MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE

ROZDZIAŁ XIII

Integracja gospodarcza w Europie i świecie

13.1. Istota międzynarodowej integracji gospodarczej

13.1.1. Kryteria definiowania międzynarodowej integracji gospodarczej.

Integracja jest pojęciem wieloznacznym. Potocznie oznacza scalenie, łączenie się kilku elementów w jedną całość.

Międzynarodowa integracja gospodarcza oznacza scalenie narodowych potencjałów ekonomicznych w jeden potencjał międzynarodowy. Chodzi o tworzenie nowych organizmów gospodarczych. Jest ona zjawiskiem wielopłaszczyznowym, obejmuje różne dziedziny życia gospodarczego, społecznego, politycznego itp.

Kryteria definiowania integracji:

- kryterium horyzontu integracji - chodzi o to czy integracja jest nie kończącym się procesem czy też ma swój kres, stan optymalny. Przeważa pogląd, że jest procesem długotrwałym tworzenia jednolitej struktury gospodarczej w obrębie grupy krajów. Wg tego poglądu proces integracji nie może mieć końca. Istnieje drugi pogląd iż integracja jest stanem, czyli zjawiskiem, które ma swój kres, polegający na wytworzeniu pożądanej docelowej struktury ekonomicznej w określonej grupie krajów. Dalszy rozwój integracji wg. Tego poglądu wymaga rozszerzenia jej zakresu lub zmian formy.

- kryterium mechanizmu funkcjonowania integracji - chodzi o to, czy powinien to być mechanizm wolnej konkurencji i wolnego handlu, czy też efekt określonej polityki integrującej państwa. Przeważa pogląd pierwszy, wg. którego proces integracji polega na likwidacji barier w obrocie międzynarodowym towarów, usług i czynników produkcji.

- kryterium korzyści z integracji - chodzi o to czy korzyści powinny być dzielone równo między kraje, czy też w nierównych częściach. Zwolennicy pierwszego podejścia maja na myśli oczywiście stopę korzyści, gdyż masa korzyści zależy od potencjałów poszczególnych krajów. Ich zdaniem mechanizm funkcjonowania integracji powinien opierać się na kryterium równych korzyści. Gdy są równe potencjały może być to mechanizm wolnej gospodarki, zaś gdy jest nierówność potencjałów to niezbędna jest polityka odpowiednia integrujących państw.

13.1.2. Cele integracji i jej przyczyny.

W ujęciu ogólnym międzynarodowa integracja gospodarcza oznacza zespolenie narodów, państw, potencjałów gospodarczych, rynków i w efekcie pojedynczych osób różnej narodowości i przynależności państwowej. Granice państwowe przestają dzielić narody i państwa a swoboda przepływu towarów, usług, czynników produkcji, obywateli pozwala osiągać wspólne cele gospodarcze.

Cele szczegółowe sensu stricte to przede wszystkim wzrost efektywności gospodarowania. Służą temu: strukturalne zmiany produkcji unowocześniające gospodarkę, ułatwienia w przepływie towarów i usług ( głównie surowców, wiedzy technicznej i zasobów pracy), likwidacja barier taryfowych, parotaryfowych, pozataryfowych ( daje większe korzyści w eksporcie).

Rozwój integracji służy do rozwoju międzynarodowej specjalizacji i kooperacji w produkcji, do rozwoje nauki i techniki, ułatwia dostęp do postępu technicznego wszystkim państwom członkowskim. Z tych względów integracja ma ogromne znaczenie dla krajów małych i średnich.

13.1.3. Warunki rozwoju międzynarodowej integracji gospodarczej.

- położenie geograficzne - chodzi o bliskie położenie sąsiadujących państw, które skraca czas przepływy zasobów między integrującymi się krajami.

- infrastruktura gospodarcza - chodzi o odpowiednią infrastrukturę drogową, kolejową, morską, telekomunikacyjną, informatyczną, lotniczą między integrującymi krajami.

- komplementarność struktur - chodzi o ich wzajemne dopasowanie. Może ta kompleksowość mieć charakter między- lub wewnątrzgałęziowy. Podstawą międzygałęziowej komplementarności są różnice w zasobach czynników produkcji co wynika z różnic w zasobnościach złóż. Może ta komplementarność ułatwić integrację krajów ale nie jest warunkiem koniecznym. W krajach rozwiniętych gospodarczo brak jest międzygałęziowej komplementarności struktur gospodarczych. Warunkiem koniecznym w tych krajach jest wewnątrzgałęziowa komplementarność struktur gospodarczych. Jej podstawą są różnice wydajności czynników produkcji. Powinna ta komplementarność pojmowana dynamicznie, a wiec dawać możliwość jej ukształtowania w przyszłości.

- polityka sprzyjająca integracji - a wiec odpowiednia polityka ekonomiczna, wyrażająca się wzajemnymi preferencjami taryfowymi, swobodą przepływu zasobów, koordynacja polityk ekonomicznych krajów integrujących bądź też wprowadzeniem wspólnej polityki ekonomicznej. Oznacza to konieczność dopasowania celów, środków i narzędzi polityki ekonomicznej i zagranicznej.

13.2. Modele międzynarodowej i ponadnarodowej integracji gospodarczej.

Model integracji to całościowy obraz ugrupowania integracyjnego obejmujący zespół jego głównych właściwości, w tym podział kompetencji między organami międzynarodowymi i ponadnarodowymi a rządami krajów członkowskich.

Model międzynarodowej integracji gospodarczej

Decyzje kształtujące wzajemne powiązania grupy krajów są podejmowane przez instytucje narodowe. Ośrodek międzynarodowy ma charakter koordynacyjny.

Narodowe Ośrodki Integracyjne ( NOI) informują MOI (międzynarodowy ośrodek integracyjny) o celach, środkach, narzędziach wewnętrznej i zagranicznej polityki ekonomicznej stosowanej wobec przedsiębiorstw (P). MOI przesyła NOI zalecenia odzwierciedlające pożądane z punktu widzenia ugrupowania integracyjnego zmiany w polityce ekonomicznej. Zalecenia te nabierają mocy poszczególnych krajach dopiero po „przetworzeniu” ich przez NOI na decyzje. NOI mogą ale nie musza podporządkować się tym zaleceniom. Zalecenia organów międzynarodowych są swego rodzaju propozycjami, sugestiami, czy też życzeniami wobec krajów członkowskich.

Model ponadnarodowej integracji gospodarczej

Tu część lub większość decyzji transmitowana jest z NOI do ponadnarodowego ośrodka. NOI przesyłają podobnie jak w modelu powyższym informują ośrodki ponadnarodowe o celach, środkach, narzędziach wew. i zagranicznej polityki ekonomicznej. POI na podstawie tych informacji podejmuje decyzje obligatoryjne dla podmiotów gospodarczych w krajach członkowskich. Wraz z rozwojem integracji coraz większa część uprawnień przechodzi z ośrodków narodowych do ponadnarodowych. POI może posługiwać się zarówno dyrektywami ( wiążą państwa w zakresie celów do osiągnięcia, pozostawiając władzom swobodę w wyborze sposobów i narzędzi) jak i rozporządzeniami ( obowiązują w całości, są stosowane przez wszystkie państwa). Tendencje do rozszerzania integracji ponadnarodowej wynikają z wysokiej skuteczności tych rozwiązań ale wiążą się z ograniczoną suwerennością państw.

----informacje

Decyzje

Suwerenność obejmuje:

- zwierzchnictwo terytorialne, czyli wyłączność władzy państwa na jego terytorium,

- zwierzchnictwo osobowe, czyli wyłączność władzy państwa wobec jego obywateli.

13.3. Mechanizmy integracji w gospodarce rynkowej

Są to zasady funkcjonowania rynku w obrębie ugrupowania integracyjnego. W jego zakres wchodzą funkcje parametrów rynku międzynarodowego ( pieniądz międzynarodowy, kursy walut, ceny międzynarodowe, itd.) a także ich związki z parametrami rynków narodowych.

Mechanizm wolnego rynku i wolnego handlu

Zasadniczą siłą kształtującą procesy integracyjne jest „niewidzialne ręka rynku”. NOI są przede wszystkim stróżami porządku. Państwa stosują środki przymusu dla ochrony zgodnych z prawem umów i kontraktów prywatnych oraz przeciwdziałają zakłóceniom wolnego rynku i wolnego handlu. Podstawowymi podmiotami gospodarczymi, na których opiera się wolny rynek są konsumenci i producenci. Ceny krajowe, kursy walutowe, stopy procentowe itd. są na rynku w wyniku wolnej gry sił rynkowych. Głównym zadaniem ośrodków narodowych jest usuwanie ograniczeń taryfowych, parotaryfowych i pozataryfowych. Międzynarodowy (ponadnarodowy) ośrodek koordynacyjny koordynuje proces liberalizacji przepływu towarów i usług oraz czynników produkcji w skali ugrupowania.

Mechanizm rynku regulowanego

Tutaj wzrasta rola zarówno NOI jaki MOI czy POI w porównaniu z mechanizmem wolnego rynku i wolnego handlu. Zajmują się nie tylko liberalizacją przepływu zasobów ale także koordynacją i unifikacją celów, środków i narzędzi wew. i zagranicznej polityki ekonomicznej integrujących się krajów. Podstawowymi podmiotami są także producenci i konsumenci. Postępują oni już nie tylko zgodnie z logiką „niewidzialnej ręki rynku” ale też z celami, środkami i narzędziami polityki integracyjnej. W modelu międzynarodowym politykę integracyjną prowadzą NOI a MOI ją koordynują zaś w modelu ponadnarodowym politykę ekonomiczną w obrębie ugrupowanie prowadzi POI.

13.4. Przykłady ugrupowań integracyjnych w gospodarce światowej

13.4.1. Instytucjonalne formy integracji regionalnej

- strefa wolnego handlu - najprostsze rozwiązanie instytucjonalne. Oznacza ona likwidację ceł i ograniczeń ilościowych w handlu między grupa krajów. Kraje te zachowują autonomiczną zewnętrzną taryfę celną i prowadzą własną niezależną politykę wobec krajów trzecich.

- unia celna - kraje tworzące strefę wolnego handlu wprowadzają dodatkowo ujednolicone cła zewnętrzne. Unia celna sprzyja rozwojowi handlu wzajemnego krajów członkowskich i ogranicza rozwój handlu z krajami trzecimi. W unii celnej cła preferują import z krajów unii a dyskryminują import z krajów trzecich.

- wspólny rynek - jest formą integracji wyższą od strefy wolnego handlu i unii celnej. Oznacza oprócz zniesienia ceł we wzajemnych obrotach i wspólnej taryfy celnej wobec krajów trzecich także swobodę przepływu kapitału i zasobów pracy w obrębie ugrupowania integracyjnego. Stwarza to lepsze warunki do funkcjonowania mechanizmu wolnej konkurencji. Utworzenie wspólnego rynku wymaga ujednolicenia polityki cenowej w obrębie ugrupowania.

- unia walutowa - poza strefa wolnego handlu, unią celną i wspólnym rynkiem obejmuję koordynacje polityki walutowej prowadzonej przez kraje wchodzące w skład ugrupowania integracyjnego. W zakresie koordynacji wchodzą: ograniczanie wahań kursów walutowych, tworzenie wspólnych rezerw walutowych, wprowadzenie jednolitej waluty międzynarodowej, bezwarunkowa pomoc kredytowa.

- unia ekonomiczna - obejmuje dodatkowo, niż to co wyżej, koordynacje poszczególnych dziedzin polityki ekonomicznej. O pełnej unii ekonomicznej mówimy gdy w obrębie integrujących się państw wszystkie dziedziny polityki ekonomicznej istotne dla wspólnego rynku zostały objęte wspólną lub skoordynowaną polityką, wprowadzona będzie wspólna waluta w władza ekonomiczna w najważniejszych dziedzinach będzie sprawowana przez organ ponadnarodowy.

- unia polityczna - to koordynacja polityki wewnętrznej i zewnętrznej krajów wchodzących w skład ugrupowania integracyjnego.

13.4.2. Ugrupowania integracyjne w krajach rozwiniętych gospodarczo.

- Unia Europejska - ( europejska wspólnota gospodarcza) traktat ustanawiający EWG został podpisany jednocześnie z traktatem powołującym do życia Euratom, czyli 25 marca 1957 r. Pierwotnie członkami były: Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, RFN i Włochy. W1973 przystąpiła: W. Brytania, Dania i Irlandia, W 1981 Grecja, w 1986 Hiszpania i Portugalia, 1995 Austria, Finlandia i Szwecja, w 1.05.2004 - Polska, Cypr, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta, Słowacja, Słowenia i Węgry. Jest to najbardziej zaawansowana forma integracji gospodarczej.

- Unia ekonomiczna Beneluksu - układ ją ustanawiający został podpisany w 1953 roku w Hadze. Unia ta zapewnia wolny przepływ towarów, usług i czynników produkcji w obrębie Belgii, Holandii i Luksemburgu. Koordynowana jest także polityka ekonomiczna i społeczna, którymi zajmują się instytucje o charakterze międzynarodowym, np. Komitet Ministrów, Rada Unii Ekonomicznej,, Komisje, Trybunał.

- Europejska Wspólnota Węgla i Stali - (ECSC) podpisany przez Belgię, Francję, Holandię, Luksemburg, RHN i Włochy w 1951 r. w Paryżu. Miał obowiązywać przez 50 lat. Oznaczał utworzenie wspólnego rynku węgla, rud żelaza, złomu. Jego organami są: Rada Europejska, Komisja, Rada Ministrów, Parlament Europejski, Trybunał Sprawiedliwości.

- Europejska Wspólnota Energii Atomowej (EURATOM) - podpisany w 1957 r. w Rzymie, na czas nieokreślony, przez te same kraje co EWWiS. Jest to ugrupowanie o charakterze koordynacyjnym. Celem Euratomu jest utworzenie wspólnego rynku atomowego. Organy: Rada Europejska, Rada Ministrów, Komisja, Parlament Europejski i Trybunał, Komitet Ekonomiczno-Społeczny. Pełniom one funkcje podobną jak organy w UE.

- Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (EFTA) - powołane w 1959 w Sztokholmie przez Austrię, Danię, Norwegię, Portugalię, Szwajcarię, Szwecję, Wielką Brytanie. Było odpowiedzią dla krajów z EWG. Celem EFTA - liberalizacja handlu wzajemnego wyrobami przemysłowymi. Proces znoszenia ceł był w etapach: w 1967 - strefa wolnego handlu. EFTA nie przewidywała wyższych instytucjonalnych form integracji. W 1967 członkiem stała się Francja, w 1970 - Islandia, w 1991 Liechtenstein. Wystąpiły z EFTA w 1973 Dania i Wielka Brytania, w 1986 Portugalia stając się członkami EWG. To samo zrobiły w 1995 Austria, Francja, Szwecja. W EFTA pozostały więc Norwegia, Szwajcaria, Islandia, Liechtenstein.

- Północnoamerykański Układ Wolnego Handlu (NAFTA) - w 1994 pomiędzy USA, Kanadą i Meksykiem. Celem jest liberalizacja handlu wzajemnego towarami, a w efekcie przyspieszenia tempa jego rozwoju. Układ przewiduję likwidację ceł w 2008 r.

13.4.3. Ugrupowania integracyjne w Europie Środkowo-Wschodniej.

- Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej - w 1949 -Bułgaria, Czechosłowacja, Polska, Rumunia, Węgry, ZSRR, przystąpiła jeszcze Albania a w 1950 NRD, w 1962 Mongolia, w 1972 Kuba. Początkowo cele były ściśle polityczne ale zaczęto formułować też cele gospodarcze i cele integracyjne. Współpraca w ramach RWPG została oparta na innych zasadach niż przy integracji krajów o gosp. rynkowej, inne były narzędzia wew. i zew. polityki ekonomicznej więc inny musiał być model integracji. Był ot model policentryczny, w którym decyzje zarówno związane z integracji jak i z bieżącymi operacjami gospodarczymi w skali międzynarodowej skupiono w wielu ośrodkach narodowych. Ośrodek międzynarodowy został pozbawiony praw do podejmowania decyzji miał tylko koordynować. Cechą tego modelu był brak mechanizmu rynku międzynarodowego. Wszelkie powiązania integracyjne między krajami członkowskim budowano wyłącznie za pomocą narzędzi administracyjnych, np. umowy międzynarodowe czy koordynacja planów gospodarczych. Funkcję międzynarodowego ośrodka koordynacyjnego pełniła Rada i jej organy. Koordynacją całości zajmowała się sesja najwyższy organ RWPG. Ponadto funkcję koordynacyjne były spełniane przez wiele międzynarodowych organizacji gosp., które miały charakter zrzeszeń poziomych.

Rozwiązanie to nie doprowadziło do rozwoju powiązań integracyjnych, wręcz przeciwnie utrzymywała się tendencja to autarkii.

W 1990 r. RWPG została rozwiązana.

-Środkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu (CEFTA) - podpisana w 1992, a w życie weszła w 1994. Przewiduje utworzenie strefy wolnego handlu wyrobami przemysłowymi oraz selektywną liberalizację handlu wzajemnego artykułami rolno-spożywczymi. Strefa ma być tworzona etapami. Docelowo maja być niesione bariery parotaryfowe i pozataryfowe. Początkowo członkami były: Polska, Węgry, Czechy i Słowacja, następnie przyjęto Słowenie i Rumunie. Akces złoży także Bułgaria i inne kraje.

13.4.4. Ugrupowania integracyjne krajów słabo rozwiniętych gospodarczo.

Relatywnie najwięcej ugrupowań znajduje się w Ameryce Łacińskiej. LAFTA czyli Strefa Wolnego Handlu w Ameryce Łacińskiej z 1960 r. w Montevideo pomiędzy Argentyna, Brazylia, Chile, Meksyk, Paragwaj, Peru, Urugwaj. Od 1961 także Ekwador i Kolumbia, a od 1967 - Wenezuela i Boliwia. Miała ambitny cel - zwiększyć wymianę towarową pomiędzy krajami słabszymi kontynentu amerykańskiego. Niestety utworzenie strefy wolnego handlu było zbyt słabym czynnikiem dla osiągnięcia tego celu. Struktury gospodarcze krajów miały raczej charakter konkurencyjny niż komplementarny więc zniesieni ceł nie miał zbytnio dużych pozytywnych skutków. Tak więc po dwudziestu latach rozwiązano LAFTA a w jej miejsce powstało Latynoamerykańskie Stowarzyszenie Integracyjne (LAIA). Poza strefą wolnego handlu wprowadzono wyższe formy integracji między krajami członkowskimi przede wszystkim w ramach subregionów. Są to np.:

- Wspólny Rynek Ameryki Południowej (Mercosur) - cel to wspólny rynek towarów ale i czynników produkcji, ma to być więc strefa wolnego handlu, unia celna, wspólny rynek oraz w dużym zakresie unia ekonomiczna. Dotyczy to głównie Argentyny i Brazylii a póżniej także Urugwaju i Paragwaju.

- Wspólny Rynek Ameryki Środkowej (CACM) - Gwatemala, Salwador, Honduras, Nikaragua, Kostaryka.

- Andyjski Wspólny Rynek (ACM) - Wenezuela, Kolumbia, Ekwador, Peru, Boliwia.

- Wspólnota Karaibska (Caricom) - Antigua i Barbudy, Barbados, Wyspy Bahama, Belize, Dominikana, Grenada, Gujana, Jamajka, St. Kits i Nevis, Saint Lucia, Trynidad, Tobago.

W Azji Południowo-Wschodniej - Stowarzyszenie Krajów Azji Południowo-Wschodniej (ASEN) - Brunei, Filipiny, Indonezja, Malezja, Singapur, Tajlandia.

W Afryce na szczególna uwagę zasługuje Wspólnota Gospodarcza Państw Afryki Zachodniej (ECOWAS) oraz Wspólnota Gospodarcza Afryki zachodniej (CEAO).

Kraje słabe gospodarczo szukają w integracji możliwości rozwiązania problemów gospodarczych, trudności w uprzemysłowieniu. Postęp jednak integracji wśród tych krajów jest niewielki. Przyczyną mogą być: brak odpowiedniej infrastruktury, brak komplementarnych struktur gospodarczych, różny poziom rozwoju, różny potencjał ekonomiczny itd.

13.5. Polska a integracja gospodarcza w Europie.

13.5.1. Członkowstwo w UE szansą dla Polski.

Zmiany systemowe i gospodarcze w latach dziewięćdziesiątych doprowadziły do otwarcia gospodarek Europy Środkowej i Wschodniej w tym także Polski. Polska rozwijała handel zagraniczny i inne formy stosunków gospodarczych z krajami w Europie i na świecie. Szuka rynków zbytu dla surowców a także źródeł zaopatrzenia oraz jest zainteresowana kooperacją w zakresie produkcji, inwestycjami kapitałowymi i innymi formami współpracy.

Parytetem był rozwój powiązań z UE. Duże znaczenia miała też CEFTA, stosunki z Rosją oraz krajami ze wschodu.

Funkcjonowanie UE opiera się na :

- Traktacie Rzymskim - 25.03.1957 r. zawarto w nim cele EWG. Najważniejszym z nich był wspólny rynek i zbliżenie polityki ekonomicznej krajów członkowskich, określił także podstawy podejmowania decyzji w EWG.

- Jednolity Akt Europejski - luty 1986 - nadał organom EWG nowe kompetencje oraz zmodyfikował proces podejmowania decyzji, wzmacniając ich ponadnarodowy charakter. Rozszerzono zakres podejmowanych decyzji przez Radę Ministrów, od 1993 zwaną Radą Unii Europejskiej), która składa się z przedstawicieli państw członkowskich w randze ministrów, po jednym z każdego kraju. Funkcję przewodniczącego w Radzie pełnią kolejno w okresach półrocznych członkowie Rady. Jest organem koordynującym politykę ekonomiczną członków Wspólnoty i ma prawo podejmowania decyzji.

Komisja Europejska przygotowuje większość decyzji Rady UE a jednocześnie podejmuje własne , formułuje zalecenia i opinie lecz w przeważającej części nie są one prawnie wiążące.

Cechą statusu prawnego członków Komisji jest niezależność od rządów państw członkowskich.

Zwiększył Jednolity Akt także rolę Parlamentu Europejskiego w podejmowaniu decyzji. Jest on organem wspólnym dla UE, EWWiS. Euratom. Członkowie parlamentu są wybierani w drodze powszechnych i bezpośrednich wyborów. Mandat to 5 lat. Liczba miejsc w Parlamencie jest uzależniona od Liczby ludności w kraju członkowskim. Kompetencje Parlamentu są skromne: funkcja doradcza dla innych organów, funkcja kontroli dla politycznej działalności Komisji.

Zmiany także w Trybunale Sprawiedliwości: funkcją jest zapewnienie poszanowania praw przy interpretowaniu i stosowaniu w praktyce zaleceń Traktatu Rzymskiego. Orzeka o legalności decyzji podejmowanych przez Radę UE i Komisję Europejską oraz rozstrzyga spory dotyczące wykonania zobowiązań przyjętych przez państwo.

Jednolity Akt Europejski zaakcentował potrzebę unii ekonomicznej i monetarnej.

- Traktacie z Maastricht 9-10.12.1991 - obejmuje postanowienia dotyczące unii ekonomicznej i monetarnej, wspólnej polityki zagranicznej, dalszego zwiększania uprawnień Parlamentu Europejskiego. W życie wszedł w 1993 r. Zgoda na ten traktat oznacza, że unia ma być obszarem bez granic wew., ze wspólną polityką zagraniczną i jedną politykę obronną, obywatelstwem.

Formy wspólnej polityki integracyjnej.

Wspólna polityka handlowa przewidziana została już w Traktacie Rzymskim. Kraje członkowskie zobowiązały się do koordynowania stosunków handlowych z krajami trzecimi oraz usuwania ograniczeń w wymianie międzynarodowej w obrębie ugrupowania. Formalnie wspólna polityka handlowa istnieje od 1970. Praktyka EWG wykazała, że polityka handlowa nie od razu miała w pełni wspólny charakter. Kraje nie zrezygnowały z restrykcji jakie stosowały w handlu, więc w Białej Księdze z 1985 wskazano na konieczność usunięcia wszelkich barier w handlu wewnątrzwspólnotowym.

Wspólna polityka przemysłowa realizowana przez tworzenie strefy wolnego handlu, unii celnej, wspólnego rynku, unii ekonomicznej i walutowej, a także bezpośrednio przez ujednolicenie polityki przemysłowej sensu stricte w krajach członkowskich. Ujednolicenie polityki [przemysłowej miało służyć zwiększanie swobody przepływu czynników produkcji w EWG., w tym zwłaszcza znoszenie ograniczeń w przepływie. W 1970 opublikowano memorandum dotyczące wprowadzenie jednolitej polityk przemysłowej.. Wytyczyło one główne cele i założenie strategii EWG w odniesieniu do przemysłu, które zostały przyjęta w 1993. Celem podstawowym miało być zwiększenie zdolności adaptacyjnej przedsiębiorstw i gałęzi przemysłu do szybko zmieniających się warunków.

Podstawowe zasady wspólnej polityki rolnej EWG zostały sformułowane w Traktacie Rzymskim. Ich istotę stanowiło zapewnienie równowagi społecznej i gospodarczej w rolnictwie w stosunku do innych gałęzi gospodarki. Podstawowym narzędziem wspólnej polityki rolnej UE jest polityka cenowa, służąca likwidacji różnic w dochodach miedzy ludnością wiejską a miejską, stwarzaniu preferencyjnych warunków zbytu na rynku UE dla producentów z obszaru członkowskiego, regulowaniu wielkości produkcji poszczególnych towarów. Utrzymaniu tej ceny służą cła i opłaty wyrównawcze chroniące przed tanim importem spoza UE. Jednocześnie kraje UE stosują scentralizowany system zakupów. Eksport z krajów UE jest subsydiowany ze względu na różnice w cenach w UE i poza nią. Finansowaniu tego służy Europejski Fundusz Gwarancji i Orientacji Rolnej (FEOGA).

Wspólna polityka transportowa - jej zasady ustalił Traktat Rzymski. Obejmuje transport lądowy, lotniczy i morski. W połowie lat 80-tych przyjęto program utworzenia liberalnego rynku usług transportowych, wyeliminowania kontyngentów w międzynarodowym transporcie samochodowym i harmonizacji warunków rynkowych.

W UE prowadzone są także wspólna polityka regionalna, wspólna polityka technologiczna, wspólna polityka energetyczna, wspólna polityka ochrony środowiska itp.

Zasady działania jednolitego rynku wewnętrznego UE

Podstawę instytucjonalną utworzenia jednolitego rynku wew. UE stanowił Jednolity Akt Europejski, który wniósł poprawki do Traktatu Rzymskiego, zreformował system instytucjonalny Wspólnoty i zapowiedział utworzenie do 1992 wspólnego rynku towarów, usług, pracy i kapitału. Szczegółowy program realizacji jednolitego rynku wew został opracowany przez zespół Delorsa i opublikowany w 1985 w Białej Księdze. Zawierał wykaz głównych przedsięwzięć, które miały być ukończone do 1992 r. Obejmowały całkowite zniesienie barier w przepływie towarów i usług w obrębie UE, umocnienie Europejskiego Systemu Walutowego, utworzenie Europy Obywateli, wprowadzenie wspólnej polityki rozwoju naukowego i technicznego oraz wspólnej polityki ochrony środowiska naturalnego.

Z dniem 1 stycznia 1993 jednolity rynek wewnętrzny stał się faktem.

Układ o stowarzyszeniu Polski z Wspólnotami Europejskimi

Układ ten został podpisany w 1991 roku a w życie wszedł w 1994 r. 1 lutego. Reguluje on całokształt stosunków Polski z e Wspólnotami Europejskimi. 1 marca 1992 weszła w życie część układu tzw. Umowa Przejściowa, która dotyczyła wzajemnej wymiany towarowej. N jej podstawie stworzona strefę wolnego handlu wyrobami przemysłowymi. Proces budowy tej strefy trwał do 1998. Liberalizacja polskiego eksportu wyrobów przemysłowych z krajów UE objęła także eliminowanie ograniczeń ilościowych. Polska zobowiązała znieść wszystkie ograniczenia ilościowe do 1.01.1999 roku. Handel artykułami rolnymi między Polska a UE podlegał ograniczonej i selektywnej liberalizacji. Zarówno UE jak i Polska w latach 90-tych zachowały autonomię polityki rolnej.

Układ dotyczył także przepływy pracowników. UE zgodziła się na ograniczoną obecność Polaków na rynku pracy Unii. O dostępie Polaków do narodowych rynków pracy decydować mogły poszczególne kraje.

Ponadto zostały poruszone problemy związane z przepływem usług, kapitału oraz technik.

Układ przewidywał też harmonizację w wielu dziedzinach prawo polskiego z prawem unijnym.

Potencjalne korzyści Polski ze stowarzyszenia z UE i warunki ich uzyskania.

1. Zwiększenie dostępu do bardzo chłonnego rynku Unii. Daje do szanse do zwiększenia skali produkcji, poprawiania efektywności gospodarki.

2. wzrost konkurencji wynikający z napływu nowych importerów z krajów Unii może wpływać na polską gospodarkę stymulując.

3. Układ o stowarzyszeniu może wpływać stabilizująco na politykę ekonomiczną kraju.

Wszystkie te korzyści mogą pojawić się w dłuższym czasie ale wymagają wielu warunków, które muszą być spełniane:

- Restrukturyzacja polskiej gospodarki pod kątem wielu branż i produkcji wyrobów, uznanych za najbardziej przyszłościowe.

- Rozwój specjalizacji i kooperacji w produkcji ze szczególnym uwzględnieniem partnerów z UE.

- Integracja kapitałowa polskich przedsiębiorstw z przedsiębiorstwami z terenu UE.

13.5.2. Powiązania integracyjne Polski z pozostałymi państwami europejskimi.

Polska uczestniczy w kilku sferach wolnego handlu. Poza strefą z UE Polska jest również w CEFTA. Integracja w obrębie CEFTA ma charakter wspomagający członkowstwo Polski, jak i innych krajów tej strefy, w UE. Większość z jej członków traktuje CEFTA jako formę przejściową. Kraje Europy Środkowo-Wschodniej mają nadzieje, że rozwój instytucjonalnych powiązań integracyjnych z UE wielokrotnie zwiększy napływ inwestycji kapitałowych.

Zacieśnianie powiązań Polski z CEFTA mogło być dla niej korzystne z kilku powodów:

- Zwiększa ono rynek zbytu dla wyrobów przemysłowych,

- Stwarza możliwość koordynacji zagranicznej polityki ekonomicznej zarówno wobec UE, jaki i krajów wschodnich,

- rozwój integracji subregionalnej (tzw. Małej) nie ogranicza jednoczesnego udziału krajów subregionu w integracji regionalnej (tzw. Dużej).

Oprócz tego Polska w 1992 roku zawarła umowę o utworzenie strefy wolnego handlu z EFTA, co umożliwia jej bezcłowy handel wyrobami przemysłowymi z tym ugrupowaniem.

Stopniowa liberalizacja handlu wzajemnego ma także miejsce w stosunkach Polski z Rosją i innymi rynkami wschodnimi. Wynika to z pewnej komplementarności struktur gospodarczych. Ważnym czynnikiem wspomagającym ten proces jest również chłonny rynek Rosji i innych państw tego regionu.

ROZDZIAŁ XXIV

Globalizacja gospodarki światowej

14.1. Pojęcie globalizacji gospodarki światowej.

Globalizacja gospodarki światowej to proces tworzenia się jednolitego rynku towarów, usług i czynników produkcji, obejmujący wszystkie kraje i regiony geograficzne. W jedną całość łączą się zarówno narodowe, jak i międzynarodowe. Oznacza ponadto nieograniczony dostęp do rynków dla wszystkich zainteresowanych podmiotów bez względu na kraj i region geograficzny.

Następuje ujednolicenie mechanizmów ekonomicznych funkcjonowania rynków narodowych i międzynarodowych. Globalizacja prowadzi do upodabniania i ukształtowania jednolitego liberalnego mechanizmu funkcjonowania gospodarki światowej.

Wymiaru globalnego nabierają także efekty uboczne rozwoju gospodarczego, w tym zwłaszcza zanieczyszczenie środowiska naturalnego, dysproporcje w rozwoju demograficznym.

Globalizacja jest skutkiem wielu czynników:

- rozwój, koncentracja produkcji na wielką skalę,

- postęp technologiczny skoncentrowany w kilku krajach kreujących rozwój

- zainteresowanie krajów słabszych szybszym dostępem do nowych technologii, nowych produktów.

- postęp organizacyjny (w tym technologii informatycznej, komunikacyjnej)

14.2. Globalizacja a międzynarodowy podział pracy.

Globalizacja gospodarki światowej jest konsekwencją pogłębiania się międzynarodowego podziału pracy, w tym wymiany towarów, usług i czynników produkcji. Jest więc ona procesem długofalowym, zapoczątkowanym setki lat temu.

Na ten stan rzeczy wpłynęło kilka czynników:

- wzrost tempa rozwoju handlu towarowego,

- rozwój kooperacji produkcji i współpracy inwestycyjnej

- powstawanie międzynarodowych przedsiębiorstw,

- szybki przepływ czynników produkcji w skali międzynarodowej,

- przepływ szybki kapitału spekulacyjnego.

To wszystko sprawiło że gospodarka światowa stała się jako całość punktem odniesienia przy podejmowaniu decyzji przez narodowe i międzynarodowe podmioty gospodarcze.

14.3. Globalizacja o integracja regionalna.

Integracja i globalizacją są zjawiskami konkurencyjnymi ale i komplementarnymi. Konkurencyjność wynika z faktu iż zachodzą jednocześnie. Integracja regionalna stanowi formę przejściową między gospodarowaniem skali jednego państwa i w skali globalnej.

Integracja regionalna jest zjawiskiem programowanym przez grupę zainteresowanych państw, jest więc scalaniem „na żądanie” tych państw.

Globalizacja jest natomiast scalaniem „żywiołowym”, procesem który nie został zaprogramowany.

Zarówna integracja, jak i globalizacja postępują w wyniku liberalizacji gospodarki. W przypadku integracji liberalizacja dotyczy przepływu towarów i usług oraz czynników produkcji w obrębie określonego ugrupowania, zaś stosunki z krajami trzecimi są ograniczona.

W przypadku globalizacji liberalizacja dotyczy przepływów towarów, usług, czynników produkcji w skali świata jako całości, z założenia eliminuje ona więc ograniczenia w stosunku do kogokolwiek.

Z formalnego punktu widzenia integracja i globalizacja stwarzają równe szanse państwom i podmiotom gospodarczym uczestniczącym w tym procesie. Integracja daje takie szanse członkowskim krajom, zaś globalizacja wszystkim krajom i podmiotom gospodarczym, poddającym się regułom „otwarcia” w skali gospodarki światowej.

W praktyce szanse te są jednak zróżnicowane.

Integracja regionalna jest często traktowana jako ochrona państw słabszych i mniejszych przed niebezpieczeństwami wynikającymi z globalizacji przez scalanie ich potencjałów ekonomicznych. Takie kraje oddzielnie nie miały by szans aby sprostać konkurencji globalnej. W tym rozumieniu integracja jest etapem w drodze do globalizacji.

14.4. Wzrost zależności ekonomicznej w skali globalnej

Transformacji międzynarodowego podziału pracy w globalny podział pracy towarzyszy wzrost zależności ekonomicznej w skali świata jako całości.

Zależność w skali globalnej to wrażliwość pojedynczych gospodarek lub grupy krajów na zmiany zachodzące w skali globalnej, a jednocześnie zależność gospodarki globalnej od zmian zachodzących w poszczególnych regionach geograficznych, grupach krajów, a nawet w pojedynczych krajach.

Może być ona jednostronna lub dwustronna ( współzależność) a także mieć charakter ilościowy lub jakościowy.

Zależności mogą być technologiczne, strukturalne, w tym wyposażenie w bogactwa naturalne poszczególnych krajów.

Zakres współzależności i zależności jest pojęciem dynamicznym, czyli zmienia się z rozwojem gospodarki światowej. Gdy gospodarka światowa rozwija się szybciej, ma szybszy rozwój technologiczny wówczas zależność ekonomiczna kraju słabiej się rozwijającego jest większa, przy tendencjach odwrotnych możemy mówić o współzależności między danym krajem a gospodarką światową.

14.5. Efekty uboczne globalizacji.

Efekty te zauważył i upowszechnił Klub Rzymski, który wydał raport pt. „Granice wzrostu”. W raporcie tym zalecono wiele zmian zapewniających równowagę światową w postaci stabilizacji liczby ludności i rozmiarów produkcji przemysłowej, racjonalnej gospodarki zasobami naturalnymi, zmniejszania skali zanieczyszczeń środowiska naturalnego.

Wśród głównych zagrożeń globalnych szczególne miejsce zajmuje pogłębianie się rozpiętości między poziomem rozwoju krajów bogatych i biednych. W krajach biednych pogłębia się ubóstwo, panuje głód a to wpływa na szerzenie się chorób, w tym zakaźnych co może zagrażać reszcie świata. Ze względu na niski poziom opieki zdrowotnej nie SA one w stanie zapobiec masowym epidemiom.

Globalny charakter ma także zagrożenie środowiska naturalnego. Jest ono wynikiem rozwoju przemysłowego i technicznego. Dotyczy to przede wszystkim skutków efektu cieplarnianego, deficytu wody, niekontrolowanej eksploatacji lasów, zanieczyszczania rzek i mórz.

14.6. Możliwości sterowania globalizacja gospodarki światowej.

Znaczne zagrożenie dla bezpieczeństwa ekonomicznego poszczególnych krajów rodzi zwłaszcza nieograniczona swoboda finansowego kapitału spekulacyjnego. Inwestorzy szukając dla siebie źródeł zysków przenoszą się z kraju do kraju, stwarzając zagrożenie kryzysu gospodarczych w kraju, z którego wycofuje swoje środki. W takiej sytuacji znalazły się np. Meksyk, Wielka Brytania, Korea Płd.

Funkcje regulujących globalizację rynku finansowego nie pełni MFW, Jego rola sprowadza się wręcz do wywierania nacisku na poszczególne kraje, aby w max stopniu liberalizowały dostęp do swoich rynków, w tym także kapitału spekulacyjnego. Funkcji tej nie pełni także GATT-WTO oraz OECD, gdyż one także swą uwagę skupiają na liberalizacji.

Wiele przedsięwzięć zmierzających do eliminacji negatywnych skutków globalizacji podjęto natomiast w ramach ONZ. Uchwalone międzynarodowe konwencje i zawarte umowy stanowią wstępny krok w tym kierunku. Pierwszym krokiem był Raport U'Thanta - „Człowiek i środowisko”. W jego następstwie został opracowany globalny plan działań niezbędny do ratowania środowiska.

12

MOI

NOI 2

NOI 1

P 11

P 12

P 22

P 21

NOI 2

NOI 1

P 21

P 11

P 22

P 12

POI

---