Co to jest endoproteza?
Endoproteza stawu biodrowego jest implantem (wszczepem), który ma zastąpić zniszczone powierzchnie stawowe oraz ma pozwolić pacjentowi na bezbolesny ruch.
Jakie są rodzaje endoprotez?
Endoprotezy stawu biodrowego możemy podzielić na dwa typy:
- endoprotezy cementowe (przeznaczone dla pacjentów powyżej 65 r.ż., dla chorych na reumatoidalne zapalenie stawów oraz dla osób ze znacznie zmniejszoną masą kostną np. osteoporoza),
- endoprotezy bezcementowe (przeznaczone dla chorych z wtórnymi zmianami zwyrodnieniowymi oraz dla osób młodszych wiekiem).
Jak jest zbudowany staw biodrowy?
Prawidłowo zbudowany staw biodrowy składa się z:
- panewki stawu biodrowego,
- głowy stawu biodrowego.
Panewka oraz głowa stawu biodrowego pokryte są chrząstką stawową. Staw biodrowy otoczony jest torebką stawową. Zewnętrzna warstwa torebki stawowej jest włóknista i stanowi ochronę dla stawu. Wewnętrzna warstwa torebki stawowej wytwarza maź stawową, która jest lepka i minimalizuje wzajemne tarcie powierzchni stawowych.
Jakie są wskazania do założenia endoprotezy stawu biodrowego?
Wskazaniem do założenia endoprotezy stawu biodrowego są:
- zmiany zwyrodnieniowe stawu biodrowego,
- choroby układowe tkanki łącznej takie jak: reumatoidalne zapalenie stawów, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, toczeń rumieniowaty układowy,
- osoby z osteoporozą.
Najczęstszym jednak wskazaniem do założenia endoprotezy stawu biodrowego są zaawansowane zmiany zwyrodnieniowe tego stawu.
Jakie są objawy występujące przy zwyrodnieniu stawu biodrowego?
Najczęstsze objawy, to:
- objawy bólowe zlokalizowane w pachwinie, pośladku oraz w okolicy stawu biodrowego, promieniujące do kolana. Nasilenie bólu pojawia się podczas długotrwałego wysiłku fizycznego (np. forsowny marsz lub dźwiganie); czasami pojawia się samoistnie, budząc pacjenta z głębokiego snu; niekiedy niewielki wysiłek fizyczny powoduje jego wystąpienie; nasila się przy staniu i chodzeniu, pojawia się podczas zmiany pozycji z siedzącej na stojącą,
- ograniczenie ruchomości,
- trzeszczenie, które można usłyszeć i wyczuć podczas ruchów, jest ono wynikiem ocierania się o siebie zniekształconych chorobą powierzchni stawowych,
- zmęczenie i dyskomfort oraz osłabienie siły mięśni kończyn dolnych,
- sztywność w stawach, szczególnie po okresie dłuższego bezruchu.
Na czym polega usprawnianie stawu?
Prawidłowo skonstruowana, dobrana i założona endoproteza nie jest w stanie zastąpić naturalnego stawu biodrowego. Dlatego bardzo ważne jest postępowanie usprawniające pacjenta, zarówno po zabiegu operacyjnym jak i przed zabiegiem.
Celem usprawniania jest ochrona endoprotezy przed zwichnięciem, obluzowaniem oraz zapewnienie długotrwałej żywotności mechanicznej. Czas oraz sposób usprawniania po wszczepieniu endoprotezy może się różnić, będzie zależeć od typu wszczepionej protezy stawu biodrowego, wieku pacjenta. Usprawniając pacjenta dążymy do tego, aby uzyskać pełny zakres ruchów operowanego stawu. Ważne jest prawidłowe ułożenie: operowana kończyna ułożona w zgięciu biodra i kolana około 20 stopni. Przy pomocy rehabilitanta pacjent wykonuje ćwiczenia usprawniające. Dalsza rehabilitacja obejmuje siadanie na brzegu łóżka, pionizację w balkoniku, naukę siadania i wstawania, następnie chodzenia z pomocą balkonika. Później rozpoczęcie chodzenia za pomocą dwóch kul łokciowych- po endoprotezie cementowej do 1,5 m-ca, bezcementowej do 3 m-cy. Następnie chodzenie z jedną kulą - po endoprotezie cementowej od 1,5 do 3 m-cy, a po endoprotezie bezcementowej od 3 do 6 m-cy.
Czego powini unikać pacjenci z endoprotezą stawu biodrowego?
Niewskazane jest:
- siedzenie na brzegu krzesła,
- przechylanie się na boki,
- siadanie z nogą założoną na nogę,
- siadanie na miękkim czy zbyt głębokim fotelu,
- noszenie ciężarów (w sytuacjach koniecznych ograniczamy ciężar do minimum trzymając go przed sobą lub po stronie operowanej kończyny - wskazany jest wózek na kółka),
- korzystanie z wanny od razu po powrocie do domu. Należy poczekać do momentu powrotu sprawności i siły mięśni,
- uprawianie sportów takich jak: tenis, narciarstwo biegowe lub zjazdowe,
- wychodzenie z domu podczas gołoledzi oraz silnego i porywistego wiatru.
Co jest zalecane dla pacjentów z endoprotezą stawu biodrowego?
Wskazane jest:
- wysokie, twarde siedzenie z podparciem pod nogi,
- łóżko równe, twarde i tak wysokie, aby można było usiąść na jego brzegu dotykając stopami podłogi. Wstajemy podpierając się dłońmi. Zmieniając pozycję w łóżku układamy nogę zdrową pod operowaną, którą przesuwamy po podłożu do pozycji siedzącej,
- spanie na wznak w pierwszych trzech miesiącach po zabiegu. Po tym okresie możemy spać na boku nieoperowanym, wkładając poduszkę między kolana, co zapobiega nieświadomemu krzyżowaniu nóg podczas obracania się,
- przyjmowanie do spania dowolnej pozycji po roku od operacji,
- zamontowanie w łazience po bokach uchwytów oraz zaopatrzenie się w nakładkę podwyższającą sedes,
- korzystanie z prysznica,
- podczas podnoszenia przedmiotu z podłogi stanie na nodze nieoperowanej, a następnie wykonanie skłonu z jednoczesnym odchyleniem kończyny operowanej ku tyłowi,
- zakładanie skarpetek w ten sposób, iż pacjent stoi na zdrowej kończynie, operowaną opiera kolanem o krzesło, a od tyłu zakłada skarpetkę, czy but,
- noszenie wygodnych butów ze stabilnym niewysokim obcasem i z ewentualnym wyrównaniem długości. Podczas zakładania pomocna jest z długim trzonem łyżka do butów,
- podczas porządkowania domowego używania wszelkich udogodnień np. szufelki z przedłużonymi trzonami, szczypce do podnoszenia, siedzenie podczas prasowania, pamiętając o dostosowaniu wysokości stołka do danego zajęcia, mycie podłogi wykonujemy klęcząc i zachowując kąt prosty między tułowiem, a udami, unikamy chodzenia po mokrych i śliskich podłogach,
- wykonywanie prac domowych w właściwej pozycji - siedzimy przy stole, kończyny dolne odwiedzione, oparte całymi stopami o podłoże wyprostowany kręgosłup, oparty o siedzisko, blat stołu na wysokości przedramion,
- pływanie (podczas pływania żabką nie wykonujmy gwałtownych ruchów wyprostnych), golf oraz jazda na rowerze od 2-3 miesiąca po zabiegu (najpierw jazda na rowerze stojącym, siodełko z rowera ustawione tak by można było po zatrzymaniu się podeprzeć się swobodnie obiema stopami),
- spacerowanie po równych i niezbyt twardych terenach, unikając leżących gałęzi, śliskiej powierzchni czy wyboistego podłoża,
- po odstawieniu kul spacerowanie w łatwym górskim terenie nie niosąc plecaka, ale trzymając w rękach kijki turystyczne,
- by osoby o mniejszej sprawności poruszały się za pomocą laski lub kuli.
O czym powinien pamiętać pacjent, korzystając ze schodów?
Wskazówki dotyczące chodzenia po schodach są następujące:
- wchodzenie za pomocą dwóch kul- na stopniu wyżej najpierw stawiamy kończynę nieoperowaną, do niej dostawiamy prostując w kolanie kończynę operowaną, schodzenie - odwrotnie,
- wchodzenie z jedną kulą- po stronie operowanej znajduje się kula, a pacjent trzyma się poręczy po stronie nieoperowanej. Nogę nieoperowaną stawiamy na stopniu wyżej i prostując ją w kolanie dostawiamy kończynę operowaną wraz z kulą, schodzenie odwrotnie. Odmiennie postępujemy podczas chodzenia z jedną kulą, trzymamy ją po stronie przeciwnej do operowanej kończyny.
O czym powinien pamiętać pacjent, podczas prowadzenia samochodu?
Osoby prowadzące samochód, mogą bezpiecznie jeździć po 3 miesiącach od operacji. Trzeba tutaj opanować technikę wsiadania oraz wysiadania z samochodu.
- wsiadanie- odsunąć fotel maksymalnie do tyłu, siadamy na fotelu zostawiając nogi na zewnątrz, łapiemy jedną ręką kierownicę, a drugą siedzenie i obracamy równocześnie nogi i tułów, teraz przesuwamy fotel na właściwe miejsce,
- wysiadanie- dokonujemy odwrotnej czynności niż przy wsiadaniu.
- podczas dokonywania wsiadania i wysiadania z samochodu należy pamiętać o zachowaniu pomiędzy tułowiem i udami kata nie większego niż prosty.
Warto pamiętać o:
1. Prawidłowym, bezpiecznym wykonywaniu ruchów operowaną kończyną podczas wykonywania ćwiczeń usprawniających i czynności dnia codziennego, gdyż to:
- zapobiega zwichnięciom endoprotezy,
- wydłuża używalność endoprotezy.
2. Regularnym korzystaniu z wizyt kontrolnych.
3. Bezwzględnym leczeniu jakiekolwiek ogniska zapalnego.
4. Zwracaniu uwagi na niepokojące objawy takie jak:
- nieznaczne okresowe utykanie i szybsze uczucie zmęczenia w kończynie operowanej, poprzednio nierejestrowane,
- uczucie narastającego skracania się kończyny,
- pobolewania w pachwinie, udzie lub kolanie przy obciążaniu lub ruchach rotacyjnych, początkowo pojawiają się po większym wysiłku,
- wrażenie zmniejszania się siły mięśniowej, objawiające się mniejszą pewnością podczas obciążania operowanej strony ciała.
Po zauważeniu któregokolwiek z objawów, należy się zgłosić do lekarza prowadzącego. Objawy te mogą wystąpić w różnych okresach, nawet po kilkunastu latach od operacji.