Bezpieczeństwo europejskie
czynniki wpływające na bezpieczeństwo europejskie
- ideologiczne - zimna wojna (poczucie misji w propagowaniu zachodniego systemu wartości (USA), dążenie do zwycięstwa komunizmu jako ustroju rzekomej sprawiedliwości społecznej), de facto chodziło o umacnianie własnej sfery wpływów
- kulturowo-religijne - katolicyzm/protestantyzm vs. prawosławie, islam
- strukturalne - system (liczba i typ aktorów oraz rozkład sił między nimi); dwubiegunowy (równoważenie wewnętrzne - wzrost nakładów na cele militarne) i wielobiegunowy (równoważenie zewnętrzne - tworzenie sojuszy wojskowych)
- broń nuklearna jako czynnik stabilizujący - faworyzuje działania obronne w stosunku do działań zaczepnych, tym samym wzmacniając status quo, podnosi koszty wojny i redukuje zyski z militarnych podbojów, zmienia stosunek pomiędzy możliwościami ekonomicznymi państwa i jego siłą militarną, zmniejsza prawdopodobieństwo wybuchu wojny konwencjonalnej
- technologiczne / broń konwencjonalna - faworyzuje obronę wobec ataku, ponieważ armia, która się porusza narażona jest na relatywnie wyższe straty.
de Gaulle, broń nuklearna czyni sojusze wojskowe zbytecznymi, ponieważ państwa ją posiadające mogą obronić się same, z kolei technologiczny rozwój broni konwencjonalnej, na skutek tego, że podołanie jego kosztom przekracza możliwości jednego państwa wymusza współpracę międzynarodową w dziedzinie produkcji wojskowej
- uwarunkowania ekonomiczne / wydatki na zbrojenia a wzrost gospodarczy - istnieje negatywna zależność pomiędzy poziomem wydatków wojskowych a tempem rozwoju gospodarczego; sprzeczność ta działa na rzecz bardziej zrównoważonego rozkładu kosztów, łączenia wysiłków i zacieśniania współpracy wojskowej między państwami, tj. na rzecz utrzymania sojuszy.
Multilateralizm, bezpieczeństwo zbiorowe i zbiorowa obrona
cechą bezpieczeństwa europejskiego jest multilateralizm, który może przyjmować postać bezpieczeństwa zbiorowego lub zbiorowej obrony, inaczej mówiąc odchodzi się od umów dwustronnych na rzecz porozumień/instytucji wielostronnych jak: NATO, UZE, UE, OBWE
multilateralizm - koordynowanie polityki przez co najmniej trzy państwa, według pewnych zasad porządkowania relacji między państwami
instytucja multilateralizmu - zasady porządkujące stosunki międzynarodowe
organizacje multilateralne - organizacje formalne o liczbie członków większej niż dwa, w których stopień stosowania się do zasad (niepodzielność, rozszerzona wzajemność, ogólne zasady organizacyjne) może być różny, zasady, które winny być stosowane łącznie
niepodzielność - oznacza, że istnieje geograficzna i funkcjonalna przestrzeń, w której koszty i zyski są dzielone między uczestników systemu. w sferze bezpieczeństwa zasada niepodzielności przyjmuje formę niepodzielności pokoju lub niepodzielności wojny, co oznacza, że wojna przeciwko jednemu państwu jest równoznaczna z wojną przeciwko wszystkim państwom należącym do systemu oraz, że agresja spotka się ze zbiorową odpowiedzią wszystkich członków systemu. co więcej, kolektywna odpowiedź ma być bezwarunkowa.
rozszerzona wzajemność - oznacza, że korzyści ze współpracy są mniej więcej równo rozłożone. państwa nie oczekują natychmiastowej `wypłaty', lecz akceptują otrzymane wynagrodzenia w przyszłości, w formie i dziedzinie niekoniecznie związanej z pierwotną transakcją (bilateralizm ścisłą zależność)
zasady organizacyjne - normy obowiązujące wszystkich uczestników systemu w sferze bezpieczeństwa chodzi o zasadę suwerennej równości państw oraz nienaruszalności terytorium drugiego państwa
multilateralizm jest efektem zwycięstwa II wojny światowej przez USA oraz wynikiem projekcji wartości amerykańskich do sfery stosunków międzynarodowych
bezpieczeństwo zbiorowe (pierwotnie) pomyślane jako ucieczka przed logiką równowagi sił i w przeciwieństwie do niej, jest to system, który odrzuca sojusze i zobowiązuje uczestników do przeciwstawiania się atakowi na któregokolwiek z członków systemu (wszyscy za jednego, jeden za wszystkich)
zalety bezpieczeństwa zbiorowego
1. zgromadzona siła jest większa, przez co skuteczniej zniechęca potencjalnego agresora i stwarza większe możliwości egzekwowania naruszeń status quo
2. bezpieczeństwo zbiorowe wymusza i promuje współpracę między państwami, przez co przyczynia się do stabilności systemu
trzy warunki by system bezpieczeństwa zbiorowego mógł skutecznie funkcjonować
1. rozkład sił musi być taki, by jedno państwo nie było potężniejsze od pozostałych, innymi słowy, wszystkie państwa w systemie muszą być podatne na sankcje zbiorowe
2. koszty zmiany status quo przez państwo rewizjonistyczne, liczone w kategoriach politycznych, ekonomicznych, reputacji i wzrostu własnego zagrożenia muszą być na tyle wysokie aby przewyższały ewentualne korzyści
3. dot. sfery moralności główne państwa powinny odczuwać międzynarodową solidarność, wierzyć, że inne państwa dzielą te same wartości dot. wzajemnego bezpieczeństwa
formy bezpieczeństwa zbiorowego
idealne lub pełne - zakłada powszechny udział państw w systemie oraz prawne zobowiązania przeciwstawienia się agresji
koncert - ograniczony do najważniejszych państw, funkcjonujący na zasadzie nieformalnych konsultacji, nie zaś prawnie obowiązujących reguł, charakteryzuje się takimi cechami jak: elastyczność, nieformalność, konsensus.
Bezpieczeństwo zbiorowe vs. zbiorowa obrona
Bezpieczeństwo zbiorowe łączy się z takimi instytucjami jak LN, ONZ, KBWE
Zbiorowa obrona łączy się z NATO (sojusz obronny (sojusz różni się od zbiorowej obrony tym, że wyklucza działania ofensywne) powstały w kwietniu 1949 r.)
kryteria różnicujące
pochodzenie zagrożenia - system zbiorowej obrony skierowany jest na zewnątrz i ma przeciwdziałać zagrożeniu pochodzącemu spoza systemu, z kolei system bezpieczeństwa zbiorowego skierowany jest do wewnątrz i ma gwarantować jego uczestnikom bezpieczeństwo w sytuacji zagrożenia za strony jakiegoś państwa należącego do systemu
A B (C) zbiorowa obrona (A jest zobowiązane do obrony B (należącego do systemu) w wypadku agresji dokonanej przez C) A (B) C bezpieczeństwo zbiorowe (A jest zobowiązane do obrony C w wypadku agresji dokonanej przez B (należącego do systemu)
system bezpieczeństwa zbiorowego nie ma z góry określonych koalicji ani wrogów, jest zatem sojuszem uniwersalnym. W sytuacji gdy jedna organizacji wykonuje obie funkcje (na zewnątrz (obrona) i do wewnątrz (bezpieczeństwo)) jest to wówczas hybrydalne bezpieczeństwo zbiorowe
uniwersalność systemu - dot. stopnia powszechności uczestnictwa w systemie. System bezpieczeństwa zbiorowego powinien obejmować wszystkie (istotne/liczące się) państwa w odróżnieniu od zbiorowej obrony, której członkostwo z założenia jest ograniczone. Realiści są przeciwni bezpieczeństwu zbiorowemu oraz zasadzie uniwersalności systemu, zdaniem Henry Kissingera jeżeli każdy jest sprzymierzony z każdym, nikt nie ma specjalnych związków z nikim, jest to idealna sytuacja dla najbardziej bezwzględnych, dążących do izolacji potencjalnej ofiary
instytucjonalizacja - prawo do zbiorowej obrony (Karta NZ Artykuł 51)
Nic w niniejszej Karcie nie może uchybiać niepozbywalnemu prawu do samoobrony indywidualnej lub zbiorowej w przypadku napaści zbrojnej na któregokolwiek członka Narodów Zjednoczonych, zanim Rada Bezpieczeństwa nie podejmie niezbędnych zarządzeń w celu utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Środki podjęte przez członków w wykonaniu tego prawa do samoobrony będą natychmiast podane do wiadomości Radzie Bezpieczeństwa i w niczym nie mogą uszczuplać władzy i odpowiedzialności Rady Bezpieczeństwa, wynikających z niniejszej Karty, do podejmowania w każdym czasie takiej akcji, jaką ona uzna za niezbędną do utrzymania lub przywrócenia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa) nie wymaga istnienia stałej instytucji, uczestnictwo w działaniach zbiorowej obrony wynika z połączenia zobowiązań traktatowych i możliwości militarnych, a zatem jest w mniejszym stopniu obligatoryjne (NATO sojusz składający się z suwerennych państw, które każdorazowo podejmują decyzję o podjęciu działań), z kolei system bezpieczeństwa zbiorowego wymaga istnienia jakiejś (mającej legitymizację prawną) instytucji, podejmującej decyzje (przywołując państwa do stosowania się do zasad)
pełnione funkcje - zadaniem zbiorowej obrony jest ochrona państw członkowskich przed zewnętrzną agresją za pomocą stricte militarnych środków, a zaś obszarem bronionym jest terytorium państw członkowskich. Z kolei pod działaniami bezpieczeństwa zbiorowego kryją się operacje pokojowe, dyplomacja prewencyjna, pokojowe rozwiązywanie sporów oraz interwencje humanitarne.