Sztuka ottońska
Świadoma, programowa odnowa, określania także „renesansem ottońskich” Było to dzieło Ludolfingów (inaczej Sasi, dynastia rozpoczęta przez Ludolfa) i Ottonów oraz dynastii Salickiej (Frankońskiej), której rozpoczęcie wyznacza początek fazy późnoottońskiej.
Na przełomie IX - X wieku sztuka karolińska przestała istnieć. Została przerwana ciągłość kulturowa i nastał kolejny ciemny okres. To czas ekspansji Hunów (plemię Madziarów) którzy rozpoczynają najazdy trwające na przestrzeni kilku dziesięcioleci - na Morawy, Bawarię, Saksonię, Apulię, Aragonię, Akwitanię. Najazdy Madziarów to siły destrukcyjne, ale przyczyniły się do stworzenia się niemal obecnego kształtu Europy: Polska, Czechy, Węgry, Serbia. To wszystko przypada na X w. Koniec inwazji wyznacza bitwa pod Lechfeld, która wywindowała Ottona I na tron cesarski. Nastąpiło przesunięcie się środka ciężkości na wschód. Akwizgran pozostaje stolicą. Trewir staje się ośrodkiem o dużym znaczeniu.
Główne aspekty polityki i ideologii ważące na sztuce:
- tendencja do wzmocnienia władzy centralnej
- uzależnienie papiestwa od cesarstwa (walka o inwestyturę)
- odbudowa Imperium Romanum (odbudowa w innym duchu niż z czasów karolińskich - Otton był świadom niemożliwości, ale Otton chce zwrotu pewnych ziem Bizancjum w zamian za uznanie cesarza za równego, a nie za uzurpatora)
Ten akt przypieczętowany został małżeństwem Ottona II z Teofanią - księżniczką bizantyjską. Księżniczka po śmierci męża rządziła, zmarła przed zdobyciem pełnoletności syna - rządziła wtedy babcia Adelajda.
-> Plakieta z wyobrażeniem koronacji Ottona II i Theophanu przez Chrystusa.
Ikonografia władcy jako pomazańca - Otton III chciał zjednoczenia władzy świeckiej i kościelnej
-> Karta z Ewangeliarza Liutharda, wizerunek koronacyjny Ottona III, 990 r., Reichenau
Otton III nawiązywał do Karola Wielkiego, proklamował restaurację cesarstwa ze stolicą w Rzymie
-> Ewangeliarz Ottona III, koniec X wieku, tzw. grupa Liutharda, skryptorium w Reichenau
Sztuka ottońska:
- jednolity, rozpoznawalny styl
- mniej dynamiczna niż karolińska
- oparta na programie
- wbrew podręcznikom - sztuka ottońska nie była sztuką ani romańską, ani przedromańską.
(Lech Kalinowski - artykuł w speculum artis)
- statyczna i powolna w rozwoju
- normatywna (podporządkowana wzorcom)
- silnie związana z mecenasem cesarskim i biskupim
- sięgnięcie do wzorców karolińskich
- wpływy bizantyjskie (o wiele mniejsze niż antyku) powód - związek z księżniczką bizantyjską
- zapożyczenie ikonografii chrześcijańskiej - bizantyjskiej
- styl ottoński stworzył podwaliny sztuki średniowiecznej
Architektura ottońska:
- niewiele zabytków, ponieważ większość zromanizowano.
- monotonna, monumentalna, nieposiadająca wewnętrznego i zewnętrznego rozczłonkowania przestrzeni.
- silne akcentowanie części zachodniej. Redukcja westwerku do westbau.
- bardzo ważnym elementem są krypty - sklepione.
- nawy nie są sklepione.
-> Kościół św. Cyriaka w Gernrode (Saksonia), fundacja 959, margrabia Gereon.
- część zachodnia przebudowana do dwóch chórów, był pierwotnie jednochórowy.
- oparty na module kwadratu
- trzy nawy
- apsydiole
- małe ramiona transeptu
- potężne arkady
- krypta sklepiona
- korpus nawowy - trójkondygnacyjny
- partia empor
- alternacja podpór
- zredukowany westwerk, cylindryczne wieżyczki
- westbau (z dobudowaną w 1 połowie XII wieku apsydą)
-> Kaplica św. Bartłomieja w Paderborn, fundacja 1017 rok
- budowniczowie bizantyjscy
- pierwszy kościół halowy w Niemczech
- krótki korpus, duża apsyda
- lekko ociosane kamienie
- surowość
- wnętrze smukłe, plastyka kapitelowa (bizantyjska), nasadniki
-> Kościół benedyktynów pod wezwaniem św. Pantaleona w Kolonii 984 - 1000
W tym kościele znajduje się sarkofag Teofanum - została tam pochowana. Była to budowla salowa (w tej chwili to zmieniono) z pseudotranseptem - dużo niższe aneksy po obu stronach.
Od zachodu uproszczony westwerk - nie odizolowany od kościoła. Wnętrze ascetyczne, zastosowano tu dwubarwny kamień. Fasada zachowała stan ottoński. Cylindryczne wieżyczki, ściana czołowa z potężną arkadą prowadzącą do westwerku. Alewacja członowana fryzem arkadkowym.
Malarstwo
Produkcja była inaczej zorganizowana niż w czasach karolingów - na plan pierwszy wychodzi skryptorium klasztorne, które zaspokoja potrzeby zleceniodawców zzewnątrz
Convey, Reichenau, klasztor w Sankt Gallen, Trewir, Kolonia
-> Skryptorium w Trewirze
* Registrum Gregorii 983 - 985
Przedstawienie: Hołd czterech prowincji
- maksymalne uproszczenie, wyrazistość
- tło neutralne
- mocne kontury
- sztywne, hieratyczne pozy
- ogromne oczy, duże dłonie
- duch syntetycznego wizjonerstwa
- Władca w purpurowym płaszczu, baldachim, kula - insygnium cesarskie, szaty bizantyjskie
Świetność Trewiru wiąże się z biskupem Egbertem.
Zbiór listów, mistrza Grzegorza
Kodeks zamówiony szybko po śmierci cesarza - zachowane są pojedyncze karty
-> Skryptorium w Reichenau
W Reichenau powstało 50 skryptoriów
* Kodeks biskupa Egberta 980 -990
- mnisi Karol i Heribert (wyobrażeni na karcie dedykacyjnej)
- kodeks ten przechowywany w Trewirze, związany jest jednak z Reichenau
Zawiera:
- wizerunki ewangelistów
- miniatury o tematyce Chrystologicznej
- kompozycje strefowe (od dołu do góry)
- tło pastelowe
- Przedstawienia: Nawiedzenie św. Elżbiety, Zwiastowanie pasterzom i Boże narodzenie
-> Grupa Liutharda, Skryptorium w Reichenau
Należą do niej
- Ewangeliarz Liutharda
- Ewangeliarz Ottona III
- Apokalipsa Bamberska
- Perykopy Henryka II
Charakteryzuje się
-brakiem realizmu
-silnym elementem bizantyjskim
* Ewangeliarz Ottona III, koniec X wieku
- karta z Ewangelistą
Ewangelista tronuje w mandorli, wizje nad głową, spod stóp płyną dwie rzeki, źródła. Nowa, surowa ikonografia w przedstawieniach ewangelicznych, obramienie architektoniczne, rytm pionów, izokefalizm
- umywanie nóg
- uzdrowienie niewidomego
- hołd 3 króli
- zwiastowanie
- oprawa oryginalna - bogata i surowa, dzieło złotnicze, bizantyjskie
* Apokalipsa Bamberska, 1000 - 1020
- 50 miniatur całostronicowych
- tendencja do wizjonerstwa
- niewiasta i smok
- wielka nierządnica
* Perykopy Henryka II ok. 1010 roku
28 całostronicowych miniatur, komponowanych w powściągliwym stylu
- zwiastowanie pasterzom
- narodziny
- scena dedykacyjna - koronowanie przez Chrystusa
- ukrzyżowanie
- pokłon 3 króli
Układy
na jednej karcie jedna scena
na jednej karcie parę scen pasowo
na dwóch kartach jedna scena
-Oprawa złotnicza z centralną plakietą z kości słoniowej
- bordiura - ottońska, plakieta karolińska
Inne podarunki:
-pieśń nad pieśniami
-sakramentarz
-ewangeliarz
-> Skryptorium w Echternach
* Kodeks Aureus Eptenracensis ok. 1030 rok
- kosztowny - purpura, złoto
- 60 stron malarskich
- jaskrawa kolorystyka
- przypowieść o Łazarzu - pasowy układ czytany od góry
-> Trewir, Warsztat złotniczy Egberta
Trewir - obok warsztatu Egberta był warsztat kości słoniowej
* Kodeks Aureus Eptenracensis - oprawa tego kodeksu 983 - 991r. (wcześniejsza)
- dzieła pracyzyjne
- komponowanie logiczne
- kaboszony i filigran
- podział kryżowy powierzchni z centralną plakietą z kości słoniowej
- plakietki emaliowane
- trybowane wyobrażenia figuralne
- przedstawienie Ottona III i Teofanum
* Trewir, plakieta ”niemiecki rzeźbiarz X w”
-łączy się go z innymi działami
- 2 plakiety - Chrystus i niewierny Tomasz
-> Trewir - warsztat złotniczy Egberta - relikwiarze „mówiące”
* Relikwiarz św. Andrzeja (Relikwiarz Egberta) przed 993 rokiem.
Relikwiarz „mówiący” odwzorowuje kształt relikwii w środku
- relikwiarz sandała
- włosy z brody, łańcuch
- ołtarz przenośny jednocześnie
- symboliczne przedstawienie Chrystusa jako Lwa
- nóżki z lwami i kołatkami
* Relikwiarz gwoździa, przed 988r
-główka - kamea
* Relikwiarz - gałka łaski św. Piotra (fragm) ok 988r
- półfigury apostołów
- plakiety św. Mateusza
-> Fulda
* Antepedium bazylejskie 1019 r
- fundowane przez Henryka i Kunegundę
- szczególny kult fundatorów wobec Chrystusa i św. Benedykta uzdrowiciela - cesarz Henryk został uzdrowiony przy grobie św. Benedykta
- Chrystus, archaniołowie, Benedykt
- przedstawienie dedykacyjne - cesarz i cesarzowa korzą się u stóp Chrystusa
- styl - wydłużenie figury, brak przestrzenności
* Pala d' oro - antependium akwizgrańskie 1 ćwierć XI wieku
Jest w chórze kaplicy pałacowej dobudowanej później przez Karola Luksemburskiego.
-zbliżone do pierwowzorów karolińskich - kwatery związywane medalionami.