1. Sytuacja na Ukrainie w przededniu powstania

- trwa konflikt pomiędzy polskimi i spolonizowanymi właścicielami ziemskimi a ukraińskim chłopstwem;
- prawosławie jest traktowane jako religia gorsza wobec katolicyzmu;
- magnateria kresowa dąży do narzucenia poddaństwa Kozakom;
- do rejestru zostaje wpisanych tylko 6 tys. Kozaków (na ogólną liczbę ok. 40 tys.);
- polska szlachta lekceważy siłę militarną Kozaków (po kilku krwawo stłumionych powstaniach kozackich).

2. Powstanie Chmielnickiego

- wybucha w styczniu 1648 r.;
- Kozacy sprzymierzeni z Tatarami pokonują wojska polskie nad Żółtymi Wodami, pod Korsuniem i Piławcami (1648 r.);
- Władysław IV umiera, królem wybrany zostaje Jan Kazimierz;
- Kozacy bezowocnie oblegają polski obóz w Zbarażu (broniony przez Jeremiego Wiśniowieckiego);
- ugoda zborowska (1649 r.):

• znacząco zwiększona zostaje liczba Kozaków rejestrowych (do 40 tys.);

• Chmielnicki zostaje uznany hetmanem kozackim.

3. Od Beresteczka do Perejasławia

- działania wojenne zostają wznowione, w trzydniowej bitwie pod Beresteczkiem Kozacy ponoszą klęskę - 1651 r.;
- wojska Rzeczpospolitej ponoszą klęskę pod Batohem - 1652 r.;
- Kozacy i Rosja zawierają ugodę w Perejasławiu w 1654 r. - następuje podporządkowanie Ukrainy i Kozaków państwu rosyjskiemu (ugoda doprowadza do wojny polsko - rosyjskiej).

4. Rozejm w Andruszowie

- wojna polsko-rosyjska po ugodzie w Perejasławiu ulega przerwaniu na czas najazdu szwedzkiego;
- w 1667 r. zostaje zawarty rozejm w Andruszowie i następuje podział Ukrainy wzdłuż Dniepru.

---