UPRAWA ROLI I ROŚLIN
ROŚLINY PRZEMYSŁOWE OLEISTE:
- W swoich częściach (owocach, nasionach, pędach) zawierają więcej niż 15% tłuszczu, który da się z nich wydobyć np. rzepak, rzepik, gorczyca, mak, słonecznik, len, konopie, w owocach - Oliwka europejska, Palma olejowa, w bulwach pochodzenia pędowego - orzeszki arachaidowe.
Znaczenie gospodarcze roślin oleistych:
1 - Służą do otrzymywania tłuszczy jadalnych bądź technicznych.
- jadalne - do spożycia - wszystkie oprócz lnu, bo szybko się psuje
- techniczne - przemysł motoryzacyjny, przemysł chemiczny do produkcji lakierów, farb, środków ochrony roślin
- przemysł farmaceutyczny - olejek rycynowy, siemię lniane.
2 - Makuchy i śruty poekstrakcyjne - białko
3 - Produkty odpadowe - słoma, papier, płyty izolacyjne, budowlane, kompost
4 - Poplony ozime i ścierniskowe: gatunki ozime - rzepak, rzepik działają na glebę ochronnie, wzbogacają glebę w składniki odżywcze
5 - Uprawiane na nasiona - plon główny
6 - Gatunki jare - poplony letnie - gorczyca biała
7 - Dobre stanowisko dla roślin następczych - działają melioracyjnie na glebę
8 - Nasiona roślin wykorzystuje się do produkcji musztardy, przypraw, konserwacji, do produkcji wina i piwa.
Skład chemiczny nasion roślin oleistych:
- Tłuszcze - od 20 - 50. Najwięcej jest u rzepaka i rzepika, najmniej u gorczycy białej.
- Białko - jako pasza treściwa - ok. 30%
mak, słonecznik - 23 - 30%
- Związki niekorzystne występujące w roślinach:
glukozynolady - działają szkodliwie na układ rozrodczy zwierząt
alkanoidy - w soku mlecznym, wykorzystuje się do produkcji leków uśmierzających ból
Podział tłuszczów ze względu na wartość lb. jonowej:
- 1 - Nieschnące - lb. jonowa <85
- 2 - Półschnące - lb. jonowa 85 -130
- 3 - Schnące - lb. jonowa >130
Ze względu na produktywność tłuszczu rośliny oleiste dzielimy na 5 grup:
1 - o najwyższej produktywności - słonecznik
2 - o wysokiej produktywności -
3 - o średniej produktywności - rzepak, rzepik, len
4 - o niskiej produktywności - gorczyca, mak
5 - o bardzo niskiej produktywności - soja
Gatunki ozime plonują lepiej niż jare.
Wzrost i rozwój roślin oleistych:
I - kiełkowanie i wschody
II - formowanie rozety (skrócony pęd)
III - formowanie pędu
IV - kwitnienie - kwiaty obcopylne
V - dojrzewanie
Budowa morfologiczna:
- System korzeniowy - palowy, rozłogowy, najgłębiej sięga u rzepaka
- Łodyga - rozgałęziona pod szerokim kątem
- Liście - jasnozielone u rzepaka
Znaczenie gospodarcze:
Największe znaczenie gospodarcze ma rzepak.
Rzepak zawiera związki niekorzystne - kwas erukowy:
„O” - obniżona zawartość kwasu erukowego o 1 - 2%
„OO” - podwójne ulepszenie - zawartość kwasu i związków siarkowych obniżona o 10%
„OOO” - potrójne ulepszenie
SŁONECZNIK ZWYCZAJNY
Podział ze względu na sposób użytkowania:
1 - jadalny - duże koszyczki o średnicy ok. Ø50 cm, a owoce (niełupki) duże i nie zawsze wypełnione nasieniem
2 - oleisty - koszyczki o średnicy Ø20 -30 cm występujące licznie na roślinie, zawiera 20 -30% tłuszczu, niełupki małe wypełnione nasieniem.
3 - pastewny - koszyczki o średnicy Ø20 cm, zawiera 40 -63% tłuszczu w nasionach.
MAK UPRAWNY
Roślina jednoroczna jara.
- opiumowy
- bezopiumowy
Budowa morfologiczna:
- korzeń - palowy 150 cm
- łodyga - 100 - 150 cm, sztywna, rozgałęziona
- liście - dolne są okrągło-owalne, krótkoogonkowe, górne są siedzące ząbkowano-piłkowane
- kwiaty - pojedyncze, barwne, samopylne
- owoc - torebka
- nasiona - bardzo drobne, bielmowe
ROŚLINY OLEISTE I WLUKNOWE
LEN UPRAWNY
Ze względu na cechy morfologiczne i sposób użytkowania len dzielimy na:
1 - Drobnonasienny i lny włókniste
2 - Oleisto-włókniste (przejściowe)
3 - Grubonasienne lny oleiste
Budowa morfologiczna:
- korzeń - palowy system korzeniowy - dl. 65 cm
- łodyga - zależna od typu
- liście - lancetowate, małe, naprzemianległe
- kwiatostan - baldachogrono, kwiaty samopylne
- owoc - trzykomorowa torebka
- nasiona - zwane siemieniem lnianym
KONOPIE
Typ geograficzny konopi:
1 - północny
2 - południowy
3 - pośredni
Konopie dzielimy na:
- zwyczajne
- dzikie
- indyjskie
Budowa morfologiczna:
- korzeń - palowy system korzeniowy dł. 2 m
- łodyga - sztywna, prosta, nierozgałęziona
- kwiatostan - wiecha, roślina 2-pienna (lub 1-pienna), rozdzielnopłciowa - plaskanie(męskie) i głowacze (żeńskie)
- owoc - orzeszek
RÓZNICE MIĘDZY WŁÓKNAMI:
Konopie |
Len |
Nitki są cienkie Lewoskrętne Krótsze 20 cm Wydobywa się na sucho Odporne na wilgoć Łodygi są wyższe Mają przyrost wtórny |
Nitki są grubsze Prawoskrętne Dłuższe niż 20 cm Wydobywa się na mokro
Łodygi niższe Brak przyrostu wtórnego |
Wymagania klimatyczno-glebowe roślin oleistych i włóknistych:
Gatunek |
Temp. kiełkowania |
Odporność na niskie temp. |
Wymagania wodne |
Rzepak ozimy Rzepik ozimy Krzyżowe jare |
10C 30C 10C (80C) |
-150C (-250C)
-40C - -60C |
Duże - faza tworzenia pąków, kwitnienia, dojrzewania. Jare - bardziej odporne na suszę |
Mak Słonecznik Len Konopie |
20C 4 - 60C 40C 10C |
-50C średnia -40C duża -3 - -80C mała -50C duża |
Nadmiar wody szkodzi Dość odporne na suszę Duże Dość duże |
Zimotrwałość: rzepak ozimy < rzepik ozimy
Glebowe:
Gatunek |
Wymagania |
Gleby odpowiednie |
Gleby nieodpowiednie |
Rzepak ozimy Rzepik Rzepak jary Gorczyca biała Gorczyca |
Duże Duże Duże Duże Średnie |
Czarnoziemy, lessy, czarne ziemie Jw. Cięższe Jak rzepak ozimy + torfy niskie Jak rzepak jary |
Piaszczyste, żwirowate, kwaśne Torfowe, murszowe, suche Jak wyżej bez torfowych |
Mak Konopie Len Słonecznik |
Duże Duże Średnie Małe |
Czarnoziemy, lessy, czarne ziemie + brunatne, torfy, bielice Mniej żyzne różne gleby |
Ciężkie, podmokłe, suche piaski Kwaśne Za żyzne, organiczne, podmokłe Suche, ciężkie, nieprzewiewne. |
- 5 -