Samorząd terytorialny ma w Polsce długą tradycję, jego rozwój rozpoczął się zaraz po odzyskaniu niepodległości w 1918 r., ale jego działalność została jednolicie uregulowana w 1933 r. Po II wojnie światowej samorząd terytorialny funkcjonował, przez pewien czas, w postaci rad gminnych i zarządów gminy, oraz rad i zarządów miejskich i powiatowych, zlikwidowany został jednak 1950 r., tworząc jednolitą strukturę rad narodowych, które nie były już organami samorządu, ale terenowymi organami władzy państwowej.
Ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym przywróciła ideę samorządu terytorialnego, opartego na zasadzie zrzeszenia, co polega na tym, że wszyscy mieszkańcy danej gminy z mocy prawa tworzą zrzeszenie, posiadającą osobowość prawną i wypełniającą zadania administracyjne.
Obowiązująca od 17 października 1997 r. Konstytucja RP ustala w art. 15, że ustrój terytorialny Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia decentralizację władzy publicznej. Zasadniczy podział terytorialny państwa uwzględniający więzi społeczne, gospodarcze lub kulturowe i zapewniający jednostkom terytorialnym zdolność wykonywania zadań publicznych określa ustawa. Z kolei zgodnie z art. 16, ogół mieszkańców jednostek zasadniczego podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa wspólnotę samorządową. Samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej. Przysługującą mu w ramach ustaw istotną część zadań publicznych samorząd wykonuje w imieniu własnym i na własna odpowiedzialność.
Od 1 stycznia 1999 r. obowiązuje w Polsce nowy podział terytorialny obejmujący:
- gminę,
- powiat
- województwo.
Samorząd terytorialny stanowią regionalne, powiatowe i gminne wspólnoty samorządowe, umiejscowione na trzech stopniach samorządu terytorialnego. Z takiego podziału nie wynikają jednak stosunki nadrzędności i podporządkowania między poszczególnymi wspólnotami.
Podstawową wspólnotą jest gmina, kształt powiatu i województwa natomiast opiera się na rozwiązaniach przyjętych dla gminy.
Gmina jest - zgodnie z art. 1 ustawy o samorządzie gminnym - wspólnotą samorządową oraz odpowiednim terytorium. Przez pojęcie wspólnoty samorządowej należy rozumieć prawnie zorganizowany, terytorialny związek osób. Gminy tworzy, łączy, znosi i ustala ich granice Rada Ministrów w formie rozporządzenia.
Obecnie istnieje w Polsce 2489 gmin.
Zadania gminy zostały określone w art. 6 ustawy samorządowej, zgodnie z którym do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, nie zastrzeżone ustawowo dla innych podmiotów. Jak więc wynika z powyższego, gmina załatwia lokalne sprawy publiczne, które przydzielone zostały jej przez ustawę, a także te, które nie zostały ustawowo przekazane innemu podmiotowi.
Do zadań gminy należy przede wszystkim zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty. Do zadań własnych gminy zaliczyć należy sprawy z zakresu:
a) infrastruktury technicznej gminy (np.: gminne drogi, ulice, place, kanalizacja, komunalne budownictwo mieszkaniowe),
b) infrastruktury społecznej (np.: ochrona zdrowia, oświata, kultura),
c) porządku i bezpieczeństwa publicznego (np.: organizacja ruchu drogowego, ochrona przeciwpożarowa),
d) ładu przestrzennego i ekologicznego (planowanie przestrzenne, gospodarka terenami, ochrona środowiska).
Zadania własne wykonuje gmina w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność, na zasadach określonych przez ustawy, korzystając z samodzielności chronionej na drodze sądowej. Gmina ma obowiązek wykonywać zadania własne. Zaspokajanie potrzeb publicznych nie może zależeć bowiem od swobodnej oceny aktualnego składu osobowego organów gminy. Ustawodawca zabezpiecza realizację tych funkcji przez wprowadzenie ich do zadań obowiązkowych, które mają zapewnić mieszkańcom gminy określony poziom zaspokojenia potrzeb publicznych.
Do zadań gminy należy również wykonywanie zadań zleconych z zakresu administracji rządowej - zgodnie z art. 8 ustawy samorządowej są to zadania zlecone gminie przez inny podmiot administracyjny, jakim jest państwo. Gmina wykonuje te zadania po zapewnieniu jej środków finansowych na ich realizację. Gmina może również wykonywać zadania zlecone dobrowolnie, na podstawie porozumienia z właściwym organem administracji rządowej.
Podmiotami upoważnionymi do rozstrzygania w sprawach gminy są władze gminy. Głównym organem władz gminy jest wspólnota samorządowa, którą z mocy prawa tworzą mieszkańcy gminy. Wspólnota ta podejmuje rozstrzygnięcia bezpośrednio w głosowaniu wyborczym oraz w referendum, a także poprzez organy gminy. W referendum mogą brać udział wszyscy mieszkańcy gminy uprawnieni do głosowania. Szczegółowe zasady określa ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików wojewódzkich. W sprawach samo opodatkowania się, ustawa gminna przewiduje wyłączność referendum. Może ono być ponadto przeprowadzone w każdej innej sprawie ważnej dla gminy. Decyduje o tym rada gminy, jeżeli ma ono zostać przeprowadzone z jej inicjatywy. O przeprowadzeniu referendum mogą zdecydować również obywatele, jeżeli z inicjatywą wystąpi co najmniej 1/10 uprawnionych.
Zgodnie z art. 18 ustawy samorządowej rada gminy jest we wszystkich sprawach z zakresu działania gminy, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej. Ustawa określa również katalog spraw, należących do wyłącznej właściwości gminy. Zaliczymy do nich:
a) organizacyjne (np.: uchwalanie statutu gminy, ustalanie zakresu działania jednostek pomocniczych),
b) finansowo - majątkowe (np.: przekazywanie jednostkom pomocniczym składników mienia do korzystania oraz zasad przekazywania im składników mienia do korzystania);
c) osobowe (wybór i odwołanie zarządu gminy, powoływanie i odwoływanie sekretarza oraz skarbnika gminy),
d) kierowniczo - kontrolne (np.: rozpatrywanie sprawozdań z zakresu wykonania budżetu oraz podejmowania uchwały w sprawie udzielenia lub nie udzielenia absolutorium zarządowi z tego tytułu),
e) inne (podejmowanie uchwał w sprawach herbu gminy, nazw ulic i placów publicznych, wznoszenia pomników, nadawania honorowego obywatelstwa).
Powyższe wyliczenie nie jest zamknięte, ponieważ do wyłącznej właściwości rady gminy mogą być przekazywane w drodze ustawy także inne sprawy.
Rada gminy wybiera ze swego składu przewodniczącego oraz od 1 do 3 wiceprzewodniczących. Jej obrady mają charakter sesyjny, a sesje są czasowo ograniczone. W związku z szerokim zakresem zadań rady istnieje potrzeba przekazywania części jej zadań innym organom do rozstrzygania - z wyłączeniem spraw zastrzeżonych do wyłącznej właściwości rady; bądź też do zaopiniowania, bądź opracowania projektu rozstrzygnięcia - we wszystkich sprawach.
Ważną rolę odgrywają komisje - organy wewnętrzne rady. Ich istnienie, przedmiot działania oraz skład osobowy zależy od uznania rady, która może powoływać zarówno komisje stałe (z których jedna ma charakter obligatoryjny - komisja rewizyjna dla kontroli zarządu i podległych mu jednostek). Rada ma również uprawnienia do powoływania komisji doraźnych dla wykonania zadań nadzwyczajnych.
Organem wykonawczym gminy zgodnie z art. 26 ustawy samorządowej jest zarząd. W jego skład wchodzi od 3 do 7 członków wybranych przez radę ze swego grona lub spoza składu rady. Jeśli rada gminy nie wybierze zarządu w terminie 6 miesięcy od daty ogłoszenia wyników wyborów - ulega rozwiązaniu z mocy prawa. Po rozwiązaniu rady gminy, Prezes Rady Ministrów na wniosek Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji zarządza przeprowadzenie w terminie 3 miesięcy od dnia rozwiązania rady. Do czasu wyboru zarządu, Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji wyznacza osobę, która pełni w tym czasie funkcje organów gmin. Jeżeli nowa rada nie wybierze zarządu, ulega rozwiązaniu z mocy prawa aż do dnia wyboru rady na kolejną kadencję. Na ten okres Prezes Rady Ministrów ustanawia zarząd komisaryczny.
Zarząd wykonuje uchwały rady gminy oraz zadania gminy określone przepisami prawa. Zarząd podlega wyłącznie radzie gminy, która decyduje o sposobie realizacji tych zadań. W zakresie wykonywania zadań zleconych administracji rządowej zarząd podlega także wojewodzie.
Przewodniczącym zarządu gminy jest wójt lub burmistrz (prezydent), który jest ponadto kierownikiem urzędu gminy. Wójtowi lub burmistrzowi przysługuje kompetencja podejmowania działań o charakterze doraźnym, w sprawach nie cierpiących zwłoki, wymagających szybkiego rozstrzygnięcia, związanych z zagrożeniem interesu publicznego. Jeżeli w takiej sytuacji, zarząd gminy nie może zebrać się na czas, wójt lub burmistrz powinien podjąć odpowiednią czynność w zastępstwie zarządu. Musi ona zostać zatwierdzona na najbliższym posiedzeniu zarządu. W wypadku odmowy zatwierdzenia jej przez zarząd, traci moc z chwilą określoną w odmowie jej zatwierdzenia; jeżeli zaś nie została w ogóle przedstawiona do zatwierdzenia - z końcem dnia najbliższego posiedzenia zarządu. Jeżeli na skutek tej czynności powstały już uprawnienia dla osób trzecich, wówczas utrata mocy prawnej czynności jest uzależniona z reguły od przeprowadzenia wymaganego przez prawo postępowania weryfikacyjnego.
Gmina jest podzielona terytorialnie na jednostki pomocnicze, takie jak sołectwa na obszarach wiejskich, a dzielnice czy osiedla w miastach, wreszcie miasta na terenie gminy. Tworzy je w drodze uchwały rada gminy, z urzędu, po przeprowadzeniu konsultacji z mieszkańcami lub z inicjatywy samych mieszkańców. Zasady tworzenia jednostek pomocniczych określa statut gminy. Organizacja i zakres działania sołectwa, dzielnicy lub osiedla ustala rada gminy indywidualnie w formie odrębnego statutu.
Struktura administracji państwowej na poziomie powiatu jest analogiczna do struktury gminy (zobacz temat podział administracyjny, podtemat gmina). Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym stanowi w art. 1, że przez powiat należy rozumieć lokalną wspólnotę samorządową oraz odpowiednie terytorium. Występują dwa rodzaje powiatów: zasadnicza jednostka podziału terytorialnego, która obejmuje całe obszary graniczących ze sobą gmin - powiat ziemski albo cały obszar miasta - miasto na prawach powiatu. Powiat powinien obejmować obszar możliwie jednorodny ze względu na układ osadniczy i przestrzenny oraz więzi społeczne i gospodarcze, zapewniające zdolność wykonywania zadań publicznych.
Powiaty tworzy, łączy dzieli oraz znosi Rada Ministrów, po zasięgnięciu opinii zainteresowanych rad gmin, rad powiatów i sejmików województw, w drodze rozporządzenia określającego gminy wchodzące w skład powiatów oraz nazwy powiatów i siedziby ich władz.
W Polsce jest aktualnie 373 powiaty, w tym: 308 ziemskich; 65 miast na prawach powiatu.
Zadania powiatu określa art. 4 ustawy powiatowej, według którego powiat wykonuje zadania publiczne o charakterze ponadgminnym w zakresie:
a) infrastruktury technicznej (np.: transport i drogi publiczne);
b) infrastruktury społecznej (np.: edukacja publiczna, kultura fizyczna i turystyka, promocja powiatu);
c) porządku i bezpieczeństwa publicznego (ochrona przeciwpowodziowa, przeciwpożarowa);
d) ład przestrzenny i ekologiczny (geodezja, zagospodarowanie przestrzenne i nadzór budowlany);
Ponadto ustawy mogą określać inne zadania powiatu. Powiat wykonuje ustawowe zadania w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.
Podmiotami upoważnionymi do rozstrzygania w sprawach powiatu są, zgodnie z ustawą powiatową, władze powiatu.
Głównym organem władz powiatu jest wspólnota samorządowa, którą z mocy prawa tworzą mieszkańcy powiatu. Wspólnota ta podejmuje rozstrzygnięcia bezpośrednio w głosowaniu wyborczym oraz w referendum, a także poprzez organy powiatu. W referendum mogą brać udział wszyscy mieszkańcy gminy uprawnieni do głosowania. Ustawa powiatowa przewiduje wyłączność referendum w sprawie odwołania rady powiatu przed upływem kadencji. W powyższej sprawie referendum może być przeprowadzone nie wcześniej niż po upływie 12 miesięcy od dnia wyborów lub od dnia ostatniego referendum w sprawie odwołania rady powiatu przed upływem kadencji i nie później niż na 6 miesięcy przed upływem kadencji. Może ono być ponadto przeprowadzone w innej sprawie z zakresu właściwości powiatu. Decyduje o tym rada powiatu, jeżeli ma ono zostać przeprowadzone z jej inicjatywy. O przeprowadzeniu referendum mogą zdecydować również obywatele, jeżeli z inicjatywą wystąpi co najmniej 1/10 uprawnionych.
Zgodnie z art. 12 ustawy powiatowej, do wyłącznej właściwości powiatu należą sprawy:
a) organizacyjne (np.: uchwalanie statutu powiatu);
b) planistyczne (uchwalanie budżetu powiatu);
c) finansowo - majątkowe (np.: podejmowanie uchwał w sprawach wysokości podatków i opłat w granicach określonych ustawami, emitowanie obligacji oraz określanie zasad ich zbywania);
d) osobowe (wybór i odwołanie zarządu powiatu, powoływanie i odwoływanie na wniosek starosty sekretarza oraz skarbnika powiatu);
e) kierowniczo - kontrolne (np.: rozpatrywanie sprawozdania z wykonania budżetu oraz podejmowania uchwały w sprawie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium zarządowi z tego tytułu),
f) inne (podejmowanie uchwał w sprawach herbu i flagi powiatu).
Wyliczenie to nie jest zamknięte, ponieważ do wyłącznej właściwości rady powiatu mogą być przekazywane w drodze ustawowej także inne sprawy.
Rada powiatu wybiera ze swego składu przewodniczącego oraz 1 lub 2 wiceprzewodniczących. Jej obrady mają charakter sesyjny, a sesje są czasowo ograniczone. W związku z szerokim zakresem zadań rady istnieje potrzeba przekazywania części jej zadań innym organom do rozstrzygania - z wyłączeniem spraw zastrzeżonych do wyłącznej właściwości rady; do zaopiniowania, bądź opracowania projektu rozstrzygnięcia - we wszystkich sprawach.
Ważną rolę odgrywają komisje - organy wewnętrzne rady. Ich istnienie, przedmiot działania oraz skład osobowy zależy od uznania rady, która może powoływać zarówno komisje stałe (z których jedna ma charakter obligatoryjny - komisja rewizyjna dla kontroli zarządu i powiatowych jednostek organizacyjnych) jak i komisje doraźne (dla wykonania zadań nadzwyczajnych).
Organem wykonawczym powiatu jest zarząd. W jego skład wchodzi starosta jako przewodniczący oraz pozostali członkowie w liczbie od 3 do 5 wybranych przez radę powiatu ze swego grona lub spoza składu rady. Jeśli rada powiatu nie wybierze zarządu w terminie 3 miesięcy od daty ogłoszenia wyników wyborów - ulega rozwiązaniu z mocy prawa. Po rozwiązaniu rady powiatu z powyższej przyczyny, wojewoda zarządza przeprowadzenie nowych wyborów w terminie 3 miesięcy od dnia rozwiązania rady. Jeżeli nowa rada nie wybierze zarządu, ulega rozwiązaniu z mocy prawa. Do dnia wyboru rady powiatu na kolejną kadencję oraz wyboru zarządu powiatu zadania i kompetencje rady i zarządu powiatu przejmuje komisarz rządowy, ustanowiony przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek wojewody.
Zarząd wykonuje uchwały rady powiatu oraz zadania powiatu określone przepisami prawa. Zarząd podlega wyłącznie radzie powiatu, która decyduje o kierunkach działania zarządu.
Zarząd wykonuje zadania powiatu przy pomocy starostwa powiatowego, kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży oraz jednostek organizacyjnych powiatu, które razem tworzą powiatową administrację zespoloną. Organizację i zasady funkcjonowania starostwa powiatowego określa regulamin organizacyjny uchwalony przez radę powiatu na wniosek zarządu powiatu.
Przewodniczącym zarządu powiatu i kierownikiem starostwa powiatowego jest starosta. Staroście przysługuje kompetencja podejmowania działań o charakterze doraźnym, w sprawach nie cierpiących zwłoki, związanych z zagrożeniem interesu publicznego, zagrażających bezpośrednio zdrowiu i życiu oraz w sprawach mogących spowodować znaczne straty materialne, z wyłączeniem możliwości wydawania przepisów porządkowych. Jeżeli w takiej sytuacji, zarząd powiatu nie może zebrać się na czas, starosta powinien podjąć odpowiednią czynność w zastępstwie zarządu. Wymaga ona przedstawienia do zatwierdzenia na najbliższym posiedzeniu zarządu.
Zespolenie aparatu administracyjnego ma miejsce na wszystkich płaszczyznach administracji samorządowej. Zarząd powiatu wykonuje zadania powiatu przy pomocy starostwa powiatowego, kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży oraz jednostek organizacyjnych powiatu, które wspólnie tworzą powiatową administrację zespoloną.
Województwo jako jednostką samorządu terytorialnego jest przewidziane w art. 164 Konstytucji. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa stanowi w art. 1, że województwo oznacza: jednostkę samorządu terytorialnego - regionalną wspólnotę samorządową oraz największą jednostkę zasadniczego podziału terytorialnego kraju w celu wykonywania administracji publicznej.
Nowe województwa utworzono na podstawie ustawy z dnia 24 lipca 1998 r. o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa. Zgodnie z powyższą ustawą, zmiana granic województw, w tym związana z tworzeniem, łączeniem, dzieleniem, znoszeniu powiatów, następuje w drodze rozporządzenia Rady Ministrów, po zasięgnięciu opinii organów jednostek samorządu terytorialnego, których zmiana dotyczy.
W Polsce jest aktualnie 16 województw.
Regionalne usytuowanie samorządu województwa sprawia, że jest on właściwy w sprawach określania strategii rozwoju województwa realizowanej przez programy wojewódzkie, która uwzględnia zgodnie z ustawą następujące cele:
- pielęgnowanie polskości oraz rozwój i kształtowanie świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej mieszkańców;
- pobudzanie aktywności gospodarczej;
- podnoszenie poziomu konkurencyjności i innowacyjności gospodarki województwa;
- zachowanie wartości środowiska kulturowego i przyrodniczego przy uwzględnieniu potrzeb przyszłych pokoleń;
- kształtowanie i utrzymanie ładu przestrzennego.
Samorząd województwa wykonuje zadania o charakterze wojewódzkim określone ustawami, w szczególności w zakresie:
- infrastruktury technicznej;
- infrastruktury społecznej;
- bezpieczeństwa publicznego;
- ładu przestrzennego i ekologicznego.
Ponadto ustawy mogą określać inne zadania samorządu województwa. Samorząd województwa wykonuje ustawowe zadania w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność, dysponuje mieniem wojewódzkim oraz prowadzi samodzielnie gospodarkę finansową na podstawie budżetu.
Podmiotami upoważnionymi do rozstrzygania w sprawach województwa władze samorządu województwa.
Referendum jest sposobem bezpośredniego sprawowania władzy w sprawach ważnych dla województwa. W referendum mogą brać udział wszyscy mieszkańcy województwa uprawnieni do głosowania. Szczegółowe zasady określa ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików wojewódzkich. Ustawa wojewódzka przewiduje wyłączność referendum w sprawie odwołania sejmiku województwa przed upływem kadencji. Może ono być ponadto przeprowadzone w każdej innej ważnej dla województwa sprawie z zakresu jego zadań. Decyduje o tym sejmik województwa, jeżeli przeprowadza referendum z własnej inicjatywy. O przeprowadzeniu referendum mogą zdecydować również obywatele, jeżeli z inicjatywą wystąpi co najmniej 1/10 uprawnionych.
Do wyłącznej właściwości sejmiku należą sprawy:
a) prawotwórcze (stanowienie aktów prawa miejscowego);
b) organizacyjne (np.: uchwalanie statutu województwa);
c) planistyczne (np.: uchwalanie budżetu powiatu);
d) finansowo - majątkowe (np.: podejmowanie uchwał w sprawach zasad i trybu gospodarowania mieniem wojewódzkim; w sprawie trybu prac nad projektem uchwały budżetowej);
e) osobowe (wybór i odwołanie zarządu województwa, powoływanie i odwoływanie na wniosek marszałka województwa skarbnika województwa);
f) kierowniczo - kontrolne (np.: rozpatrywanie sprawozdań z wykonania budżetu oraz podejmowania uchwały w sprawie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium zarządowi z tego tytułu),
g) w zakresie współpracy zagranicznej (podejmowanie uchwał w sprawach: uczestnictwa w międzynarodowych zrzeszeniach regionalnych i innych formach współpracy regionalnej).
Powyższe wyliczenie nie jest zamknięte, ponieważ do wyłącznej właściwości sejmiku województwa mogą być przekazywane w drodze ustawowej lub statutem województwa także inne sprawy.
Sejmik województwa wybiera ze swego składu przewodniczącego oraz 1 do 3 wiceprzewodniczących. Jego obrady mają charakter sesyjny, a sesje są czasowo ograniczone. W związku z szerokim zakresem zadań sejmiku istnieje potrzeba przekazywania części jego zadań innym organom do rozstrzygania - z wyłączeniem spraw zastrzeżonych do wyłącznej właściwości sejmiku; do zaopiniowania, bądź opracowania projektu rozstrzygnięcia - we wszystkich sprawach.
Ważną rolę odgrywają komisje - organy wewnętrzne sejmiku. Ich istnienie, przedmiot działania oraz skład osobowy zależy od uznania rady, która może powoływać zarówno komisje stałe (z których jedna ma charakter obligatoryjny - komisja rewizyjna dla kontroli zarządu i wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych) jak i komisje doraźne (dla wykonania zadań nadzwyczajnych).
Organem wykonawczym województwa jest zarząd. W jego skład wchodzi marszałek województwa jako przewodniczący, 1 do 2 wiceprzewodniczących oraz pozostali członkowie. Marszałek jest wybierany przez sejmik spośród radnych, natomiast pozostali członkowie także spoza składu sejmiku na wniosek marszałka. Jeśli sejmik województwa nie wybierze zarządu w terminie 3 miesięcy od daty ogłoszenia wyników wyborów - ulega rozwiązaniu z mocy prawa. Po rozwiązaniu sejmiku z powyższej przyczyny przeprowadza się nowe wybory przedterminowe, które zarządza Prezes Rady Ministrów w terminie 3 miesięcy od dnia rozwiązania sejmiku. Funkcje organów województwa pełni, do czasu wyboru zarządu województwa przez nowy sejmik, właściwy terytorialnie wojewoda. Jeżeli nowy sejmik nie wybierze zarządu, ulega rozwiązaniu z mocy prawa. Do dnia wyboru sejmiku województwa na kolejną kadencję oraz wyboru zarządu województwa zadania i kompetencje sejmiku i zarządu województwa przejmuje właściwy terytorialnie wojewoda.
Zarząd województwa wykonuje zadania województwa nie zastrzeżone na rzecz sejmiku województwa i wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych.
Zarząd wykonuje zadania województwa przy pomocy urzędu marszałkowskiego i wojewódzkich samorządowych organizacyjnych lub wojewódzkich osób prawnych. Zasady i tryb działania zarządu województwa określa statut województwa.
Przewodniczącym zarządu województwa i kierownikiem urzędu marszałkowskiego jest marszałek województwa. Marszałkowi przysługuje kompetencja podejmowania działań o charakterze doraźnym, w sprawach nie cierpiących zwłoki, związanych z zagrożeniem interesu publicznego, zagrażających bezpośrednio zdrowiu i życiu oraz w sprawach mogących spowodować znaczne straty materialne. Jeżeli w takiej sytuacji, zarząd województwa nie może zebrać się na czas, marszałek powinien podjąć odpowiednie czynności w zastępstwie zarządu. Wymagają one przedstawienia do zatwierdzenia na najbliższym posiedzeniu zarządu.
Zasada zespolenia aparatu administracyjnego na szczeblu wojewódzkiej administracji samorządowej stanowi art. 3 ustawy wojewódzkiej. Według tego przepisu administracja ta jest zespolona w jednym urzędzie i pod jednym zwierzchnikiem. Chodzi tu o marszałka województwa.