URBANIZACJA

• W wielu krajach również w Polsce obserwuje się intensywne procesy urbanizacyjne w związku ze zwiększająca się liczbą ludności i rozwojem przemysłu.

• Liczba ludności w miastach i osiedlach przewyższa liczbę ludności zamieszkałej na wsi

• W związku z tym występuje wyraźny wzrost problemów związanych z życiem mieszkańców w wielkich miastach m.in. zagadnień higieny miast i mieszkań.

Pojęcie urbanizacja może być rozumiane:

1. z demograficznego punktu widzenia, to koncentracja ludności w miastach

2. w aspekcie osadniczym to:

1. koncentracja funkcji miejskich;

2. rozwój istniejących miast;

3. przekształcanie się osad miejskich w wiejski

3. z punktu widzenia przemian społeczno -kulturowych:

1. to rozpowszechnienie się tzw. miejskiego stylu życia.

2. przemiany społeczno-kulturowe dokonują się w dwojaki sposób

• w skutek zmian postaw i zachowań imigrantów ze wsi

• przez przenikanie miejskiego stylu życia na obszary niezurbanizowane

W geografii osadnictwa wyróżnia się dwa podstawowe typy ludności:

• wiejską

• miejską

Cechy urbanizacyjne na świecie:

• Wiek XX a zwłaszcza drugą jego połowę charakteryzuje gwałtowny rozwój miast (zwłaszcza wielkich), oraz równie szybki wzrost udziału ludności miejskiej w ogólnym zatrudnieniu.

• Proces ten bywa określany mianem eksplozji miejskiej, spośród wielkich miast najszybciej rosną miasta wielomilionowe, to znaczy takie, które liczą milion lub więcej mieszkańców.

• W roku 19000 był na świecie tzw. wielkich miast - 10

• W roku 1955 było na świecie tzw. wielkich miast już 61

• Na początku lat 60- tych - ok. 102

• Na początku lat 90- tych - ok. 230

• Obecnie na świecie jest tzw. wielkich miast jest ok. 300 (400?)

Największe zespoły świata to:

• Meksyk - 20,2mln

• Seul = 16.3 mln

• Kair - 13,3mln

• Szanghaj - 12.9

• Bombaj - 12,6

• Buenos Aires

• Tokio - 11,9

• Dżakarta, Kalkuta - 11mln

Inne niewiele mniejsze miasta to:

• Nowy York

• Los Angeles

• Pekin

• Delhi

• Manila

• Osaka

Największe miasto w Europie to Moskwa ( 9 000 000 )

Cechy urbanizacyjne na świecie:

• XIX i XX wiek to okres rozwoju wielkich miast oraz powstawania nowych form osadniczych, zespołów miejskich - czyli skupisk miast położonych blisko siebie, silnie powiązanych funkcjonalnie i komunikacyjnie

• Zespołem miejskim jest aglomeracja monocentryczna - jej centrum stanowi dominujące wielkościowo i funkcjonalnie miasto (powstało ono wskutek połączenia miasta i sąsiadujących stref podmiejskich jedną główną aglomerację)

• Przykładem tego typu aglomeracji jest Paryż, Londyn, Warszawa, Moska

• Innym typem zespołu miejskiego jest aglomeracja policentryczna, zwana inaczej konurbacją

• Konurbacja powstała na obszarach eksploatacji surowców mineralnych, w wyniku rozrastania i łączenia się osiedli górniczych

• Charakteryzuje się ona występowaniem w pobliżu siebie kilku równorzędnych pod względem wielkości i znaczenia gospodarczego miast. Żadne z nich nie dominuje nad pozostałymi, wspólnie tworzą zwarty zespół osadniczy

• Przykład: Górny Śląsk, Zagłębia Ruhry i Donbasu i inne.

• W krajach wysokorozwiniętych , systematyczny rozwój terytorialny aglomeracji doprowadził do powstania wielkich stref zurbanizowanych zwanych regionami metropolitalnymi.

• Początkowo wzrastała powierzchnia obszarów zajętych przez transport (wielopasmowe drogi, skrzyżowania, parkingi) praz budownictwo.

• Z czasem strefy te połączyły się ze sobą jedno miasto tzw. „super” miasto - megalopolis

• Pierwsze megalopolis powstało wzdłuż północno-wschodniego wybrzeża Stanów Zjednoczonych - wskutek połączenia kilkunastu regionów metropolitarnych m.in. Nowego Yorku, Filadelfii, Bostonu, Waszyngtonu

• Charakterystyczną cechą rozmieszczenia ludności w zespole - megalopolis : jest dominacja stref podmiejskich w stosunku do miast centralnych (skupiających łącznie ok. 2/3 ludności)

• Obecnie wyróżnia się 4 inne obszary megalopolis:

• Sansan Megalopolis (San Francisko, San Jose, Sacramento, Los Angeles, San Bernardino, Santa Barbara, San Diego)

• Okręg Przyjeziorny w USA i Kanadzie (Milkwaukee- Chicago- Gary- South Bend- Toledo- Detroit- Cleveland- Buffalo- Hamilton- Tronto)

• W Japonii (Jokohama i Osaka- Kioto- Kobe)

• W krajach Beneluksu (Bruksela- Antwerpia, Breda, Rotterdam- Utrecht- Amsterdam).

• Procesy urbanizacyjne w poszczególnych rejonach świata, przebiegają w różnym natężeniem. Świadczy o tym bardzo zróżnicowany wskaźnik urbanizacji.

• Generalnie największe różnice w dynamice procesu i jego formach występują między krajami słabo i wysoko rozwiniętymi

Kraje słabo rozwinięte gospodarczo dzielimy na 3 grupy:

1. Kraje najsłabiej rozwinięte, gdzie proces urbanizacji dopiero się rozwija -Kraje afrykańskie, oraz niektóre państwa pół i pół -wsch. Azji : Pakistan, Neapol, Bangladesz, Wietnam (W strukturze gospodarki tych pastw dominuje rolnictwo, elektem jest to iż łatwiej znaleźć pracę na wsi niż w mieście. Migracja ze wsi do miast jest powolna) wskaźnik urbanizacji jest niewielki wynosi 30%

2. Państwa, które wkroczyły w fazę suburbanizacji: Indie, Chiny, Egipt, Filipiny. Obszary te charakteryzuje gwałtowny rozwój dużych miast, spowodowany napływem ludności wiejskiej (wynik przeludnienia i eksplozji demograficznej)

3. Kraje Ameryki Łacińskiej, które określa się jako państwa o urbanizacji pozornej. Argentyna i Urugwaj- 86%, Brazylia- 77%, Meksyk- 71%, Peru- 70%, Wysoki wskaźnik urbanizacji tych krajów, jest skutkiem braku miejsc pracy na wsi. Ludność wiejska, na ogół wykwalifikowana , wędruje do miast, szukając jakiejkolwiek pracy. Pozornie zatem zwiększa się wskaźnik urbanizacji, ale miasta tych krajów nie mają tak rozwiniętego przemysłu i usług, aby mogły zapewnić miejsca stałej pracy napływającej ludności wiejskiej)

Kraje wysoko rozwinięte

• u których zupełnie inaczej przebiega proces urbanizacji, kraje te tzw. fazę suburbanizacji przeszły w XIX i na początku XX wieku:

• główną cechą tego procesu jest wyludnianie się regionów metropolitalnych. ( z miast ucieka przede wszystkim ludność biała, klasy średniej i wyższej, a napływa ludność kolorowa głównie czarna, o niższych kwalifikacjach i niższym statusie społecznoekonomicznym.

Pozytywne i negatywne skutki urbanizacji:

• Do pozytywnych zjawisk, związanych z istnieniem wielkich miast należą:

• możliwość uzyskania pracy i miejsca zamieszkania

• urozmaicone oferty pracy

• możliwości edukacyjne- podwyższanie lub zmiana zawodu

• istnienie służby zdrowia, instytucji oświatowych, kulturalnych, naukowych

• handlowych, finansowych i ubezpieczeniowych

• szybkie komunikowanie się mieszkańców

Wymienione zjawiska powodują, że wielkie miasta są ośrodkami kulturotwórczymi i stanowią miejsce realizacji osiągnięć naukowo- technicznych w danym kraju.

• Do negatywnych zjawisk związanych z istnieniem wielkich miast należą:

• pogarszanie się warunków środowiska przyrodniczego i to nie tylko w centrum miasta i strefie podmiejskiej, ale również w dalszych regionach kraju, a nawet kontynentu, powodowane przemieszczaniem się wytworzonych w miastach pyłów, gazów i ścieków.

• szerzenie się chorób nowotworowych, krążeniowych i sercowych

• wzrost przestępczości i patologii społecznej (alkoholizm, narkomania)

• znieczulica społeczna

• nasilający się brak poczucia bezpieczeństwa ludności

• wzrost liczby bezdomnych

• przeciążenie komunikacji miejskiej i związane z tym utrudnienia w życiu mieszkańców (korki)

• powstawanie dzielnic nędzy

• brak miejsc parkingowych

• wzrost kosztów związanych z budownictwem mieszkaniowym

• powstawanie „subkultur”

• gromadzenie wielkich ilości odpadów komunalnych i przemysłowych oraz trudności związane z ich składowaniem

• deficyt wody.

Higiena miast:

• ma na celu stworzenie dla ludności miejskiej najodpowiedniejszych warunków pracy, zamieszkania i rekreacji.

• głównym jej zadaniem jest badanie zmienionych, a często zupełnie odmiennych od warunków naturalnych wpływów na zdrowie ludności

• szczególny wpływ na zdrowie mieszkańców miast mają zanieczyszczenia pyłowe i gazowe w powietrzu, hałas oraz inne uciążliwości

• w dużych skupiskach miejskich powstają często warunki niekorzystne dla człowieka, czasami nawet szkodliwe dla zdrowia i życia

• Dlatego konieczne jest opracowanie norm higienicznych i uwzględnienie ich w projektowaniu miasta

• Daje to możliwości stworzenia lepszych warunków sanitarno-higienicznych przyciągających się do ochrony zdrowia ludności

W Polsce zagadnieniami przestrzegania norm higienicznych i nadzorem sanitarno-higienicznym nad projektem miasta i jego osiedli zajmuje się Państwowa Inspekcja Sanitarna do której obowiązków należy:

• Wybór optymalnych terenów pod budownictwo mieszkaniowe pod względem warunków zdrowotnych i sanitarnych

• Czuwanie nad stosowaniem norm i przepisów sanitarno-higienicznych w budowie miast, (opiniowanie planów budowy domów mieszkalnych, zakładów pracy, urządzeń sportowych i in.)

• Opiniowanie planów budowy urządzeń miejskich odpowiadających współczesnym wymaganiom, np.

• Dbanie aby uwzględniono w planach organizacyjnych miast niezbędna liczbę zakładów i instytucji leczniczo - zapobiegawczych, rekreacyjnych, sportowych itp.

Teren przeznaczony pod zabudowę miejską powinien odpowiadać następującym wymaganiom:

• Powinien być dobrze nasłoneczniony

• Nie powinien być narażony na zatapianie przez wylewy rzek i intensywne opady atmosferyczne

• Powinien umożliwiać łatwy odpływ wód opadowych, a zarazem dogodny odpływ wód kanalizacyjnych i usuwanie nieczystości

• Powinien stwarzać warunki dobrego przewietrzania zabudowy mieszkalnej

• Powinien mieć dobre źródło zaopatrywania w wodę do celów gospodarczych w wodę do picia

• Warunki naturalne środowiska ( woda, gleba, powietrze) powinny być chronione od zanieczyszczeń

• W sąsiedztwie planowanych miast powinny znajdować się tereny leśne, wodne , mogące zostać wykorzystane dla celów rekreacyjnych.

• Teren powinien być suchy ale pełen wód podziemnych

Najczęstsze błędy urbanizacyjne popełniane wskutek nieprawidłowego zaplanowania niektórych miast, powodują liczne uciążliwości związane np.:

• z nieodpowiednimi warunkami klimatycznymi, jak w dolinach rzek, dokąd spływają masy zimnego i wilgotnego powietrza (np. Nowy Targ), lub na obszarach o słabym przewietrzaniu sprzyjającym gromadzeniu dużych ilości zanieczyszczeń (np. .. )

• niedostatek wody lub trudności z jej dostarczaniem ( np. Łódź)

• cechy natury zdrowotnej ( niekorzystne)

Główne niekorzystne cechy miast mające wpływ na zdrowie ludności:

• Ciasna zabudowa miejska, stwarzająca trudności w przewietrzaniu i nasłonecznianiu mieszkań.

• Znaczne nagrzewanie się w okresie letnim asfaltowych ulic i chodników oraz budynków mieszkalnych, stwarzające nieodpowiedni klimat do pracy i wypoczynku (również nocnego)

• Małe zakłady przemysłowe i domy mieszkalne o starym typie ogrzewania (węglowym) zwiększając zadymienie i zapylenie powietrza w mieście

• Zakłady przemysłowe bez odpowiednich stref ochronnych, będące źródłem hałasu

• Zapylenia i zanieczyszczenia gazowe powietrza związane ze znacznym rozwojem motoryzacji; ma to szczególne znaczenie zdrowotne w miastach o starym typie zabudowy ulic

• Niedostateczna ilość zieleni uniemożliwiająca wykorzystanie czasu wolnego w celach rekreacyjnych

• Niedostateczny stan wyposażenia sanitarnego starych mieszkań, często brak kanalizacji lub urządzeń wodociągowych utrudniając zapewnieni w pełni higienicznych warunków życia

Każde miasto zarówno stare jak i nowe, posiada charakterystyczny mikroklimat, który różni się nieraz znacznie od warunków mikroklimatycznych terenów otwartych czy podmiejskich

Cechy mikroklimatu miast:

• Temp w mieście zarówno latem jak i zimą jest przeciętne wyższa o 0,5 - 1^oC

• Wilgotność względna powietrza jest zwykle mniejsza o 5-10%

• Ruch powietrza jest znacznie mniejszy z powodu zwartej zabudowy. W związku z tym im bardziej zwarta jest zabudowa tym gorsze jest napowietrzenie i przewietrzanie miasta.

• Nasłonecznienie jest mniejsze niż na terenach poza miejskich

Podstawowe postulaty, które powinny by z uwzględniane i realizowane w nowoczesnym budownictwie miejskim:

• Należy dążyć do ograniczania lub zmniejszania wielkości miast. Z punktu widzenia wymagań zdrowotnych, wielkość miasta nie powinna przekraczać 1-1,5 mln mieszkańców

• podział miasta na strefę mieszkaniową i przemysłową

• dążenie do rozluźnienia zabudowy i wprowadzenie zieleni miejskiej i pozamiejskiej

• Należy zaplanować i uwzględnić odpowiednie wyposażenie miasta w:

• Urządzenia sanitarno - techniczne ( kanalizacja)

• Zakłady z dobrym poziomem usług bytowo - socjalnych

• Sieci instytucji zdrowotnych, kulturowych, rozrywkowych, rekreacyjnych, sportowych i innych

• Sprawnie działające połączenia transportowe

• Miejsca pracy

• Instytucje naukowo-badawcze

Strefa mieszkaniowa miasta:

• Teoretycznie miasto powinno być podzielone na dzielnice mieszkaniowe, składające się z kolei z osiedli mieszkaniowych

• Osiedle mieszkaniowe jest podstawową i najmniejszą jednostką terenów…

• Wskaźnik gęstości maź 700 mieszkańców/1ha terenów mieszkaniowych netto/ bez ulic, placów, terenów pod szkoły)

Na obszarze osiedla wyróżnia się:

• Tereny zabudowane budynkami mieszkalnymi wraz z obszarem miedzy budynkami przeznaczonymi na podwórza, zieleń osiedlową, garaże i parkingi

• Tereny zabaw dla dzieci i młodzieży na otwartej przestrzeni międzyblokowej, powinny być urządzone w sąsiedztwie budynków mieszkalnych w miejscach nasłonecznionych i o dobrej widoczności, z dala od ..

• Tereny zabudowane wolno stojącymi budynkami, przeznaczonymi na pawilony handlowe, sklepy, biblioteki, kluby, ośrodki kultury, restauracje itp.

• Tereny wydzielone i ogrodzone, na których znajdują się żłobki, przedszkola, szkoły

• Tereny przeznaczone na przejścia dla pieszych, ulice osiedlowe, podjazdy

• Ogrody osiedlowe

• Tereny na zbiórkę śmieci, trzepanie dywanów ( min 15 m od okien)

• Pawilony handlowe, sklepy, biblioteki, kluby, restauracje

• Przejścia dla pieszych, ulice osiedlowe, podjazdy - garaże min 20 m (małe) lub 30-50m ( duże) od okien

Strefa przemysłowa miasta

• Uciążliwość zakładów przemysłowych wynika z emitowania przez nie zanieczyszczeń do powietrza, wód i gleby oraz z wytwarzaniem hałasu

• Zakłady przemysłowe najlepiej usytuować w jednej dzielnicy lub w rejonach wydzielonych, aby przemysł w najmniejszym stopniu oddziaływał na mieszkańców

• Dzielnice przemysłowe powinny znajdować się po stronie zawietrznej w stosunku do zabudowy, przy uwzględnianiu…

• powinna być otoczona strefami odrowymi zielonymi

• strefa ochronna powinna być zadrzewiona odpowiednimi gatunkami drzew i krzewów

Ulice i drogi tranzytowe w mieście:

• Ulice mają duże znaczenie higieniczne w mieście, np. wpływają na kształtowanie się mikroklimatu

• Szerokość i układ ulic najlepiej w kierunku południowym

• Drogi tranzytowe czyli duże arterie komunikacyjne powinny przebiegać najczęściej w układzie prostokątnym, promienistym, albo jako system obwodnic

• Powinny być pasy zieleni

• Szerokość jezdni ulic lokalnych 6m, chodników 2,5m, a trawników 3m

• Ze względu na duży ruch kołowy drogi tranzytowe nie powinny być zabudowane budynkami mieszkalnymi położonymi blisko jezdni

• Oświetlenie ulic powinno stwarzać bezpieczne warunki dla komunikacji kołowej i dla pieszych. Punkty oświetleniowe powinny być równomiernie rozmieszczone. Minimalna norma jasności oświetlenia

• Ogólna powierzchnia ulic 10-15%

• Oświetlenie ulic - min 0,5 Luxa

• Dopuszczalne wartości hałasu 70-75 dB

Zieleń miejska:

• wpływa na poprawę warunków klimatycznych

• przyjmuje się że na 1 mieszkańca powinno przypadać 10m² terenów zielonych

• przeciętne 25-30% powierzchni

• zieleń miasta i osiedlowa

• temperatura w terenach zadrzewionych jest śr o 2-3 ºC niższa podczas dnia latem a wilgotniejsza o 20% wyższa niż w centrum

• powietrze w mieście ulega samooczyszczeniu

• tłumi hałas

• działa uspokajająco

• dobieranie krzewów z wydzielaniem olejków eterycznych, jonów ujemnych, fitoncydów

Higiena mieszkań:

• wybór odpowiedniej działki mieszkaniowej

• dobre przewietrzenie i nasłonecznienie

• gleba wolna od zanieczyszczeń

• odpowiednie materiały budowlane

• powinny mieć:

• słabe przewodnictwo cieplne i dużą pojemność ciepła

• mała higroskopijność

• właściwości dźwiękochłonne

• trwałość konsystencji i ognioodporność

• zabezpieczać przed zwilgoceniem ścian przez fundamenty

• nie powinny:

• `wydzielać substancji toksycznych

Wykład 8.04.2010 Urbanizacja

3

---