Pojęcie i zakres międzynarodowych stosunków ekonomicznych

Zagraniczna polityka ekonomiczna - oddziaływanie państwa na stosunki gospodarcze
z zagranicą, kształtowanie stosunków przez państwo (rząd) w sposób aktywny.

Państwo oddziałuje na całokształt stosunków gospodarczych z zagranicą np. na wymianę handlową (towarową), przepływ usług, czynników produkcji (bogactw naturalnych, kapitału, technologii, siły roboczej).

Czym się zajmuje ekonomia międzynarodowa?

Przedmiotem analizy ekonomii są zagadnienia wynikające ze wzajemnego oddziaływania gospodarek niezależnych państw. Obejmuje 7 obszarów:

1. Korzyści z handlu - mówiące, że jeżeli kraje sprzedają dobra i usługi sobie nawzajem, to taka wymiana prawie zawsze przynosi obustronne korzyści. Wymianie międzynarodowej mogą podlegać także pożyczki międzynarodowe, aktywa, migracje

2. Struktura handlu - wyjaśnienie, kto i co komu sprzedaje

3. Rozmiary wymiany handlowej - opracowano narzędzia analityczne do oceny skutków polityki rządów wpływających na handel, pozwalają one przewidywać skutki polityki handlowej, ale także koszty i korzyści dla danego kraju

4. Bilans płatniczy - pojawia się w wielu specyficznych kontekstach: w analizie międzynarodowych przepływów kapitału, w powiązaniu transakcji międzynarodowych z rachunkowością dochodu narodowego oraz w polityce pieniężnej

5. Kurs walutowy - np. strefa euro lub inne kraje mające własne waluty

6. Koordynacja międzynarodowej polityki gospodarczej - gospodarka światowa jest coraz bardziej zintegrowana i dlatego polityka gospodarcza jednego kraju może mieć wpływ na inne państwa (np. subprime)

7. Międzynarodowy rynek kapitałowy - istnieje w każdej rozwiniętej gospodarce; jest to układ porozumień, na moc których jednostki i przedsiębiorstwa wymieniają obecne zobowiązania na obietnice spłat w przyszłości (szczególne przepisy prawne
   np. w inwestycjach zagranicznych)

Międzynarodowe stosunki gospodarcze, jako dyscyplina naukowa

Międzynarodowe stosunki gospodarcze, jako dyscyplina naukowa bazują na podstawach metodologicznych teorii ekonomii, ale:

• Inny jest jednak główny nurt badań

• Występują też odrębności metodologiczne oraz istotne idee i założenia tj. koncepcja korzyści komparatywnych

• Ponieważ państwo narodowe stanowi dominującą jednostkę polityczną, to bariery przeciwdziałające pełnej mobilności produktów/czynników produkcji są większe niż
  w obrębie krajów/państw (różne waluty i kursy wymiany, możliwość utrudnień nakładania ograniczeń na import)

• Utrudnienia w przepływie dóbr, pracy i kapitału

• Różnice kulturowe

• Różnice warunków gospodarczych i uprawianej polityki gospodarczej

Konieczność badań międzynarodowych stosunków gospodarczych

• Rośnie współzależność gospodarcza pomiędzy krajami, grupami krajów i kontynentami

• Przyrost ludności powoduje zagęszczenie świata

• Postęp techniczny (spadek jednostkowego kosztu, czasu przewozu dóbr i ludzi na duże odległości, wzrost możliwości komunikowania się, decydowania, wzrost nauki stwarza możliwość wszechstronnego rozwoju ludzkości)

Trudności i niebezpieczeństwa

Podstawowe problemy świata:

• Wyczerpują się tradycyjne zasoby materiałów

• Środowisko naturalne jest coraz bardziej zagrożone (problemy ekologiczne - zanieczyszczenia, zachwianie równowagi)

• Eksplozja demograficzna

• Problemy głodu i niedożywienia

Rodzaje zagranicznej polityki gospodarczej

• Polityka autonomiczna - prowadzona bez konsultacji z zagranicą

• Polityka umowna - prowadzona z konsultacją z zagranicą

• Polityka wolnego handlu - w jej ramach istnieje wolny przepływ towarów, usług, czynników produkcji

• Polityka protekcyjne - ochrona bilansu płatniczego, rynku wewnętrznego, walki
  z bezrobociem, produkcji krajowej

Elementy zagranicznej polityki gospodarczo-ekonomicznej

1. Cele

2. Środki

3. Narzędzia

Cele - preferowane przez państwo kierunki rozwoju stosunków gospodarczych z zagranicą np.: przepływ kapitałów do Polski (położenie geograficzne), przyłączenie PL do UE

Trzy rodzaje celów:

1. Krótkookresowe - np. uzupełnienie braków rynkowych są zmienne w czasie i mogą być sprzeczne ze sobą

2. Średniookresowe - zwykle dotyczą zmiany struktury geograficznej handlu zagranicznego czy struktury towarowej (są mniej sprzeczne ze sobą oraz mniej sprzeczne niż cele krótkookresowe, ale nie są tak stabilne i zharmonizowane ze sobą jak cele długookresowe)

3. Długookresowe - zwykle niezmienne w czasie (np. strategie) i nie są ze sobą sprzeczne

Środki - wykorzystywane są do realizowania celów zagranicznej polityki ekonomicznej

Środki dla budżetu:

1. Zyski przedsiębiorstw państwowych

2. Środki z podatków

3. Środki ze sprzedaży rezerw państwowych

Narzędzia - elementy mechanizmu ekonomicznego tj.: kurs walutowy, stopa procentowa, polityka fiskalna, polityka budżetowa, polityka cenowa, cła itp., służą do realizacji celów zagranicznej polityki ekonomicznej

Różnica między środkami a narzędziami

Środki - zasoby finansowe lub rzeczowe

Narzędzia - elementy mechanizmu ekonomicznego

Dwa rodzaje narzędzi:

1. Elementy ogólnej polityki gospodarczej

2. Elementy zagranicznej polityki ekonomicznej (np.: polityka kursu walutowego, stopy procentowej, fiskalna (podatkowa), finansowa, budżetowa, cenowa)

Narzędzia zagranicznej polityki ekonomicznej:

1. Taryfowe (cła)

2. Parataryfowe

3. Pozataryfowe

Narzędzia taryfowe (cła)

Klasyfikacja ceł: (6 kryteriów podziału)

1. Kryterium kierunku ruchu towarów:

1. Importowe - są nakładane by chronić produkcję krajową (koszt ponosi konsument), gdy chronimy rynek wewnętrzny, ochrona zatrudnienia, ochrona bilansu handlowego

2. Eksportowe - są wprowadzane, gdy eksportujemy za dużo towary

3. Tranzytowe - cło nakładane na towary przewożone przez terytorium danego kraju (bardzo rzadko stosowane)

2. Kryterium sposobu ustalania cła:

1. Cła ad valorem (od wartości)

2. Cła ad spetiem (od ilości)

3. Cła kombinowane ad mix (od wartości i ilości)

3. Kryterium źródła ustalania cła:

1. Autonomiczne - może je ustalać kraj bez konsultacji z partnerami (prawie zanikło)

2. Umowne - konsultacje z partnerami

4. Kryterium rodzaju taryfy celnej:

1. Minimalne - importowane i eksportowane towary z krajów mających klauzule najwyższego uprzywilejowania

2. Maksymalne - cła wyższe od przeciętnych ceł i w handlu z krajami, które nie mają klauzuli uprzywilejowania

5. Kryterium zróżnicowanego traktowania:

1. Dyskryminacja - cła wyższe od ceł maksymalnych

2. Retorsyjne - cła odwetowe w przypadku odpowiedzi na cła autonomiczne (prawie zanikło)

3. Wyrównawcze - gdy partner stosuje subwencje (dopłata)

4. Antydumpingowe - ma na celu zlikwidowanie dumpingu

5. Preferencyjne - cła niższe od ceł minimalnych, gdy bardzo zależy, aby promować czyjś import na terenie naszego kraju

6. Kryterium ekonomicznego charakteru ceł:

1. Ochronne - chronią produkcję, bilans handlowy, rynek wewnętrzny, zatrudnienie

2. Fiskalne - zwiększają dochód budżetowy państwa na towary o małej elastyczności popytu

Narzędzia parataryfowe - to narzędzia, których efekt stosowania jest taki sam jak efekt stosowania ceł, a nie są one cłami. Podstawowy efekt stosowania ceł - wzrost ceny krajowej towaru.

Cła wprowadzają organy ustawodawcze na okresy dłuższe, a narzędzia parataryfowe są wprowadzane przez organy wykonawcze (np. rząd) i na okresy bardzo krótkie.

Cła i taryfy celne są publikowane, jawne, a narzędzia parataryfowe nie mają jawnego charakteru.

Narzędzia parataryfowe:

1. Opłaty wyrównawcze

2. Zwolnienia od podatków

3. Narzuty podatkowe

4. Subwencje eksportowe

Narzędzia pozataryfowe

W odróżnieniu od ceł i narzędzi parataryfowych ograniczają import w inny sposób np. ilość, wartość.

Ustalone są również przez organy wykonawcze i na okresy krótkie. Są też niejawne.

PRZYKŁAD

Czy wzrost (spadek) stopy procentowej sprzyja eksportowi, czy dzieła na eksport negatywnie?

Obniżka stopy procentowej (w krótkim okresie czasu) spowoduje:

• Spadek eksportu

• Działa negatywnie na eksport

• Działa niekorzystnie na bilans handlu zagranicznego

Podwyżka stopy procentowej (w krótkim okresie czasu) spowoduje:

• Spadek inflacji

• Podwyższenie eksportu a obniżenie importu

• Działa korzystnie na bilans handlu z zagranicą

Obniżka stopy procentowej (w długim okresie czasu) spowoduje:

• Działa pozytywnie na bilans handlowy z zagranicą

• Działa pozytywnie na eksport oraz na inwestorów

• Jest niekorzystny, ponieważ hamuje inwestycje i postęp techniczny w kraju

Podwyżka stopy procentowej (w długim okresie czasu) spowoduje:

• Podwyższenie eksportu a obniżenie importu

• Zniechęca do inwestowania

• Powoduje wzrost bezrobocia, czyli powoduje ograniczenie działalności gospodarczej

W krótkim okresie czasu obniżka podatku:

• Sprzyja inwestycjom eksportowym

• Jest korzystna dla posiadaczy kapitału (głównie dla bogatych inwestorów), powoduje urozmaicenie oferty eksportowej

• Dla ludności biednej powoduje wzrost konsumpcji, ale przez to powoduje spadek eksportu

Wzrost podatku działa odwrotnie:

• U bogatszych zmniejsza chęć do inwestowania, co ma wpływ na bilans handlowy,
  który się pogarsza w długim okresie czasu

• U biednych ogranicza konsumpcję

Teorie klasyczne

Korzyści z handlu międzynarodowego można podzielić na:

• Korzyści z wymiany

• Korzyści ze specjalizacji

Korzyści z wymiany

• Biorą się z faktu, że po otwarciu gospodarki zmieniają się ceny

• Są udziałem małych krajów, niewpływających na ceny na rynkach światowych

• Uzyskanie korzyści z wymiany nie wymaga wprowadzania zmian w strukturze produkcji

Korzyści ze specjalizacji

• Dodatkowe zyski, które zachodzą, jeśli gospodarka zmienia strukturę produkcji tak, aby dopasować ją do wymogów rynku światowego

• Dzięki specjalizacji producenci efektywniej wykorzystują zasoby, zwiększają produkcją i obniżają ceny

• Pierwsza klasyczna teoria korzyści specjalizacji - teoria kosztów komparatywnych
  D. Ricardo (kontynuacja koncepcji A. Smitha)

WYDAJNOŚĆ PRACY I PRZEWAGA KOMPARATYWNA

Grawitacyjny Model Handlu

Pokazuje, że handel między dwoma krajami zależy od rozmiarów ich gospodarki.

Modele grawitacyjne - nadają się do przewidywania skutków utworzenia porozumień handlowych na faktyczne strumienie handlu. Służą głównie do wyszukiwania anomalii w handlu (zawsze wtedy, gdy rozmiary handlu są wyraźnie większe lub mniejsze od przewidywań poszukuje się wyjaśnień)

---