Architektura
MIASTO - jednostka osadnicza, gdzie większa część ludności pracuje w sektorach pozarolniczych.
CZYNNIKI MIASTOTWÓRCZE:
- warunki przyrodzone (przyrodnicze):
- ukształtowanie terenu
- woda
- klimat
- warunki rolnicze
- gleby
- złoża
- lasy i zwierzęta
- warunki gospodarcze (zależne od przyrodniczych)
- warunki komunikacyjne
PIERWSZE MIASTA:
Colta Hbyuk - miasto położone w dzisiejszej Środkowej Turcji. Miasto nie miało ulic, domy były złączone ścianami. Czynnikiem miastotwórczym były złoża obsydianu (szkło wulkaniczne), którego handlem zajmowali się mieszkańcy.
Mohenjo Daro - odnaleziono ponad 40 miasteczek z okresu 2500-1500 lat p.n.e. z okresu cywilizacji Indusu, mieszkańcy żyli z handlu z Egiptem, Mezopotamią i Chinami.
Mezopotamia - Sumerowie ok. 300 lat p.n.e. miasto otoczone murami, w centrum KRĄG ŚWIĘTY otoczony własnym murem, wewnątrz znajdowały się świątynie, CIKURATY- piramidy schodkowe, Wieża Babel, DOMY ARIALNE- domy z dziedzińcem w środku (jedno wyjście od zewnątrz, okna i drzwi wewnętrzne wychodziły na dziedziniec)
Babilon - 1900 r. p.n.e. (Hammurabi podbija Mezopotamie) ŚWIĘTY KRĄG- Themenus, wiszące ogrody Semiramidy.
Borsippa i Khorsabad - Cytadela króla Saugona II, posiadłości królewskie otoczone murami na obrzeżach miasta.
Egipt: Teby, Kahun, Giza
Grobowce spotykane w starożytnym Egipcie:
Mastaba - składa się z murowanej części nadziemnej oraz podziemnej komory grobowej, połączonych pionowym szybem. W części nadziemnej zawierały ślepe wrota z podobizną zmarłego nad nimi i stołem ofiarnym. Późniejsze, bardziej rozbudowane składały się z wielu bogato zdobionych pomieszczeń, dziedzińców i kaplic. Umieszczano w nich posągi zmarłego i jego rodziny. Część podziemna (często wykuta w skale) obejmuje komorę grobową wraz z wyposażeniem grobowym i sarkofagiem, w którym spoczywała mumia zmarłego.
IMHOTEP - twórca pierwszej piramidy schodkowej faraona Dżesera w Sakkora (2700 lat p.n.e.)
POLSKA:
Zygmunt Stary sprowadza na swój dwór Franciszka Florentczyka, aby gotyckiemu sarkofagowi Jana Olbrachta nadał renesansową oprawę. Jest to pierwsze w Polsce dzieło renesansowe.
Podczas przebudowy Wawelu (ok. 1504-1536) BERECCI ujednolica dziedziniec, buduje krużganki, dla podwyższenia kolumn nad ich głowicami umieszcza „dzbanuszek”.
Miasta idealne w Polsce
Rydzyna, Keterburg, Korzec, Krynki
Bartolomeo Berecci - włoski architekt i rzeźbiarz okresu renesansu, działający na dworze króla polskiego Zygmunta Starego. Najważniejszym dziełem Berrecciego w Polsce jest nagrobna kaplica króla Zygmunta Starego (Kaplica Zygmuntowska) w katedrze wawelskiej (1517-1533); stanowi ona jedno z najwybitniejszych dzieł włoskiego Renesansu w Polsce.
Bernardo Morando - włoski architekt, pracujący w Polsce. Twórca projektu i do swojej śmierci wykonawca idealnego miasta twierdzy, Padwy północy, perły renesansu - Zamościa.
Biskupin - starożytna osada kultury łużyckiej - 748 r. p.n.e. Domki 8 x 9 m (jedna izba + przedsionek)
GRODZISKA - na wyspach rzecznych (ostrów = wyspa)
GRÓD - osada ufortyfikowana (wały, fosy, mury) np. Poznań, Gniezno, Łęczyca, Rokitno, Opole.
OSADY TARGOWE - za murami grodu, na przecięciach szlaków handlowych i dróg, ich nazwy pochodzą od patronów kościołów w tych osadach np. Św. Marcin lub od dnia w którym odbywał się targ np. Śródka
OSADY SŁUŻEBNE - wąsko wyspecjalizowane, mieszkali tam ludzie niewolni, specjalizowali się w jednej konkretnej dziedzinie i od tego tworzono nazwy osad Garbary, Winiary.
IX/X w.
Rotundy - kaplice grodowe i Palatia - pałace książęce:
Ostrów Lednicki, Giecz, Gniezno.
sztuka wczesnopiastowska
Podobnie w architekturze, pierwsze przejawy sztuki romańskiej są widoczne w budowanych kamiennych świątyniach oraz ośrodkach władzy świeckiej, jakimi były rezydencje władców. Jednocześnie kontynuowane były starsze tradycje wznoszenia grodów otoczonych ziemno-drewnianymi wałami i zabudową mieszkalną znaną przed przyjęciem chrześcijaństwa.
966r. budowa katedry w Poznaniu.
Portal to ozdobne obramienie drzwi wejściowych w kościołach, pałacach, ratuszach, bogatszych kamienicach czasami także drzwi wewnętrznych. W starożytnej Grecji była to opaska, w Rzymie fryz, niekiedy portyk.
ARCHITEKTURA ŚWIECKA - gmachy na rynkach miast
Ratusz (rada, waga, ława, areszt, wieża)
Osobny budynek wagi
Odwach - straż miejska
Sukiennice
Kramy
Ławy dla kupców
XVIII/XIX wiek to okres porządkowania rynków z niepotrzebnej „mniej artystycznej” zabudowy: Toruń, Gdańsk, Malbork, Wrocław
DWÓR ARTUSA - wnętrze składało się z jednej bardzo obszernej, zaprojektowanej w stylu gotyckim, sali. Sala reprezentatywna cechów i gildii.
Kolumny, łagodne sklepienie
WIELKI MŁYN W GDAŃSKU - kanał Raduni wielokondygnacyjny młyn i magazyn mąki, dodatkowo piec chlebowy.
ZAMKI:
Nizinne - regularne, symetryczne
Wyżynne - wpisane w teren
Im więcej punktów obrony tym lepiej!
DON ŻON - wieża ostatecznej obrony
Laskowanie - dzielenie okien na mniejsze części.
OKRES PRZEJŚCIOWY MIĘDZY ROMANIZMEM A GOTYKIEM:
Duży wpływ na architekturę mają CYSTERSI ( odłam benedyktynów).
Budują oni klasztory i kościoły bardzo skromne bez wież jedynie z sygnaturkami.
Kościół stał zawsze po północnej stronie klasztoru, na wschodzie były ogrody i sady, na zachodzie spichlerze.
Cystersi powracali do ewangelicznej prostoty i praktyki ubóstwa, wszystko to miało prowadzić do naśladowania Chrystusa.
Elementy klasztoru:
Wirydarz - wewnętrzny dziedziniec
Krużganki - podcienia dookoła dziedzińca
Zakrystia,
areszt,
kuchnia,
furta
Kapitularz - sala reprezentacyjna
Dormitoria - sypialnie, na górze
Inhimeria - szpital, izolatka z małą kaplicą
Apartament Opata
Fratria - świetlica
Kalafaktorium - kotłownia
Refektarz - jadalnia
Jadalnia dla konwersów
Kościół Cystersów:
3 nawy/ 4 przęsła, łamane łuki, transept, prezbiterium - bez apsyd, kaplice bliźniacze po bokach prezbiterium, nad wejściem 3 okna i rozeta
LIZENOSKARDA - wzmocnienie ścian na zbiegu łuków
Zakony żebracze:
Franciszkanie
Dominikanie
Jedna nawa, duże prezbiterium ( 3 przęsła), bez wież, leglany.
Architektura kościołów i klasztorów cystersów w średniowieczu była bardzo prosta. Później, gdy zakon posiadał olbrzymie bogactwa, stał się mecenasem sztuki. Obecnie wiele pocysterskich budowli, głównie gotyckich i barokowych, należy do wybitnych dzieł sztuki.
STYL GOTYCKI
Rozwinął się przede wszystkim we Francji, gdzie budowano Katedry Gotyckie, których forma wypływała z konstrukcji. Zastosowano SYSTEMY SZKIELETOWE - wzmocnienie ścian.
Wokół prezbiterium było zbudowane obejście z kapliczkami (MARIACKA-środkowa)
Wyróżniamy dwa typy Katedr gotyckich:
BAZYLIKI - gdy nawa główna jest dużo wyższa od bocznych
HALE - gdy nawy mają tą samą wysokość
Architektura gotycka w zamierzeniu jej twórców miała w doskonały sposób odzwierciedlać boską naturę i wielbić Boga. Strzelista i ogromna bryła kościoła stała się symbolem czasów, w których religijność łączyła w sobie wyprawy krzyżowe i pragnienie wzniesienia się ku Bogu. W bryle dominują kierunki pionowe. Ich powtarzalność w bliskim sąsiedztwie, rozczłonkowanie bryły, delikatna dekoracja tworzą budowle ekspresyjne i lekkie. Barwne światło przenikające do wnętrza przez wysokie witraże stwarza wrażenie uduchowienia a powtarzające się we wnętrzu wertykalne linie i znaczna odległość do sklepienia kieruje wzrok ku górze.
Coraz większe znaczenie w zabudowie miast mają ratusze, siedziby władzy miejskiej. W budowlach wznoszonych po północnej stronie Alp przeważa układ, w którym na parterze lokowane są hale targowe, a piętro zajmują biura i pomieszczenia obrad rajców. Wraz z rozwojem pełnionych funkcji budowle są rozbudowywane. W podziemiach coraz częściej lokowane są więzienia i izby tortur, a w nadziemnych częściach budowli sale sądownicze.
Na obrzeżach miast powstają szpitale, budowane najczęściej przez bractwo Św. Ducha (rzadziej zajmują się tym inne zakony). W szpitalach oprócz jednej czy też dwóch izb dla chorych mieści się kaplica, sale dla zakonników i pomieszczenia gospodarcze.
Domy bogatszych mieszczan w końcowej fazie gotyku to budowle złożone z dwóch części połączonych niewielkim dziedzińcem.
Początkowo były to budynki drewniane w całości lub budowane z kamienia albo cegły, w części dolnej z piętrem w konstrukcji drewnianej. Powtarzające się pożary zmusiły do zastąpienia drewna materiałami niepalnymi.
ROKOKO:
Rokoko - styl, nurt w sztuce, zwłaszcza w architekturze wnętrz, rzemiośle artystycznym (głównie porcelana i meble), malarstwie. Wywodzi się z baroku, występujący w Europie około połowy XVIII wieku. Odznacza się lekkością i dekoracyjnością form, swobodną kompozycją, asymetrią i płynnością linii oraz motywami egzotycznymi (np. chińskimi). Styl rokokowy najsilniej rozwinął się we Francji.
Architektura:
Bez kolumn, fryzów, wielkich sal, dużo detali, misterne, delikatne (słodkie kształtowanie przestrzeni)
Sobór św. Jura we Lwowie, Pałac Czartoryskich w Puławach, Pałac Saski w Warszawie
KLASYCYZM:
Styl ten szczególnie nawiązywał do antyku. Zmodyfikowany klasycyzm przeradzał się z czasem w eklektyzm końca XIX wieku. Klasycyzm jako styl panował w epoce oświecenia.
1748 - odkopanie ruin Pompei - ZACHWYT ANTYKIEM
odwzorowanie antyku, chłodna forma, prostota (jak z klocków).
Kościół św. Genowefy w Paryżu
Łuk Triumfalny
British Museum w Londynie
Brama Brandenburska
Teatr w Berlinie
Kościół św. Marii Magdaleny
Mały Pantenon w Turynie
Bank w Filadelfii
NEOGOTYK:
SCHINKEL - niemiecki architekt i malarz, jeden z wybitniejszych twórców okresu klasycyzmu w Prusach.
Parlament Londyński 1835r.
Kościół św. Trójcy
Neoromanizm:
NEOROMANIZM - nurt w architekturze i sztuce XIX- wiecznego historyzmu, nawiązujący do architektury romańskiej.
Zamek w Poznaiu
BAROK
Jezuici = kontrreformacja
Barok - styl w sztuce, architekturze i literaturze zapoczątkowany we Włoszech. W rozumieniu szerszym: epoka w literaturze i kulturze europejskiej między renesansem a oświeceniem.
Barok odznacza się ekspresyjnością, bogactwem formy i zdobnictwa, silnymi kontrastami, monumentalnością; linia prosta w sztuce i architekturze jest prawie nieobecna, jej miejsce zajmują linie faliste, załamania, występy, zaokrąglenia. Dzieła architektoniczne tego okresu bywają przeładowane dekoracją figuralną i ornamentyką.
Kościół Il Gangesu w Rzymie - typowy barok.
Duża fasada, bogato zdobina, wykończona detalami ( ściany boczne mało widoczne nie były nawet tynkowane)
Nawa główna bardzo wysoka, kryta KOLEBKĄ (półwalcem) transept tak samo szeroki, duża kopuła, prezbiterium. W nawach bocznych budowano małe kapliczki z ołtarzykami.
Kościół San Carlo na czterech fontannach w Rzymie projektu F. Borrominiego to przykład prawdziwego baroku, jest pierwszym kościołem o sfałdowanej elegancji.
Kościół św. Karola Boromeusza w Wiedniu (J.B. Fischer von Erlach) olbrzymia fasada, kościół na planie owalu.
FRANCUSKIE PAŁACE BAROKOWE:
założenia pałacowo - parkowe
daminowała osiowość i symetria
WERSAL - projekt całego otoczenia pałacu (1640 - 1789)
20 km od Paryża - mały pałacyk myśliwski przebudowany na olbrzymi pałac 400 m front, 3 kondygnacje, olbrzymi park geometryczny. Przed pałacem rozwija się miasto, od głównego dziedzińca odchodziły promieniście 3 drogi.
KARLSUHE - park na planie koła, centrum średniowieczna baszta, układ drug promienisty, w centrum romantyczny park angielski
RZYM:
7 wzgórz
ROMA KWADRATA
Brak regularności
PALLATYN
KAPITOL - pałac senatorów
U jego stóp powstają:
- FORUM ROMANUM, FORA CESARSKIE, KOLOSEUM, TERMY, CIRUS MAXIMUS
CASTUM ROMANUM - garnizony wojskowe, w każdej części stacjonował inny rodzaj wojska.
PRETORIUM - siedziba dowódców.
Cardo (N-S) i Decumanus (W-E)- główne drogi w miastach etruskich, później także w rzymskich ( Castum Romanum)
Miasta „Rzymskie”:
Florencja, Pavia, Ostia, Pompeje
PANTENON - świątynia wszystkich bogów, zbudowana na kształcie koła, łuki, półkulisty sufit - OKULUS
CYRK WATYKAŃSKI - na jego miejscu stoi BAZYLIKA ŚW. PIOTRA