CYKL PŁCIOWY
OKRESOWO POWTARZAJĄCE SIĘ ZMIANY BUDOWY
I FUNKCJI POSZCZEGÓLNYCH ODCINKÓW UKŁADU ROZRODCZEGO ZACHODZĄCE U OSOBNIKÓW DOJRZAŁYCH PŁCIOWO.
- JAJNIKI
- MACICA
- JAJOWODY
- POCHWA
Cel :
przygotowanie ustroju kobiety do podjęcia
funkcji rozrodczych.
REGULACJA :
- podwzgórze - przysadka - jajnik / mechanizm sprzężeń
zwrotnych dodatnich, ujemnych, długa, krótka pętla/.
- mechanizmy lokalne
Cyberniny - niesterydowe substancje wydzielane przez
komórkę lub grupy komórek wpływające na
funkcje komórek sąsiednich bez pośrednictwa
krwi. W przypadku jajnika modyfikują odpowiedź
na gonadotropiny.
- inhibina
- OMI czynnik hamujący dojrzewanie owocytów
/ profaza I podziału mejotycznego/
- czynnik hamujący luteinizację
- czynnik hamujący przyłączanie lutropiny
Zjawisko parakrynii - lokalne działanie substancji; auto, ultra.
BUDOWA ŻEŃSKIEGO UKŁADU PŁCIOWEGO
1) wewnętrzne narządy płciowe
jajniki
macica
pochwa
2) zewnętrzne narządy płciowe
wargi sromowe mniejsze, większe
łechtaczka
przedsionek pochwy
gruczoły przedsionkowe
Funkcje
1) germinalna
2) hormonalna
Miejsce zapłodnienia komórki jajowej przez plemnik oraz rozwoju nowego organizmu.
Umożliwia odbycie prawidłowego porodu.
STRUKTURA JAJNIKA
- nabłonek powierzchniowy
- błona biaława
- kora / warstwa miąższowa/
- rdzeń / warstwa naczyniowa/
KORA
- zrąb łącznotkankowy / funkcje podporowe,
ogólnometaboliczne, wytwarzanie hormonów/
- pęcherzyki jajnikowe
KRYTERIA KLASYFIKACJI PĘCHERZYKÓW
- ilość komórek ziarnistych
- wygląd komórek ziarnistych
- obecność jamki
PĘCHERZYKI PRIMORDIALNE
- od około 16 tyg. ciąży
- cały okres rozrodczy
- warstwa korowa
- komórka jajowa otoczona komórkami pregranulozy
PĘCHERZYKI PIERWOTNE
- ok. 1000 pęcherzyków rozpoczyna rozwój 180-150
dni przed danym cyklem
- komórki otaczające przybierają kształt sześcienny
i rozpoczynają wydzielanie mukopolisacharydów
- komórka jajowa powiększa się
GDF, BMP15
PĘCHERZYKI WTÓRNE
- namnażanie się komórek ziarnistych - kilka warstw
- synteza glikoprotein przez komórkę jajową
i powstanie osłonki przejrzystej
- powiększenie komórki jajowej
- organizacja zrębu pojawienie się komórek
tekalnych
- pęcherzyki wtórne przemieszczają się w kierunku
rdzenia
PĘCHERZYKI ANTRALNE
- pojawienie się płynu / centralnie; miedzy komórkami
ziarnistymi /
- płyn zawiera substancje produkowane przez
komórki ziarniste
- rozwój pęcherzyków antralnych trwa około 65 dni do
fazy gonadotropowo zależnej
PCHERZYK DOJRZAŁY - GRAAFA
- owocyt II rzędu / zahamowany w metafazie II podziału
mejotycznego/, wielkość 16 -22 mm
- osłonka przejrzysta - frakcje glikoproteinowe ZP1,ZP2, ZP3 -
aktywność receptorowa umożliwiająca rozpoznanie
i przyłączanie plemników
- płyn pęcherzykowy - chłonka / kw. hialuronowy, estrogeny,
androgeny, OMI - plipeptyd wytwarzany przez komórki
pęcherzykowe/.
- wzgórek jajonośny
- osłonka pęcherzyka / warstwa wewnętrzna i zewnętrzna/
DOJRZEWANIE KOMÓRKI JAJOWEJ
* cytoplazmatyczne
* błonowe
* kortykalne
* jądrowe
ROZWÓJ PĘCHERZYKA - CZYNNIKI
* FSH
* estradiol
* aktywina
* IGF
* VEGF
* inhibina
* EGF, FGF
REKRUTACJA
- z puli wolno rosnących pęcherzyków antralnych ok.30
wchodzi na drogę rozwoju zależną od gonadotropin
- odpowiedni poziom FSH
- przekroczony próg wrażliwości na FSH
SELEKCJA
- dokonuje się między 1 a 5 dc pod wpływem FSH
- wybranie z puli pęcherzyków wzrastających jednego,
który uzyskuje czynnościową dominację / najwyższe
stężenie FSH i estradiolu /.
- dokonuje się ponieważ zarekrutowane pęcherzyki
mają różną wrażliwość na gonadotropiny; jeden
osiąga najwyższą
- najwyższy indeks mitotyczny komórek ziarnistych.
DOMINACJA
- jeden pęcherzyk (dominujący) uzyskuje czynnościową
przewagę i kontroluje dalszy rozwój.
GONADOLIBERYNA / LULIBERYNA, GnRH, LHRH/
- dekapeptyd / prohormon GAP/
- podwzgórze okolica podstawno- przyśrodkowa /jądro
łukowate/, przedwzrokowa.
- wydzielanie
* pulsacyjne- generator pulsów sterowany wewnętrznie
samoistna czynność 1 puls/60 min.
* wpływ
- neuronów ukł. monoaminoergicznego /Na,Ad,Ser,Do,GABA/
- neuronów peptydergicznych /endorfiny/
- ośrodków ponadpodwzgórzowych /szyszynka/
- bodźce ze śr. zewnętrznego przekazywane przez
neurony α adrenergiczne
- sterydów płciowych /mech. sprzężeń zwrotnych/
SPRZĘŻENIE ZWROTNE
- estrogeny - ujemne : zmniejszenie częstotliwości pulsów GnRH
f. pomiesiączkowa- 60-90 min.
f. przedmiesiączkowa-120-130 min.
synergistycznie z progesteronem
- dodatnie ma znaczenie w regulacji jajeczkowania,
występuje po uzyskaniu dojrzałości płciowej,
znaczenie progesteronu
- testosteron, DHT hamują uwalnianie GnRh, Gn.
Ciągłe podawanie E lub T hamuje wydzielanie Gn. Jest to działanie na poziomie podwzgórza i przysadki. Regulacja w dół - wysycenie receptorów.
U kobiet przy dalszym podawaniu E przysadka zaczyna odpowiadać na egzogenny GnRH wyrzutem Gn.
GONADOTROPINY
- glikoproteiny; podjednostki:
alfa- autonomicznie
beta- podlega regulacji wydzielania /E/
- swoistość działania
- limituje syntezę Gn
- gonadotropy 5-10% LH, FSH
- wydzielanie - stałe / toniczne/
- cykliczne
- pulsacyjne
* Gonadoliberyna
* Inhibiny, aktywina, jajnikowe czynniki wzrostu /FGF/
* Prolaktyna
* Sprzężenie zwrotne ze sterydami
W okresie prepubertalnym sekrecja FSH jest większa niż LH
/brak pulsacyjnego wydzielania/.
W miarę zbliżania się do pokwitania sekrecja LH zwiększa się.
DZIAŁANIE
FSH * wzrost pęcherzyków
* synteza estradiolu /aktywność aromatazy/
* receptory dla LH
LH * dojrzewanie pęcherzyka jajnikowego
/synteza androgenów/
* jajeczkowanie
* znosi działanie OMI
* powstanie, czynność c. żółtego
FAZA FOLIKULARNA
- stopniowe zwiększanie stężenia FSH pod wpływem
GnRH
- wzrost pęcherzyka jajnikowego
- wzrost stężenia estradiolu / konieczne LH/
- wzrost liczby rec. dla LH
- hamowanie wydzielania FSH /ujemne sprzężenie/
- wyrzut LH /pik E -200 pg/ml, dodatnie sprzężenie /
- owulacja 24-36h
FAZA LUTEALNA
- rozpoczyna się z chwilą powstania ciałka żółtego
/płyn pęcherzykowy zawiera substancje hamującą
luteinizację/
- wzrost stężenia progesteronu hamuje wydzielanie LH,
powoduje zanik ciałka żółtego
- spadek stężenia estrogenów, progesteronu
i pobudzenie przysadki i podwzgórza
OWULACJA
Mechanizm związany z pęknięciem pęcherzyka jajnikowego
i uwolnieniem komórki jajowej.
Uczestniczą w nim czynniki hormonalne, enzymatyczne, wzrostowe indukowane przez LH
* nasila syntezę PG
* aktywacja enzymów proteolitycznych
* rozpoczyna luteinizację
Wyrzut LH poprzedzający pęknięcie pęcherzyka /24-36h/
- wzrost aktywności kolagenazy
- aktywatory plazminogenu
- wzrost hialuronidazy
- skurcz kom. mięśniowych w-wy zewn. osłonki
Kończy się I podz. redukcyjny / uwolnienie I c.kierunkowego/;
owocyt II rz.
CIAŁKO ŻÓŁTE
- gruczoł dokrewny powstały po owulacji
* zanika błona podstawowa m. kom. ziarnistymi i tekalnymi
* naczynia penetrują do wnętrza /c.żółte krwotoczne/
* komórki ziarniste uzyskują dostęp do substratu /cholesterol/
* komórki pęcherzykowe - komórki luteinowe właściwe /P/
* komórki osłonki - komórki paraluteinowe /E/
- przebudowa dokonuje się po wpływem LH
- funkcje
* produkcja: P, E, A, inhibiny, relaksyny, wazopresyny,oksytocyny
* zmiany w błonie śluzowej macicy umożliwiające zagnieżdzenie
zarodka, stworzenie odpowiednich warunków do wczesnego
rozwoju zarodka
- ciałko żółte
* menstruacyjne /miesiączkowe, rzekome/ - 14 dni
* ciążowe / do 3 m-ca ciąży, HCG/
- luteoliza /zm. wsteczne, PG, estrogeny/
PRODUKCJA PROGESTERONU
* ciałko żółte 25-50 mg
* syncytiotrofoblast 250 mg
* nadnercza 1 mg
faza folikularna 0,03 ng/ml
faza lutealna 15-25 ng/ml
ATREZJA PĘCHERZYKÓW
6 m.ż. płodoweo 6 mln.
noworodek 2 mln.
1 rok życia 1 mln.
pokwitanie 0,4 mln.
Około 400 cykli w życiu kobiety. Owuluje około 0,1%pęcherzyków .
Większość ulega zanikowi, niezależnie od stadium rozwoju.
Przed pokwitaniem są to pęcherzyki pierwotne.
* zmiany degeneracyjne w kom. jajowej
* zwyrodnienie kom. pęcherzykowych - zastąpienie tk. łaczną,
wnikanie naczyń, włóknienie, blizna.
* przerost kom. w-wy wewn. osłonki - gruczoł śródmiąższowy
ATREZJA
mechanizm
* niewystarczające do podtrzymania wysokiej aktywności
aromatazy stężenie FSH
* redukcja testosteronu do DHT w kom. tekalnych
* DHT nasila apoptozę kom. ziarnistych i powoduje atrezję
pęcherzyków
SYNTEZA HORMONÓW PŁCIOWYCH
Teoria dwóch komórek - wytwarzanie estrogenów jest procesem
złożonym wymagającym współpracy dwóch typów komórek.
* w-wa wewn. osłonki pęcherzyka /ukrwiona/ - synteza A z CH
pod wpływem LH
* kom. pęcherzykowe /dyfuzja/ aromatyzacja A do E pod
wpływem FSH
Komórki tekalne też są zdolne do syntezy E.
Synteza estrogenów limitowana jest aktywnością aromatazy /FSH/ i syntezą androgenów /LH/.
Faza pomiesiączkowa delta5, przedmiesiączkowa delta4. Biosynteza E,A,P może zachodzić we wszystkich komórkach a różnice mają charakter ilościowy a nie jakościowy.
CYKL PŁCIOWY 28 +/- 6 DNI
CYKL MIESIĄCZKOWY/ MENSTRUACYJNY/
Okresowo powtarzające się zmiany budowy i funkcji
w obrębie komórek nabłonka, zrębu i naczyń krwionośnych pod wpływem wydzielanych przez jajnik hormonów.
Celem jest przygotowanie macicy do implantacji oraz stworzenie warunków do prawidłowego rozwoju poimplantacyjnego.
BUDOWA ENDOMETRIUM
- nabłonek jednowarstwowy walcowaty /komórki
bezmigawkowe, migawkowe, gruczoły maciczne/
- zrąb /blaszka właściwa - tk.łączna, naczynia/
Warstwy
- czynnościowa - zbita, gąbczasta
- podstawna /źródło regeneracji całej błony, dna
gruczołów/
FAZY CYKLU MIESIĄCZKOWEGO
- wzrostowa /estrogenowa/
- wydzielnicza /sekrecyjna, luteinowa/
- złuszczania /miesiączkowa/
FAZA WZROSTOWA
- wahania długości, 10-12-14 dni
- zmiany uwarunkowane wydzielaniem estrogenów
- regeneracja bł. śluzowej 1 mm
- mitozy kom. zrębu, kom. gruczołowych
- powstanie rec. dla progesteronu
wydłużanie cew gruczołowych,wzrost kom.tkanki łącznej,substancji m-komórkowej, naczyń krwionośnych, limfatycznych, rozpoczęcie sekrecji
gr. śluzowych.
FAZA WYDZIELNICZA
- stały czas trwania
- zmiany zależne od progesteronu
- dalsze pogrubienie bł. śluzowej
- zmiany w
* zrębie /powiększenie komórek, gromadzenie lipidów,
glikogenu, obrzęk endometrium. Reakcja doczesnowa.
* gruczołach /poszerzenie, skręcenie, produkcja,
wydzielanie substancji śluzowych, zahamowanie mitoz/
* naczyniach /wzrost liczby/
tętnice proste /w.podstawna/,spiralne/w.czynnościowa/
Spadek estrogenów, progesteronu - skurcz, zamknięcie światła t. spiralnych - niedokrwienie w. czynnościowej -
zmiany martwicze.
Tetnice proste niewrażliwe - brak rec. dla estrogenów, progesteronu.
Udział PGF.
FAZA ZŁUSZCZANIA
- rozkurcz t. spiralnych, pękanie ścian naczyń, wylewy
śródśluzówkowe, odrywanie się martwiczo
zmienionych fragmentów w. czynnościowej.
- w. podstawna - źródło regeneracji bł. śluzowej
szyjka, cieśń - brak t. spiralnych
Zmiany w cyklu płciowym
* śluz szyjkowy
* nabłonek pochwy
* temperatura ciała
CYKL MIESIĄCZKOWY
* eumenorroea
* polymenorrhoea
* oligomenorrhoea
* hypermenorrhoea
* metrorrhagia
*menometrorrhagia
ŚLUZ SZYJKOWY
estrogeny - uwodnienie śluzu, przepuszczalny dla plemników
progesteron - zagęszczenie śluzu, nieprzepuszczalny dla
plemników
SKALA INSLERA
* rozwarcie ujścia zewnętrznego
* ilość śluzu
* ciągliwość śluzu
* krystalizacja śluzu
Ocena:
* 0-3 brak
* 4-6 słaba
* 7-9 średnia
* 10-12 pełna
NABŁONEK POCHWY
* w-wa powierzchowna /zasado i kwasochłonne/
* w-wa pośrednia / zasadochłonne/
* w-wa podstawna /zasadochłonne/
Estrogeny
* pogrubienie w-wy powierzchownej
* zmiana barwliwości cytoplazmy /kwasochłonna/
* jądra pyknotyczne
INDEKSY - ocena morfologicznych cech złuszczonych komórek nabłonka pochwy.
3 x 7- wczesna f.f.,14 późna f.f.,21 f.l. dc
* dojrzewania komórek
* kariopyknozy
* eozynofilii
* zwijania komórek
* grupowania komórek
* komórek łódkowatych
PODSTAWOWA TEMPERATURA CIAŁA
wzrost temperatury ciała pod wpływem progesteronu 0,5 C utrzymujący się 14 dni przy prawidłowej funkcji
c. żółtego.
*CZŁOWIEK NALEŻY DO GATUNKU O OGRANICZO-
NEJ PŁODNOŚCI.
*MIESIĘCZNY WSPÓŁCZYNNIK CIĄŻ 23%
*NIEPOWODZENIA ROZWOJU PRZEDIMPLANTA-
CYJNEGO, IMPLANTACJI, DUŻY ODSETEK
PORONIEŃ.