1. Gospodarka światowa - to ukształtowany historycznie i zmieniający się wraz z upływem czasu system powiązań ekonomicznych (produkcyjnych, towarowych, usługowych i kapitałowych) miedzy różnymi krajami.

Gospodarka światowa - to zbiorowość różnorodnych organizmów i instytucji zarówno na poziomie narodowym jak i międzynarodowym bezpośrednio lub pośrednio zajmują się działalnością gospodarczą. Instytucje te są z sobą powiązane i tworzą całościowy system; zwany systemem gospodarki światowej lub systemem światowego biznesu.

Biznes międzynarodowy może tez być rozumiany jako suma wszystkich transakcji zawieranych i realizowanych miedzy podmiotami gospodarczymi - prywatnymi i publicznymi w skali międzynarodowej. Przedmiotem tych transakcji może być przemieszczanie: dóbr, usług, kapitału, osób transfer technologii i informacji

2. Podmioty gospodarki światowej

- przedsiębiorstwa (krajowe międzynarodowe, prywatne, publiczne)

- związki i stowarzyszenia przemysłowe (izby przemysłowo-handlowe, stowarzyszenia producentów)

-związki zawodowe i inne zrzeszające pracowników i konsumentów.

Wg kryterium instytucjonalnego - do podmiotów gospodarki światowej zaliczamy:

a) Krajowe systemy biznesu - przedsiębiorstwa krajowe, które staja się podmiotami gospodarki światowej

- gdy swą działalnością gospodarczą nawiązują i utrzymują międzynarodowe stosunki ekonomiczne z innymi podmiotami gospodarki światowej.

Liczy się obecnie głównie strategia i orientacja na rynek światowy - powiązania eksport-import, kooperacja

produkcyjna zakup i sprzedaż licencji, współpraca naukowo-techniczna, finansowo - kapitałowe inwestycje zagraniczne.

Istotnym elementem krajowego systemu biznesu są: gospodarki narodowe wraz z instytucją państwa.

Gospodarka narodowa - stanowi strukturę w której sumuje się działalność gospodarczą przedsiębiorstw krajowych i transnarodowych.

Państwo oddziałuje na zasady funkcjonowania innych podmiotów gospodarczych (przedsiębiorstw), na ich strukturę i kontakty między narodowe, kierunki rozwoju.

Państwo oddziałuje głównie na: strukturę gospodarki, koniunkturę gospodarczą, przemysł, rolnictwo, handel zagraniczny, finanse publiczne, stosunki z zagranicą, politykę handlową.

b) Instytucja ułatwiające współdziałanie krajowych systemów biznesu

-pośredniczy eksport - import

-rynki zorganizowane -targi, giełdy handlowe (towarowe), firmy spedycyjne i transportowe, instytucje ubezpieczeniowe, banki. Następuje ciągły rozwój i specjalizacja instytucji obsługi.

c) Przedsiębiorstwa międzynarodowe - korporacje transportowe - jednostki prowadzące bezpośrednią działalność gospodarczą (produkcyjną lub usługową) w więcej niż jednym kraju.

d) Porozumienia międzynarodowe zawierane przez rządy mają na celu rozwój wymiany międzynarodowej przez częściową liberalizację i ustalenia - finansowanie kredytowanie zakupów, specjalizacja.

• Dwustronne umowy handlowe:

-dotyczą dostaw podstawowych produktów zaopatrzeniowych - rolno - spożywczych, surowców przemysłowych, źródeł energii itp..

W ten sposób zapewniają sobie dostawy niezbędnych towarów; handel działa stabilizująco na rozmiary i ceny.

• Międzynarodowe porozumienia towarowe - zawierane przez państwa eksportujące z importującymi. Celem jest urządzenie łącznej produkcji (podaży) i jej podział między kraje eksportujące oraz ustalają ceny.

e) Międzynarodowe organizacje gospodarcze - wywierają, wpływ na mechanizmy międzynarodowej współpracy gospodarczej oraz strukturę i charakter stosunków ekonomicznych.

Ustalają normy postępowania - zalecenia.

Najważniejsze organizacje:

1)Światowa Organizacja Handlu (WTO)

2)Międzynarodowy Fundusz Walutowy

3)Bank Światowy - Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju

4)Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (DECD)

5)Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (EBOR) ..► Międzynarodowa Organizacja Pracy

6)Organizacja ds Wyżywienia i Rolnictwa (FAO)

7)Światowa Organizacja Zdrowia (WHO)

8)Konferencja Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju (ONZ- UNCTAD)

9)Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju Przemysłowego (UNIDO - ONZ)

3. Międzynarodowy rynek towarów i usług

Rynek międzynarodowy kwalifikowany wg kryteriów:

1) Geograficznego zasięgu - obszar na którym dokonywane są akty wymiany produktów na zbliżonych warunkach, wyróżniamy:

- Rynki lokalne lub regionalne - produkty lub usługi są sprzedawane w tym samym regionie, gdzie zostały wytworzone

- Rynki krajowe - produkty sprzedawane są w tym samym kraju gdzie zostały wyprodukowane

- Rynki międzynarodowe - produkty są przedmiotem wymiany międzynarodowej (najmniej 2 kraje)

- Rynek światowy - w wyniku rozszerzenia rynku

międzynarodowego. gdy procesy wymiany przyjmują skalę światową (światowy rynek; kawy. cukru, miedzi, samochodów)

Rynek światowy rozwija się w wyniku: upodobania się wzorców

konsumpcji, optymalizacji wykorzystania gospodarek narodowych.

2) Wg struktury branżowej - rynki rolno-spożywcze, surowce (energia, metale), towarów przemysłowych (produkty kopalniane i inwestycyjne), usług (transportowe, turystyczne, finansowe, budowlane).

3) Stopnia instytucjonalności - rynki rolne (produktami rolno-spożywczymi, surowcami, usługami) i zorganizowane (instytucjonalne, giełdy, aukcje, targi).

• Giełdy - rynki zlokalizowane w ustalonym miejscu i czasie, na których dokonuje się wymiana określonych towarów po cenach ogłaszanych w codziennych notowaniach.

•Targi - spotkanie sprzedawców i nabywców (podaż i popyt) w celu zawarcia transakcji. Obecnie na targach prezentuje się tylko pojedyncze egzemplarze i wzory towarów.

Aukcje - rynki, na których sprzedaje się ściśle określone towary w formie przetargu (najwyższa cena).

Przedmiotem obrotu na aukcjach są najczęściej niektóre towary masowe - surowce, półprodukty, dzieła sztuki.

4. Globalizacja w gospodarce światowej

Globalizacja - w znaczeniu ekonomicznym jest najwyższą formą umiędzynarodowienia działalności gospodarczej

Jest to zespół procesów prowadzących do intensyfikacji stosunków ekonomicznych, politycznych, kulturowych ponad granicami narodowymi

Wynikiem zjawisk, procesów i działań i charakterze globalnym jest wzrost wzajemnego współdziałania i współzależności państw, społeczeństw i podmiotów gospodarczych.

Jest to tez specyficzna świadomość organizacji gospodarczych, której skutkiem jest podejmowanie decyzji opartych na ogólnoświatowym a nie lokalnym punkcie widzenia. Organizacje te traktują świat jako jeden globalny obszar działania.

W ujęciu mikroekonomicznym

- globalizację można określić jako postępujący proces integrowania się rynków krajowych i regionalnych w jeden globalny rynek towarów, usług, kapitału.

W skali przedsiębiorstwa:

-to wysoki topień umiędzynarodowienia produkcji, dystrybucji, marketingu i strategii działania.

Przejawem globalizacji jest też przestrzenna reorganizacja produkcji i ogólnoświatowa penetracja przemysłów, integracja rynków finansowych, dyfuzja technologii, upodobnianie się norm, standardów, stylów konsumpcji w skali światowej.

Globalizacja działalności przedsiębiorstw oznacza integrację o charakterze funkcjonalnym niezależnych dotąd jednostek, działających w różnych krajach.

Działania takie zmierzają do zwiększenia skuteczności i i rentowności działania całej grupy (korporacji

międzynarodowych) - w dziedzinie produkcji usług w tym finansowych

Skutki globalizacji dotyczą wszystkich podmiotów

Na globalizacje składają się złożone procesy, które zachodzą w gospodarce światowej - ekonomiczne i techniczne warunki gospodarowania i konkurencji przedsiębiorstw i krajów, przepływy towarów, usług i kapitału

Potocznie - to wzrost swobody przepływu produktów i czynników wytwórczych między krajami.

Przejawem procesu globalizacji - jest kształtowanie się światowej sieci obrotu towarami i usługami, rozwój międzynarodowych obrotów kapitałowych, system kredytowania, inwestycje bezpośrednie

•Rozwój światowego systemu transportowego (zwiększenie masy i prędkości przemieszczenia ładunków) - tworzenie światowej sieci obrotu dobrami.

• Powstanie światowego systemu informacyjnego - umożliwiający wszechstronną komunikację miedzy różnymi podmiotami gospodarczymi (Internet)

Czynniki sprzyjające globalizacji w sferze produkcyjnej:

1) Czynniki związane z popytem:

- zbliżony w charakterze popyt konsumpcyjny

- jednorodne oczekiwania odbiorców produktów przemysłowych ;

- zbliżone w skali światowej normy techniczne i bezpieczeństwa

2) Czynniki związane z podażą:

- znaczące korzyści skali (badania, rozwój, produkcja, marketing)

- przewaga w dostępie do zasobów wytworzonych, które zdobywają firmy działające globalnie

- zróżnicowanie produktu oparte na specyficznych umiejętnościach (doświadczeniu)

3) Czynniki wynikające z otoczenia ekonomicznego:

- niskie lub brak barier celnych

- swoboda przepływu kapitału

-regionalna integracja gospodarcza

-wysoka dynamika rozwoju nowoczesnych technologii

Siły prowadzące do globalizacji

Globalizacja sektorów i rynków

Siły ekonomiczne:

-Wzrastające dochody

Indywidualne

-Handel światowy

-Światowe rynki finansowe

-Siły rynkowe

-Konkurencja światowa

Siły techniczne:

-Industrializacja

-Rewolucja transportowa

-Rewolucja informatyczna i komunikacyjna

Siły społeczne:

-Konsumpcja

-Ujednolicanie się upodobań konsumentów

-Edukacja i umiejętności

Siły polityczne:

-Redukcja barier handlowych

-Prawa własności intelektualnej

-Prywatyzacja

-Tworzenie się bloków handlowych

Pozytywne strony procesu globalizacji:

- przyspieszenie rozwoju cywilizacyjnego

- zniesienia barier narodowych

- wzajemne uczenie się i inspiracja

Negatywne cechy:

-zwiększenie przepaści między bogatymi i biednymi (krajami, przedsiębiorstwami)

5. Globalizacja finansów

Lata 80-te, 90-te - głębokie przemiany w międzynarodowym systemie finansowym, ewolucyjne zmiany - trwały ponad 40 lat. Motorem zmian w światowych finansach - potrzeba dostosowywania produktów do wymagań konsumentów oraz ekspansja światowa największych instytucji finansowych.

Wyodrębnić można 3 tendencje (okresy):

1)1960 - 1970 - ekspansja wyspecjalizowanych instytucji finansowych. Oddzielnie funkcjonowały - banki komercyjne, firmy ubezpieczeniowe, fundusze inwestycyjne, powiernicze.

2)1970 - 1980 - po upadku systemu z Bretton Woods i częściowym zniesieniu kontroli przepływów kapitałowych w krajach Europy Zachodniej, nastąpiło zjawisko zbliżania się do siebie instytucji finansowych i firm z nimi związanych np.: dostawców systemów informatycznych - skala międzynarodowa, przejawy globalizacji finansowej. W wyniku tego powstały duże grupy finansowe, które oferowały szeroki wachlarz usług bankowych przez inwestycje, ubezpieczenia, pośrednictwa kapitałowe.

3)Po 1980 roku

- Łączenie różnych operacji w poszczególnych grupach finansowych nasiliło się, zbliżyło do siebie instytucje finansowe i związane z nimi firmy - w skali międzynarodowej

- przejaw globalizacji finansowej.

Globalizacja finansów - oznacza wytwarzanie i sprzedaż produktów finansowych w skali całego świata oraz narastanie współzależności krajowych systemów finansowych.

Od początku lat 90-tych aktywną rolę w procesie globalizacji finansowej odrywają instytucje i rynki krajów Azji i Ameryki Łacińskiej (emerging markets - rynki wschodnie).

Zasięg globalizacji, wcześniej ogranoczny do krajów wysoko-uprzemysłowionych - obecnie znacznie poszerzył się.

Zwiększa się też liberalizacja rynków kapitałach w skali międzynarodowej.

Procesy globalizacji spowodowały głębokie zmiany w światowym systemie finansowym stworzenie jednolitego globalnego rynku finansowego.

Na proces globalizacji finansowej wpływają:

- liberalizacja i deregulacja

- rozwój zaawansowanej technologii informacyjnej i elektronicznego przekazywania danych (ryzyko kursowe, stopy procentowe)

- wzrost zasobów finansowych na świecie (długookresowy wzrost gospodarczy na świecie). Inwestorzy dysponujący nadwyżkami kapitału poszukują nowych miejsc efektywnego wykorzystania - przepływy kapitału

- zróżnicowanie poziomów i struktury terminowej stóp procentowych oraz spodziewane ich zmiany - przepływy kapitałowe kierowane do banków, jako lokaty (depozyty) oraz rynek dłużnych papierów wartościowych.

Negatywne skutki:

- niestabilność rynków finansowych

- wzrost ryzyka zawodności istniejących rozwiązań systemowych (nowe typy transakcji finansowych)

- zróżnicowanie przejrzystości rynków finansowych (trudność podejmowania optymalnych decyzji inwestycyjnych)

- wzrost znaczenia instrumentów finansowych i transakcji o charakterze nierzeczywistym (większe ryzyko)

- zmienność kursów walutowych - niestabilność systemu finansowego (wahania stóp procentowych)

Globalizacja jest procesem nie poddającym się kontroli ani sterowaniu, jest procesem nieodwracalnym.

Z jednej strony - jest możliwa asymilacja wartościowego dorobku innych społeczeństw, a z drugiej strony - napływ ze świata zewnętrznego zdarzeń i zjawisk niepożądanych.

HANDEL MIĘDZYNARODOWY

1.Pojęcie handlu międzynarodowego i wymiany międzynarodowej

Handel międzynarodowy jest elementem systemu ekonomicznego każdej gospodarki narodowej. Obejmuje obroty towarowe i usługowe, tzn. eksport (sprzedaż za granice dóbr i usług wytworzonych w kraju) oraz import (zakup wyprodukowanych za granicą dóbr i usług).

Eksport i import towarów i suług określany jest jako handel międzynarodowy

Usługi w handlu zagranicznym to m.in. transport, tranzyt, spedycja, ubezpieczenia, turystyka, usługi bankowe, pocztowe, telekomunikacyjne.

Międzynarodowe obroty kapitałowe obejmują:

- przepływy majątkowe

- przepływy kredytowe

Obroty niematerialnymi dobrami przemysłowymi - są także przepływy usług, o specyficznym charakterze jak:

- Przepływy technologii (licencja i know-how, zagranicznych inwestycji bezpośrednich oraz technologii - high technology)

- Usługi doradztwa techn.-ekonomicznego i menedżerskie,

- Współpracę przemysłową;

- Obrót wynalazkami i znakami towarowymi

- Przepływ dóbr chronionych prawem autorskim (ksiązki, płyty)

Migracja siły roboczej - to zmiana miejsca pobytu, dokonana w celach zarobkowych na okres nie krótszy niż jeden rok.

2)Czynniki determinujące rozwój handlu międzynarodowego:

a)Na zasoby wytwórcze krają składają się:

- bogactwa naturalne

- zasoby pracy

- zasoby kapitałowe

3) Wybrane elementy teorii handlu międzynarodowego

a) teorie klasyczne i neoklasyczne

Ekonomia klasyczna, jej twórcy za przejaw bogactwa narodowego uważali rozmiary produkcji dóbr i usług, a nie nagromadzony pieniądz kruszcowy.

-teoria kosztów absolutnych - uważana jest za pierwszą stosunkowo dobrze rozwiniętą teorię handlu międzynarodowego. Pierwszym klasykiem, który dokonał zasadniczego przełomu w spojrzeniu na handel międzynarodowy był Smith, wg którego o kierunkach specjalizacji i korzyściach z handlu międzynarodowego decydować miały absolutne różnice kosztów wytwarzania między poszczególnymi krajami.

-teoria kosztów komparatywnych - D. Ricardo i R.Torrens wykazali, że możliwości korzystnej wymiany międzynarodowej istnieją nie tylko wtedy, gdy gospodarka narodowa może wytwarzać określone dobra taniej niż inne kraje, ale również wówczas, gdy produkuje ona wszystkie towary drożej. Kraj powinien specjalizować się w produkcji i eksporcie tych dóbr, które może wytworzyć stosunkowo taniej.

b) współczesne koncepcje handlu międzynarodowego:

- konkurencyjność - (cztery podstawowe determinanty przewag konkurencyjnych wg amerykańskiego ekonomisty M. Portera):

1)Uwarunkowania w zakresie czynników wytwórczych - zasoby naturalne, klimat, położenie geograficzne, nowoczesna infrastruktura, wykształcony personel inżynieryjno-techniczny, sieć placówek naukowych prowadzących badania oraz zatrudnieni naukowcy)

2)Charakter popytu krajowego (rozmiary popytu, struktura zbliżona do struktury popytu na rynku światowym)

3)Istnienie w krajach gałęzi pokrewnych i współdziałających z producentem dóbr finalnych (chodzi tu przede wszystkim o krajowych dostawców, którzy zaopatrują sektory eksportujące w maszyny i urządzenia oraz materiały, gwarantujące wysoką jakość i wydajność ich produkcji)

4)Struktura runku wewnętrznego, charakter panującej na nim konkurencji oraz związane z nimi systemy zarządzania przedsiębiorstwem i strategie rynkowe firm

4. Struktura geograficzna i towarowa handlu międzynarodowego

- czynniki wpływające na rozwój handlu wewnętrznego:

a)czynniki charakteryzujące kraje, które uczestniczą w wymianie

b)czynniki właściwe dla gałęzi, w ramach których a miejsce handel wewnątrz gałęziowy

- czynniki związane z cechami krajów:

a)różnica w poziomie PKB per capita - im mniejsza jest ta różnica międz krajami, Tm większy wzajemny handel wewnątrzgałęziowy

b)poziom dochodu per capita - im jest on wyższy, tym większy handel międzynarodowy

c)rozmiary gospodarek uczestniczących w wymianie (poziom PKB kraju) - im większe są rozmiary gospodarek uczestniczących w wymianie i mniejsze zróżnicowanie w wielkości ich potencjału gospodarczego, tym większy handel wewnątrzgałęziowy.

d)Bariery w handlu - im są one niższe, tym większy handel wewnątrzgałęziowy

-czynniki związane z cechami gałęzi:

a)zróżnicowanie produktu w gałęzi - im jest ono większe, tym większy handel wewnątrzgałęziowy

b)korzyści skali - niezbędny jest określony poziom korzyści skali

c)zagraniczne inwestycje bezpośrednie

5. Ceny w handlu międzynarodowym

1)Term sof trade (cenowy wskaźnik|)

Kraje uczestniczące w wymianie międzynarodowej osiągają z niej korzyści, których poziom zależny jest od kształtowania się cen towarów i usług przez nie eksportowanych i importowanych

T0Tp=(Pex1:Pex0):(Pim1:Pim0)

T0Tp - cenowy wskaźnik term of trade

Pex1 - przeciętne ceny produktów eksportowanych w roku badanym

Pex0 - przeciętne ceny produktów eksportowanych w roku bazowym

Pim1 - przeciętne ceny produktów importowanych w roku badanym

Pim0 - przeciętne ceny produktów importowanych w roku bazowym

Cenowy wskaźnik terms of trade wyższy jest od jedności oznacza, że w badanym okresie, ceny produktów eksportowanych przez dany kraj rosły szybciej od cen produktów importowanych.

2)ceny na rynku światowymi w okresie krótkim

a)podaż towarów rolnych cechuje niska elastyczność cenowa i niska elastyczność względem zmian popytu

b)podaż surowców mineralnych, dość niska elastyczność cenowa, specyfika sektora wydobywczego

c)popyt na surowce mineralne (niska elastyczność cenowa), wielkość popytu uzależniona od koniunktury gospodarczej w krajach wytwarzających dobra przemysłowe przetworzone.

3)kształtowanie się cen w okresie długim

- ceny surowców i towarów rolnych rosną wolniej niż ceny produktów przemysłowych.

Popyt na przetworzone produktu przemysłowe charakteryzuje się niższą dynamiką - wzrost dochodów o przeznaczeniu alternatywnym w społeczeństwie o wysokim i szybko rosnącym PKB, zmiany w strukturze konsumpcji towarów przemysłowych i usług, które prowadzą do wzrostu popytu na produktu bardziej nowoczesne i droższe.

- pogarsza się cenowy wskaźnik terms of trade dla gospodarek surowcowych, a dla krajów uprzemysłowionych obserwuje się długookresowy wzrost.

POLITYKA HANDLOWA

1. Pojęcie i cele polityki handlowej

Polityka handlowa obejmuje zespól działań, których celem jest wpływanie na rozmiary, kierunki oraz strukturę obrotów handlowych z zagranicą.

Podstawowe cele polityki handlowej:

- kształtowanie wielkości eksportu i importu oraz salda bilansu handlowego

- poprawa terms of trade, m.in. przez oddziaływanie na strukturę eksportu i importu oraz na konkurencyjność przedsiębiorstw krajowych

- stabilne w długim okresie zaopatrzenie gospodarki w niezbędne surowce i materiały

- stymulowanie zmian strukturalnych w gospodarce

- zapewnienie równowagi na rynku pracy, zmniejszenie bezrobocia

Polityka handlowa kraju powinna mieć charakter strategiczny, konieczność sformułowania stawianych przez nią celów w odniesieniu do okresu 2-5 lat

2. Rodzaje polityki handlowej

2.1 polityka autonomiczna

Polityka handlowa ma charakter autonomiczny wtedy, gdy państwo samo, bez porozumienia z partnerami zagranicznymi, wyznacza jej cele i środki ich realizacji

2.2 polityka umowna

Polityka umowna jest wynikiem konsultacji, negocjacji o porozumień międzynarodowych

Polityka handlowa uległa zmianom wraz z ewolucją poglądów na gospodarcze funkcje państwa, powstały dwie skrajne jej odmiany: polityka wolnego handlu i polityka protekcyjna (protekcjonizm)

2.3 polityka wolnego handlu, w czystej postaci oznacza brak bezpośredniego oddziaływania państwa na rozmiary, strukturę i kierunki handlu zagranicznego.

2.4 Polityka protekcyjna, oznacza stosowanie działań, które ograniczają napływ produktów importowanych na rynek wewnętrzny i aktywnie wspierają eksport kraju. Poza skrajnym przypadkiem polityki autarkicznej, która zakłada ograniczenie importu tylko do nielicznych produktów, które z powodu niedostatków potrzebnych zasobów nie mogą być wytworzone w kraju, a są absolutnie niezbędne do normalnego funkcjonowania gospodarki, współczesny protekcjonizm ma charakter selektywny.

Państwa chronią tylko określone rynki i wspierają niektóre dziedziny eksportowe, a jednocześnie liberalizują inne sfery obrotów z zagranicą.

3. Instrumenty polityki handlowej

Podstawowe instrumenty polityki handlowej

-cła (najstarsze instrumenty), służą realizacji wewnętrznej polityki handlowej

- kwoty importowe

- opłaty wyrównawcze

- dobrowolne ograniczenia eksportu i porozumienia o uporządkowanym marketingu

- działania promocyjne (największe znaczenie mają subsydia eksportowe)

- państwa mogą oddziaływać na rozmiary, strukturę kierunki handlu zagranicznego

3.1 instrumenty taryfowe (przede wszystkim cła)

Cło to opłata pobierana przy przewozie, wywozie lub przewozie towarów prze granice celne państwa lub unii celnej.

A)Z punktu widzenia kierunku obrotu towarowego wyróżniamy cła:

1) cła przywozowe (importowe), pobierane od towarów wyprodukowanych za granicą i wwożone na obszar celny kraju w celach handlowych lub konsumpcyjnych]

2) cła wywozowe (eksportowe), nakładane są na towary produkcji krajowej wywożone za granicę

3) cła tranzytowe, naliczane są przy przewozie towarów na obszar celny kraju lub unii celnej

B)Z punktu widzenia sposobu obliczania można wyróżnić

1) cła od wartości (ad valore - naliczane o podawane do wiadomości w procentach od wartości towaru

2) cła specyficzne - ich wysokość obliczana jest w stosunku do ilości wyrażonej w jednostkach fizycznych lub wagi towaru

3) cła mieszane - ustalane są jednocześnie od wartości i ilości przewożone towaru

C) Z punktu widzenia celu polityki handlowej cła importowe można podzielić na:

1) cła prohibicyjne, których celem jest umożliwienie, że względem na ich wysokość, import towarów uznanych za niepożądane na danym rynku

2) cła ochronne, wprowadza się w celu ograniczenia importu towarów konkurencyjnych wobec wytwarzanych w kraju,

3) cła odwetowe (retorsyjne) - stosowane jako odpowiedź na dyskryminacyjne, dotykające daną gospodarkę decyzje innego kraju, np. subwencje eksportowe, łamanie praw własności intelektualnej\

4) cła antydumpingowe - przeciwdziałające nieuczciwej praktyce zniekształcającej konkurencję na rynku importera

Dumping - polega na sprzedaży towarów na rynku kraju impotetra po cenie niższej niż od wartości normalnej

Wartość normalna - zgodnie z regułami WTO, cena towaru odpowiadająca kosztom jego wytworzenia + marża

5)cła fiskalne - wprowadzane są w celu zapewnienia państwu odpowiednich lub dodatkowych dochodów budżetowych, Cła stosunkowo wysokie, a dobra nimi obłożone to głównie używki o towary luksusowe oraz produkty nie wytwarzane w kraju.

• Cła preferencyjne

Państwo słabo rozwinięte korzysta z preferencyjnego traktowania w wymiarze międzynarodowej z krajami uprzemysłowionymi w ramach przyjętego na forum GATT Powszechnego Systemu Preferencji.

Unia Europejska przyznała jednostronnie specjalne przywileje grupie Afryki, Karaibów i Pacyfiku.

• Cła dyskryminujące

Wyższe są od maksymalnych, ustalonych w taryfie celnej danego kraju. Stosowane podobnie jak cła odwetowe, antydumpingowe, nakładane są też z powodów politycznych.

MIĘDZYNARODOWY RYNEK KREDYTOWY

1. Międzynarodowy rynek kredytowy obejmuje rynki oraz rynek międzybankowy, nie uwzględniający granic narodowych, na których kredyty, denominowane w różnych, udzielane są przedsiębiorstwom pochodzącym z różnych krajów lub instytucji publicznych.

Kredyt pojawił się wraz z rozwojem stosunków towarowo-pieniężnych, a kredyt zagraniczny rozwijał się wraz z wymianą międzynarodową.

Kredyt można klasyfikować według różnych kryteriów. W odniesieniu do kredytów udzielanych jednostkom zagranicznym najbardziej przydatnym jest ich podział ze względu na podmiot udzielający kredyt.

Zagraniczne kredyty państwowe udzielane są na podstawie umów między rządami zainteresowanych krajów.

Organizacje Międzynarodowe udzielają kredytów i pożyczek instytucjom rządowym i jednostkom gospodarczym krajów członkowskich.

Do najważniejszych organizacji należą:

- Grupa Banku Światowego

-Międzynarodowy Fundusz Walutowy

2. Inwestycje portfelowe

Inwestycje portfelowe podobnie jak zagraniczne inwestycje bezpośrednie są formą międzynarodowych przepływów kapitałowych, które wcześniej określimy jakoi przepływy majątkowe.

Inwestycje portfelowe mogą być realizowane za pośrednictwem międzynarodowego rynku finansowego na którym osoby fizyczne i prawne zamieszkujące lub …… w różnych krajach wymieniają będące w ich posiadaniu aktywa finansowe.

Międzynarodowy rynek finansowy to rynek operacji kasowych (natychmiastowych) i rynek terminowy.

Uczestnikami międzynarodowego rynku finansowego są:

-banki komercyjny

- niebankowe instytucje finansowe

- korporacje transnarodowe o charakterze niefinansowym. Kupują, sprzedają i gromadzą waluty obce, emitują papiery wartościowe, realizują zagraniczne inwestycje bezpośrednie

-banki centralne

-organizacje międzynarodowe o charakterze finansowym.

3. zagraniczne inwestycje bezpośrednie

Zagraniczne inwestycje bezpośrednie (ZIB) w odróżnieniu od inwestycji portfelowych mają charakter długookresowy i podejmowane są z zamiarem uzyskania bezpośredniego wpływu na działalność przedsiębiorstwa, które jest przedmiotem inwestycji.

Korporacje transnarodowe (KTN) są efektem zagranicznych inwestycji bezpośrednich, a więc powstają przez nabycie (przejęcie) istniejącej firmy, w drodze fuzji lub stworzenia nowego przedsiębiorstwa od podstaw (inwestycje typu greenfield).

Powstanie i rozwój KTN jest przejawem i następstwem umiędzynarodowienia i globalizacji biznesu.

Motywy podejmowa zagranicznych inwestycji bezpośrednich (ZIB):

-posiadanie względnej nadwyżki akumulacyjnej kapitału przez firmy z kraju pochodzenia inwestycji zagranicznych

-dążenie do ominięcia przez przedsiębiorstwo eksportujące produkty na rynek zagraniczny barier handlowych poprzez przeniesienie tam produkcji

-intensywna konkurencja na rynku macierzystym i chęć opanowania nowych rynków na których presja konkurencji jest mniejsza.

- dążenie do dywersyfikacji (rozproszenia) ryzyka działalności gospodarczej przez ekspansję zagraniczną.

Związki między zagranicznymi inwestycjami bezpośrednimi a handlem międzynarodowym

-ZIB mogą zastąpić handel, występuje wtedy związek substytucji lub mogą go uzupełnić i wówczas mówimy o związku komplementarności

4. Międzynarodowe przepływy siły roboczej

Z migracją mamy do czynienia wtedy gdy siła roboca przemieszcza się w skali międzynarodowej w celach zarobkowych na okres krótszy niż jeden rok.

Ekonomiczne skutki migracji siły roboczej dla kraju jej pochodzenia są zarówno pozytywne i negatywne.

Do pozytywnych zaliczyć można przede wszystkim zmniejszenie podaży siły roboczej co dla kraju notującego jej nadwyżkę oznacza zmniejszenie bezrobocia. Poza tym emigranci dokonują często transferu części zarobków do kraju pochodzenia co wpływa korzystnie na poziom życia rodzin oraz na bilans płatniczy państwa.

Korzystne dla kraju pochodzenia emigrantów może być również fakt ich powrotu po pewnym czasie.

Wyższe kwalifikacje, doświadczenie i zgromadzone za granicą kapitały inwestują w kraju macierzystym co pozytywnie wpływa na gospodarkę i rynek pracy.

Negatywne skutki emigracji wiążą się głównie z tym, że emigrują głównie ludzie młodzi. Największe straty mają miejsce wtedy kiedy opuszczą kraj pracownicy wykwalifikowani przede wszystkim absolwenci uczelni państwowych.

Wymienione korzyści kraju pochodzenia migrującej siły roboczej mogą dla kraju przyjmującego imigrantów zamienić się w straty np., wskutek zwiększenia podaży siły roboczej, pojwi się nierównowaga na rynku pracy co może wpłynąć na spadek przeciętnego poziomu wynagrodzenia.

Polityka państw do których napływają imigranci jest zróżnicowane w zależności od ich specyficznej sytuacji.

Siła robocza w odróżnieniu od kapitału charakteryzuje się daleko mniejszą mobilnością w skali międzynarodowej. Ta ….. siły roboczej wiąże się z psychologicznymi, społecznymi i kulturowymi różnicami między krajami i wynikającymi stąd trudnościami adaptacyjnymi.

KURS WALUTOWY

1. Wymienialność walut i jej rodzaje.

Wymienialność pieniądza jest warunkiem efektywnej wymiany międzynarodowej.

Wymienialność pieniądza na inny (również złoto) oznacza zagwarantowaną przez władze pieniężne możliwość wymiany pieniądza krajowego na pieniądze zagraniczne oraz możliwość wykorzystania wymienionych środków pieniężnych.

Wymienialność może mieć charakter pełny lub ograniczony.

wymienialność pełna oznacza nieograniczoną możliwość wymiany pieniądza krajowego na inną walutę.

Wymienialność ograniczona - może być - co do podmiotu lub tytułu wymiany.

W związki z tym można wyróżnić:

a) wymienialność wewnętrzną - w ramach której prawo do wymiany mają rezydenci krajowi, osoby prawne o fizyczne zwane krajowcami dewizowymi

b) wymienialność zewnętrzną - co oznacza ze prawo do wymiany mają nierezydenci, czyli cudzoziemcy dewizowi

2. Pojęcie i rodzaje kursu walutowego

Kurs walutowy można określić jako cenę określonej waluty wyrażoną w innej walucie.

Kusy walutowego ogłaszane są jako: kurs kupna i sprzedaży.

Kurs kupna jest niższy od kursu sprzedaży o marżę dla instytucji wykonującej wymiany. Kursy mogą być ogłaszane w formie bezpośredniej lub pośredniej.

Forma bezpośrednia polega na określeniu ceny jednostkowej waluty zagranicznej wyrażonej w walucie krajowej, np. 1$=2,20 PLN

Forma pośrednia występuje wówczas gdy cena jednostki waluty krajowej wyrażona jest w walucie zagranicznej, np. 1 PLN = 0,45$

W zależności od skali wpływu władzy monetarnej kraju kształtowanie się kursu walutowego wyróżnić można kursy sztywne, stałe i płynne.

Kurs sztywny - ustalany jest arbitralnie przez bank centralny i pozostaje niezmieniony w długim czasie.

Kurs stały - występuje wówczas gdy bank centralny aktywnie uczestniczy w jego ustalaniu, ale dopuszcza określony margines wahań kursu rynkowego wobec kursu centralnego np. +/- 6%

Kurs płynny - kształtuje się na rynku walutowym (krajowym bądź światowym) od wpływem wahań popytu i podaży na waluty obce względem waluty krajowej.

Funkcje kursu walutowego (głównie kursu płynnego)

zawiera w sobie informację, która jest istotnym parametrem decyzji gospodarczych dla przedsiębiorstw eksporterów i importerów, dla inwestorów, operujących na rynkach finansowych oraz dla konsumentów, lokujących swoje oszczędności w walutach obcych (tam gdzie prawo na to pozwala).

Pełni funkcję cenotwórczą, co oznacza, że wahania kursu waluty krajowej względem tych walut, w których importer dokonuje płatności za zakupione produkty, wpływa na ich ceny na rynku krajowym. Z drugiej strony ceny zagraniczne towarów i usług eksportowanych przez dany kraj zależne są także od kursu walutowego.

Kurs walutowy jest instrumentem polityki gospodarczej państwa (politykę realizuje bank centralny).

Celem polityki kursu walutowego jest dążenie do ustalenia optymalnego poziomu kursu z punktu widzenia potrzeb bilansu płatniczego i gospodarki wewnętrznej. Optymalny kurs walutowy - powinien zapewnić utrzymanie równowagi bilansu płatniczego w długim okresie praz sprzyjać wzrostowi efektywności gospodarki narodowej i przynajmniej utrzymaniu pozycji w gospodarce światowej.

3. Czynniki wpływające na poziom kursu walutowego.

Na poziom kursu walutowego w warunkach braku istotnych ograniczeń w wymienialności wpływa popyt i podaż walut zagranicznych względem waluty krajowej.

Czynniki wpływające na popyt i podaż:

A)Czynniki ekonomiczne - to przede wszystkim sytuacja w bilansie obrotów bieżących głównie w bilasie handlowym (eksport i import towarów) i w bilansie usług (występowanie nadwyżki bądź deficytu w tych częściach bilansu płatniczego)

jeżeli rośnie deficyt wówczas kurs waluty krajowej wykazuje tendencję zniżkową i odwrotnie, jeżeli pojawia się nadwyżka wpływów nad wydatkami, kurs będzie rósł.

Znaczenie ma także saldo obrotów kapitałowych szczególnie część dotycząca inwestycji zagranicznych. Napływ kapitału zagranicznego skutkuje wzrostem kursu waluty krajowej, a odpływ jego spadek względem walut zagranicznych

Znaczenie mają również różnice w stopach procentowych między krajami, które skutkują napływem bądź odpływem kapitału zagranicznego w formie inwestycji portfelowych. Wyższa stopa procentowa w relacji do stóp w innych krajach wpływa na zwiększenie napływu kapitału zagranicznego (inwestorzy oczekują wyższych stóp zwrotu z zainwestowanego kapitału), rośnie podaż walut obcych i jednocześnie popyt na pieniądz krajowy

Na poziom kursu walutowego wpływa też zróżnicowanie poziomu cen na rynku krajowym i rynkach zagranicznych, przede wszystkim zmiany różnic cen, różnic w inflacji oraz zmiany poziomu produktu krajowego brutto. Wzrost cen krajowych w stosunku do zagranicznych skutkuje spadkiem kursu waluty danego kraju, co wiąże się ze wzrostem konkurencji cenowej produktów importowanych względem krajowych.

B)czynniki instytucjonalne największe znaczenie mają:

stopień liberalizacji rynków towarowych i usługowych a w szczególności finansowych. Wzrostowi stopnia liberalizacji tych rynków towarzyszy zwiększanie się przepływów międzynarodowych, co powoduje wzrost operacji wymiany walut i zmiany w popycie i podaży na poszczególne waluty

na kształtowanie się kursu walutowego oddziaływać może państwo przez politykę monetarną banku centralnego, która może być realizowana przez dewaluację bądź rewaluację waluty krajowej względem walut zagranicznych, albo przez operacje bezpośrednie banku centralnego na rynku walutowym.

C) Czynniki o charakterze politycznym wiążą się ze stabilnością sytuacji międzynarodowej.

Ważne znaczenie mają okresowe napięcia polityczne między krajami, które charakteryzują się niestabilnością sytuacji międzynarodowej i wzrostem ryzyka politycznego, ważnego w szczególności dla inwestorów zagranicznych.

D) Czynniki psychologiczne związane są z przewidywaniami rozwoju koniunktury i dostosowanymi do nich zachowaniami inwestorów.

E) Czynniki spekulacyjne to gra na zwyżkę bądź na zniżkę kursu danej waluty na rynkach walutowych świata.

Oddziaływanie wymienionych czynników powoduje, że optymalny poziom kursu walutowego jest zmienny w czasie.

Obniżenie kursu waluty krajowej wobec walut obcych to dewaluacja, która skutkuje potanieniem waluty krajowej względem walut obcych.

Rewaluacja to podwyższenie przez władzę monetarną kraju kursu waluty krajowej wobec walut obcych.

4. RYZYKO KURSOWE I METODY JEGO REDUKCJI

4.1. Istota ryzyka kursowego

Ryzyko kursowe - niebezpieczeństwo poniesienia straty z tytułu posiadania przez podmiot gospodarczy otwartej, nie zabezpieczonej pozycji walutowej na skutek niekorzystnej zmiany kursów walutowych.

4.2. Rodzaje ryzyka kursowego

Kursowe ryzyko transakcyjne występuje wtedy, gdy przepływy pieniężne związane z rozliczeniem transakcji zagranicznej realizowane są po upływie pewnego czasu od dnia jej zawarcia i ustalenia wszystkich warunków finansowych.

Ryzyko transakcyjne powstaje - gdy wszystkie lub część transakcji zagranicznych przedsiębiorstwa denominowane i rozliczane są w walutach obcych.

Ryzyko ekonomiczne, zwane też operacyjnym, strategicznym lub ryzykiem konkurencji wiąże się także z przepływami pieniężnymi.

Zmiana wartości przepływów pieniężnych związana jest ze spadkiem lub wzrostem konkurencyjności cenowej produktów eksportowanych przez przedsiębiorstwo na rynkach zagranicznych lub importowanych na rynku krajowym.

Pomiar ryzyka ekonomicznego może być dokonany w wyniku analizy obejmującej dłuższy okres.

Analiza ryzyka operacyjnego - określenie wpływu, jaki na pozycję konkurencyjną firmy w badanym okresie wywierają zmiany kursów walutowych.

Celem analizy jest sformułowanie planu działań strategicznych lub technik operacyjnych, które mogłyby przeciwdziałać spadkowi cenowej konkurencyjności przedsiębiorstwa.

Kursowe ryzyko konwersji (ryzyko księgowe) - dotyczy przedsiębiorstw prowadzących operacje zagraniczne przez system filii - korporacji transnarodowych.

Sporządzając skonsolidowane sprawozdania finansowe w walucie kraju macierzystego korzysta się ze sprawozdań filii wyrażonych w walutach obcych, które należy przełożyć na walutę kraju macierzystego. Zyski lub straty dewizowe, które pojawiają się w sprawozdaniu mają charakter wyłącznie rachunkowy, nie zmieniają wartości realnych przepływów pieniężnych.

Analiza ryzyka konwersji nie dostarcza właściwych informacji ponieważ nie oddziałuje na przepływy pieniężne ani na ich wartości bieżące. Bez względu na różnice w systemach podatkowych nie powoduje konsekwencji w sferze podatków firmy.

4.3 Metody redukcji ryzyka kursowego.

Przedsiębiorstwa realizujące transakcje obciążonym ryzykiem kursowym, starają się przeciwdziałać skutkom tego ryzyka przez prognozowanie kierunków i skali wahań kursów walutowych.

W tym celu wykorzystuje się dwa rodzaje analiz:

1) analizę fundamentalną - gdzie przedmiotem badań są podstawowe wskaźniki ekonomiczne, w celu określenia prognozowanego kursu walutowego (wzrost lub spadek PKB, zmiany stopy inflacji, sytuacja w bilansie handlowym i płatniczym, kierunki polityki pieniężnej, monetarnej i fiskalnej.)

2) analizę techniczną - która polega na badaniu kształtowania się kursów na rynkach walutowych obecnie i w przeszłości oraz na ustalaniu statystycznych tendencji ich zmian, prognozowanie na okresy przyszłe.

Podstawowym celem zarządzania ryzykiem kursowym jest rozpoznawanie jego szczegółowej istoty i skali oraz podejmowanie działań, które mają doprowadzić do jego zredukowania, przy założeniu osiągnięcia pożądanego wyniku finansowego.

Strategie zabezpieczania się przed ryzykiem kursowym:

dążenie do całkowitego wyeliminowania ryzyka kursowego przez zamknięcie wszystkich otwartych pozycji walutowych. Działanie takie opiera się na założeniu, że koszty zabezpieczenia są mniej ważne niż ryzyko potencjalnych strat, spowodowanych niekorzystnymi zmianami kursów.

Całkowita rezygnacja z zabezpieczeń. Zakłada się, że różnica między stratami a zyskami kursowymi będzie niższa niż koszty zabezpieczania się.

Kombinacja w/w strategii, częściowe zabezpieczenie, które może dotyczyć poszczególnych transakcji, określonych walut lub terminów.

Przedsiębiorstwa mogą też wykorzystywać inne sposoby zmniejszania zagrożeń spowodowanych różnicami kursowymi: metody wewnętrzne:

- wybór waluty krajowej dla celów rozliczeniowych,

- klauzule waloryzacyjne,

- przyspieszanie i opóźnianie rozliczeń,

- kompensaty wewnętrzne.

Zastosowanie waluty krajowej - nie zawsze jest to możliwe ze względu na ograniczony zasięg waluty, ograniczenia w wymienialności lub spowodowaną innymi czynnikami - słabą pozycję negocjacyjną.

Klauzula waloryzacyjna - to zapis w kontrakcie, zgodnie z którym zmiana ceny przedmiou kontraktu, wyrażona w zastosowanej walucie, może nastąpić w związku ze zmianą kursu tej waluty względem wskazanej innej waluty lub koszyka walut. W przeszłości stosowana często była klauzula złota (do 1973r. kiedy przestał funkcjonować system z Bretton Woods). Możliwości wykorzystania ograniczone - jak w rozliczeniach waluty krajowej.

Przyspieszanie (leads) i opóźnianie (lags) rozliczeń - stosowane jest przez importera, na którym ciążą zobowiązania w walucie obcej, spodziewającego się deprecjacji waluty swojego kraju względem waluty, w której ma uregulować zobowiązanie.

Kompensaty wewnętrzne - mogą być wykorzystywane przede wszystkim przez duże przedsiębiorstwa (i banki) posiadające liczną sieć powiązań międzynarodowych, których skutkiem są transakcje i rozliczenia opiewające na różne waluty.

1.ISTOTA I FUNKCJE WSPÓŁCZESNEGO RYNKU WALUTOWEGO

Na międzynarodowy rynek walut składają się:

-transakcje wymiany walut z infrastrukturą instytucjonalną,

-reguły przeprowadzania operacji oraz zespół urządzeń technicznych i czynności, prowadzących do zawarcia transakcji.

Międzynarodowy rynek walutowy to nie tylko konkretne miejsce, na którym dokonuje się wymiany walut, ale system połączonych za pomocą środków elektronicznych banków i niebankowych instytucji finansowych, realizujących w „przestrzeni” transakcje wymiany.

Funkcje rynku walutowego:

-przesuwanie siły nabywczej między krajami, w których funkcjonują odrębne systemy walutowe i pieniężne,

-stwarzanie możliwości wyrównania obrotów zagranicznych, tzn. import nie musi równać się eksportowi (wartościowo).

Dłużnik może dokonać wymiany waluty krajowej na zagraniczną i następnie uregulować swoje zobowiązanie.

Międzynarodowy rynek walutowy to rynek eurowalut.

Eurowaluty to waluty zdeponowane poza krajem macierzystym: eurodolary, euroeuro, eurofranki szwajcarskie, eurojeny, itd..

Rynek eurowalut to łączna suma zobowiązań w postaci depozytów bankowych denominowanych w walutach obcych. Największy udział na tym rynku mają eurodolary i euro.

Czynniki wpływające na rozwój rynku eurowalut (na wzrost obrotów eurowalutami) to:

-rosnące obroty handlu zagranicznego, regulacje państwowe dotyczące sfery finansów (w tym podatków) oraz względy polityczne.

Główne źródła (podaż) eurodolarów eurodolarów innych eurowalut stanowią:

-rezerwy walutowe banków centralnych i osób fizycznych,

-nadwyżki finansowe korporacji transnarodowych,

-nadwyżki środków pieniężnych banków,

-rezerwy krajów, posiadających nadwyżki w obrotach handlowych z zagranicą, np. Japonii, niektórych krajów OPEC.

Cechy rynku eurowalut:

-jest to rynek bardziej hurtowy niż detaliczny, co oznacza, że w transakcjach uczestniczą rządy, banki i wielkie korporacje. Są to transakcje opiewające na duże kwoty,

-jest to rynek nieregulowany (OTC - over-the-counter),

-transakcje mają głównie charakter krótkookresowy.

Około 1/3 depozytów instytucji niefinansowych ma okres zapadalności (wykupu) 8 dni lub mniej, a 90% - mniej niż 6 miesięcy.

-rynek eurowalut jest raczej rynkiem oszczędności i depozytów okresowych niż depozytów popytowych.

Oznacza to, że instytucje, które tworzą depozyty w eurowalutach, nie wycofują ich na bezpośrednie finansowanie zakupów, ale zwykle zmieniają depozyty eurowalutowe na walutę krajową i dopiero wtedy nabywają dobra i usługi.

2.MIĘDZYNARODOWE SYSTEMY WALUTOWE

- Pojęcie międzynarodowego systemu walutowego.

Na międzynarodowy system walutowy składają się międzynarodowe układy, reguły, instytucje, zasady i zwyczaje, które określają warunki i sposoby funkcjonowania pieniądza w stosunkach międzynarodowych, czyli na rynku światowym.

a)System waluty złotej (1870-1914)

Wcześniej w wymianie międzynarodowej - funkcję miernika wartości pełniły metalowe monety. W XVIII w. zostały zastąpione przez monety kruszcowe - srebrne i złote.

Od drugiej połowy XIX w. w roli pieniądza pozostało tylko złoto, które pełniło w obrocie gospodarczym funkcje miernika wartości i środka płatniczego. System ten funkcjonował do wybuchu pierwszej wojny światowej. Kryzys ekonomiczny lat 1929-1933 spowodował dezintegrację w sferze walutowej. Kraje zajmowały się rozwiązywaniem wewnętrznych problemów gospodarczych i społecznych, bezrobocia. Wiele krajów dokonało dewaluacji swoich walut (W. Brytania), wierząc, że umożliwi to wzrost eksportu.

b)System z Bretton Woods

W lipcu 1944r. w Bretton Woods odbyła się konferencja, w której wzięli udział przedstawiciele 42 państw. Jej celem było określenie takiego systemu walutowego, który wspierałby rozwój gospodarczy po zakończeniu wojny.

Na mocy umowy zawartej w Bretton Woods powołany do życia został Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW) oraz Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju. W statucie MFW zapisane zostały reguły, którymi kierować się miały kraje w polityce walutowej i ekonomicznej.

Podstawę systemu walutowego z Bretton Woods stanowiły dwie zasady: stabilności walutowej i wymienialności walut.

Z upływem lat system walutowy był coraz mniej stabilny. Aktywną rolę upadku tego systemu odegrały Stany Zjednoczone, gdy 15 sierpnia 1971r. zawiesiły wymienialność dolara na złoto.

Mimo upadku systemu z Bretton Woods należy stwierdzić, że odegrał on w pewnym okresie pozytywną rolę:

-był pierwszym międzynarodowym systemem walutowym utworzonym umownie przez tak wielu uczestników

-zostały ustanowione zasady płatności międzynarodowe, które porządkowały stosunki finansowe między krajami w trudnym okresie powojennym

-powołano do życia ważne organizacje międzynarodowe (MFW, MBOiR), które istnieją do dnia dzisiejszego i odgrywają znaczącą rolę w międzynarodowych stosunkach gospodarczych i finansowych.

c)Współczesny międzynarodowy system walutowy

Od połowy lat siedemdziesiątych zaczął kształtować się tzw. system wielodewizowy.

Najważniejsze waluty międzynarodowe pełnią funkcje:

-miernika wartości i środka płatniczego

-występują na rynku międzynarodowym w roli walut rezerwowych, interwencyjnych, lokacyjnych i transakcyjnych

Waluta rezerwowa - to taka, w której kraje przechowują swoje rezerwy walutowe. Udział w całości rezerw zależny jest od rozmiarów obrotów zagranicznych z krajami, których waluty występują w roli rezerwowych oraz od struktury walutowej zadłużenia zewnętrznego.

Najważniejsze obecnie waluty rezerwowe to: dolar amerykański, funt brytyjski, euro, funt szwajcarski oraz złoto.

Waluta interwencyjna - to waluta, w której banki centralne przeprowadzają operacje na rynkach walutowych. Celem tych operacji jest stabilizacja kursu waluty krajowej względem innych walut lub ukształtowanie tego kursu na poziomie uznanym za pożądany. Główną walutą interwencyjną jest: dolar USA, euro oraz inne waluty, przede wszystkim funt brytyjski i jen japoński.

Waluta lokacyjna (inwestycyjna) - to taka, w której denominowane są należności i zobowiązania zagraniczne różnych podmiotów, w której inwestorzy realizują swoje inwestycje zagraniczne.

Waluta transakcyjna - to waluta, w której wyrażone są wartości transakcji w obrocie międzynarodowym oraz w której realizowane są płatności eksportowo-importowe. Poza dolarem i euro ważną walutę stanowi jen japoński i funt brytyjski.

d)Europejski System Walutowy (ESW)

- obejmował kilka, a następnie kilkanaście krajów Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, dzisiejszej Unii Europejskiej.

Poziom integracji monetarnej ugrupowania integracyjnego (składającego się z suwerennych państw) można określić przez stopień substytucji (zastępowalności) narodowych jednostek pieniężnych między sobą.

Głównymi elementami ESW były:

1) europejska jednostka walutowa (european currency unit - ecu)

Na europejską jednostkę walutową składały się wartości walut narodowych jednostek pieniężnych krajów członkowskich w proporcjach zależnych od znaczenia ekonomicznego ich gospodarek, mierzonego udziałem w PKB Wspólnoty, udziałem w jej handlu zagranicznym oraz w systemie krótkoterminowej pomocy finansowej. Ecu było rodzajem koszyka walutowego.

2) mechanizm kursów wymiennych i interwencji oraz kredytowania

Stosunki wymienne między jednostkami pieniężnymi państw członkowskich były oparte na systemie kursów stałych, z wykorzystaniem ściśle określonej procedury dostosowawczej. Każdy pieniądz narodowy, uczestniczący w EWS miał kurs centralny, określony w stosunku do ecu, na podstawie którego ustalane były kursy bilateralne walut.

ESW, którego zasadniczy kształt określony został w końcu lat siedemdziesiątych, był jednym z podstawowych instrumentów realizacji unii ekonomicznej i waluowej.

Inne jeszcze środki zostały przewidziane w treści Traktatu z Maastricht, ale w latach dziewięćdziesiątych sytuacja w sferze monetarnej w Unii Europejskiej zmieniła się w sposób zasadniczy. Od września 1992r. trudności związane z utrzymaniem podstawowych założeń tego systemu zaczęły się nawarstwiać.

Kryzys ten ujawnił niestabilność strukturalną systemu relacji wymiennych i autonomicznych narodowych polityk walutowych w warunkach rynku, na którym istniała swoboda przepływów kapitałowych. Włochy i Wielka Brytania wycofały swoje waluty z ESW, decydując o swobodnej fluktuacji ich kursów, obniżeniu uległy kursy innych walut, co doprowadziło do ich dewaluacji.

Od sierpnia 1993r. obowiązywał nowy dopuszczalny margines wahań kursów walut (15%), zmianie uległy także zasady interwencji obowiązkowych na rynku monetarnym.

3. UNIA GOSPODARCZA I WALUTOWA

A)Proces tworzenia unii gospodarczej i walutowej

- W czerwcu 1985r. Komisja Wspólnot Europejskich wydala Białą Księgę, która zawierała program tworzenia jednolitego rynku europejskiego do końca 1992r. Zawarto w niej plan działań, zmierzających do wprowadzenia całkowitej swobody przepływów kapitałowych oraz konstrukcji jednolitego rynku usług finansowych. - Kolejny etap rozwoju integracji finansowej i monetarnej w ramach Wspólnot Europejskich wyznaczony został na szczycie państw członkowskich w Maastricht (9-10.Xli.91). Traktat z Maastricht, w którym zawarto propozycje utworzenia unii gospodarczej (UGW ang. Economic and Monetary Union - EMU) - wyrażono wolę utworzenia unii walutowej, ekonomicznej i politycznej.

W Traktacie określono warunki, tzw. - kryteria konwergencji, spełnienie których warunkowało przystąpienie krajów do UGW:

1. stopa inflacji - wyższa nie więcej niż o 1,5% od przeciętnej w trzech krajach Wspólnot o najniższych jej poziomach w poprzednim roku;

2. przeciętne stopy procentowe długo- i średnioterminowe mogły być wyższe od stóp procentowych w trzech krajach o najniższych stopach najwyżej o 2%;

3. kurs waluty krajowej musiał charakteryzować się stabilnością - za kryterium stabilności przyjęto wahania mieszczące się w ciągu 2-ch ostatnich lat w granicach wyznaczonych przez Europejski System Walutowy;

4. deficyt finansów publicznych nie powinien przekraczać 3% PKB;

5. dług publiczny nie powinien być wyższy niż 60% PKB.

Zgodnie z ustaleniami przyjętymi w Maastricht realizacja unii gospodarczo-walutowej została podzielona na trzy etapy:

- 1 etap rozpoczął się 1 lipca 1990r wraz z wejściem w życie dyrektywy o całkowitej liberalizacji przepływów kapitałowych na obszarze Wspólnoty;

- 2 etap - od 1 stycznia 1994r. - przygotowania do utworzenia Europejskiego Banku Centralnego. Powołano Europejski Instytut Walutowy (Frankfurt n/Menem), który był zalążkiem Europejskiego Banku Centralnego.W listopadzie l994r. stwierdzono, że Wspólnota Europejska przekształciła się w Unii Europejskiej,

- 3 etap - 1 stycznia 1999r. - wprowadzenie do obiegu międzynarodowego euro oraz rozpoczęcie działalności przez Europejski Bank Centralny oraz Europejski System Banków Centralnych. Z początkiem stycznia 2002r. euro zostało wprowadzone do obiegu i do końca lutego 2002r. zastąpiło waluty krajowe w obiegu gospodarczym na rynku hurtowym i detalicznym.

Na początku 1998r. wyłoniono grupę krajów, które stały się członkami UGW i od 1999r. zaczęły realizować trzeci etap jej wprowadzania. Grupa ta obejmowała 11 państw (Austrię, Belgię, Finlandię, Francję, Hiszpanię, Holandię, Irlandię, Luksemburg, Niemcy, Portugalię, Włochy) spośród 15 krajów członkowskich UE - ponieważ Dania, Grecja, Szwecja i Wielka Brytania nie spełniaty kryteriów konwergencji. Grecja przystąpiła do UGW 1 stycznia 2001r.

Kluczowym elementem UGW jest wspólna waluta euro.

Głównym celem unii gospodarczej i walutowej jest usprawnienie szeroko rozumianego procesu wymiany na rynku wewnętrznym przez wprowadzenie jednolitego pieniądza i systemu zharmonizowartych polityk ekonomicznych oraz pełna integracja finansowa.

B) Instytucje unii gospodarczej i walutowej

Kluczowe elementy unii gospodarczo - walutowej:

Europejski System Banków Centrałnych (ESBC) - instytucjonainy gwarant funkcjonowania wspólnego rynku finansowego. ESBC składa się z Europejskiego Banku Centralnego (EBC) oraz narodowych banków centralnych.

Niezależność narodowych banków centralnych oraz ESBC, która ma wymiar funkcjonalny, instytucjonalny, personalny oraz finansowy - działalność podlega kontroli.

Nadrzędnym celem ESBC jest utrzymanie stabilności cen, która umożliwi realizację innych celów, np. utrzymanie odpowiedniego tempa wzrostu gospodarczego oraz zwiększenie zatrudnienia.

Należące do ESBC narodowe banki centralne mają do spełnienia określone zadania, takie jak:

- określenie i realizowanie polityki pieniężnej UE,

- przeprowadzanie operacji dewizowych,

- przechowywanie oficjalnych rezerw dewizowych państw członkowskich oraz zarządzanie nimi,

- wspieranie sprawnego funkcjonowania systemów płatniczych.

Główne instrumenty, które dla realizacji swoich celów może wykorzystać ESBC - to przede wszystkim rezerwy obowiązkowe, przy pomocy których banki centralne mogą stabilizować rynkowe stopy procentowe, regulować płynność rynku oraz przeprowadzać operacje otwartego rynku.

Głównym zadaniem EBC jest ustalenie polityki pieniężnej i monetarnej dla całej Wspólnoty.

4

---