2. Klęska żywiołowa w rozumieniu polskiego prawa
2.1. Definicja klęski żywiołowej i stanu klęski żywiołowej
Termin klęska żywiołowa zostaje po raz pierwszy prawnie zdefiniowany w dekrecie z dnia 23 kwietnia 1953 r. o świadczeniach w celu zwalczania klęsk żywiołowych. W art. 1 miano klęski żywiołowej otrzymują wszelkie zdarzenia żywiołowe, które zagrażają życiu większej liczbie osób lub bezpieczeństwie ich mienia, mogą wywołać zakłócenia funkcjonowania gospodarki narodowej, szczególnie komunikacji miejskiej na skutek nadmiernych opadów śniegu. Znaczenie terminu zostaje zawężone do jednej przyczyny, a mianowicie opadów śniegu, dlatego też definicja z 1953 r. nie jest wystarczająca w obecnej rzeczywistości, ponieważ klęski wywołują także inne zdarzenia żywiołowe.
Powszechnie stosowana, pełna definicja klęski żywiołowej znajduje się w ustawie z dnia 18 kwietnia 2002 roku o stanie klęski żywiołowej w art. 3 i brzmi ona następująco: „katastrofa naturalna lub awaria techniczna, których skutki zagrażają życiu lub zdrowiu dużej liczby osób, mieniu w wielkich rozmiarach albo środowisku na znacznych obszarach, a pomoc i ochrona mogą być skutecznie podjęte tylko przy zastosowaniu nadzwyczajnych środków, we współdziałaniu różnych organów i instytucji oraz specjalistycznych służb i formacji działających pod jednolitym kierownictwem”.
Definicję klęski żywiołowej można także odnaleźć w różnych słownikach, np. w „Popularnej encyklopedii powszechnej”, w której klęska żywiołowa zostaje określona jako zdarzenie żywiołowe, które zagraża bezpieczeństwu mienia lub życia większej liczby osób albo może wywołać spore zakłócenia gospodarki danego kraju. Natomiast w „Słowniku terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego” można przeczytać, że klęska żywiołowa to zdarzenie powodujące lub mogące spowodować degradację środowiska i stwarzające poważne niebezpieczeństwo dla zdrowia, życia ludzi bądź innych zasobów przyrodniczych oraz działalności gospodarczej.
R. Paczuski definiuje klęskę żywiołową jako rodzaj nadzwyczajnego zagrożenia środowiska, wywołanego siłami przyrody, o groźnych skutkach dla otoczenia, ponieważ zagraża życiu lub zdrowiu ludzi, bezpieczeństwu ich mienia oraz środowisku. Klęska żywiołowa jest stanem nadzwyczajnego zagrożenia, który wymaga przeprowadzenia akcji ratowniczych z udziałem organów państwowych, nie można wykluczyć też potrzeby pomocy międzynarodowej.
Z omawianym pojęciem wiąże się stan klęski żywiołowej. W cytowanej ustawie z dnia 18 kwietnia 2002 roku pojawiają się informacje na temat tego, w jakich sytuacjach i na jakich obszarach może być on wprowadzony. Według art. 2 stan klęski żywiołowej „może być wprowadzony dla zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej oraz w celu ich usunięcia”. Stan klęski żywiołowej może zostać wprowadzony przez Radę Ministrów (z własnej inicjatywy bądź na wniosek odpowiedniego wojewody) na obszarze, na którym pojawiła się klęska żywiołowa (katastrofa naturalna lub awaria techniczna), także na terenie, na którym wystąpiły bądź mogą wystąpić skutki tejże klęski. Stan klęski żywiołowej zawsze wprowadza się na czas określony (do 30 dni), który jest niezbędny, by móc usunąć skutki klęski lub im zapobiec.
Stan klęski żywiołowej jest jednym z trzech konstytucyjnie określonych stanów nadzwyczajnych, do których należą jeszcze stan wojenny i wyjątkowy. „Stan klęski żywiołowej różni się (…) od pozostałych stanów nadzwyczajnych tym, że nie zostaje wywołany konfliktami czy napięciami społecznymi, a czynnikami uzasadniającymi jego wprowadzenie są zdarzenia związane z działaniem sił natury albo awarie techniczne”. Wystąpienie klęski żywiołowej nie zawsze prowadzi do ogłoszenia stanu nadzwyczajnego.
2.2. Definicja katastrofy naturalnej
W polskim prawie przez katastrofę naturalną rozumie się „zdarzenie związane z działaniem sił natury, w szczególności wyładowania atmosferyczne, wstrząsy sejsmiczne, silne wiatry, intensywne opady atmosferyczne, długotrwałe występowanie ekstremalnych temperatur, osuwiska ziemi, pożary, susze, powodzie, zjawiska lodowe na rzekach i morzu oraz jeziorach i zbiornikach wodnych, masowe występowanie szkodników, chorób roślin lub zwierząt albo chorób zakaźnych ludzi albo też działanie innego żywiołu”. Katastrofa naturalna może być także spowodowana działaniem terrorystycznym.
W „Słowniku terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego” termin katastrofa naturalna otrzymuje lapidarne objaśnienie: żywiołowa klęska typu: powódź, posucha, pożar, trzęsienie ziemi i morza, atak szarańczy, itp.. W tym samym słowniku omawiany termin pojawia się przy definicji katastrofy ekologicznej, która zostaje wyjaśniona jako trwałe zniszczenie lub uszkodzenie dużego obszaru środowiska przyrodniczego, o negatywnym wpływie na zdrowie, a nawet życie ludzi. Można rozróżnić katastrofy wywołane przez ludzi (antropogeniczne) oraz katastrofy naturalne (nieantropogeniczne) - spowodowane przez czynniki bardziej niezależne od człowieka.
2.3. Najczęstsze katastrofy naturalne występujące w Polsce
2.3.1. Pożary
W „Multimedialnej nowej encyklopedii powszechnej PWN” pożar zostaje zdefiniowany jako proces spalania, który zachodzi bez kontroli poza miejscem do tego przeznaczonym i przynosi straty materialne. Podczas pożaru pojawiają się takie czynniki szkodliwe jak: dym, wybuchy, toksyczne produkty spalania, wzrost temperatury, co w konsekwencji prowadzi często do naruszenia konstrukcji budynków i urządzeń oraz innych strat materialnych. Pożar powstaje przez dostarczenie bodźca energetycznego do miejsca, w którym znajdują się palne materiały, konieczna jest obecność tlenu lub innego utleniacza. Zawiązaniu się pożaru służy nagromadzenie sporej ilości materiałów palnych oraz nieprzestrzeganie przepisów o ostrożności. Zagrożenie pożarowe jest większe w okresie upałów i suszy. Wszystkie pożary, ze względu na miejsce powstania, można podzielić na: zewnętrzne, wewnętrzne oraz przestrzenne.
Do najczęstszych przyczyn pożarów należą: lekceważenie przepisów ochrony przeciwpożarowej, niezachowanie ostrożności przy posługiwaniu się ogniem (w tym wypalanie traw) i substancjami łatwopalnymi, nieprawidłowe magazynowanie substancji niebezpiecznych, samozapalenie, wady urządzeń instalacji elektrycznych oraz grzewczych, posługiwanie się prowizorycznymi urządzeniami grzewczymi, wyładowania atmosferyczne, umyślne podpalenia. Pożar niesie ze sobą poważne konsekwencje, do jego skutków należy zaliczyć: zagrożenie życia i zdrowia ludzi i zwierząt, straty materialne (w tym utrata dorobku całego życia), katastrofę ekologiczną, konieczność ewakuacji (ludzi, zwierząt oraz w miarę możliwości mienia) z zagrożonego terenu, utrudnienia w transporcie, przerwanie procesów technologicznych.
2.3.2. Susze
Susza ma miejsce wówczas, kiedy na danym terenie występuje długotrwały niedostatek opadów lub ich całkowity brak. Stan ten powoduje poważne zachwianie równowagi wodnej, czego skutkiem jest deficyt wody, uszkodzenie lub zniszczenie upraw, zmniejszenie i wyczerpanie zasobu wód podziemnych oraz wilgoci w glebie. Susza pojawia się, gdy transpiracja i parowanie przez dłuższy czas są wyższe niż opady. Jest ona największym zagrożeniem dla rolnictwa niemal na całym świecie. Można wyróżnić cztery podstawowe rodzaje suszy:
stała - występuje na obszarze o bardzo suchym klimacie, tutejsza roślinność przystosowała się do braku wody, natomiast uprawy rolne uzależnione są od regularnego, sztucznego nawadniania;
okresowa - pojawia się na obszarach o klimacie z porami wilgotną i suchą, uprawia się tu rośliny plonujące w porze wilgotnej;
nieprzewidywalna - spowodowana nietypowym na danym terenie brakiem opadów, może pojawić się niemal na całym świecie, ale najczęściej w klimacie wilgotnym i półwilgotnym, najczęściej jest krótkotrwała;
niewidoczna - występuje głównie porą letnią, wówczas wysokie temperatury powietrza zwiększają parowanie i transpirację, a deszcze nie rekompensują strat wody, w rezultacie można zaobserwować zmniejszone plony.
W „Multimedialnej nowej encyklopedii powszechnej PWN” susza zostaje określona jako długotrwały okres z dużym niedoborem lub całkowitym brakiem opadów atmosferycznych, występuje najczęściej w półroczu letnim. Wyróżniono tu dwa rodzaje suszy: atmosferyczną - długotrwały okres braku lub niedoboru opadów, połączony z występowaniem wysokich temperatur oraz suszę glebową, cechującą się niedostateczną zawartością wody w glebie przy dużej transpiracji, czego efektem jest usychanie roślin (susza glebowa to następstwo suszy atmosferycznej). Susza to zjawisko rozwijające się powoli, często trudno dokładnie wyznaczyć zakres jej oddziaływania oraz przedział czasowy. Susza powoduje wzrost zagrożenia pożarowego oraz ekologicznego. Zmniejszenie zasobów wód pociąga za sobą konsekwencje dla środowiska naturalnego, gospodarki, rolnictwa. Wpływ na wystąpienie suszy ma nie tylko przyroda, ale i człowiek, np. poprzez naruszenie naturalnych ekosystemów wodnych, niewłaściwe zabiegi melioracyjne.
Polska to kraj o ubogich zasobach wodnych. Suszę odnotowuje się raz na 4 do 7 lat. Zmiany klimatyczne powodują, że susze mogą pojawiać się w okresie wiosennym. Suszy najczęściej towarzyszą upały. Do najczęstszych konsekwencji wystąpienia suszy należy zaliczyć: straty w rolnictwie związane z przesuszeniem gleby i wydatnym zmniejszeniem plonów, zwiększenie groźby pożarów na skutek wysuszenia ściółki leśnej, wielkoobszarowe pożary lasów, które zagrażają pobliskim zabudowaniom, powodują straty materialne, czasem katastrofę ekologiczną oraz utrudniają korzystanie z pobliskich dróg, niski poziom wody w rzekach ogranicza możliwość jej użycia do celów gaśniczych, obniżenie poziomu wód, niedobór lub brak wody w studniach, konieczność dowozu wody dla ludności, co wiąże się z dodatkowymi kosztami, niski poziom wód ściekowych może wywołać skażenie środowiska, towarzyszące suszy upały mogą uszkodzić drogi i linie kolejowe, co w konsekwencji prowadzi do wypadków komunikacyjnych.
2.3.3. Powodzie
Powódź można zdefiniować jako ekstremalny przypadek wezbrania (podniesienia stanu wody w rzece), który staje się przyczyną zniszczenia środowiska, mienia oraz infrastruktury, mogący spowodować śmierć ludzi i zwierząt. Szerzej rozbudowana definicja pojawia się w „Multimedialnej nowej encyklopedii powszechnej PWN” i brzmi ona następująco: „zalanie przez wodę terenów, zazwyczaj nadbrzeżnych, powodujące szkody gospodarcze i społeczne; przyczynami powodzi bywają bądź obfite i długotrwałe opady deszczu (powódź opadowa), bądź nagły spływ wód roztopowych (p. roztopowa); dodatkowo potęgują powódź zatory lodowe i śryżowe (p. zatorowa); (…) powódź może być wywołana także krótkotrwałą silną ulewą (tzw. oberwanie chmury) lub działaniem sztormów morskich (p. sztormowa)”. W innym miejscu można przeczytać, że powódź powstaje głównie na skutek wezbrania cieku wodnego, wyraźnego podniesienia stanu wody w morzu, może być także wywołana awarią urządzeń piętrzących wodę. Na terytorium naszego kraju występują najczęściej powodzie opadowe (szczególnie w górach i na wyżynach) oraz roztopowe (głównie na obszarach nizinnych), czasem tworzą się zatory lodowe (np. na Wiśle). Brak regularności w częstotliwości występowania powodzi. Wezbrania katastrofalne w skutkach są wynikiem nałożenia się dwóch niekorzystnych układów: warunków pogodowych i stosunków retencyjnych dorzecza. Komitet Gospodarki Wodnej Państwowej Akademii Nauk uznał, że wezbrania przynoszące szkody powodziowe pojawiają się w naszym kraju przeciętnie co 3 - 3,5 roku.
Obok naturalnych przyczyn powstawania powodzi dużą rolę odgrywają czynniki antropogeniczne. Człowiek, zagospodarowując tereny dorzeczy, zastępując lasy gruntami ornymi czy pastwiskami, zakłóca w ten sposób naturalny obieg wody. Niekorzystny wpływ mają nieprawidłowe zabiegi melioracyjne, na skutek osuszania bagien i torfowisk zmniejszeniu uległa retencja wielu dorzeczy. Do nieracjonalnych działań należy osadzanie wałów przeciwpowodziowych zbyt blisko koryta rzeki, by móc wykorzystać doliny do innych celów. Regulacja rzeki poprzez pogłębianie koryta powoduje większy spadek i szybszy przepływ wody, co paradoksalnie może zwiększyć zagrożenie powodziowe.
Powódź jest zjawiskiem brzemiennym w następujące skutki: zagrożenie zdrowia oraz życia ludzi i zwierząt, straty materialne w mieniu prywatnym oraz w infrastrukturze (zniszczone/uszkodzone budynki, drogi, mosty), zalane pola uprawne, szamba, wysypiska śmieci, skażenie gleby i wody, przedostanie się do środowiska niebezpiecznych substancji chemicznych, zagrożenie epidemią takich chorób jak m.in.: czerwonka, dur brzuszny, salmonelloza, tężec, nieprzejezdność szlaków komunikacyjnych, co powoduje utrudniony dojazd dla pojazdów specjalnych takich jak karetki pogotowia, policja, straż pożarna, uwolnienie chorobotwórczych bakterii z zalanych cmentarzy, zniszczone/uszkodzone urządzenia i obiekty chroniące przed powodzią, trudności w zaopatrywaniu w wodę pitną.
2.3.4. Wyładowania atmosferyczne
Wyładowania atmosferyczne tworzą się w chmurach burzowych, gdzie znajdują się mechanizmy separacji ładunków elektrycznych, to skutkuje wyładowaniami w obrębie chmur oraz między chmurami a powierzchnią naszej planety. Wyładowania atmosferyczne, choć bezpośrednio nie przynoszą klęsk żywiołowych, mogą jednak powodować pożary lasów, budynków, zakłócać działania niektórych urządzeń, stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia i życia osób (w tym śmiertelne porażenia).
2.3.5. Silne wiatry
Wiatr to poziomy ruch powietrza względem powierzchni ziemi. Powstaje on w atmosferze w wyniku oddziaływania sił tworzących się w niejednorodnym polu ciśnienia. Do oceny prędkości wiatru używa się skali opracowanej przez F. Beauforta. Przyczyną wiatru jest niejednakowy rozkład ciśnienia na powierzchni ziemi. Im większa różnica ciśnień między dwoma punktami i mniejsza odległość między nimi, tym większą prędkość ma wiatr.
Polska leży w strefie klimatu umiarkowanego, w której tworzą się lokalne wiatry (np. górskie), wichury oraz trąby powietrzne. Najbardziej typowym zjawiskiem jest wichura, która może wystąpić na terenie całego kraju i spowodować katastrofalne skutki w postaci zniszczeń gospodarstw (głównie zerwanie dachów), uszkodzeń linii wysokiego napięcia, utrudnień na drogach, a nawet ofiar śmiertelnych. Szczególnie niebezpieczne zagrożenie stanowi trąba powietrzna - silny wir o prędkości przemieszczania się 8 - 11 m/s. Trąba przyjmuje postać ciemnego leja, który zwęża się ku dołowi i dochodzi do powierzchni ziemi. Ogromna siła ssąca, która się wyzwala, porywa samochody, ludzi, dachy, wyrywa drzewa z korzeniami i przenosi na znaczne odległości. W Polsce trąby powietrzne tworzą się latem, od czerwca do lipca, co roku można odnotować kilka zjawisk tego typu.
Silne wiatry typu wichury czy trąby powietrzne są trudne do przewidzenia. Praktycznie nie można się im przeciwstawić i zatrzymać żywiołu, można jedynie minimalizować skutki zagrożenia poprzez ostrzeganie o nadciągających silnych wiatrach i informowanie o zasadach zachowania podczas ich wystąpienia. Silne wiatry mogą spowodować następujące skutki: zagrożenie życia i zdrowia ludzkiego, uszkodzenia budynków (głównie dachów), zerwanie linii wysokiego napięcia (przerwy w dostawie energii elektrycznej), niedrożność dróg spowodowaną wiatrołomami, co utrudnia działania służb ratowniczych, awarie w zakładach pracy, przerwy w kursowaniu pociągów, autobusów, zakłócenia w lotach, zniszczenia upraw, katastrofy budowlane i morskie.
2.3.6. Wstrząsy sejsmiczne
Trzęsienie ziemi powstaje wskutek nagłego przemieszczenia się mas skalnych w obrębie skorupy ziemskiej, co powoduje wytworzenie drgań rozchodzących się w postaci fal sejsmicznych. Fale te po dojściu do powierzchni dają się odczuć jako wstrząsy. W. Mizerski wyróżnia trzy typy trzęsień ziemi, z czego w Polsce zachodzą dwa: zapadowe oraz tektoniczne. Wstrząsy tektoniczne tworzą się na skutek nagłego rozładowania naprężeń zgromadzonych w skałach. Natomiast wstrząsy zapadowe powstają w rezultacie osiadania stropów skalnych nad pustą przestrzenią przy powierzchni skorupy ziemskiej. Trzęsienia zapadowe spowodowane są czynnikami naturalnymi bądź działalnością człowieka, w tym eksploatacją górniczą (tąpnięcia, wstrząsy indukowane).
Wstrząsy sejsmiczne występujące na terenie Polski zazwyczaj są słabe i mają charakter zapadowy. Najgroźniejsze trzęsienia to te wywołane osiadaniem stropów wyrobisk górniczych, zachodzą m.in. na obszarze Górnośląskiego Zagłębia Węglowego i Lubińsko - Głogowskiego Okręgu Miedziowego. Takie tąpnięcia mogą spowodować szkody na powierzchni, jednak najbardziej niebezpieczne są dla górników. Trzęsienia zapadowe mogą być także rezultatem osiadania stropów jaskiń krasowych (ma to miejsce na Wyżynie Krakowsko - Częstochowskiej), a także próżni w obrębie formacji solnych (na Pomorzu).
Na terenie naszego kraju trzęsienia ziemi mogą skutkować: zagrożeniem życia oraz zdrowia ludzi i zwierząt, uszkodzeniem budynków, infrastruktury drogowej, kolejowej, sieci ciepłowniczych, wodociągowych, kanalizacyjnych, gazowych i telekomunikacyjnych, ponadto uszkodzeniem linii wysokiego napięcia.
2.3.7. Osuwiska ziemi
Poprzez termin osuwisko należy rozumieć „szybkie zsuwanie się mas skalnych po stoku pod wpływem siły ciężkości, także nazwa nagromadzonego w ten sposób materiału skalnego (…). Warunkiem powstawania osuwiska jest duże nachylenie stoku i odpowiednia budowa geologiczna”. Bezpośrednią przyczynę osunięcia ziemi stanowi najczęściej podcięcie stoku przez rzekę, kipiel morską, zwietrzenie skał, nasiąknięcie wodą, trzęsienie ziemi lub działalność człowieka. W wyniku osunięcia się ziemi mogą zostać naruszone lub ulec całkowitemu zniszczeniu konstrukcje budynków, osuwiska powodują zniszczenie infrastruktury drogowej i sieci przesyłowych różnego typu, stanowią zagrożenie dla życia i zdrowia ludzkiego.
2.4. Definicja awarii technicznej
W ustawie o stanie klęski żywiołowej pojawia się następująca definicja awarii technicznej: „gwałtowne, nieprzewidziane uszkodzenie lub zniszczenie obiektu budowlanego, urządzenia technicznego lub systemu urządzeń technicznych powodujące przerwę w ich używaniu lub utratę ich właściwości”. Awaria techniczna może być także wywołana działaniem terrorystycznym. Po wystąpieniu awarii technicznej, w uzasadnionych przypadkach, może zostać ogłoszony na danym terenie stan klęski żywiołowej.
2.5. Wybrane rodzaje awarii technicznych
2.5.1. Katastrofa budowlana
Katastrofa budowlana ma miejsce wówczas, kiedy dochodzi do zniszczenia obiektu budowlanego lub jego części, w tym m. in. konstrukcyjnych elementów rusztowań.
Najczęstsze przyczyny powstania katastrofy budowlanej to: zły stan techniczny budynku, błędy w jego projekcie i podczas budowy, wybuchy wewnątrz budynku, zastosowanie w wykonawstwie materiałów niedopuszczonych do tego celu, także przyczyny naturalne: obsunięcia ziemi, powodzie, pożary, niebezpieczne warunki meteorologiczne (długotrwałe mrozy, upały, intensywne opady śniegu, silne wiatry), wahający się poziom wód gruntowych. Katastrofa budowlana stanowi zagrożenie dla życia oraz zdrowia ludzi znajdujących się w obiekcie lub w jego pobliżu, skutkuje dużymi stratami materialnymi, zniszczeniem budynków mieszkalnych oraz użyteczności publicznej, może dojść do powodzi wskutek uszkodzenia wału przeciwpowodziowego, także do pożaru lub skażenia środowiska w wyniku uszkodzenia urządzeń zawierających substancje niebezpieczne.
2.5.2. Awaria techniczna sieci energetycznej
Awarie techniczne tego typu są najczęściej wywołane samoistnymi uszkodzeniami elementów sieci, oddziaływaniem czynników pogodowych lub działaniem osób trzecich. Przerwy w dostawie energii elektrycznej powodują zakłócenia w ogólnym funkcjonowaniu społeczeństwa, w działaniu zakładów pracy i administracji publicznej. „Najgroźniejszym zdarzeniem mogą być rozległe awarie systemu typu „blackout” i zmasowane awarie sieci elektroenergetycznej, które powodują niesprzyjające czynniki pogodowe (klęski żywiołowe), powodujące poważne zakłócenia w dostawach energii elektrycznej na większych obszarach”. Do najczęstszych przyczyn wystąpienia awarii systemu energetycznego należą czynniki pogodowe typu huragany, intensywne opady śniegu, powódź, szadź osadzająca się na drutach. Rozległa awaria systemowa może być rezultatem bardzo niskich temperatur bądź stanu głębokiego deficytu mocy w systemie elektroenergetycznym. Awaria może także zaistnieć w wyniku uszkodzenia czy zaburzenia działania systemu telekomunikacyjnego, informatycznego, monitorowania, sterowania bądź ataku terrorystycznego.
Awaria systemu energetycznego skutkuje zakłóceniami w funkcjonowaniu społeczności objętych tą awarią - przerwy w dostawie prądu powodują m.in. przerwy w dostarczaniu wody, brak oświetlenia ulic i groźbę wypadków, przerwy w kursowaniu komunikacji elektrycznej, zatrzymanie procesów technologicznych. Opisywane awarie przynoszą ogromne straty materialne w infrastrukturze technicznej systemu energetycznego, na których usuniecie trzeba ponieść wysokie koszty. Ponadto pojawiają się utrudnienia w prowadzeniu działań ratowniczych, wyłączeniu ulegają systemy ochrony obiektów.
2.5.3. Awaria techniczna sieci gazowej
Awaria tego typu może zaistnieć na skutek: błędów człowieka - uszkodzeń sieci podczas prowadzenia prac ziemnych oraz podczas obsługi sieci gazowej, złego ogólnego stanu technicznego sieci, korozji gazociągu, niekorzystnych warunków atmosferycznych, kradzieży gazu lub elementów sieci, ataków terrorystycznych.
Awaria sieci gazowej powoduje: niebezpieczeństwo dla zdrowia oraz życia ludzi (możliwe wybuchy), straty materialne, zagrożenie dla środowiska, zakłócenia pracy zakładów przemysłowych, przerwy w dostawie gazu do osób prywatnych, problemy z ogrzewaniem budynków.
2.5.4. Awaria techniczna sieci wodnej
Taka awaria może powstać na skutek zakłócenia funkcjonowania ujęć wody, magistrali i rurociągów, wówczas nastąpią przerwy w dostawach wody do osób prywatnych i zakładów pracy. Awaria techniczna zasilania w wodę może być dwojakiego rodzaju:
awaria dużych ujęć wody, magistrali i rurociągów, która powoduje pozbawienie wody na dużych obszarach;
awaria w głównych ciągach komunikacyjnych, skutkująca utrudnieniami w ruchu na drogach miejskich oraz wojewódzkich.
Do najczęstszych przyczyn powstania awarii należą błędy człowieka, niekorzystne warunki pogodowe (głównie silne mrozy) oraz awarie urządzeń w ujęciach wody. Ponadto do awarii przyczyniają się dłuższe przerwy w dostawach energii elektrycznej, skażenie wody w zbiornikach, z których jest ona czerpana oraz (rzadziej) ataki terrorystyczne.
Awarie techniczne zasilania w wodę skutkują: zagrożeniem dla życia oraz zdrowia ludzi, koniecznością dostaw wody do ludności, utrudnieniami w gaszeniu ewentualnych pożarów, obniżeniem stanu sanitarno - higienicznego, katastrofami ekologicznymi na skutek uwalniania się chloru w oczyszczalniach ścieków, uszkodzeniem lub wyłączeniem z ruchu odcinków dróg, na które wypływa woda, ogólnymi stratami materialnymi.
2.5.5. Awaria techniczna sieci ciepłowniczej
O awarii technicznej sieci ciepłowniczej można mówić wtedy, gdy wystąpi nieplanowana, długotrwała (powyżej 8 godz.) przerwa w dostawach ciepła. Najtragiczniejsze skutki takiej awarii pojawią się podczas silnych mrozów.
Przyczyny wystąpienia awarii technicznej sieci ciepłowniczej to: zły stan ogólny urządzeń ciepłowniczych, korozja, uszkodzenie rurociągów podczas robót ziemnych, wady materiałowe rur przesyłowych, silny mróz, sabotaż, kradzież elementów sieci, zalanie sieci wodami gruntowymi, niekorzystne oddziaływanie substancji chemicznych oraz prądów wodnych.
Awaria sieci ciepłowniczej skutkuje: zakłóceniem działania zakładów przemysłowych, przerwami w dostawach ciepła do osób prywatnych (wzrost zachorowalności głównie zimną), trudnościami z ogrzaniem budynków typu: szpitale, szkoły, domy pomocy społecznej, ważne urzędy, zagrożeniem dla ludzi na skutek poparzenia (zwłaszcza zimną), stratami materialnymi na różnych płaszczyznach.
E. Ura, Klęska żywiołowa. Stan nadzwyczajny a sytuacja nadzwyczajna (szczególna), [w:] Zarządzanie kryzysowe w administracji publicznej, red. J. Kisielnicki, A. Letkiewicz, K. Rajchel, E. Ura, Warszawa 2010 s. 113.
Popularna encyklopedia powszechna, t.8, Kraków 1995, s. 164.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, dz. cyt., s. 53.
R. Paczuski, Klęski żywiołowe [w:] Wielka encyklopedia prawa, red. E. Smoktunowicz, C. Kosikowski, Wyd. Prawo i Praktyka Gospodarcza, Białystok - Warszawa 2000, s. 336.
Ustawa z dn. 18 kwietnia 2002 roku o stanie klęski żywiołowej, art. 4 i 5.
Szerzej na temat stanu nadzwyczajnego m.in. w: M. Brzeziński, Stany nadzwyczajne w polskich konstytucjach, Warszawa 2007 oraz K. Eckhardt, Problem zakresu konstytucjonalizacji instytucji stanu nadzwyczajnego - uwagi ogólne, [w:] Studia z prawa konstytucyjnego, red. J. Posłuszny, J. Buczkowski, K. Eckhardt, Przemyśl - Rzeszów 2009.
E. Ura, dz. cyt., s. 120.
Stan nadzwyczajny może być wprowadzony w sytuacji, kiedy likwidacja kryzysu lub ograniczenie jego skutków nie są możliwe przy zastosowaniu zwykłych środków prawnych. Stan nadzwyczajny znosi niektóre prawa obywatelskie. Wprowadzenie stanu wyjątkowego ze względu na klęskę żywiołową nakłada pewne obowiązki świadczeń osobistych i rzeczowych.
Ustawa z dn. 18 kwietnia 2002 roku o stanie klęski żywiołowej, art. 3.1.2) oraz 3.2.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, dz. cyt., s. 51.
j.w.
Multimedialna nowa encyklopedia powszechna PWN, Warszawa 1999.
Na temat ochrony przeciwpożarowej zwięźle w S. Pikulski, Podstawowe zagadnienia bezpieczeństwa publicznego, [w:] Prawne i administracyjne aspekty bezpieczeństwa osób i porządku publicznego w okresie transformacji ustrojowo - gospodarczej, red. W. Bednarek, S. Pikulski, Wyd. Uniwersytetu Warmińsko - Mazurskiego, Olsztyn 2000, s. 103.
Plan reagowania kryzysowego województwa pomorskiego, Wydział Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego, Gdańsk 2008, s. 24, dostęp w Internecie na www.uw.gda.pl/download_attach_tachmet_175446596149142c8784895.pdf.
Encyklopedia Britannica. Edycja polska, red. W. Wolarski, t. 41, Kurpisz, Poznań 2004, s. 241.
Marek H., Współczesne zagrożenia naturalne Polski w świadomości społeczeństwa, na przykładzie reprezentatywnej grupy mieszkańców miasta Rybnika i powiatu rybnickiego (woj. śląskie), s. 37, dostęp w Internecie na www.seminarium.21/edu.pl/ks/5/0004%20MAREK.pdf.
Plan reagowania kryzysowego województwa pomorskiego, dz. cyt., s. 13.
E. Bajkiewicz - Grabowska, Z. Mikulski, Hydrologia ogólna, PWN, Warszawa 2007, s. 177.
MNEP PWN.
A. Drab - Kurowska, Zagrożenia środowiska powodowane przez człowieka, [w:] Gospodarka a środowisko i ekologia, red. W. Małachowski, CeDeWu, Warszawa 2007, s. 158 - 159.
Plan reagowania kryzysowego województwa pomorskiego, dz. cyt., s. 9.
MNEP PWN.
Meteorologia i klimatologia, red. K. Kożuchowski, PWN, Warszawa 2005, s. 133.
H. Lorenc, Wiatr w Polsce jako element zagrożenia, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, 2005, dostęp w Internecie na WWW.imgw.pl/internet/zz/zz_xpages/klimat/klimat_pliki/archiwum/klimat_29012005.html.
Plan reagowania kryzysowego województwa pomorskiego, dz. cyt, s. 11.
W. Mizerski, Geologia dynamiczna, PWN, Warszawa 2006, s. 270, 276.
M. Graniczny, W. Mizerski, Katastrofy przyrodnicze, PWN, Warszawa 2007, s. 18 - 19.
Plan reagowania kryzysowego województwa pomorskiego, dz. cyt, s. 38.
MNEP PWN.
Ustawa z dn. 18 kwietnia 2002 roku o stanie klęski żywiołowej, art. 3.1.3).
Podrozdziały 2.5.1. do 2.5.5. (włącznie) powstały w oparciu o Plan reagowania kryzysowego województwa pomorskiego, dz. cyt., s. 32 - 36.
Plan reagowania kryzysowego województwa pomorskiego, dz. cyt., s. 33.