Zasady (reguły, postulaty) konwersacji

• formy, które leżą u podstaw językowego (i nie tylko) porozumiewania się ludzi

• po raz pierwszy próbował opisać je H. P. Grice (1975), formułując tzw. zasadę współdziałania, na którą składają się następujące reguły:

1. reguły dotyczące ilości informacji w wypowiedzi:

1. zawrzyj w swojej wypowiedzi tyle informacji, ile potrzeba (w danej sytuacji komunikacyjnej)

2. nie wprowadzaj do swojej wypowiedzi więcej informacji, niż potrzeba

2. reguły dotyczące jakości wypowiedzi

1. nie mów tego, o czym jesteś przekonany, że jest nieprawdą

2. nie mów tego, czego nie jesteś pewien

3. reguła dotycząca stosunku to tematyki rozmowy

1. niech to, co mówisz, będzie relewantne, tzn. związane z przedmiotem rozmowy

4. reguły dotyczące sposobu wypowiedzi

1. unikaj niezrozumiałości w wyrażaniu się

2. unikaj wieloznaczności

3. bądź zwięzły

4. mów w sposób uporządkowany

• odnośnie opisu Grice'a zauważono, że jego zasada współdziałania wymaga uzupełnienia o równie ważną zasadę grzeczności

• w najbardziej rozwiniętej formie przedstawił ją Leech, który jednocześnie obie te zasady włączył do ogólniejszego systemu - pragmatyki (przy czym tę ostatnią ściśle powiązał z retoryką, rozumianą szerzej niż tradycyjnie - jako odnoszącą się do wszelkiej sytuacji mownej, która jest nastawiona na jakiś cel)

• zasada grzeczności w ujęciu Leecha składa się z sześciu maksym:

1. maksyma taktu (istotna zwłaszcza przy wypowiadaniu takich aktów mowy, jak prośby, rozkazy, przysięgi, obietnice)

1. staraj się jak najmniej narażać innych na wydatki

2. działaj maksymalnie na korzyść innych

2. maksyma wielkoduszności (istotna w podobnych sytuacjach, jak powyższa)

1. staraj się jak najmniej zabiegać o własne korzyści

2. raczej sam ponoś wydatki

3. maksyma aprobaty, uznania ( istotna zwłaszcza przy wygłaszaniu takich wypowiedzi, jak gratulacje, podziękowania, kondolencje)

1. ogranicz do minimum krytykę innych

2. krytykuj raczej siebie

4. maksyma skromności (istotna w podobnych sytuacjach, jak powyższa)

1. nie chwal się

2. raczej krytykuj siebie

5. maksyma zgodności (istotna zwłaszcza przy wygłaszaniu twierdzeń)

1. ograniczaj do minimum wypadki niezgody z innymi

2. dąż do zgody z innymi

6. maksyma sympatii, zrozumienia (istotna w podobnych sytuacjach, jak powyższa)

1. ograniczaj do minimum antypatię do innych

2. przejawiaj jak najwięcej sympatii do innych

• zasada grzeczności tłumaczy obfitość w języku wyrażeń typu: czy byłby pan tak uprzejmy…, czy mógłby pan…, z przykrością muszę poinformować, że…

• Leech postulował, aby zasad (czy postulatów) konwersacji nie nazywać regułami, albowiem reguły językowe muszą być przestrzegane, jeśli chcemy poprawnie posługiwać się danymi językowymi, natomiast zasady konwersacyjne mogą w poszczególnych przypadkach być łamane przez użytkowników języka

• język służy nie tylko do mówienia prawdy, ale i do kłamania

• jednakże gdyby mówiący uciekali się do kłamstwa stale i systematycznie, porozumiewanie się ludzi za pomocą języka byłoby niemożliwe

G. N. Leech (1983) zwrócił uwagę, że te ostatnie reguły można uogólnić jako: unikaj mówienia nieprawdy

---