Barbara Zagóra
I/DMU
Gr. czwartek g. 11.14
Na podst. Z. Bauman, Emancypacja [w:] Płynna nowoczesność
EMANCYPACJA
Emancypacja - wyzwolenie ze społeczeństwa
„Wyzwolić się” - oswobodzić się z więzów. Które krępują i utrudniają ruchy, poczuć swobodę ruchu lub działania.
„Być wolnym” - nie doświadczać żadnych przeszkód, przeciwności. Oporu lub innej formy utrudnienia ruchów, które chcielibyśmy wykonać
Uczucie braku ograniczeń i swobody działania oznacza, że udało się osiągnąć równowagę między pragnieniami, wyobraźnią i zdolnością działania. Taką równowagę można osiągnąć i utrzymać w dwojaki sposób:
Przykrawając i ograniczając pragnienia i/lub wyobraźnię
Poszerzając swoje możliwości działania
Wolność, potrzeba wyzwolenia - subiektywna / obiektywna
Z jednej strony, może być tak, ze chęć poprawy własnego losu zostanie udaremniona lub stłumiona w zarodku - faktyczne lub wyobrażane tylko zamiary redukowane są wtedy do poziomu tego, co możliwe do osiągnięcia
Z drugiej strony, może być tak, że w wyniku świadomej manipulacji naszymi intencjami („prania mózgu”) nie sprawdzimy nigdy naszych obiektywnych możliwości działania i nie poznamy prawdziwych pragnień.
WADY I ZALETY WOLNOŚCI
Wyzwolenie - błogosławieństwo czy przekleństwo???
Prawda, która wyzwala człowieka to zwykle prawda, której człowiek woli nie słyszeć
Ludzie czasem wątpią w korzyści, które ma przynieść oferowana wolność (pogląd, że wolność wcale nie zapewnia szczęścia)
PRZYPADKI I ZMIENNE LOSY KRYTYKI
Wg Baumana, nasze społeczeństwo - złożone z „wolnych jednostek” - uczyniło z krytyki rzeczywistości, z nieukontentowania „tym, co jest” i z wyrażania tego nieukontentowania, nieodzowny i obowiązkowy element życiowej strategii każdego ze swoich członków. Jak twierdzi Giddens, jesteśmy „istotami refleksyjnymi” analizującymi uważnie wszystkie swoje posunięcia i rzadko zadowolonymi z ich efektów, zawsze gotowymi do ich poprawienia. Można spotkać się z opinią, że współczesnemu społeczeństwu brak otwartości na krytykę. Jednak wg Baumana problem polega na tym, że pojmuje ono „otwartość na krytykę” w inny sposób.
Bauman porównuje ów sposób do funkcjonowania pola kempingowego: - - miejsce to jest otwarte dla każdego
- goście zjawiają się i znikają
- nikt nie interesuje się zasadami na jakich działa kemping (jeśli ich oczekiwania są spełnione)
- nikt nie kwestionuje władzy kierownika kempingu (ale jeśli klienci poczują się oszukani mogą złożyć skargę - NIE KRYTYKUJĄ JEDNAK SPOSOBU ZARZĄDZANIA KEMPINEGIM, NIE PROPONUJĄ WPROWADZENIA ZMIAN, NIE BIORĄ ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA FUNKJCJONOWANIE KEMPINGU)
- klienci odjeżdżając zostawiają kemping w takim stanie, w jakim go zastali
- jeśli wielu klientów skarży się na to samo, czasem wprowadza się zmiany
W epoce płynnej nowoczesności otwartość społeczeństwa na krytykę przypomina stosunki panujące na polu kempingowym. Kłóci się takie podejście z klasyczną teorią krytyczną - krytyka wytwórców została zastąpiona przez krytyką konsumentów.
Przyczyny tej zmiany to:
Gruntowna transformacja sfery publicznej i sposobu funkcjonowania i odtwarzania się społeczeństwa.
Cechą nowoczesności XXI wieku jest modernizacja - wszechobecne, nieusuwalne, niezaspokojone pragnienie twórczej destrukcji, oczyszczania przedpola w imię nowych ulepszonych projektów.
Dwie cechy powodują, że „nasza” forma nowoczesności jest nowa i odmienna:
Stopniowy rozkład i nagły upadek wiary w istnienie kresu drogi, którą podążamy, osiągalnego celu historycznych przemian, w ład idealny, w to, że los człowieka stanie się kiedyś przejrzysty, w całkowite opanowanie przyszłości
Deregulacja i prywatyzacja zadań i obowiązków związanych z modernizacją
INDYWIDUALIZACJA - akcentowanie suwerennych decyzji jednostki, czego odbiciem jest np. zastąpienie w dyskursie etyczno-politycznym kwestii „sprawiedliwego społeczeństwa” kwestią „praw człowieka” - skupienie uwagi na prawie jednostki do zachowania odrębności, wyboru stylu życia. Proces emancypacji leży w rękach zwykłych ludzi (a nie władzy) którzy są odpowiedzialni z proces modernizacji.
POJEDYNEK JEDNOSTKI Z OBYWATELEM
W tym ujęciu, indywidualizacja oznacza przemianę ludzkiej „tożsamości” z „danej” w „zadaną” i obarczenie jednostek odpowiedzialnością za realizację zadania oraz za wszelkie konsekwencje i skutki uboczne tej realizacji ustanowienie autonomii de iure (prawnie narzucona „wolność negatywna) niezależnie od tego czy towarzyszy jej autonomia de facto („pozytywna wolność” oznaczająca autentyczną możliwość samostanowienia).
Obecnie, w płynnej fazie nowoczesności, indywidualizacja jest losem człowieka, a nie wyborem. W świecie wolności indywidualnego wyboru nikt nie może jej uniknąć ani odmówić udziału w powszechnej „grze w indywidualność”. Niezależność i samowystarczalność jednostki mogą się przy tym okazać złudzeniem. Poszerza się przepaść między indywidualnością a jako nieuchronnym losem a indywidualnością jako praktyczną i realną zdolnością do samorealizacji, którą lepiej nazywać indywiduacją (termin Beck'a).
Odwrotną stroną indywidualizacji jest korozja i powolny rozpad idei obywatelstwa. Domena tego co „publiczne”, zostaje skolonizowana przez to co „prywatne”; zaciekawienie sprawami publicznymi sprowadza się do zainteresowania prywatnym życiem osób publicznych, a sztuka przyciągania uwagi publicznej wiąże się z obnażaniem swych prywatnych uczuć (najlepiej głęboko intymnych).
LOS TEORII KRYTYCZNEJW SPOŁECZEŃSTWIE JEDNOSTEK
Bycie jednostką de iure oznacza niemożność obarczenia innych winą za własne niepowodzenia. Stąd właściwe społeczeństwu jednostek zapotrzebowanie na indywidualne ofiary, na które przestraszone jednostki mogłyby wspólnie zrzucić swe indywidualne lęki - nasze czasy sprzyjają szukaniu kozłów ofiarnych, np. polityków.
Miedzy byciem jednostką de iure a szansami stania się jednostką de facto - tzn. możliwością kształtowania własnego losu i dokonywania autentycznych wyborów - rozciąga się głęboka i rosnąca przepaść. Do ulubionych strategii radzenia sobie z trudnymi sytuacjami należą dziś: ucieczka, unik, brak zaangażowania a ich wymarzonym stanem jest niewidzialność. W takich okolicznościach widoki na przemianę jednostki de iure w jednostkę de facto (taką, która posiada środki niezbędne do prawdziwego samookreślenia) wydają się coraz odleglejsze. Jednostka de iure nie przekształci się w j. de facto, jeśli najpierw nie stanie się obywatelem.
KRYTYKA POLITYKI ŻYCIA
Zadanie teorii krytycznej polega na uświadamianiu rozlicznych przeszkód piętrzących się na drodze do emancypacji. W dzisiejszej sytuacji główne przeszkody, którym należy poświęcić uwagę dotyczą rosnących trudności z przekładanie prywatnych problemów na język spraw publicznych. Każde prawdziwe wyzwolenie wymaga poszerzenia a nie ograniczenia sfery publicznej i władzy publicznej, co ma na celu powiększenie obszaru indywidualnej wolności.