizowano niby-więzienie. Studentów, którzy dobrowolnie (za odpłatnością) zgodzili się wziąć udział w badaniach, podzielono losowo na 2 grupy: „strażników” i „więźniów”. Zadaniem badanych było odgrywanie przypisanej im roli. Jak relacjonuje Zimbardo: „po upływie zaledwie 6 dni musieliśmy zlikwidować nasze niby-więzienie, gdyż to, co ujrzeliśmy, było przerażające. Nie było już jasne ani dla nas, ani dla większości badanych, gdzie jeszcze są oni sobą, a gdzie zaczynają się ich role. Większość istotnie stała się „więźniami” lub „strażnikami”, niezdolnymi już do wyraźnego rozróżnienia między odgrywaną rolą a samym sobą. Wystąpiły dramatyczne zmiany w prawie każdym aspekcie ich zachowania, myślenia i odczuwania”.

Rola społeczna - obok kulturowego ideału osobowości, jaźni subiektywnej i jaźni odzwierciedlonej - stanowi element osobowości społecznej. Długotrwałe pełnienie roli - np. roli zawodowej - wpływa na cechy osobowościowe jednostki. Wpływ ten może przejawiać się dwojako. Z jednej strony sposób postrzegania rzeczywistości oraz zachowania wyuczone w trakcie ogrywania roli społecznej przenoszone są, w wyniku generalizacji, na inne sytuacje życiowe człowieka; są one zinternalizowane i stają się immanentną cechą danego człowieka. Z drugiej strony długotrwałe pełnienie roli społecznej może prowadzić do łatwiejszego podejmowania zachowań kompensacyjnych; są to zachowania przeciwstawne do tych, jakie wymagane są w trakcie odgrywania roli. Występuje tu wiec swoisty mechanizm obronny, mający na celu utrzymanie równowagi mentalnej jednostki. Można przyjąć, że oba te - częściowo przeciwstawne - procesy współwystępują.

Relacje miedzy rolą a osobowością społeczną są dwustronne. Rola stanowiąc element osobowości społecznej, kształtuje w znacznej mierze tę osobowość, zarazem jednak osobowość jednostki uwidacznia się w pełnionej roli (lub poprzez tę rolę). Z tego względu ta sama rola społeczna może być zupełnie inaczej wykonywana (oczywiście wpływ na to mają nie tylko cechy osobowościowe, lecz także indywidualne umiejętności, kwalifikacje, talent itp.). W skrócie można powiedzieć, że rola kształtuje osobowość społeczną, a osobowość rolę społeczną.

Rola społeczna stanowić może także formę instytucji społecznej, a przez to element więzi społecznej w ujęciu obiektywnym. W tym wypadku szczególnie istotne są powtarzające się regularnie zachowania, co w konsekwencji zapewnia możliwość realizacji doniosłych funkcji społecznych.

W początkowej fazie następuje przystosowanie do roli. Jednostka stara się zorientować, na czym polega pełnienie roli, zachowywać się zgodnie z jej wymaganiami. W takim przypadku można mówić o „wchodzeniu” w rolę. Podjęcie roli jest procesem. Jego końcowym efektem może być pełna identyfikacja z rolą lub nawet fetyszyzacja roli (odgrywanie roli dla niej samej). „Dystans roli” to sytuacja niepełnej identyfikacji z rolą. Jednostka odgrywa daną rolę, ale zachowuje wobec niej swoisty dystans - polegać to może na tym, że onieśmielają ją pewne uprawnienia przynależne jej z tytułu pełnienia roli lub, że pewne zachowania wiążące się z rolą sprawiają jej trudność.

Dystans roli stopniowo zanika lub prowadzi do porzucenia danej roli. Niektóre role społeczne są jednostce narzucone przez otoczenie społeczne - jest to tzw. wdrukowanie roli, zachodzące w następstwie procesu stygmatyzacji. Negacja roli to świadome odrzucenie jakiejś roli i - co więcej - postępowanie przeciwne do jej wymagań. Liczne zachowania młodzieży wyjaśniać można przez odwołanie się do negacji roli „typowego obywatela”. Analogiczna sytuacja występuje w przypadku ruchów feministycznych, negujących tradycyjne rozumienie roli kobiety. Wielość odgrywanych ról społecznych przez jednostkę może prowadzić do wytworzenia się sytuacji, że niemożliwe staje się pogodzenie rozbieżnych oczekiwań wiążących się z różnymi rolami. Sytuację taką określa się jako konflikt ról. Najczęściej jest on rozumiany jako „równoczesne występowanie dwóch, bądź większej liczby, sprzecznych rodzajów oczekiwań dotyczących zachowań jednej osoby”. Przykładowo, konflikt ról może występować w przypadku sprzecznych oczekiwań wiążących się z pełnieniem roli zawodowej i roli rodzica. Następstwem konfliktu ról jest zazwyczaj stres. Przykładem może być: pracownik, który został poproszony o dokończenie projektu poza godzinami pracy, w dniu, w którym umówił się z synem do kina doświadcza konfliktu roli pracownika i ojca, np. jest osoba która jest policjantem niech będzie miała na imię Jan. Wiec Jan ma przyjaciela Marka który jest złodziejem. Jan przyłapuje Marka na kradzieży. Z jednaj strony chce wypełnić dobrze swoją role społeczną policjanta z drugiej strony chce być w porządku wobec swojego najlepszego przyjaciela Marka. Występuje tu konflikt ról. Nie może przymknąć oka na kradzież gdyż jest policjantem, z drugiej strony nie może przecież aresztować przyjaciela.

1. Piotr Sztompka -„Socjologia”, wyd. Znak, Kraków 2007.

2. Piotr Sztompka – „Socjologiczna analiza społeczeństwa”, Wydawnictwo Znak, Kraków 2004 r.

1. Moc predykatywna wnioskowania indukcyjnego.

Funkcja predyktywna – pozwala ona na przewidywanie różnego rodzaju zachowań lub postaw jako określonych sugestii postępowania pedagogicznego.
Indukcja - Wnioskowanie, w którym wychodząc od obserwacji jednostkowych faktów dochodzi się do stwierdzeń ogólnych o tych faktach. Prowadzi ona od faktów znanych (szczegółowych) do dotychczas nieznanych (ogólnych). Indukcja jest pierwszym krokiem w tworzeniu teorii generalizujących i prakseologicznych. Tworząc nową teorię, uczony najpierw dokonuje obserwacji faktów i uogólnia je, czyli odwołuje się do indukcji. W następnej kolejności, wyprowadza szczegółowe wnioski z uogólnień (twierdzeń ogólnych). Przybierają one postać bliżej sprecyzowanych celów badawczych i hipotez roboczych. Cele i hipotezy te domagają się z kolei podjęcia badań empirycznych, a nierzadko również dalszych uzasadnień teoretycznych. W wyniku tych badań potwierdza się lub odrzuca powstającą w ten sposób teorię.
Moc predyktywna koncepcji - taka własność koncepcji, dzięki której możliwe jest przewidywanie na jej podstawie przyszłych wydarzeń.

1. Wskaźniki typy wskaźników.

Wskaźnik – to pewna cecha, zdarzenie lub zjawisko na podstawie zajścia, którego wnioskujemy z pewnością, bądź z określonym prawdopodobieństwem, bądź wreszcie z prawdopodobieństwem wyższym od przeciętnego iż zachodzi zjawisko, którego nas interesuje(S. Nowak 1970).

Klasyfikacja wg Pilcha:

• wskaźniki definicyjne ( zmienne mają charakter ilościowy);

• wskaźniki empiryczne (zmienne oceniamy na podstawie empirycznej obserwacji);

• wskaźniki inferencyjne ( to szczególny przypadek wskaźnika empirycznego);

S. Nowak wyróżnia trzy typy wskaźników w oparciu o podane niżej kryteria.

Są to:

• wskaźniki empiryczne

• wskaźniki definicyjne

• wskaźniki inferencyjne.

Wskaźniki empiryczne „to takie, przy których teza o zachowaniu pewnej korelacji między wskaźnikiem a zjawiskiem przezeń wskazywanym jest tezą empiryczną, rozstrzygalną na drodze obserwacyjnej.

Wskaźniki definicyjne „to takie, kiedy dobór wskaźnika jest zarazem zdefiniowaniem pewnego terminu, ustaleniem jego znaczenia”.

Wskaźniki inferencyjne „są kiedy z zajścia pewnego zjawiska obserwowalnego ingeruje się zajście pewnego zjawiska wprawdzie nieobserwowalnego, ale posiadającego dla nas znaczenie niezależne od wskaźnika.

Wyróżniamy, zatem następujące wskaźniki złożone:

• Definicyjno - empiryczne

• Definicyjno - interferencyjne

• Empiryczno - interferencyjne

• Definicyjno – empiryczno - interferencyjne- zaliczamy tu wszystkie składniki, na których podstawie możemy dokonać częściowego zdefiniowania wyznaczników, przejawiających się w różnoraki sposób, które da się zaobserwować bezpośrednio lub nie istnieje taka możliwość.

Wg.Łobockiego:

Wskaźniki empiryczne – ,,wskazują na zmienną dająca się łatwo i bezpośrednio zaobserwować. Zachodząca zaś relacja między tymi wskaźnikami wskaźnikami a wskazywaną przez nie zmienną ma charakter związku empirycznego,.(…)

Wskaźniki definicyjne wynikają z definicji badanej zmienej

Właściwe określenie zmiennych i wskaźników umożliwia tez wystarczającą pogłębioną interpretację wyników przeprowadzonych badań.

1. Problemy badawcze i hipotezy.

Problem badawczy to bodziec intelektualny wywołujący reakcję w postaci badań naukowych.

Jeśli chcemy, aby był prawidłowy musi spełniać kilka warunków:

• Sformułowane problemy muszą wyczerpywać zakres naszej niewiedzy zawartej w temacie badań.

• Sformułowania powinny zawierać wszystkie generalne zależności między zmiennymi.

• Problem powinien być rozstrzygalny empirycznie i praktycznie.

• Aby problem badawczy był empirycznie uzasadniony musi zostać w sposób jasny i dokładny sformułowany.

Formułując problem, badacz musi rozważyć jednostki analizy, tj. określić, jakie są podstawowe elementy badanego zjawiska. Jednostka (czy poziom) analizy warunkuje wybór planu badawczego, metod zbierania danych oraz metod analizy danych. Czy problem badawczy dotyczy spostrzeżeń, postaw czy zachowania? Czy badacz powinien się koncentrować na jednostkach czy grupach, instytucjach czy społeczeństwach?

Badacze muszą określić jednostki analizy również z powodów metodologicznych. Jeżeli dany związek jest badany na określonym poziomie analizy lub dla danej jednostki (np. grup), a wyniki są przenoszone na inny poziom (np. jednostek), to łatwo o zniekształcenia:

• Błąd ekologizmu – przenoszenie wniosków z bardziej złożonej na prostszą jednostkę analizy.

• Błąd indywidualizmu – powstaje wtedy, gdy wnioski dotyczące grup, społeczeństw czy narodów są bezpośrednio wyprowadzane z danych otrzymanych dla jednostek.

Hipoteza – jest to proponowana przez nas odpowiedź, jakiej można udzielić na pytanie badawcze. Jest ona wyrażona w postaci jasno określonego związku pomiędzy zmienną zależną i zmienną niezależną. Hipotezy to proponowane odpowiedzi, ponieważ zostaną one zweryfikowane dopiero po przeprowadzeniu badań empirycznych.

Hipotezy można wyprowadzić dedukcyjnie – z teorii, indukcyjnie – na podstawie obserwacji, czy intuicyjnie, albo łącząc elementy tych sposobów.

Charakterystyczne cechy hipotez:

1) Hipotezy muszą zostać jasno sformułowane – wszystkie zmienne w niej występujące muszą zostać zdefiniowane.

2) Hipotezy są konkretne – zadanie badacza polega na określeniu oczekiwanego związku pomiędzy zmiennymi oraz warunków, w jakich dany związek będzie zachodził.

3) Hipotezy są sprawdzalne a pomocą dostępnych metod.

4) Hipotezy naukowe nie są wartościujące.

1. Pomiar, typy skal pomiarowych.

Pomiar – procedura, której przyporządkowuje się, zgodnie z określonymi zasadami, wartości liczbowe, cyfry lub inne symbole – właściwością empirycznym (zmiennym)

Pomiar nominalny – badamy zmienne, które mogą posiadać jedną wartość. Np. płeć, wyznanie, miejsce urodzenia. To zbiór nazw określających jakąś cechę.

Pomiar porządkowy – badamy zmienne, które można logicznie uporządkować. Różne wartości zmiennych porządkowych odpowiadają względnie niższemu lub wyższemu poziomowi badanej zmiennej. W tej kategorii można rozróżnić, czy jedna osoba różni się od drugiej – ale również o ile? Np. bardziej religijna, konserwatywna. Można stworzyć kontinuum natężenia badanego zjawiska.

Pomiar interwałowy – To konkretne miary „O ile?”. Na tej podstawie badamy konkretne odległości pomiędzy wartościami np. IQ, wysokość zarobków, itd.

Poziom ilorazowy – Posiada naturalny punkt zero np. dochód.

1. Klasyfikacje, typologie, typ idealny.

Typ idealny – według Maxa Webera to pewien abstrakcyjny model składający się z cech istotnych danego zjawiska społecznego, jednak w czystej postaci nie występujący w rzeczywistości. Koncepcja typu idealnego miała pozwalać na porównywanie ze sobą różnych zjawisk społecznych względem owych abstrakcyjnych form, np. konkretnej formy władzy do typu panowania.

Weber wprowadził pojęcie typu idealnego m.in. przy analizie biurokracji, czy rozpatrując typy przywództwa. Mniej znane są jego typy idealne postaw religijnych.

Typy prawomocnego panowania wg Maxa Webera

Weber wymienia trzy idealne typy legitymizacji panowania. Odpowiadają one władzy:

1. racjonalnej (legalnej) – opartej na przekonaniu o legalności zasad i normatywnych reguł sprawowania władzy oraz prawie tych, którzy zgodnie z nimi sprawują władzę do wykonania poleceń;

2. tradycjonalnej – związanej silnie z przekonaniem o świętości nieprzemijającej tradycji i legitymizacji statusu tych, którzy sprawują zgodnie z nią władzę;

3. charyzmatycznej – opartej na pewnych specyficznych i wyjątkowych cechach charakteru, heroizmie, świętości danej jednostki, a także na normatywnych wzorach postępowania i wynikającego z nich ładu jaki ona objawiła lub ustanowiła.

Typologia

Typologia nauka o typach oraz zabieg systematyzujący polegający na:

• wyróżnianiu w obrębie danego zbioru przedmiotów jednego lub więcej typów

• porównywaniu (badaniu porównawczym) poszczególnych przedmiotów z przedmiotem (zespołem cech) obranym jako typ w zakresie różnych nauk

• grupowaniu, porządkowaniu i podziale tychże przedmiotów według ustalonych typów (tzw. uporządkowanie logiczne)

Cele typologii:

• systematyzacja zbiorów przedmiotów lub zjawisk należących do zakresu odpowiedniej nauki

• opis szeregujący rozpatrywanego zbioru przedmiotów

• wypracowanie, usystematyzowanie i sprecyzowanie aparatury pojęciowej w danym zakresie charakterystycznej dla konkretnej nauki

Różnica między typologią a klasyfikacją

W odróżnieniu od klasyfikacji typologia nie musi być wyczerpująca, czy też rozłączna. Często wyróżnienie tylko jednego typu jest wystarczające i przydatne jako narzędzie typologiczne.

Klasyfikacja - pojęcie, które oznacza wielostopniowy podział. Podziału dokonywać można na grupy, klasy czy podklasy. Kryterium podziału stanowią przyjęte wcześniej zasady – kryteria.
Dzięki klasyfikacji można uporządkować każdą dziedzinę. Przez to łatwiej jest zdobywać wiedzę, a także nauczać.

Klasyfikację można rozumieć także, jako ocenę. Podmiotem klasyfikacji może być tu osoba, grupa osób, np. drużyna, a także impreza itp. Podmioty te zestawia się z innymi, dzięki czemu można je uporządkować lub zestawić w kolejności. Kolejność może polegać na ustawieniu od najgorszego do najlepszego. Można przyjąć też inne kryterium.

Możemy wyróżnić dwa rodzaje klasyfikacji: klasyfikację taksonomiczną i klasyfikację statystyczną.
Do klasyfikacji taksonomicznej zaliczamy klasyfikację biblioteczną, naukową, biologiczną, skończonej liczby prostych grup, medyczną, pism drukarskich i TNM. Z kolei klasyfikacja statystyczna stanowi rodzaj algorytmu statystycznego, dzięki któremu można pewne obserwacje przydzielić do klas biorąc pod uwagę właśnie atrybuty obserwacji.

1. Twierdzenia, typy twierdzeń, teorie w naukach społecznych.

Pojęcia języka nauk społecznych służą do formułowania twierdzeń.

Twierdzenie – zdanie orzekające coś o przedmiocie, którego dotyczy.

Typy twierdzeń:

1. Analityczne - to takie gdzie prawdziwość jest zagwarantowana przez pewne umowy terminologiczne

2. Empiryczne – są prawdziwe wtedy, gdy rzeczy, zjawiska, zdarzenia, procesy są takie, jak głoszą te twierdzenia. Możemy wyróżnić następujące twierdzenia empiryczne:

• Zdanie jednostkowe – gdzie podmiot jest nazwą jednostkową

• Zdanie ogólne – gdzie podmiot jest nazwą ogólną, a zdanie dotyczy wszystkich jej desygnatów, w tym:

- Ogólne prawa nauki

- Generalizacje historyczne

• Szczegółowe – gdzie podmiot jest nazwą ogólną, ale orzecznik dotyczy niektórych desygnatów podmiotu, w tym:

- twierdzenia statystyczne - Stwierdziwszy, iż nie wszystkie przedmioty typu A mają własność B stwierdzamy, ile spośród przedmiotów typu A ma własność B.

1. Tezy/twierdzenia wartościujące:

• Oceny:

- Oceny właściwe

- Oceny utylitarne

• Normy:

- normy instrumentalne

- normy właściwe

Teoria

W potocznym rozumieniu, teoria oznacza przypuszczenie, opinię, spekulację. Nie musi ona w tym przypadku mieć oparcia w faktach.

W nauce, teoria jest zaproponowanym opisem, wyjaśnieniem lub modelem odnoszącym się do zbioru zjawisk naturalnych, zdolnym do przewidywania przyszłych zjawisk i możliwym do sprawdzenia poprzez eksperyment lub obserwację.

Rodzaje teorii

• Ze względu na zakres:

– Makroteorie

– Mikroteorie

• Ze względu na funkcje

– Teorie dotyczące zjawisk dynamicznych

– Teorie dotyczące zjawisk statycznych

Teorie w naukach społecznych:

Talcott Parsons wyróżnił pięć typów, lub dziedzin teorii socjologicznych. Dotyczą one różnych obszarów zainteresowania czy poziomów analizy. Są one ściśle związane z ideą socjologii u Parsonsa, jako nauki o systemach społecznych:

1. teoria ogólna – rozumiana jako teoria systemu społecznego;

2. teoria motywacji społecznego zachowania – teoria osobowości i motywacji, oraz ich wpływ na systemy społeczne;

3. teoria analizy porównawczej systemów społecznych – obszar zainteresowania etnologii i antropologii kulturowej;

4. teorie szczegółowe, odnoszące się do poszczególnych obszarów badawczych i problemów empirycznych;

5. operacjonalizacja teorii do potrzeb socjologii empirycznej.

Teoria średniego zasięgu.

Teoria ugruntowana

Przykłady teorii w naukach społecznych:

- teorie struktury społecznej

- teoria rozwoju społecznego

- teoria społecznego zachowania się jednostek

- teoria zachowania się zbiorowości jako całości.

- ewolucjonizm – jest zbiorem teorii opisujących ewolucję społeczeństwa, które przechodzi przez poszczególne etapy podczas rozwoju społecznego.

1. Poziomy analizy w socjologii. Indywidualizm, i holizm.

Indywidualizm - często uważa się go za cechę charakterystyczną społeczeństwa nowoczesnego, orientację na siebie samego i własne interesy, zjawisko która postępuje wraz z modernizacją (por. Bokszański 2007: 23)

Indywidualizm – oznacza najczęściej rozległy zbiór swoistych zasad, organizujących relacje między „społeczeństwem a jednostką, a także odpowiadające owym regułom systemy wartości, postawy i wzory działania oraz typy mentalności.

Charakteryzujące indywidualizm wartości: /wg Janusza Reykowskiego/

- autonomia jednostki,

- niezależność emocjonalna,

- osobista inicjatywa,

- prywatność,

- wyraźna świadomość swego „ja”.

Orientacja indywidualistyczna – to pogląd zakładający, iż całość społeczna jest mniej wartościowa niż jednostki, wina też być podporządkowana dobru jednostek i nie powinna ograniczać ich wolności. U podłoża takich poglądów leżą przeświadczenia, iż człowiek z natury jest dobry, co najwyżej społeczeństwo może mu utrudniać objawienie swych dobrych skłonności. Jest też jednostka ludzka racjonalna, zdolna rozsądnie kierować swymi czynnikami. Zło zaś, które jednak bytuje na tym świecie, pochodzi od społeczeństwa.

Holizm, stanowisko głoszące prymat całościowego ujmowania zjawisk społecznych. W ujęciu ontologicznym podkreśla się, że cechy jakiejkolwiek całości (np. zbiorowości, społeczeństwa, systemu społecznego) są jakościowo odmienne od cech jej elementów składowych. Całość jest czymś więcej niż tylko sumą składników. Występują w niej ponadto wzajemne powiązania, oddziaływania i zależności między elementami, tworzy się struktura z jej swoistą dynamiką. Niekiedy w ramach holizmu ontologicznego przyjmuje się także, że cechy części są determinowane przez całość (np. Talcott Parsons przyjmuje, że system społeczny „dopasowuje sobie” cechy jednostek pod kątem ich przydatności w realizowaniu funkcji systemu).
W ujęciu metodologicznym uznaje się, że w wyjaśnianiu zjawisk społecznych należy skupiać uwagę na badaniu wspomnianych całości, a nie tylko ich elementów; części nie mogą zostać w pełni zrozumiane w oderwaniu od całości. W obrębie holizmu metodologicznego wyróżnić można wersję słabszą (postulującą jedynie ten sposób podejścia) i wersję mocniejszą (wykluczającą możliwość odmiennego sposobu wyjaśniania).
Holizm łączy się niejednokrotnie z emergentyzmem, przeciwstawia się natomiast redukcjonizmowi, przybierającemu postać indywidualizmu metodologicznego lub atomizmu. Jako przykład teorii, w której podejście holistyczne jest wyraźnie widoczne, wskazać można socjologię E. Durkheima lub funkcjonalizm. (A.S.)
Indywidualizm metodologiczny, orientacja teoretyczna, w ramach której wszelkie zjawiska i procesy społeczne wyjaśniane są przez odwołanie do cech i zachowań jednostkowych. Istotę tej orientacji stanowi redukcjonizm; zjawiska z poziomu zbiorowości sprowadzane są na poziom działających jednostek. Przykładowo, wyjaśnienie zjawiska takiego jak rewolucja lub migracja polega wyłącznie na wyjaśnieniu działań poszczególnych osób tworzących daną zbiorowość.
Indywidualizm metodologiczny programowo przeciwstawia się wyjaśnieniom, w których podmiotem działania są zbiorowości i grupy społeczne, a nie poszczególne jednostki. Orientacja ta łączy się często z nominalizmem ontologicznym, uznającym osoby za jedyne realne elementy bytu spo¬łecznego; grupy i zbiorowości są tylko zbiorem jednostek, niczym więcej. Odrzucane są także wyjaśnienia w kategoriach ponad jednostkowych struktur lub systemów. W ten sposób usiłuje się uniknąć błędu hipostazowania - przypisywania realnego istnienia tworom abstrakcyjnym.
W ujęciu tym uwidacznia się, że wyjaśnianie socjologiczne jest zredukowane do wyjaśniania psychologicznego lub nawet biologicznego. Przykładem ujęcia ilustrują¬cego założenia indywidualizmu metodologicznego jest koncepcja wymiany George’a Homansa.
Stanowiskiem przeciwstawnym do indywidualizmu metodologicznego jest holizm. Spór zwolenników tych orientacji na temat kształtu nauk społecznych toczy się od kilkudziesięciu lat. Niektóre z jego aspektów można uznać za współczesną wersję średniowiecznego sporu o uniwersalia. (A.S.)

1. Pojęcia obserwacyjne i pojęcia oznaczające własności ukryte.

2. Struktura procesu badawczego.

Każde badanie musi posiadać w sobie plan badań. Elementy w planowanie procesu badawczego są ze sobą niezwykle powiązane. To co będziemy badać wpływa na to jak będziemy badać i na odwrót.

Trzema głównymi celami procesu badawczego jest:

1.Eksploracja (zaspakajają ciekawość badacza, pogłębiają i odrywają badane zjawisko),

2.Opis ( Opis naukowy jest trafniejszy i dokładniejszy, niż zwykły opis. Badacz obserwuje, a później opisuje swoje obserwacje Badanie opisowe odpowiada na pytanie: Co? Gdzie? Jak?)

3.Wyjaśnianie (Badanie ma na celu wyjaśnienie badanego zjawiska. Badacz stara się zbliżyć jak najbliżej prawdy, odpowiedzieć na pytanie: dlaczego?)

JEDNOSTKI ANALIZY: Kogo badamy?

-Jednostki indywidualne

-Grupy

-Organizacje (formalne i nie formalne organizacje społeczne)

-Wytwory społeczne (wszelkie wytwory istot społecznych lub ich zachowań)

JAK ZAPLANOWAĆ PROJEKT BADAWCZY:

Wyznaczamy cele eksploracyjne (Problem i pytanie badawcze) Konceptualizacja (definiujemy jednoznacznie pojęcia, które będą badane) Wybór metody badawczej ( Każda metoda ma swoje mocne i słabe strony, dokonujemy wyboru techniki badawczej oraz rodzaju dokonywanych badań) Operacjonalizacja (Wybór technik pomiaru, wybór wskaźników i opis w jaki sposób zaobserwujemy badane zjawisko) Populacja i dobór próby (kogo będziemy badać? Jak dobierzemy nasza próbę?) Zbieranie danych Przetwarzanie danych ( w taki sposób by można na nich pracować np. kodowanie, transkrypcja) Analiza zebranego materiału (wyciąganie wniosków) Zastosowanie ( Raport badawczy, ocena wyników przeprowadzonych badań).

1. Konceptualizacja i operacjonalizacja w badaniu socjologicznym.

2. Indukcja a dedukcja strategia badania empirycznego.

Podejście indukcyjne polega na dochodzeniu do uogólnień (teorii) na podstawie wcześniejszego zebrania informacji o rzeczywistości drog¹ obserwacji faktów (w ekonomii) i

eksperymentowania (w naukach przyrodniczych i technicznych). Wyróżniamy trójetapow¹

procedurę badañ o charakterze indukcyjnym [Hajduk 2001]:

. ustalenie, obserwacja, rejestracja, gromadzenie i selekcja faktów,

. określanie hipotez i ich sprawdzanie,

. formu³owanie uogólnień.

Metoda indukcyjna jest g³ówn¹ metod¹ nauk empirycznych. Polega na uogólnianiu

danych, a rozwój wiedzy ma charakter ewolucyjny i następuje dzięki gromadzeniu coraz to

nowych twierdzeń [Kuciński 2007]. Podejście indukcyjne, wynikaj¹ce z za³o¿onych celów

badawczych (gromadzenie faktów i ich klasyfikacja) dominuje we wszystkich badaniach z

zakresu ekonomik branżowych, natomiast prace z teorii ekonomii maj¹ charakter dedukcyjny

[Stachak 1997].

Podejście dedukcyjne zak³ada wychodzenie od ogólnych paradygmatów i tez do określenia dzięki rozumowaniu (analizie logicznej) bardziej szczegó³owych zasad czy metod

postępowania. Dedukcja jest procesem myślowym polegaj¹cym na przechodzeniu od ogółu do szczegółu, opartym na przyjęciu podstawowych zasad, których s³uszno.æ uznaje się

bez zastrzeżeń i dalszym wnioskowaniem opartym na zasadach logiki [Apanowicz 2003].

1. Podstawowe plany badawcze ( research designs)

Plan badawczy jest programem, zgodnie, z którym badacz zbiera, analizuje oraz interpretuje wyniki.

Cechy planu badawczego:

1. Możliwość porównywania – jest to operacja wymagana wówczas, kiedy chcemy wykazać że, dwie zmienne ze sobą korelują (współzmieniają się), czyli zmiana wartości jednej zmiennej powoduje zmianę drugiej.

2. Manipulowanie – jest operacją, której celem jest kontrolowane przyporządkowanie do grupy badawczej po to, aby badacz mógł określić i mieć pewność, że zmiany wartości zmiennej niezależnej poprzedzają zmiany wartości zmiennej zależnej. Ponieważ zmienna niezależna jest określana jako przyczyna zmian zmiennej zależnej.

3. Kontrolowanie – operacja, która umożliwia badaczowi wyeliminowanie konkurencyjnych czynników, które dostarczałyby konkurencyjnych wyjaśnień dotyczących stwierdzonego związku pomiędzy zmiennymi. Badacze muszą w tym celu kontrolować zarówno czynniki zewnętrzne w stosunku do planu badawczego, czyli czynniki selekcji, oraz czynniki wewnętrzne, czyli takie jak historia i dojrzewanie. Kontrolowanie określa się także jako trafność wewnętrzną

4. Uogólnianie – określane jest jako trafność zewnętrzna. Celem uogólniania jest udzielenie odpowiedzi, w jakim stopniu wyniki otrzymane z badań można uogólnić na większej zbiorowości osób i przenosić na inne warunki społeczne czy polityczne

Cztery rodzaje podstawowych planów badawczych:

a. Plan eksperymentalny

 pozwala na dokonanie wyrokowania o charakterze przyczynowo – skutkowym,

 na przeprowadzenie pomiaru początkowego, końcowego

 na porównanie grupy kontrolnej z eksperymentalną.

 umożliwia manipulowanie zmienną niezależną a w konsekwencji określenie następstwa czasowego.

 dzięki losowemu doborowi próby plan ten umożliwia kontrolowanie większości źródeł trafności wewnętrznej.

 trafność zewnętrzna tego planu jest mała, co nie pozwala na uogólnienie zebranych wyników na inne niż badana populacja.

Plan eksperymentalny posiada 2 elementy: Czterogrupowy plan Solomona, Plan z grupą kontrolną i tylko z pomiarem końcowym

b. Plan quasi – eksperymentalny – to plan słabszy od eksperymentalnego głównie pod względem jego trwałości wewnętrznej. W badaniach prowadzonych w ramach nauk społecznych często zdarza się, że w wielu wypadkach badacz nie może losowo przyporządkować osób badanych czy innych analizowanych obiektów do porównywanych grup.

Do planów quasi - eksperymentalnych zalicza się:

 W planie z grupami kontrastowymi badane osoby są zaliczane do określonych kategorii. Osoby odpowiadające jednej kategorii mają te same cechy, które pozwalają przyporządkować dane osoby do zdefiniowanych kategorii. Pomiar zmiennej zależnej odbywa się w stosunku do wszystkich osób w ramach danej klasy.

 W planie z zaplanowanym zróżnicowaniem badacze wprowadzają systematycznie do badanej grupy zróżnicowane bodźce, po to, aby sprawdzić, w jakim stopniu wpływają one na badane grupy, to znaczy pozwalają określić ich efekt przyczynowy.

 W badaniach panelowych ta sama grupa badana jest w dwóch lub więcej odstępach czasowych. Ta metoda niesie za sobą ryzyko, iż respondenci mogą nie wyrazić zgody na ponowne badanie w dłuższym okresie czasu, mogą również z jakichś powodów wypaść z badania. Jeżeli badanie prowadzone jest w zbyt małych odstępach czasowych istnieje prawdopodobieństwo, że respondenci pamiętając swoje poprzednie odpowiedzi będą odpowiadać w identyczny sposób.

c. Plan przekrojowy - W badaniach prowadzonych wśród nauk społecznych jest on bardzo rozpowszechniony i utożsamiany z badaniami sondażowymi. W tego rodzaju badaniach osoby badane dobierane są w sposób bardzo losowy i odpowiadają na pytania o swoje pochodzenie, doświadczenia czy postawy. W większości przypadków badania sondażowe dostarczają danych będących podstawą określenia związku pomiędzy właściwościami a dyspozycjami. Najczęstszym celem takich badań jest opisanie zależności pomiędzy zmiennymi. Aby zbadać czy np. postawy i płeć badanych osób są ze sobą powiązane badacz musi zastosować metody statystyczne. Jednak nie może w ten sposób określić porządku czasowego zmiennych. Na podstawie uzyskanych wyników dotyczących zależności zmiennych nie jesteśmy także w stanie określić, jaka jest przyczyna tej zależności.

d. Plan preeksperymentalny- w planach tych nie można stosować manipulacji eksperymentalnej i nie można losowo przyporządkować badanych osób do grup eksperymentalnych i grupy kontrolnej.

Respondenci nie są losowo wybierani z wybranej populacji, nie stosuje się również metod statystyki wielozmiennowej. Plan preeksperymentalny jest najsłabszym planem badawczym, ponieważ nie kontroluje się większości źródeł trafności zewnętrznej i wewnętrznej planu. Plany preeksperymentalne najczęściej stosuje się przy wstępnym testowaniu niektórych hipotez badawczych. Na przykład przy jednorazowej analizie przypadku, która polega na dokonaniu pomiaru jednej grupy lub jednego zdarzenia w jednym czasie, czyli w określonym momencie, zazwyczaj po wystąpieniu tego zjawiska, które zdaniem badacza jest przyczyną obserwowanych zmian. Badanie takie może dotyczyć określonej społeczności

1. Dobór próby, techniki pobierania próby.

W badaniach społecznych występują dwa rodzaje doboru próby. Pierwszym z nich jest dobór probablistyczny. Opisywany dobór posiada losowy charakter i charakteryzuje się możliwością uogólniania wyników na całą populację. Skonstruowanie doboru probabilistycznego jest możliwy w oparciu o pełen spis jednostek (operat) wchodzących w skład badanej populacji. Każda z losowanych jednostek powinna posiadać takie same szanse wzięcia udziału w badaniu. Wykonanie tego typu badań są na ogół kosztowne i wyczerpujące.

Istnieją sytuacje, w których nie da się stworzyć pełnego operatu badanej populacji. W tym przypadku badacz posługuje się doborem nieprobablistycznym. Opisywany dobór przedstawia próbę nie losową. Otrzymane wyniki nie mogą być uogólniane na całą populacje. Badacz dokonuje tylko częściowej analizy wycinku rzeczywistości społecznej, którą bada.

W swej książce E. Babbie wymienia i opisuje typy doboru próby nie losowej:

1. Dobór oparty na dostępności badanych

(Badane są cechy osób przechodzących przez dane miejsce np. łapanka na ulicy.)

1. Dobór celowy

(Dobór próby oparty na podstawie własnej wiedzy o badanej populacji oraz celach badań.)

1. Metoda kuli śnieżnej (Stosowana, gdy trudno jest odszukać członków badanej grupy np. bezdomni, nielegalni imigranci. Badacz dociera do kilku członków, którzy wskazują kolejne osoby nadające się do badania)

2. Dobór kwotowy ( Uwzględnia informacje o badanej populacji. Na tej podstawie

badacz dobiera próbę, posiadając wytyczne jakie osoby badać. Ankieter ma wpływ na

wybór osoby do badania, co odróżnia go od doboru losowego.)

1. Dobór informatorów ( Informator – osoba, która może wypowiadać się bezpośrednio o badanej grupie, jej członkach.)

Dobór losowy (probabilistyczny):

1. Prosty dobór losowy (podstawowa metoda polegająca na losowaniu badanych z populacji, z operatu na podstawie np. tabeli liczb losowych)

2. Dobór systematyczny (Do próby pobierany jest systematycznie, co n-ty element z listy. Metoda interwałów z losowym punktem startowym)

3. Dobór warstwowy (Porządkuje się populacje w homogeniczne zbiory , a później losuje odpowiednią liczbę elementów z każdego z nich)

4. Dobór proporcjonalny (Przeniesienie proporcji danej populacji na badaną próbę. Elementy losowane do próby w sposób losowy. Każdy ma prawo do znalezienia się w próbie ze względu na wielkość swojej grupy do której należy)

5. Dobór nieproporcjonalny – ważony ( Jeśli wszystkie elementy z próby mają takie same szanse dostania się do badania – to posiadają one taką samą wagę. Niekiedy właściwe jest nadanie niektórym elementom próby większej wagi niż pozostałym. Nieproporcjonalny dobór próby oraz ważenie stosuje się na dwa sposoby)

1. Pomiary i techniki skalowania w badaniach socjologicznych.

Pomiar - to proces przyporządkowywania symboli liczbowych obiektom lub faktom wg określonych reguł (różne skale pom. przyporządkowywane różnym typom)

Skalowanie – umożliwia pewnym właściwościom interesujących nas przedmiotów przyporządkować wartości, liczby lub inne symbole w celu określonego uporządkowania badanych stanów rzeczy oraz wyrażenie tego w sposób liczbowy lub wartościowy. Skala jest pomyślana jako narzędzie pomiaru.

4 poziomy pomiaru

• Skala Nominalna - pozwala ona wyłącznie na identyfikację kategorii odpowiedzi lub typów mierzonych obiektów.

• Skala Porządkowa - prócz możliwości identyfikacji kategorii odpowiedzi lub typów mierzonych obiektów – pozwala ona również na ustalenie ich porządku.

• Skała Interwałowa - zarówno do identyfikacji kategorii odpowiedzi lub typów mierzonych obiektów, ustalania porządku rodzajów odpowiedzi, ale również porównywania ocenianych obiektów między sobą. Porównania te przeprowadzane są w formule absolutnej, tj. określić można, o ile dany obiekt jest lepszy lub gorszy od innego obiektu.

• Skała Ilorazowa - posiada natomiast (oprócz własności wszystkich skal wymienionych wcześniej) możliwość dokonywania porównań w formie względnej. Oznacza to, że dla obiektów zmierzonych za pomocą takiej skali można określić, ile razy każdy z nich jest lepszy lub gorszy od innego

Techniki skalowania:

• kumulatywnego (skalogram Guttmana,),

• addytywnego (skalogramy Likerta, Thurstone'a, )

• segmentacji (analiza skupień)

• Skalogram Guttmana - Skala opiera się na założeniu, że każdy kto wykazuje wysoki poziom danej zmiennej będzie wykazywał także poziomy niższe. Twierdzenia skali Guttmana dają się zatem uporządkować (zasada kumulatywności) i mają charakter addytywny. W technice tej wykorzystuje tzw. pytania monotoniczne= dzielące zbiorowość posiadających pewną cechę ilościową na 2 grupy: tych którzy odpowiadają „tak” i tych którzy odpowiadają „nie”. Tworzy się kontinuum pytań z tzw. momentami krytycznymi (punkt, w którym następuje jakościowy skok uzyskiwanych odpowiedzi) i umieszcza się na nich odpowiedzi respondentów. Zsumowane odpowiedzi „tak” są charakterystyką liczbową postawy respondenta. Nie wiemy z góry czy dane pytanie ma charakter monotoniczny i w którym miejscu znajduje się jego mement krytyczny = ustalamy to empirycznie w trakcie badania.

• Rangowanie i porównywanie parami – skala porządkowa określając poszczególne własności badanych przedmiotów, ukazuje również, jaki z nich jest większy lub mniejszy od pozostałych. Dokonuje się to przez porównanie, które przybiera postać szeregu rangowego, rzadko ma natomiast za podstawę kryterium obiektywne -standaryzowaną jednostkę pomiaru.

Dla każdego respondenta należy sporządzić indywidualny szereg rangowy. Następnie grupuje się osoby o tych samych preferencjach. W celu ustalenia „średniego” porządku preferencji dla całej zbiorowości, oblicza się ilu jej członków łącznie wybrało każdy z przedmiotów i odpowiednio nadaje się im wartości rangowe.

• Metoda równych interwałów  Thurstone’a - polega na tym, że pewną liczbę stwierdzeń poddaje się ocenie sędziów kompetentnych w jakiejś dziedzinie. Zadaniem sędziów jest ocenienia danego stwierdzenia i określenie w jakiem stopniu wyraża ono pozytywną lub negatywną postawę względem przedmiotu. Wyrazem tej oceny jest umieszczenie każdego ze stwierdzeń na skali 11-stopniowej (od postawy negatywnej przez neutralną do pozytywnej). Oceny różnych sędziów będą przy tym różne. Następnie dla każdego stwierdzenia oblicza się wartość średnią, która określa jego miejsce na skali oraz odchylenie standardowe, które traktuje się jako indeks jednoznaczności tych stwierdzeń. Spośród stwierdzeń znajdujących się obok siebie wybiera się, które mają najmniejsze rozproszenie (z reguły około 20.). Stwierdzenia te stanowią narzędzie pomiaru, którym można posłużyć się w kwestionariuszu, zwykle jednak bierze się pod uwagę tylko te, z którymi respondent się zgadza. Respondent proszony jest o wyrażenie opinii – czy zgadza się z określonym stwierdzeniem czy też nie. Z wartości liczbowych uzyskanych przez te stwierdzenia poprzednio oblicza się średnią, która jest ilościowym wyrazem postawy respondenta względem przedmiotu.

• Skala R. A. Likerta – 1. Kompletowanie zestawu różnych stwierdzeń, co do których jesteśmy intuicyjnie przekonani, że dotyczą cechy którą chcemy mierzyć. Respondent jest poproszony o zajęcie konkretnego stanowiska względem wcześniej podanych stwierdzeń poprzez zaznaczenie krzyżykiem odpowiedzi, która mu najbardziej odpowiada. Skompletowane stwierdzenia można poddać selekcji po to, aby stwierdzenia mało przydatne nie obciążały badania zasadniczego. Może temu służyć wstępny sondaż przeprowadzony np. na grupie 100 osób, nie jest on jednak konieczny. 2. Wybranym przez respondentów odpowiedziom nadajemy wartości liczbowe, co można uczynić przed lub po przeprowadzeniu wywiadu. Wartości te powinny jednak zawsze rosnąć w tym samym kierunku. 3. Sprawdzanie założonej jednowymiarowości wszystkich stwierdzeń. Odrzucamy wszystkie stwierdzenia, które nie odwołują się do interesującej nas cechy. Należy wykryć stwierdzenia fałszywe. Ustala się łączną liczbę punktów uzyskana przez respondenta – dodając wartości liczbowe, które uzyskała odpowiadając na każde ze stwierdzeń. Spośród 25% respondentów, którzy uzyskali największą liczbę punktów („grupa górna”) i 25% respondentów, którzy uzyskali najniższą liczbę punktów („grupa dolna”) tworzy się grupy porównawcze. Ustala się, jakich odpowiedzi udzielona na każde z kolejnych stwierdzeń w jednej i drugiej grupie. Trzeba obliczyć średnią wartość punktową tego stwierdzenia w obu grupach. Następnie sprawdza się czy średnie te różnią się miedzy sobą w sposób istotny – statystyczny test istotności

• Dyferencjał semantyczny – służy do mierzenia obiektów otaczającego świata, jest specyficzną metodą ilościowej oceny wrażenia, jakie obiekty sprawiają na osobie badanej. Możemy np. badać obraz nauczyciela. Respondentowi daje się kartę zawierającą szereg opozycyjnych przymiotników i słowo oznaczające opisywany przedmiot np. nauczyciel. Respondent ma za zadanie określić, jakie wrażenie sprawia na nim dany przedmiot poprzez zaznaczenie w określonym polu krzyżykiem np. bliżej określenia zły niż dobry. Dyferencjał semantyczny został opracowany przez C.E. Osgood, G. J. Suci i P. H. Tannenbaum.

• Grupowanie (analiza skupień) – pojęcie z zakresu eksploracji danych oraz uczenia maszynowego, wywodzące się z szerszego pojęcia, jakim jest klasyfikacja bezwzorcowa.

• Analiza skupień - jest metodą tzw. klasyfikacji bez nadzoru (ang. unsupervised learning). Jest to metoda dokonująca grupowania elementów we względnie jednorodne klasy. Podstawą grupowania w większości algorytmów jest podobieństwo pomiędzy elementami – wyrażone przy pomocy funkcji (metryki) podobieństwa. Poprzez grupowanie można również rozwiązać problemy z gatunku odkrywania struktury w danych oraz dokonywanie uogólniania. Grupowanie polega na wyodrębnianiu grup (klas, podzbiorów).

1. Zalety i ograniczenia badań opartych na wywiadzie socjologicznych.

2. Zalety i ograniczenia technik obserwacyjnych.

3. Zalety i ograniczenia badań opartych na analizie dokumentów.

4. Kwantyfikacja danych i podstawowe sposoby analizy ilościowej.

kwantyfikacja - metodol. ujęcie ilościowe czegoś, co zostało ujęte opisowo.

Sposoby/metody analizy ilościowej:

• Sondaże prowadzone różnymi technikami (wywiad

telefoniczny)

• eksperymenty

• Wnioskowanie na podstawie wyników podlega zasadom statystyki matematycznej, pozwala więc zazwyczaj nie tylko uzyskać pewne oszacowania liczbowe dla populacji generalnej, ale również określić błąd statystyczny, jakim obarczone są te oszacowania

1. Metoda monograficzna.

Metoda monograficzna polega na szczegółowym badaniu indywidualnego przypadku, to jest jednostki statystycznej, którą może być jakaś instytucja, zakład, warsztat (określona zbiorowość, populacja), gdzie uwzględnia się przede wszystkim informacje w formie jakościowo - opisowej. Służy ona naukowemu zgłębieniu wyodrębnionych cech i elementów jakościowych określonej struktury, systemu lub procesu, określenie ich charakteru, a nawet

wielkości oraz scharakteryzowaniu ich funkcjonowania i rozwoju. W organizacji i zarządzaniu może być wykorzystywana do gruntownego rozpoznawania struktur instytucji handlowej, usługowej lub produkcyjnej. Zasad i efektywności ich działań oraz opracowania koncepcji ulepszeń i prognoz rozwojowych. Metoda ta powinna być ukierunkowana na badanie rzeczywistości dla celów usprawnienia organizacji i zarządzania; uzyskania lepszych wyników ekonomicznych. Można ją na przykład stosować do opisu danej instytucji oraz jej infrastruktury w rozumieniu „struktury sformalizowanej".

Metoda monograficzna pozwala głęboko wniknąć w istotę zjawiska poprzez możliwie wszechstronne oświetlenie badanej struktury, procesu, za pomocą odpowiednich faktów podlegających dochodzeniu statystycznemu. Badania tego typu poruszają bardzo dużą ilość problemów, które przy innych metodach zwykle się pomija. Tak więc metoda monograficzna jako metoda badań naukowych opisuje instytucje, a także funkcjonujące elementy systemu

z nią związane względnie współdziałające. Za jej pomocą można na przykład zbadać warunki życia ludzi w danej miejscowości lub dzielnicy związanych z daną instytucją. Jeżeli chce się zbadać warunki życia ludzi pracujących w badanej instytucji poddajemy ich środowisko dokładnemu badaniu. Ustala się na przykład pochodzenie społeczne, ich warunki życia, liczbę osób w rodzinie, zarobki i dochody, wydatki na wyżywienie, kulturę, odzież. Ustalamy jednym słowem dokładny obraz rzeczywistego życia danej populacji związanej

z badaną instytucją.

Zasadniczo dwa czynniki decydują, że określona procedura jest metodą monograficzną. Przedmiot badań, którym może być instytucja, a więc przedsiębiorstwo, zakład lub placówka usługowa, a także człowiek z nią związany oraz sposób prowadzenia badań ukierunkowany na szczegółowe i dogłębne ustalenie faktów i ich wielostronne powiązanie. Wadą metody monograficznej jest to, że sąd czy dane zjawisko jest typowe w danej zbiorowości, czy nie jest raczej sądem subiektywnym. Badania metodą monograficzną mogą być realizowane różnymi technikami. Prawie zawsze prowadzi się badanie dokumentacji danej instytucji. Stosuje się także elementy obserwacji uczestniczącej, ankietowania i wywiadu. Jak każda inna metoda, zgodnie z zasadami poprawności metodologicznej nie poprzestaje na jednej technice badań, łączy ich kilka, traktując je jako formę uzupełnienia wiedzy i wzajemnej kontroli.

1. Analiza treści w badaniach socjologicznych.

Analiza treści jest to jedna z metod badawczych w socjologii i pokrewnych naukach społecznych, polegająca na badaniu zapisanych w książkach, dokumentach, wspomnieniach, utworach muzycznych itp. przekazów.

Analiza treści jest metodą badań społecznych, dostosowaną do badania komunikowania się ludzi poprzez wytwory społeczne. Badacze mogą używać jej do badania nie tylko procesów porozumiewania się, lecz także innych aspektów zachowań społecznych.

Powszechnie stosowane jednostki analizy w analizie treści obejmują elementy przekazów – słowa, akapity, książki itd. Niekiedy w analizie treści właściwe jest zastosowanie standaryzowanych technik losowego doboru próby.

Analiza treści wymaga kodowania – transformacji danych surowych na kategorie, oparte na jakimś schemacie pojęciowym.

Do interpretacji danych pochodzących z analizy treści, odpowiednie są techniki ilościowe jak i jakościowe.

Zalety analizy treści obejmują oszczędność, bezpieczeństwo i możliwość badania procesów trwających przez długi czas. Jej wady to: jest ograniczona do zapisanych przekazów i mogą jej dotyczyć problemy związane z rzetelnością i trafnością.

1. Ruchliwość społeczna i jej konsekwencje.

Ruchliwość społeczna oznacza zmianę pozycji społecznej jednostki lub grupy.

Ruchliwość społeczna pionowa: oznacza przechodzenie z niższych pozycji społecznych na wyższe tzw. awans, bądź z wyższych na niższe tzw. degradacja .

Skutkami degradacji jest obniżenie statusu, a mianowicie utratę dobrego stanowiska, mniejsze zarobki oraz niższe standardy życia. W niektórych przypadkach może to również oznaczać bezrobocie.

Skutkami awansu jest lepsza pozycja społeczna, zdobywanie nowych doświadczeń, lepsze zarobki, poprawa standardu życia, przynależność do wyższej grupy społecznej.

1. Zawód- przemiany zawodu i struktury społeczno- zawodowej.

Definicja zawodu – jest to zespół czynności wyodrębnionych w ramach społecznego podziału pracy, wymagający przygotowania (kwalifikacji), wykonywany przez jednostkę stale lub dorywczo i stanowiący dla niej źródło utrzymania; zawodem wykonywanym nazywa się zespół czynności, których wykonywanie stanowi główne źródło utrzymania jednostki; zawód wyuczony- zespół czynności, do których wykonywania jednostka uzyskała przygotowanie teoretyczne i praktyczne; terminu zawodu używa się też na określenie kategorii zawodowych, tj. ogółu ludzi wykonujących określony zawód. Biorąc pod uwagę rodzaj działalności, stopień kwalifikacji, stanowisko w zespole pracy i stosunek do własności rozróżnia się tzw. Grupy społeczno- zawodowe. Zawód jest jednym z czynników kształtujących osobowość jednostki. Wybór zawodu określa jej intelektualny rozwój, wyznacza miejsce w społeczności, podziale pracy, w skali prestiżu, określa przyjmowane systemy wartości, wzory zachowania, wpływy na aspiracje i ambicje życiowe itp. Współcześnie szczególną uwagę poświęca się zagadnieniu postawy pracownika, jego stosunkowi do wykonywanego zawodu, zaangażowania i satysfakcji, którą może z niego czerpać, a także badaniu dyspozycji jednostki ze względu na przydatność do określonych zawodów.

Struktury zawodowe współczesnych społeczeństw.

1.Struktura zawodowa:

Podstawowym źródłem utrzymania ludności oraz czynnikiem wzrostu jej zamożności jest praca zarobkowa. Jednak w zależności od poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego danego kraju może ona nie zapewnić miejsca pracy ludziom w wieku produkcyjnym. Część ludzi nie znajduje zatrudnienia i tworzy grupę społeczną ludzi bezrobotnych. Ze względu na źródło utrzymania demografowie dzielą ludność na aktywną (czynną) zawodowo, która wykonuję pracę zawodową i bierną zawodowo, która posiada inne źródła utrzymania, w tym niezarobkowe. Do niej zaliczają się: dzieci, młodzież, renciści, emeryci i stypendyści. Kraje o niskim Produkcie Narodowym Brutto (PKB) odznaczają się wysokim odsetkiem osób w wieku produkcyjnym, a mniejszą liczbą zatrudnionych, przy bardzo dużym wskaźniku pracujących w rolnictwie, a bardzo małym w przemyśle. Natomiast w krajach wysoko rozwiniętych obserwuje się zjawisko odwrotne. W tych krajach następuje spadek ludności zatrudnionej w przemy śle, przy wzroście zatrudnienia w usługach.

Poszczególne sektory gospodarki obejmują:

-I sektor- rolnictwo, leśnictwo, rybactwo i rybołówstwo

-II sektor- przemysł wydobywczy, przetwórczy i budownictwo

-III sektor- usługi: transport, handel, gospodarkę komunalną, oświatę, służbę zdrowia, kulturę, bankowość, turystykę i inną działalność nieprodukcyjną.

Podział zawodowy E. Durkheim uznał za naturalną, logiczną konsekwencję życia zbiorowego. Podział pracy wśród społeczeństwa przynosi takie korzyści jak: zmniejszenie ludzkiego wysiłku, oszczędniejszy sposób zdobywania, wytwarzania dóbr, wyeliminowanie konieczności współdziałania innych osób, uzyskanie większej wydajności i wyższej jakości wytworów, udoskonalenie narzędzi pracy, oszczędność czasu itp. W porównaniu do sytuacji, gdyby każdy członek danej zbiorowości zajmował się wszystkim, co byłoby mu niezbędne do utrzymania się przy życiu. Społeczny podział pracy jest procesem niezbędnym prowadzącym do powstawania nowych zawodów i ich zmian. Struktura zawodowa rozwija się bardzo szybko, w społeczeństwach industrialnych uległa szczególnej rozbudowie i stała się podstawą organizacji całej struktury społecznej współczesnego społeczeństwa.
W społeczeństwach industrialnych role zawodowe stały się centralnymi rolami, decydującymi o trybie życia i losach jednostki. W makroskali podział na grupy zawodowe stał się kręgosłupem organizacji społeczeństwa, a osiągnięta struktura zawodowa i proporcje zatrudnienia w poszczególnych kategoriach zawodów- jednym z najważniejszych wskaźników stanu rozwoju społeczno- gospodarczego danego społeczeństwa.

Klasyfikacja zawodów.

Przez wiele lat liczba zawodów pomnożyła się co spowodowało iż są tworzone międzynarodowe i krajowe klasyfikacje zawodów, które określają, jakie rodzaje czynności składają się na dany zawód, jakie są niezbędne kwalifikacje i jaki rodzaj wykształcenia wymagany jest do danego zawodu.
W roku 1958 Międzynarodowa Organizacja Pracy wydała dwa dokumenty podające międzynarodową klasyfikacje zawodów. Wszystkie zawody zostały podzielone na dziesięć grup, te z kolei na 73 średnie grupy, z których wyodrębniono 201 podstawowych grup zawodowych, obejmujących łącznie 1345 zawodów, poprzednio już wyodrębnionych.

Klasyfikacja jest pięciopoziomowym, hierarchicznie usystematyzowanym zbiorem zawodów i specjalności występujących na rynku pracy. Grupuje poszczególne zawody (specjalności) w coraz bardziej zagregowane grupy oraz ustala ich symbole i nazwy. Struktura klasyfikacji oparta jest na systemie pojęć, z których najważniejsze to: zawód, specjalność, umiejętności oraz kwalifikacje zawodowe.
Zawód zdefiniowany został jako zbiór zadań (zespół czynności) wyodrębnionych w wyniku społecznego podziału pracy, wykonywanych stale lub z niewielkimi zmianami przez poszczególne osoby i wymagających odpowiednich kwalifikacji (wiedzy i umiejętności), zdobytych w wyniku kształcenia lub praktyki. Wykonywanie zawodu stanowi źródło dochodów. Zawód może dzielić się na specjalności. Specjalność jest wynikiem podziału pracy w ramach zawodu, zawiera część czynności o podobnym charakterze (związanych z wykonywaną funkcją lub przedmiotem pracy), wymagających pogłębionej lub dodatkowej wiedzy i umiejętności, zdobytych w wyniku dodatkowego szkolenia lub praktyki.
Umiejętność określono jako sprawdzoną możliwość wykonania odpowiedniej klasy zadań w ramach zawodu (specjalności), natomiast przez kwalifikacje zawodowe rozumiane są układy wiedzy i umiejętności wymagane do realizacji składowych zadań zawodowych. Dla celów klasyfikacji istotne są dwa aspekty kwalifikacji: poziom i specjalizacja. Poziom kwalifikacji potraktowano jako funkcję kompleksowości i zakresu umiejętności (kompleksowość umiejętności traktując jako czynnik ważniejszy), wynikających ze złożoności oraz zakresu zadań i obowiązków. Specjalizację kwalifikacji zdefiniowano natomiast przez rodzaj koniecznej wiedzy czy umiejętność posługiwania się określonymi urządzeniami i narzędziami lub przez rodzaj stosowanych materiałów czy produkowanych wyrobów albo rodzaj świadczonych usług. Struktura klasyfikacji jest wynikiem grupowania zawodów na podstawie podobieństwa kwalifikacji zawodowych wymaganych dla realizacji zadań danego zawodu (specjalności), z uwzględnieniem obydwu aspektów kwalifikacji, tj. ich poziomu i specjalizacji. Wymienione kryteria posłużyły grupowaniu poszczególnych zawodów i specjalności w grupy elementarne, a te z kolei w bardziej zagregowane grupy średnie, duże i wielkie.





Analizując zmiany struktury klasowej, a następnie warstwowej i przemiany struktury zawodowej można stwierdzić, że grupy zawodowe stają się centralną osią integrującą współczesne społeczeństwo. Rola grup zawodowych dowodzi, iż społeczeństwo współczesne stało się lub staje społeczeństwem sprofesjonalizowanym lub podlegającym procesowi profesjonalizacji, czyli procesowi uzawodowienia.
Termin profesjonalizm określa kompleks zmian psychospołecznych, polegających na uznawaniu zawodu przez członków społeczeństwa za ważną wartość, a wykonanie określonego aktywności zawodowej za podstawową zasadę bytowania w społeczeństwie. Profesjonalizm społeczeństwa dokonuje się w świadomości jednostek i wyraża się w ich postawach, w wartościach, do których osiągnięcia dążą; ma jednak swoje przejawy behawioralne, tzn. przejawia się w obserwowanych zachowaniach.
Profesjonalizm społeczeństw w sferze świadomości wyraża się tym, że posiadanie określonego zawodu, zdobycie kwalifikacji zawodowej oraz przygotowanie się do wykonywania określonego zawodu staje się głównym celem, W obiektywnej i rzeczywistej sferze zachowań profesjonalizacji wyraża się w wykonywaniu określonego zawodu jako źródło utrzymania czy samo realizacji w społeczeństwie. Obecnie jednostki nie mają zbyt dużych szans na dziedziczenie dobrych pozycji społecznych czy też statusu społecznego muszą je sami zdobyć. Pozycje przodków mogą wykorzystać do lepszego startu lub uzyskania lepszych pozycji ale muszą w to dać wielki wysiłek. Podobnie nie można egzystować utrzymując się z kapitału. Dlatego współczesne społeczeństwo charakteryzuje się przygotowaniem do zawodu i jego wykonywaniem.

procesy przemian w strukturze społeczno-zawodowej:

1) zmiany stosunków własnościowych – rośnie klasa właścicieli, rekrutująca się – obok starych właścicieli – z dawnej inteligencji i robotników wykwalifikowanych;

2) powstanie „podklasy” (underclass) – składającej się z bezrobotnych, rodzin niepełnych i o bardzo niskim standardzie życiowym, obejmująca około 10% społeczeństwa;

3) spadek (o około 30%) liczby robotników wykwalifikowanych – część z nich zasila klasę właścicieli, część przeszła do underclass;

4) niewielkie zmiany wśród ludności wiejskiej;

5) wzrost zróżnicowania dochodów i poziomu życia – pojawia się polaryzacja, bieguny nędzy i bogactwa, obok underclass istnieje już nieliczna finansowa elita.

Określenie „ struktura społeczno-zawodowa” jest pojęciem używanym najczęściej w statystyce ludności, ekonomii i socjologii. Częścią składową struktury społeczno-zawodowa (inżynierowie, technicy, lekarze). Teoria ta polega na faktycznym wyróżnieniu w każdym społeczeństwie określonych zawodów, analizie ich właściwości i wydziału kontroli społeczno-zawodowych jako podstawowych części składowych społeczeństwa. Na przykład niemiecki ekonomista i socjolog Gustav Schmoller podkreśla, że kontrola zawodowa zastępuje bez reszty grupę rodzinną, sąsiedzka, lokalną, zaspokaja psychospołeczne potrzeby każdej jednostki. Z kolei Seymour M. Lipset i Reinhard Bendig ogół zawodów występujących w danym społeczeństwie dzielą na trzy podstawowe grupy zawodowe tj. na:

1) zawody pracowników fizycznych

2) zawody pracowników umysłowych

3) zawody rolnicze

Lloyd W. Warner badał strukturę społeczno-zawodową małych miast społeczeństwa amerykańskiego. Wyróżnił sześć podstawowych grup zawodowych.

1) profesjonaliści menadżerowie i właściciele większych firm (klasa wyższa-wyższa)

2) właściciele dużych hurtowni i średnich firm oraz ich menadżerowie (klasa niższa-wyższa)

3) urzędnicy na wysokich pozycjach w sferze produkcji i usług, dobrze wykwalifikowani pracownicy umysłowi (klasa wyższa-średnia)

4) wykwalifikowani robotnicy, pracownicy administracyjni średniego i niższego szczebla zarządzania (klasa niższa-średnia)

5) robotnicy pół wykwalifikowani , pracownicy przyuczeni do zawodu (klasa-wyższa średnia)

6) robotnicy niewykwalifikowani, magnez społeczny (klasa niższa-niższa)

K. Marks, uwzględniając rozwój kapitalizmu w społeczeństwach europejskich XIX wieku, strukturze społecznej wyraźnie wyróżnił klasy i warstwy społeczne. Klasa społeczna jest to duża grupa społeczna, która charakteryzuje się:

a) jednakowym stosunkiem do środków produkcji i wymiary prawne (utrwalony i usankcjonowany)

b) rolą w społecznej organizacji pracy ( sposób otrzymania i rozmiary bogactwa)

c) miejscem zajmowanym w systemie produkcji społeczno-ekonomicznej

Powyższe warunki stanowią podstawę wydzielenia dwóch przeciwstawnych sobie klas społecznych, tj. właścicieli różnego majątku (kapitaliści) i pracowników wolnych, którzy nie są właścicielami (robotnicy). Wśród kapitalistów występują: właściciele środków produkcji, środków cywilizacji towarowo-pieniężnej, sfery usług, właściciele „sił natury”, właściciele swoich własnych warunków pracy. Druga przeciwstawną klasę stanowią wolni robotnicy, pracujący u właścicieli powyższych sfer gospodarki. Wokół pracy kapitalistów i robotników (pracowników najemnych) występują jeszcze dalsze podziały społeczne, jak ekonomiczno-socjologiczne odłamy klas, klasy czyste i klasy hetero genetyczne, polityczni i literaccy przedstawiciele klas.

Warstwy społeczne są to pracownicy administracyjni, urzędnicy sfery nadbudowy społeczno-prawnej, ideologicznej, politycznej. Pracownicy ci nie wytwarzają wartości dodatniej, jak robotnicy; wykonywana przez nich praca jest podstawą utrzymania i oparta jest na zasadach kompetencji zgodnych z odpowiednimi aktami prawnymi; otrzymują stałe wynagrodzenie zależne od stanowiska, stażu pracy, kwalifikacji, a nie we względu na wkład pracy; warstwy społeczne charakteryzują się dużą ruchliwością wewnętrzną, zależną od szczebli, stanowisk, władzy prestiżu.

Pomiędzy klasami kapitalistów a robotników dochodzi do konfliktu ekonomicznego, związanego z wyzyskiem jednej przez druga, do walki klasowej, a rozwiązaniem tego konfliktu jest rewolucja.

Zmiany w strukturze społeczno-zawodowej są wynikiem przemian ekonomicznych i technicznych społeczeństwa w sferze techniki oraz przemian w sferze organizacji przedsiębiorstw. Najintensywniejszym okresem, przyspieszającym te przemiany był początek XX wieku, w którym wystąpił silny związek nauki z przemysłem, powstały nowe rodzaje , wielkie korporacje przemysłowe oraz usługi handlowe. Wszystko to determinowało zmiany struktury społeczno-zawodowej ludności. Na przykład rozwój przemysłu i usług rodzi nowe zawody, rozwój techniki zróżnicował je pod względem stopnia kwalifikacji, zmieniał propozycje między pracownikami wykwalifikowanymi a nie wykwalifikowanymi. Okazuje się, że w Niemczech w okresie szybkiego uprzemysłowienia powstało 8000 nowych zawodów. Przemiany w organizacji przedsiębiorstw zmieniają strukturę stanowisk w zespołach pracy, a monopolizacja zwiększa biurokrację w ich zarządzaniu.

Wymienione tendencje pojawiają się we wszystkich rozwiniętych społeczeństwa. Jeżeli przyjąć za wskaźniki „ nowoczesności” struktury społeczno-zawodowej:

1. procent drobnych producentów, którzy są samodzielni

2. procent najemnych pracowników umysłowych

3. procent robotników, to najbardziej nowoczesną strukturę społeczno-zawodową mają Anglia i Stany Zjednoczone , a najmniej nowoczesną Niemcy i Francja. W Anglii bowiem jest najniższy procent samodzielnych drobnych producentów, co oznacza że, proces wypierania rzemiosła, drobnego handlu przez przemysł, wielki handel posunął się tu najdalej. W Stanach zjednoczonych z kolei występuje największy procent najemnych pracowników umysłowych> Niemcy i Francja są krajami mniej nowoczesnymi pod tym względem< są to raczej kraje „drobnomieszczańskie” o stosunkowo wysokim stopniu rozwiniętej drobnej produkcji. „ Nowa klasa średnia” nie zastąpi tu :starej klasy średniej” w takiej skali. Jak to ma miejsce w Anglii i Stanach Zjednoczonych.

Koncepcje społeczeństwa i jego struktury wskazują na istnienie różnych zbiorów społecznych, zbiorowości i grup społecznych.

1. Klasy społeczne- tradycyjne ujęcia ( K. Marks, M. Weber)

Marks za najistotniejszy kontekst życia człowieka uważał pracę, a własność środków produkcji za czynnik najmocniej decydujący o ekonomicznej, a w konsekwencji o ogólnospołecznej, pozycji ludzi. To właśnie posiadanie lub nieposiadanie dóbr kapitałowych decydowało o przynależności klasowej jednostek. Dla Marksa klasami były zbiorowości ludzi znajdujących się w podobnym położeniu ekonomicznym i mających w związku z tym zbieżne interesy. Wskazał dwie duże klasy:

• Burżuazja- posiadaczy środków produkcji (czyli np. właścicieli fabryk)

• Proletariat- jednostki pozbawione środków produkcji (czyli przede wszystkim robotników pracujących w tychże fabrykach).

Ponadto wyróżniał również:

• Klasa dla siebie – klasa wyodrębniona ze względu na obiektywne kryteria ekonomiczne, ale
  posiadająca świadomość swego położenia klasowego i wspólnych interesów, więź psychiczną łączącą
  jej członków, zyskująca podmiotowość

• Klasa w sobie – klasa wyodrębniona ze względu na obiektywne warunki ekonomiczne, ale nie posiadająca
  świadomości.

Max Weber natomiast wyróżnił trzy wielkie grupy zbiorowości:

1. Klasy- należą do porządku ekonomicznego i dzielą się według stosunków do środków produkcji i nabywania dóbr

W jego ujęciu podział klasowy był bardziej skomplikowany, niż biegunowy podział Marksa. Wymieniał on trzystopniowy podział klasowy:

• klasy własności(posiadania) – gdzie wyróżniał uprzywilejowanych rentierów oraz przeciwstawnie wobec nich ustosunkowanych osób nieposiadających własności czy dłużników;

• klasy zawodowo-dochodowe(zarobkowa) – gdzie z jednej strony istnieli przemysłowcy, a wobec nich na przeciwnym biegunie znajdowali się pracownicy najemni;

• klasy społeczne – wyodrębniające się na wielu płaszczyznach kategorie społeczne, zbliżone do stanów.

1. Stany- związane są z pojęciem honoru i prestiżu, a ich podział przebiega wedle zasad konsumpcji dóbr i uwarunkowanych tym stylów życia

2. Partie- naturalnym „środowiskiem” partii jest sfera władzy: wywieranie wpływu na wspólnotowe działanie, promowanie swojego programu i osiąganie pewnego celu.

Każdy ze wspomnianych podmiotów stanowiła dla Webera przejaw podziału władzy we wspólnocie.

1. Klasa średnia i procesy jej przekształceń.

Klasa średnia w Polsce lat 90. Klasa średnia w latach dziewięćdziesiątych:

- ekipy rządzące w Polsce po 1989r zmuszone były poszukiwać takiej grupy społecznej, która była by gotowa poprzeć reformy. Praktycznie jedyną taką grupą była klasa średnia która tworzyła się od podstaw. Jedynie ona zdążyła już coś zyskać na reformach i tylko ona miała coś by móc to stracić. Lecz była to klasa średnia stara czyli drobni właściciele warsztatów, drobni hurtownicy, właściciele małej gastronomii.

- fenomen wymuszonej klasy średniej- dużą część współczesnej polskiej klasy średniej powołała do życia nie tyle potrzeba przedsiębiorczości, niezależności co lęk przed ekonomiczną degradacją – spora część ludzi uciekła w drobną rodzinna przedsiębiorczość w poczuciu pewnej konieczności i pod wpływem ekonomicznej presji. Mając przed sobą perspektywę likwidacji dotychczasowego miejsca pracy i utraty dotychczasowych źródeł utrzymania.

- ekstensywna klasa średnia- przynależność do niej nie jest wyrazem społecznej i ekonomicznej ofensywności ale specyficzną strategią obronną obliczoną na utrzymanie dotychczasowej pozycji.

Klasa średnia stara i nowa:.

-Stara klasa średnia stanowi nieodzowny element społeczeństwa agrarno- drobnomieszczańskiego, które jest oparte na drobnej własności indywidualnej i rodzinnej. Stara klasę tworzą jednostki wewnątrz sterowne. Od wyższych warstw społeczeństwa odróżnia ją to ze jej członkowie są beneficjentami wysiłków i zapobiegliwości poprzednich pokoleń. Stara klasa miała reprezentacje polityczne. Stara klasę średnią charakteryzował raczej etos purytański i silna dyscyplina finansowa.

- Nowa klasa średnia tworzą ją przede wszystkim przedstawiciele wysoko wykwalifikowanych specjalistów i ekspertów. Według Gouldnera nową klasą średnią są dwie kategorie: lwy- to uznane autorytety społeczne i lisy- specjaliści w dziedzinie zarządzania. Zdaniem Bergera klasę średnią tworzą ludzie interesu oraz warstwa współczesnej biurokracji. Według Touraine’a współczesna klasa średnia to z jednej strony „nowa klasa robotnicza” to dawne białe kołnierzyki pracownicy sektora usługowego z drugiej zaś „technostruktura” którą tworzyli ludzie innowatorzy. Nowa klasa nie ma reprezentantów w polityce. Nowa klasę charakteryzuje konsumpcja.

1. Teorie zmian i rozwoju społecznego.

2. Proces przemian współczesnego społeczeństwa polskiego.

- Zmiana, modernizacja, transformacja społeczna.
- PRL jako płaszczyzna odniesienia zmian (system polityczny, system gospodarczy, struktura społeczeństwa PRL, kultura życia społecznego i cechy świadomości społecznej).
- Geneza "Wielkiej Zmiany" (wielowymiarowy kryzys systemu, samoorganizacja społeczeństwa, fenomen Solidarności, stan wojenny i okrągły stół, początek transformacji)
- Przemiany gospodarcze (cele i warunki wyjściowe, plan Balcerowicza, procesy sterowane i spontaniczne, wolny rynek i trudności adaptacyjne, dynamika rozwoju, bilans zmian).
- Przemiany polityczne (istota ładu demokratycznego, społeczeństwo obywatelskie, zmiany ustrojowe, samorządność, bariery rozwoju ładu demokratycznego).
- Zmiany w strukturze społecznej i stosunkach społecznych (zmiany w strukturze czynników zróżnicowania społecznego, cechy nowej kształtującej się struktury społecznej, zaostrzenie dystansów społecznych, proces formowania się klasy średniej).
- Przemiany kultury życia społecznego i świadomości społecznej ( zmiana kulturowa jako konsekwencja procesów transformacji, od etatyzmu do odpowiedzialności, podmiotowości i przedsiębiorczości , stara i nowa kultura życia społecznego, społeczny i pokoleniowy aspekt przemian kulturowych, kulturowe bariery zmian).
- Trudne społeczne następstwa transformacji (koszty społeczne transformacji, nowe możliwości i ich zróżnicowane wykorzystywanie, beneficjenci i przegrani, rola państwa w niwelacji kosztów społecznych przemian).
- Polska w Unii Europejskiej (proces akcesji, szanse i zagrożenia, różne aspekty skutków przystąpienia do UE).
Na przełomie lat 80. i 90. XX w, w Europie środkowo-wschodniej doszło do obalenia systemu komunistycznego, rozpoczął się proces budowy państw demokratycznych. Zjawisko to nie ominęło społeczeństwa polskiego, w którym doszło do wielu poważnych zmian. Tzw. transformacja ustrojowa spowodowała również transformację społeczną. Zapoczątkowane wówczas zmiany mają charakter demograficzny.
Wśród zjawisk strukturalnych występujących współcześnie obserwujemy m.in.
• zmiany w strukturze zatrudnienia, jako skutek przejścia do gospodarki wolnorynkowej. Zwiększyła się grupa właścicieli środków produkcji oraz kupców, a także menagerów, specjalistów wysokiej klasy.
• wzrost rozwarstwienia ekonomicznego społeczeństwa,
• wzrost bezrobocia, a co za tym idzie bezrobotnych,
• zmiany w rodzinie np. spadek liczby narodzin, wzrost liczby związków nieformalnych, wydłużenie decyzji o pierwszym dziecku itp.
• starzenie się społeczeństwa. Przyczyny tego tkwią w następujących czynnikach: wspomniana powyżej emigracja młodych, rozwój medycyny, wzrost średniej długości życia itp.,
• proces starzenia się społeczeństwa wymaga podjęcia poważnych kroków w stronę geriatrii, a do dziś był to zaniedbany dział medycyny oraz opracowania właściwego procesu wypłacania świadczeń emerytalnych,
• zjawisko emigracji, która objęła głównie mężczyzn w wieku produkcyjnym. Dziś wylicza się, że w latach 1998-2000 proces imigracji i emigracji objął ok. 38 tys. osób

1. Globalizacja.

Na podstawie podręcznika Sztompki

GLOBALIZACJA: proces zagęszczania i intensyfikowania się powiązań i zależności ekonomicznych, finansowych, politycznych, militarnych, kulturowych, ideologicznych między społecznościami ludzkimi, co prowadzi do uniformizacji świata w tych wszystkich zakresach, i odzwierciedla się w pojawieniu się więzi społecznych, solidarności i tożsamości w skali ponadlokalnej i ponadnarodowej.

Na podstawie podręcznika Giddensa

Globalizacja – proces oznaczający zacieśnienie stosunków i wzrost współzależności w skali świata. Globalizacja oznacza, że świat, w którym żyjemy to w coraz większym stopniu „jeden świat”, gdzie inni odczuwają skutki naszych działań, a my odczuwamy problemy globalne. Globalizacja o nie tylko przemiany systemów globalnych, ale także zmiany zachodzące w życiu codziennym ludzi we wszystkich krajach świata, zarówno biednych, jak i bogatych.

Często przedstawia się globalizację jako zjawisko ekonomiczne, ale jest to pogląd zbyt uproszczony. Zjawisko globalizacji jest wypadkową procesów politycznych, gospodarczych, kulturowych i społecznych. Składają się na nie przede wszystkim postępy technik informacyjnych i komunikacyjnych, które zwiększyły szybkość i zasięg interakcji międzyludzkich na całym świecie.

Na wzrost globalizacji składa się wiele czynników. Po pierwsze, zakończenie zimnej wojny i upadek sowieckiego komunizmu oraz rozwój międzynarodowych i regionalnych form sprawowania władzy przyczyniły się do zbliżenia poszczególnych krajów. Po drugie, rozpowszechnienie technik informacyjnych ułatwiło przepływ informacji w skali globu i poszerzyło światopoglądy. Po trzecie, rozrosły się i nabrały znaczenia korporacje ponadnarodowe, tworząc sieci produkcji i konsumpcji, które oplatają świat i wiążą ze sobą rynki gospodarcze.

Globalizacja jest przedmiotem gorących sporów. Sceptycy uważają, że przecenia się jej znaczenie i że istniejące współcześnie współzależności mają swoje odpowiedniki w przeszłości. Niektórzy sceptycy zwracają ponadto uwagę na narastające w ramach największych grup finansowych i handlowych zjawisko regionalizacji. Stanowisko hiperglobalistów jest zgoła przeciwne. Ich zdaniem globalizacja jest rzeczywistą i potężną siłą, która może całkowicie zredukować znaczenie rządów państw narodowych. W opinii trzeciej grupy, zwolenników koncepcji transformacji, globalizacja przekształca wiele aspektów istniejącego porządku światowego, w tym gospodarkę, politykę i stosunki społeczne, ale stare wzory nie znikają. Zgodnie z tym poglądem globalizacja jest pełnym sprzeczności procesem, na który składają się liczne wielokierunkowe, a niekiedy przeciwstawne, oddziaływania.

Globalizacja nie ogranicza się do wielkich systemów globalnych. Jej skutki odczuwamy także w naszym życiu osobistym, w naszym sposobie myślenia o sobie i o naszych relacjach z innymi. Globalizacja poprzez bezosobowe środki przekazu i Internet, jak również dzięki kontaktom osobistym z mieszkańcami innych krajów i przedstawicielami innych kultur wywiera wpływ na nasze bezpośrednie otoczenie i życie prywatne.

Globalizacja jest procesem otwartym i uwikłanym w wewnętrzne sprzeczności – trudno przewidzieć i kontrolować jej skutki. Globalizacja stawia nas wobec nowych form ryzyka, różnych od tych, z jakimi ludzie mieli do tej pory do czynienia. Ryzyko zewnętrzne odnosi się do niebezpieczeństw, jakie niesie sama natura, np. trzęsienia ziemi. Ryzyko stworzone przez człowieka wynika z wpływania na przyrodę za pośrednictwem ludzkiej wiedzy i techniki. Zdaniem wielu żyjemy w świecie globalnego ryzyka, w którym wszystkie społeczeństwa są narażone na jego skutki (jak globalne ocieplenie) wynikające z naszej ingerencji w środowisko naturalne.

Globalizacja postępuje gwałtownie, ale nierównomiernie. Charakteryzuje ją rosnący rozziew między najbogatszymi a najbiedniejszymi krajami świata. Majątek, dochód, zasoby i konsumpcja są skupione w krajach rozwiniętych, podczas gdy większość krajów rozwijających się zmaga się z ubóstwem, niedożywieniem, chorobami i zadłużeniami zagranicznymi. Wielu krajom najbardziej potrzebującym korzyści ekonomicznych, na które szanse stwarza globalizacja, grozi marginalizacja.

W ostatnich dziesięcioleciach systematycznie ulegały zmniejszeniu bariery handlu międzynarodowego i zdaniem wielu wolny handel i otwarcie rynków pomoże krajom rozwijającym się w pełnej integracji z gospodarką światową. Przeciwnicy tego poglądu twierdzą jednak, że międzynarodowe formacje handlowe, jak Świtowa Organizacja Handlu, sprzyjają jedynie interesom najbogatszych państw i nie zważają na potrzeby krajów rozwijających się. Ich zdaniem regulacje handlowe, zamiast dbać wyłącznie o powiększenie zysków wielkich korporacji, powinny przede wszystkim chronić prawa człowieka, prawa pracy, środowisko i gospodarki narodowe.

Globalizacja tworzy ryzyko, wyzwania i nierówności, które wykraczają poza granice poszczególnych krajów i wymykają się istniejącym strukturom politycznym. Ponieważ poszczególnym rządom brakuje środków, dzięki którym mogłyby regulować sprawy ponadpaństwowe, zachodzi potrzeba stworzenia nowego światowego systemu rządzenia, który będzie w stanie so globalnych problemów podejść w sposób globalny. Podporządkowanie naszej woli gwałtownie zmieniającego się świata społecznego może okazać się największym wyzwaniem XXI wieku

Brak opracowanych pytań przez Olgę Woźniak, Marka. Joanna Kochanowicz źle wysłała e-maila i opracowań też nie mam jej.