1. Definicja Międzynarodowego Podziału Pracy i czynniki kształtujące MPP.

MPP jest zjawiskiem historycznym i stanowi szczególną formę ewolucji społecznego podziału pracy dokonującego się między podmiotami prowadzącymi działalność gospodarczą w obrębie różnych organizacji państwowych.

CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE:

• wewnętrzne (związane ze specyficznymi właściwościami gospodarek konkretnych krajów)

• warunki naturalne

• położenie

• klimat

• zasoby naturalne

• warunki glebowe

• czynniki demograficzne

• 
  osiągnięty poziom rozwoju

warunki nabyte

• 
  struktura gospodarcza

- zasoby kapitałowe

- stan infrastruktury

- nowoczesność

- rozwój instytucjonalności

• postęp techniczny i czynniki systemowe ( wpływają na miejsce kraju w MPP poprzez określenie celów i kierunków jego rozwoju społeczno-gospodarczego oraz warunków ich osiągania )

• zdarzenia i sytuacje nieprzewidywalne ( nie podlegają regułą ekonomii ! )

• wojny

• klęski żywiołowe

• zaburzenia społeczne

• zewnętrzne - stanowią efekt rozwoju MPP wynikający z przekształceń strukturalnych w gospodarce światowej jako całości - mają istotne znaczenie dla krajów rozwijających się

MPP zaistniał dopiero wtedy, gdy proces społecznego podziału pracy w poszczególnych krajach osiągnął poziom przy którym asortymentowy i ilościowy wzrost produkcji przekroczył chłonności rynków narodowych.

Przyczyny powstania MPP:

• pojawienie się trwałych nadwyżek pracy

• stworzenie możliwości przemieszczania się wzrastającej ilości towarów na znaczne odległości (infrastruktura organizacyjno-ekonomiczna i techniczna; rozwój techniki)

Główną siłą napędową MPP jest rozwój techniki i technologii.

2. Struktura tradycyjnego MPP i jej skutki.

Na tradycyjny MPP złożyły się:

• rewolucja przemysłowa i transportowa w XIX wieku

• rozwój systemu kolonialnego dzielącego świat na terytoria zależne od mocarstw kolonialnych

• wywóz kapitału z krajów rozwiniętych do krajów zależnych

• migracje ludności, odbywające się z jednej strony z krajów kolonizatorów do kolonii, gdzie przemieszczały się grupy pracowników wysoko wykwalifikowanych i nadzoru, a z drugiej - z kolonii do rozwiniętych państw korzystających z taniej siły roboczej

• polityka mocarstw kolonialnych dążących do umocnienia wpływów gospodarczych i zależności politycznej

Skutki tradycyjnego MPP:

• dalsza intensyfikacja podziału pracy i handlu światowego

• wzrost zapotrzebowania na siłę roboczą (co powodowało migrację ludności do miast)

• wzrost zapotrzebowania na żywność

• wzrost produkcji roślin przemysłowych

• wzrost importu żywności

• zmiana struktury produkcji w wielu krajach co wywołało wzrost obrotów w handlu międzynarodowym

• wzrost produkcji przemysłowej kosztem produkcji rolnej

3. Określenie gospodarki światowej i rynku światowego.

Gospodarka światowa - jest to system trwałych połączeń ekonomicznych włączających gospodarki narodowe poszczególnych krajów do procesów produkcji i wymiany o zasięgu globalnym.

Zasięg i intensywność tych powiązań ulegają ewolucji wraz z postępem technicznym.

System gospodarki światowej zapoczątkowany został powstaniem systemu gospodarki europejskiej na przełomie XV / XVI wieku. Komplementarność potencjałów ekonomicznych krajów Europy Zachodniej i Środ-wsch. przyczyniła się do powstania asymetrycznej współzależności Europy Środ-wsch. do zachodnioeuropejskich rynków zbytu. W czasie ekspansji ekonomicznej mocarstw europejskich współzależność ta rozszerzyła się na pozostałe kontynenty. Efektem tego było włączenie się półkuli zachodniej (Ameryka Pn i Pd, Azja) a później innych części świata do gospodarki światowej.

Rynek światowy - został ukształtowany w II połowie XIX wieku, kiedy pojawił się typ powiązań gospodarczych między krajami noszący nazwę tradycyjnego MPP. Wytworzył się on w okresie upowszechniania produkcji maszynowej i wprowadzenia nowoczesnych środków transportu (XVII/XIX). W tym czasie świat podzielił się na nieliczną grupę krajów rozwiniętych gospodarczo i pozostałe regiony stanowiące zaplecze surowcowo-żywnościowe oraz rynki zbytu.

Struktura gospodarki światowej:

• kraje rozwinięte (Europa Zach., USA, Japonia, Kanada, RPA, Izrael, Nawa Zelandia)

• kraje rozwijające się (Azji - Ameryki Łacińskiej - Afryki )

• kraje Europy Środkowo-wschodniej

4. Teoria kosztów komparatywnych D. Ricardo i jej ewolucja.

• Teoria kosztów komparatywnych zastała sformułowana przez D. Ricardo, a rozwinięta przez J.S. Milla - przez korzyści komparatywne należy rozumieć, że wymiana międzynarodowa jest możliwa i korzystna dla dwóch krajów nie tylko wtedy, gdy istnieje bezwzględna różnica w kosztach wytwarzania tzn. w jednym kraju są tańsze jedne towary, a inne w drugim, ale również wtedy, gdy koszty produkcji wszystkich towarów w kraju są wyższe niż w drugim. Wystarczy, aby istniała pewna różnica między kosztami względnymi tych towarów w każdym kraju.

	Wino	sukno	wewnętrzny stosunek wymiany
PORTUGALIA	80	90	1s = 1,125 w lub 1w = 0,98 s
ANGLIA	120	100	1s = 0,833 w lub 1w = 1,2 s

Portugalia - specjalizacja w produkcji wina.

Anglia - specjalizacja w produkcji sukna.

Roboczogodziny przeznaczone na specjalizacyjną produkcję, a więc zachodzić będzie wymiana międzynarodowa.

Zasada kosztów względnych - zgodnie z tą zasadą w warunkach dysponowania przez kraj A absolutną przewagą nad krajem B w produkcji różnych dóbr. Kraj A powinien się specjalizować w produkcji i eksporcie tego towaru, który może wyprodukować stosunkowo taniej niż kraj B, to jest towaru w przypadku, którego jego przewaga mierzona kosztami nad krajem B jest stosunkowo największa. Jednocześnie kraj B powinien się specjalizować w produkcji i eksporcie towaru, w przypadku którego podobnie mierzone jego niekorzystne sytuacje ujawniania się stosunkowo w najmniejszym stopniu.

Nie chodzi o odmienne koszty tego samego towaru w krajach dokonujących wymiany, ale o koszty w każdym kraju poszczególnych towarów będących przedmiotem wymiany.

Klasyczna teoria korzyści komparatywnych miała stanowić rozważanie dwóch zagadnień:

• wartości międzynarodowej,

• korzyści z wymiany międzynarodowej.

Stanowiła ona ważny argument za polityką wolnego handlu. Zalety teorii korzyści komparatywnych polegają na tym, że podstawą analizy są relacje stosunków wymiennych a te ostatnie określane są przez relacje nakładów pracy.

Od tego punktu wyjściowego powstały dwie linie rozumowania w rozwoju nauki o międzynarodowych stosunkach ekonomicznych.

Pierwsza linia rozumowania - zapoczątkowana przez J.S. Mill'a polega na odchodzeniu od warunków produkcji i uwzględnieniu w coraz większym stopniu czynników czysto rynkowych.

Druga linia rozumowania - mówi, że czynnikami określającymi wartość międzynarodową są warunki produkcji.

Obydwa te kierunki prowadziły do odejścia od podstawowej tezy.

Ricardo i Mill sądzili, że teoria wartości mająca zastosowania na rynku wewnętrznym nie nadaje się do analizy wartości międzynarodowej.

Teorię kosztów komparatywnych można sprowadzić do dwóch punktów:

• ustalenie relacji między kosztami poszczególnych produktów wewnątrz każdego kraju,

• należy porównać te relacje z innymi krajami.

Uzupełnienia teorii kosztów komparatywnych Davida Ricarda dokonał J.S. Mill. Określił stosunek wg, którego odbywać się będzie wymiana wskazując, jakie ilości własnych towarów każdy z krajów odstąpi w zamian za pożądanie ilości towaru drugiego kraju. Schemat Ricardo uzupełnił równaniami wzajemnego popytu, czyli teorii wartości międzynarodowej. Uważał on, że podaż kraju jest wynikiem popytu na inny towar.

W ostatecznym rachunku stosunek wymienny zależeć będzie od stosunku między popytem obydwu krajów dokonujących wymiany a więc od ich wzajemnego popytu. Wartość towaru zagranicznego w danym kraju zależy od ilości towaru krajowego, jaką należy w zamian odstąpić krajowi zagranicznemu.

Teoria kosztów komparatywnych opiera się na trzech przesłankach:

• zakłada ona przede wszystkim doskonałą przenośność czynników produkcji wewnątrz danego kraju oraz przenośność niepełną względnie jej brak w skali międzynarodowej czyli pomiędzy poszczególnymi krajami,

• całość teorii opiera się na założeniu wymiany naturalnej czyli wymiany towar za towar,

• stanowi próbę stworzenia specjalnej teorii wartości międzynarodowej niezależnej od teorii wartości krajowej.

W ujęciu klasycznym teoria wartości krajowej opiera się na kosztach produkcji towarów. Wartość międzynarodową wyznaczać będą natomiast nie koszty absolutne, ale stosunki między tymi kosztami.

• Ewolucja teorii korzyści komparatywnych

Współczesna teoria kosztów komparatywnych i wynikająca z niej teoria wartości międzynarodowej ukształtowała się na tej podstawie postaci teorii korzyści komparatywnych, jaką nadał jej John Stewart Mill.

Ewolucja teorii korzyści komparatywnych idzie w dwóch kierunkach:

pierwszy - reprezentowany jest przez szkołę neoklasyczną Marshall, Harrod, Viner.

Przyjmuje zmodyfikowaną wersję klasycznej koncepcji kosztów realnych, ale uwzględnia zarówno koszty pracy jak i kapitału. Kierunek ten wprowadził analizę kształtowania się popytu na rynku międzynarodowym oraz graficzne metody jej prezentacji.

drugi - reprezentowany przez przedstawicieli matematycznej szkoły równowagi ogólnej Pareto, Ohlin, Samuelson, Leontief. Kierunek ten podkreśla konieczność całkowitego oderwania się od koncepcji kosztów realnych, bądź ujmowanych w kategoriach obiektywnych /nakłady pracy/ bądź też subiektywnych. Rachunek kosztów i korzyści komparatywnych w wymianie międzynarodowej powinien opierać się na pieniężnych, rynkowych cenach czynników produkcji.

Następcą Mill'a w analizie teorii wartości międzynarodowej był Marshall. Rozwinął on zwłaszcza analizę Mill'a dotyczącą wzajemnego popytu na dobra importowane uważając, że jest to zasadniczy czynnik określającą międzynarodową stopę wymiany.

Marshall rozszerzył analizę elastyczności wzajemnego popytu. Stwierdził, że najkorzystniejszy stosunek wymienny w handlu międzynarodowym (zagranicznym) uzyskują te kraje, które zgłaszają stosunkowo niewielki popyt na dobra importowane. Wg takiego stanowiska popyt kraju bogatego jest bardziej znacznie elastyczny.

Podstawową wadą Marshall'a było to, że koncentrował się wyłącznie na relacjach wzajemnego popytu i pomijał różnice w kosztach wytwarzania. Z drugiej strony należy zauważyć, że Marshall uwzględniał czynniki leżące po stronie podaży. Twierdził, że podaż kraju bogatego jest bardziej elastyczna niż kraju biednego.

Ricardo, Mill a następnie, Marshall wprowadzili analizę wymiany międzynarodowej przy założeniu istnienia gospodarki bezpieniężnej. Na znaczenie czynnika pieniężnego zwrócił uwagę P. Nogaro, a zwłaszcza F.W. Taussig. Podkreślali oni, że istotny wpływ na kształtowanie się stosunku wymiennego i podział korzyści mają względne dochody pieniężne w poszczególnych krajach. Uwzględniona została relacja płac do wydajności.

Pojawiły się także tendencje do modyfikacji teorii korzyści komparatywnych. Uważano, że należy zerwać z odrębną teorią wartości i ceny międzynarodowej i zastosować zasady ogólnej teorii ekonomii, która utożsamia wartość z ceną.

Nowoczesna wersja teorii kosztów komparatywnych i wartości międzynarodowej stanowi pewną syntezę teorii: Ohlin'a, Marshall'a. oraz Haberler'a.

Obrony teorii kosztów komparatywnych podjął się też Taussig i Viner a w ostatnich czasach Leontief.

Teoria korzyści komparatywnych stanowi zasadę racjonalnego gospodarowania w warunkach niepełnej przenośności czynników wytwarzania w skali międzynarodowej.

5. Popyt i podaż w teorii handlu międzynarodowego.

Zależność między zmianą podaży, popytu i ceny jest tego rodzaju, że rozmiary popytu na rynku światowym zmieniają się na ogół w kierunku odwrotnym niż cena. Natomiast ilość towarów dostarczane na rynek czyli podaż zmieniają się na ogół w tym samym kierunku co cena.

Popyt zazwyczaj rośnie ze spadkiem cen i spada ze wzrostem cen natomiast podaż rośnie ze wzrostem cen i spada ze spadkiem cen. Popyt jest zazwyczaj malejącą funkcją ceny (krzywa opada na wykresie w prawo) natomiast podaż jest rosnącą funkcją ceny (krzywa unosi się ku górze). Punkt przecięcia się krzywych popytu (D) i podaży (S) wyznacza cena równowagi na rynku.

Zależność między popytem, podażą i ceną jest zależnością odwracalną tzn. cena jest funkcją popytu przy danej podaży oraz cena jest funkcją podaży przy danym popycie. Zależność jest tego rodzaju, że ceny wykazują tendencje wzrostu ze wzrostem popytu przy nie zmienionej podaży i tendencję spadkową ze wzrostem podaży przy nie zmienionym popycie.

D,S S P S

R R

D D

P D,S

D=f(P) S=f(P) P=f^(-1)D P=f^(-1)S

D- popyt

S- podaż

P- cena światowa

R- równowaga

6. Czynniki określające relację popytu, podaży i cen towarów

surowcowo-rolnych na rynku światowym.

Struktura i warunki podaży towarów surowcowo-rolnych na rynku światowym określane są przede wszystkim przez strukturę MPP.

Kraje słabo rozwinięte opierają swoje wpływy z zagranicznych środków płatniczych przede wszystkim na eksporcie towarów surowcowo-rolnych.

Sztywność podaży wynika z charakteru produkcji rolnej. Mniejsza elastyczność podaży produktów rolnych w porównaniu z produkcją przemysłową występuje zarówno w okresie spadku jak i wzrostu koniunktury.

Istotnym czynnikiem współdecydującym o elastyczności podaży towarów surowcowo-rolnych na rynku światowym jest niski poziom koncentracji i monopolizacji ich produkcji w porównaniu ze stopniem koncentracji i monopolizacji produkcji przemysłowej.

Popyt na towary rolnicze pochodzi ze strony krajów wysoko uprzemysłowionych.

Przy analizie popytu na artykuły rolne należy wyróżnić dwa jego rodzaje:

• popyt na surowce rolne dla przemysłu

• popyt na środki żywności

Obydwa rodzaje popytu określane są przez różne czynniki.

Popyt na surowce rolne dla przemysłu określany jest przez tempo wzrostu produkcji przemysłowej w krajach uprzemysłowionych i zależy w wysokim stopniu od wahań koniunkturalnych. Stosunkowo sztywna podaż surowców na rynku światowym przy elastycznym popycie na surowce i dużych jego wahaniach w krótkich okresach powoduje, że ceny surowców i artykułów rolnych na rynku światowym podlegają częstym i dużym wahaniom. Wzrost cen powoduje wzrost podaży co z kolei może prowadzić do zachwiania równowagi i powstania nadwyżki podaży. Powodować to może w konsekwencji tendencję spadkową cen surowców. Mogą pojawić się surowce syntetyczne co może mieć wpływ na spadek cen surowców (ogólny).

Popyt na środki żywności określany jest przez rozmiary dochodu i konsumpcji żywności na 1 mieszkańca i zmienia się wraz ze zmianami dochodu i tempa przyrostu ludności.

W przypadku krajów wysokorozwiniętych popyt na środki żywności jest mało elastyczny w stosunku do zmian dochodów a ponieważ tempo wzrostu ludności w tych krajach jest dość powolne rozmiary popytu na żywność rosną stosunkowo wolno.

W zakresie towarów surowcowo-rolnych podaż jest znacznie mniej elastyczna w krótkich okresach i nie dostosowuje się zbyt szybko do zmian popytu. Popyt na te towary podlega częstym i silnym wahaniom.

7. Czynniki określające relację podaży, popytu i cen towarów

przemysłowych na rynku światowym.

We współczesnych warunkach rozwoju dominują kraje wysokorozwinięte. Produkcja w tych krajach odznacza się wysokim stopniem koncentracji i monopolizacji. Umożliwia to szybsze i łatwiejsze dostosowywanie się produkcji do zmieniających się warunków rynkowych.

W tych warunkach o podaży decydują przede wszystkim koszty produkcji, zysk przeciętny→ podstawa kształtowania się cen. Ceny towarów odchylają się w górę od kosztów produkcji. Na warunki kształtowania się cen wpływają w dużym stopniu monopole.

Polityka cen monopolowych ograniczona jest takimi czynnikami jak stopień zmian popytu na zmianę cen towarów zmonopolizowanych oraz przez zmianę kosztów przy różnych rozmiarach produkcji. Należy zaznaczyć, że po stronie popytu występują również monopole.

Konkurencja na rynku międzynarodowym szczególnie we zakresie towarów przemysłowych najsilniej zmonopolizowanych ma w związku z tym charakter konkurencji między monopolami i od siły różnych konkurujących ze sobą grup monopolowych w skali światowej i ich strategii rynkowych zależą w decydującej mierze warunki podaży, popytu i cen towarów przemysłowych.

Ceny na rynku wewnętrznym są zazwyczaj zabezpieczone przez cła i są to ceny wyższe z reguły niż ceny po których monopole eksportują te same towary na rynki zagraniczne. Szczególnym przypadkiem polityki różnicowania cen jest dumping czyli eksport za granicę towarów po szczególnie niskich cenach często niższych od kosztów produkcji.

8. Pojęcie ceny światowej oraz mechanizm kosztów w handlu

międzynarodowym.

Cena światowa jest jedną z najważniejszych kategorii ekonomicznych rynku światowego. Można ją zdefiniować jako wyrażoną w pieniądzu wartość międzynarodową towarów biorących udział w wymianie międzynarodowej.

Masowy charakter wymiany międzynarodowej wykształca w warunkach działania mechanizmu konkurencji na rynku światowym długookresową tendencję do sprowadzania cen światowych towarów uczestniczących w tej wymianie do poziomu ich wartości międzynarodowej tj. do realnych, przeciętnych kosztów wytwarzania w świecie jako całości. Analogicznie rodzi to tendencję do ustalania się jednolitych cen z uwzględnieniem różnic w kosztach transportu na takie same towary biorące udział w wymianie międzynarodowej, lecz wytwarzane przez różne kraje. Wartość międzynarodową i cenę światową mają takie dobra, które podlegają wymianie międzynarodowej. Tylko one są, bowiem porównywane między sobą na rynku światowym. Takie dobra jak budynki mieszkalne czy urządzenia publiczne nie są przedmiotem wymiany międzynarodowej, a więc nie mają ceny światowej.

9. Zagadnienie elastyczności popytu w stosunku do zmiany cen.

Relacje popytu i podaży na zmiany cen nie mogą i zazwyczaj nie są proporcjonalne w stosunku do zmian cen. Zmiana ceny wynosząca np. 5% może spowodować większą lub mniejszą % zmianę popytu i analogicznie większą lub mniejszą zmianę podaży. Zjawisko to określa się mianem elastyczności popytu i podaży w stosunku do zmian cen co zapisujemy wzorem:

E_D= D/D  (-P/P) = (-D/P)  P/D - elastyczność popytu

E_D > 1 - popyt jest elastyczny

E_D = 1 - popyt jest proporcjonalny

E_D < 1 - popyt nie jest elastyczny

E_S = S/S  P/P = S/P  P/S - elastyczność podaży

E_S > 1 - podaż jest elastyczna

E_S = 1 - podaż jest proporcjonalna

E_S < 1 - podaż nie jest elastyczna

Popyt może się również zmieniać w zależności od cen na tzw. dobra substytucyjne. W związku z tym obok prostej elastyczności popytu operuje się też pojęciem elastyczność substytucyjna, która określa % zmianę popytu na towar A w związku z % zmianą ceny towaru B. Wzrost cen towarów substytucyjnych powodować będzie wzrost popytu na dany towar i analogicznie spadek cen towarów substytucyjnych w stosunku do danego towaru powodować będzie zmniejszenie się popytu na ten towar.

10. Pojęcie i rodzaje TOT w handlu międzynarodowym.

Terms of trade - warunki wymiany w handlu międzynarodowym.

TOT - stosunek zmian cen towarów eksportowanych do zmian cen towarów importowanych w roku badanym do roku podstawowego.

TOT = P_ex1/P_ex0 : P_im1/P_im0

ex1 - export w roku badanym

ex0 - export w roku bazowym

im1 - import w roku badanym

im0 - import w roku bazowym

Jeżeli TOT<1 to relacje wymienne się pogorszyły a jeśli TOT>1 to warunki wymiany się poprawiły (ceny eksportowe są wyższe od cen importowych).

Cenowe terms of trade (nominalne) - relacja względnych zmian cen towarów eksportowanych do względnych zmian cen towarów importowanych przez poszczególne kraje w określonym czasie.

Współczynnik ten określa zmiany siły nabywczej eksportu wyrażonej w imporcie danego kraju.

Towarowe terms of trade - relacja cen jednego lub kilku grup towarowych do pozostałych grup. (np. relacja cen artykułów surowcowo-rolnych do cen artykułów przemysłowych)

Dochodowe terms of trade - wskaźnik zmian cen w obrotach handlowych danego kraju otrzymany w wyniku pomnożenia wskaźnika towarowych TOT przez indeks wolumeny eksportu.

Realne terms of trade (ilościowe) - zmiany ilości towarów (przy niezmienionej strukturze) jakie musi eksportować dany kraj aby móc importować określone ilości innych towarów.

Czynnikowe terms of trade - zmiany relacji czynników produkcji zawartych w towarach wywożonych przez dany kraj do czynników produkcji zawartych w towarach przywożonych przez dany kraj.

• jednoczynnikowe TOT - wskaźnik w którym towarowe TOT są ważone indeksem wydajności w przemyśle produkującym na eksport

• dwuczynnikowe TOT - wskaźnik w którym towarowe TOT są ważone nie tylko indeksem wydajności sektora eksportowego danego kraju ale również indeksem wydajności sektora produkującego na potrzeby importowe danego kraju w kraju partnerskim (czyli w sektorze eksportowym kraju partnerskiego)

11. Motyw lokalizacji i internalizacji teorii przedsiębiorstw

międzynarodowych.

Przedsiębiorstwa międzynarodowe są ważnym fragmentem światowych obrotów handlowych i inwestycji a często są środkiem do kredytowania i zadłużenia się w skali międzynarodowej. Międzynarodowy przepływ kapitału przyjmuje formę bezpośrednich inwestycji zagranicznych a są to przepływy kapitału w ramach których firma z jednego kraju przenosi się do kraju innego. Rozwiązanie takie oprócz transferu zasobów pociąga za sobą prawo kontroli czyli filia ma finansowe zobowiązania wobec swojej macierzystej firmy i jest też częścią tej samej struktury organizacyjnej. Głównym zadanie bezpośrednich inwestycji zagranicznych jest tworzenie możliwości do formowania się i organizacji przedsiębiorstw międzynarodowych, których celem jest rozszerzenie kontroli.

W teorii przedsiębiorstw międzynarodowych podkreśla się 2 elementy:

1. motyw lokalizacji - skłania firmę do działania w różnych krajach

- lokalizacja jest często zdeterminowania przez zasoby oraz przez

koszty transportu lub inne bariery utrudniające handel

- czynniki, które determinują decyzje korporacji międzynarodowych

dotyczące wytworzenia nie różnią się od czynników, które w ogóle

determinują całokształt wymiany międzynarodowej

2. motyw internacjonalizacji - powoduje on, że działalność produkcyjna jest

zintegrowana w innej firmie

- bardziej opłacalne jest dokonywanie transakcji wewnątrz

firmy niż pomiędzy firmami

- produkcja jednej filii jest często wkładem w produkcji innej

filii a technologia rozwinięta w jednym kraju może być

zastosowana w drugim.

Takie działania zespalają wewnątrz firmy międzynarodowe.

12. Międzynarodowy transfer technologii

Obok autonomicznego rozwoju technicznego występuje zjawisko rozwoju technicznego „transmitowanego”, czyli przenoszonego z jednych krajów do innych. Transmitowanie wiedzy technicznej i umiejętności jej zastosowania w produkcji określonych wyrobów nosi nazwę przepływu (transferu) technologii.

Najczęściej przez pojęcie technologii rozumie się w ujęciu szerszym ogólną wiedzę techniczną dotyczącą danej dziedziny techniki (np. elektroniki), a w ujęciu węższym tzw. konkretną wiedzę techniczną, tj. umiejętność zastosowania jej w praktyce, w produkcji określonych wyrobów.

Kanały transferu technologii

Analizując transfer technologii trzeba wyróżnić transfer pionowy i poziomy. Przy transferze pionowym przekazywany jest cały „zasób” kompleksowej informacji, poczynając od badań podstawowych poprzez badania stosowane, wytworzenie produktów prototypowych, wdrożenie ich do produkcji, aż do rozwoju produkcji na skalę przemysłową. Przy transferze poziomym przekazuje się technologię zastosowaną przy produkcji określonego wyrobu w jednym kraju do produkcji takiego samego wyrobu w innym kraju. Ten typ transferu technologii jest najczęściej stosowany w stosunkach międzynarodowych.

Jedną z najdawniejszych form transferu technologii w skali międzynarodowej jest zakup za granicą produktu gotowego, którego wytwarzanie poszczególne kraje starają się następnie uruchomić w kraju i dzięki imitacji oraz stopniowemu doskonaleniu procesu jego produkcji, osiągnąć z czasem poziom zbliżony do poziomu kraju zakupu. Przekazanie technologii z jednego kraju do innego może nastąpić też przez przemieszczanie się osób o określonej wiedzy i umiejętnościach technicznych, które opanowały sposób produkcji określonych towarów.

Współcześnie w stosunkach między krajami najważniejszym kanałem przenoszenia technologii jest jej transfer w ramach korporacji transnarodowych. Zakładając filie i przedsiębiorstwa pomocnicze w innych krajach, wielkie koncerny uruchamiają tam produkcję opartą na własnej technologii. W takich przypadkach przenoszone są nie tylko metody wytwarzania, ale także potrzebne maszyny i urządzenia oraz materiały do produkcji. Również personel kierowniczy i techniczny, a niekiedy i część wysoko wykwalifikowanych pracowników fizycznych pochodzi z kraju transferującego technologię. Jest to najbardziej „kompletny” transfer technologii za granicę, a jednocześnie najbardziej „bezpieczny” dla koncernu, który ją rozwinął.

Zbliżoną formą jest tworzenie spółek o kapitale mieszanym, tj. w połączeniu z kapitałem kraju, któremu udostępnia się technologię. Sytuacja jest tu zbliżona do poprzedniej z tym, że kontrola nad przekazywaną technologią nie jest już tak pełna i miejscowa kadra techniczna może łatwiej ją poznać oraz nabyć umiejętność stosowania jej w produkcji.

Alternatywną formą do spółek kapitałowych jest kooperacja przemysłowa. W odróżnieniu od spółek kapitałowych opiera się ona na wieloletnim kontrakcie o wzajemnej współpracy przemysłowej i technicznej przy produkcji określonego produktu czy produktów finalnych lub ich części służących do produkcji finalnej. Trwałość powiązań kooperacyjnych pociąga za sobą wysoki stopień stabilizacji obrotów, a w rezultacie zabezpieczenie się przed ryzykiem zmian.

Sprzedaż licencji i patentów jest kolejną formą transferu technologii. Umożliwia ona uruchomienie i rozwój produkcji określonych wyrobów w kraju dokonującym ich zakupu. Wiąże się to na ogół z doradztwem technicznym kraju udzielającego licencji. Kraj sprzedający licencję może także wybudować gotowy zakład produkcyjny „pod klucz”, a następnie nadzorować uruchamianie produkcji.

Specyficzną formą wymiany technologii jest leasing. Należy go traktować jako metodę finansowania użytkowania określonego przedmiotu, wyraźnie różniącą się pod względem ekonomicznym i prawnym od takich metod wejścia w posiadanie jakiegoś dobra, jak jego nabycie w drodze spłat lub poprzez dzierżawę. Głównymi przyczynami wykształcenia się tej formy i jej szybkiego rozprzestrzeniania się, a także szerokiego stosowania w świecie są:

• konieczność unowocześniania procesów produkcyjnych,

• wdrażanie innowacji,

• rozszerzanie skali produkcji i zbytu,

• rosnąca konkurencja,

• konieczność szybkiego przystosowania się do rosnących wymagań rynku.

Leasing może obejmować dobra inwestycyjne, zarówno ruchomości jak i nieruchomości, a także dobra konsumpcyjne trwałego użytku. Szczególnym przedmiotem leasingu mogą być kompletne linie produkcyjne lub kompletne obiekty przemysłowe.

Przy wszystkich formach transferu technologii najważniejszą sprawą z punktu widzenia kraju ją uzyskującego jest nie tylko i nie tyle uzyskanie informacji i prawa do wykorzystania technologii, ale nauczenie się w praktyce „jak to się robi”, tj. zdobycie konkretnych umiejętności i nabycie doświadczenia produkcyjnego „know how”.

14. Międzynarodowe systemy walutowe.

Podstawowym kryterium klasyfikacji systemów walutowych jest rodzaj waluty pełniącej rolę pieniądza światowego. Kryterium uzupełniającym jest rodzaj polityki kursowej obowiązującej w danym systemie.

Trzy główne rodzaje międzynarodowych systemów walutowych:

• system waluty złotej

• system dewizowo-złoty

• system wielowalutowy

Pierwszym w pełni ukształtowanym światowym systemem walutowym był system waluty złotej, który funkcjonował w latach 1880-1914. Do podstawowych cech tego systemy należy zaliczyć:

• cechy występujące w poszczególnych krajach uczestniczących w systemie

należy podkreślić:

• swobodę cyrkulacji złota w postaci monet i kruszcu obok wymienialnych na złoto banknotów

• obowiązek banku centralnego do kupna i sprzedaży złota po stałej cenie w walucie krajowej

• cechy w stosunkach z zagranicą

należy wyróżnić:

• odgrywanie przez złoto roli jedynej waluty rezerwowej czyli pieniądza światowego chociaż walutą światową w tym systemie był funt szterling

• stałość kursów walutowych wynikających z porównania parytetów złota w walucie krajowej i zagranicznej czyli tzw. kursów parytetowych

W systemie waluty złotej poszczególne waluty były wymienialne według stałych kursów.

W czasie I wojny światowej większość krajów świata z wyjątkiem USA zrezygnowała z wymienialności swojej waluty na złoto.

Po zakończeniu I wojny światowej powstały dwa systemy tworzące modyfikację klasycznego, złotego standardu:

• system sztabowo-złoty - został przyjęty przez Wielką Brytanię, Belgię, Czechosłowację, Francję i Włochy - waluty tych krajów nosiły nazwę sztabowo-złotych

• system dewizowo-złoty - został przyjęty przez pozostałe kraje - waluty nosiły nazwę dewizowo-złotych

W systemie sztabowo-złotym rolę waluty rezerwowej pełniło złoto. Pieniądz krajowy był bezpośrednio wymienialny na złoto ale dopiero powyżej określonej sumy stanowiącej równowartość sztaby złota.

W systemie dewizowo-złotym rolę walut rezerwowych pełniły waluty sztabowo-złote. Pieniądz krajowy nie był wymieniany przez banki centralne na złoto lecz jedynie na waluty sztabowo-złote lub na dolary USA. Wymienialność walut dewizowo-złotych na złoto miała zatem charakter pośredni. Banki Centralne krajów o walutach dewizowo-złotych wyznaczały ich tzw. kursy centralne do walut sztabowo-złotych czyli najczęściej do funta szterlinga lub dolara USA.

15. Funkcje pieniądza międzynarodowego.

Podstawowym warunkiem umożliwiającym funkcjonowanie systemu rozliczeń opartym na pieniądzu jest wymienialność waluty danego kraju. Kolejnym ważnym warunkiem jest istnienie walut międzynarodowych. Za waluty międzynarodowe są uważane wszystkie rodzaje pieniądza powszechnie i w długim okresie uważanego we wzajemnych rozliczeniach przez kraje trzecie i pełniącego w nim funkcje miernika wartości środka płatniczego i środka gromadzenia rezerw.

Funkcje pieniądza:

• miernik wartości - waluta pełni funkcję miernika w rozliczeniach międzynarodowych gdy są w niej wyrażone ceny wymienianych towarów (np. cena ropy naftowej najczęściej podawana jest w dolarach USA natomiast ceny metali są notowane na londyńskiej giełdzie metali w funtach szterlingach). Stanowią one dla podmiotów gospodarczych parametr przy podejmowaniu decyzji eksportowych i importowych.

• środek płatniczy - funkcję tą waluta może pełnić w dwojaki sposób:

• uwalnia po jej przekazaniu podmioty gospodarcze od zobowiązań zagranicznych (przypadek ten odnosi się do sfery mikroekonomii - dokonanie przez importera zapłaty w danej walucie jest traktowane przez eksportera jak rozliczenie należności)

• dokonywania przez państwa transakcji wyrównawczych bilansu płatniczego (przypadek ten odnosi się do sfery makroekonomii- waluta międzynarodowa jest używana przez państwo a właściwie przez ich Banki Centralne do wyrównywania i finansowania deficytów ich bilansów płatniczych w drodze dokonywania transakcji zagranicznych nazywanych także transakcjami wyrównawczymi lub rezerwowymi).

• środek gromadzenia rezerw - funkcję tą waluta pełni wówczas gdy jej cechy związane z wykonywaniem funkcji środka płatniczego czynią ją na tyle atrakcyjną, że pojawia się wśród podmiotów gospodarczych potrzeba eksportowania w zamian za wpływy w tej walucie. Państwa natomiast dążą do posiadania nadwyżki płatniczej czyli przewagi wpływów nad dokonywanymi wydatkami.

16. Kategorie transakcji kapitałowych.

Według korzyści otrzymywanych z transakcji na rynku kapitałowym można podzielić na trzy kategorie:
I Wymiana dóbr i usług na dobra i usługi
Poszczególne kraje koncentrują się na takiej działalności produkcyjnej w jakiej są najbardziej wydajne i używają części swojej produkcji w charakterze zapłaty za import innych produktów z zagranicy.
II Wymiana dóbr i usług na aktywa
Jest to rodzaj korzyści z handlu wynikający z wymiany miedzy okresowej .O wymianie międzyokresowej możemy mówić wtedy , gdy kraj mniej rozwinięty pożycza za granica środki finansowe dzięki czemu może importować materiały niezbędne do realizacji krajowego projektu inwestycyjnego.

Kraj biorący pożyczkę odnosi korzyści z tej wymiany ,ponieważ może wykonać projekt , którego nie mógłby łatwo sfinansować z własnych oszczędności , a kraj udzielający pożyczki otrzymuje aktywa ,które przynoszą dochód większy od tego jaki jest osiągalny w kraju.

III Wymiana aktywów na aktywa

Jest to zamiana posiadłości ziemskiej na obligacje skarbowe.

17. Różnice między systemem walutowym z Bertton Woods

a współczesnym międzynarodowym systemem walutowym.

W dniach 1-22 lipca 1944 roku w Bretton Woods odbyła się konferencja międzynarodowa , na której zwyciężyła koncepcja White'a w myśl której równowaga płatnicza krajów uczestniczących miała być osiągana nie za pomocą ograniczania wymienialności walut i nie przez zdanie się na działanie wyłącznie mechanizmów rynkowych ( jak w systemie waluty złotej ), lecz przez prowadzenie odpowiedniej polityki gospodarczej, do czego zobowiązywały się kraje uczestniczące w systemie. Podstawę tego systemu stanowiły dwie zasady:

• wymienialności walut (jako wymienialność gwarantowana przez bank centralny emitujący daną walutę, oraz jako całkowitą swobodę obrotu pieniężnego w skali międzynarodowej)

• stabilności walutowej( kursy walut narodowych miały być wyrażane bądź w złocie (kursy parytetowe), bądź w dolarach USA (kursy centralne); kształtowaniem kursów bieżących rządziły następujące zasady:

• w oficjalnych transakcjach złotem i walutami wymienialnymi dopuszczalne były odchylenia ± 1% od kursu parytetowego lub centralnego

• wykluczone były dyskryminacyjne zarządzenia walutowe i praktyki różnicowania kursów walut.

Krótkookresowa nierównowaga bilansu płatniczego miała być likwidowana na drodze wykorzystania rezerw walutowych (złota i dolarów USA) lub zaciągania kredytów zagranicznych. Długookresowa nierównowaga bilansu płatniczego miała być przezwyciężana przez kraje deficytowe przez odpowiednią politykę gospodarczą. Dewaluacja musiała być poprzedzona zgodą MFW i nie mogła - bez stwierdzenia przez MFW tzw. zasadniczego braku równowagi - przekraczać 10%.

W systemie tym rolę walut rezerwowych grały złoto i dolary USA ; funkcję waluty kluczowej systemu pełnił dolar USA jako waluta wymienialna na złoto wg parytetu.

Dnia 30 kwietnia w Kingston na Jamajce Rada Gubernatorów MFW, dokonała formalizacji podstawowych uzgodnień przez wniesienie drugiej poprawki do umowy o MFW. Na mocy porozumień jamajskich:

• została zniesiona zasada stałych kursów walut

• przyjęto zasadę ,że raz wybrane reguły kursowe (system kursowy) powinny być przestrzegane; ich zmiana wymaga notyfikacji MFW

• została zniesiona zasada ustalania parytetów walut w złocie i urzędowej ceny złota

Wykształciły się i były stosowane przez poszczególne kraje 3 podstawowe systemy kursowe: kurs płynny, kierowany kurs płynny, kurs centralny.

W funkcji pieniądza światowego złoto zastąpił dolar USA, który jest także najważniejszym elementem rezerw walutowych banków centralnych.

Do elementów decydujących o jego pozytywnej ocenie należą: elastyczność, wielość źródeł pieniądza światowego oraz rozłożenie korzyści z emisji pieniądza międzynarodowego na wiele krajów.

18. Rodzaje kursów walutowych we współczesnym

międzynarodowym systemie walutowym.

Jednym z następstw rozpadu systemu walutowego z Bretton Woods (1944) i powstania nowego-współczesnego systemu walutowego było wykształcenie się trzech podstawowych systemów kursowych:

• kurs płynny

• kierowany kurs płynny

• kurs centralny

Kurs płynny kształtuje się na rynku walutowym bez interwencji władz monetarnych w związku z czym nie jest konieczne dokonywanie przez kraj stosujący zasady tego kursu transakcji wyrównawczych bilansu płatniczego.

Kierowany kurs płynny wymaga od władz monetarnych danego kraju interwencji na rynku walutowym jedynie w razie długoterminowego utrzymywania się znacznej różnicy między kursem rynkowym a kursem uważanym przez Bank Centralny za właściwy w odniesieniu do wybranej waluty zagranicznej lub wiązki takich walut. W systemie kierowanego kursu płynnego konieczne jest dokonywanie transakcji wyrównawczych bilansu płatniczego chociaż nie są one częste.

Kurs centralny wymaga od władz monetarnych utrzymywania kursów rynkowych waluty krajowej w stosunku do wybranej waluty zagranicznej lub wiązki takich walut na stałym poziomie. Dokonywanie interwencji na rynku walutowym i transakcji wyrównawczych jest w tym systemie bardzo częste gdyż dopuszczalne wahania są z reguły ustalane w bardzo wąskich przedziałach.

19. Pojęcie punktów złota i punktów dewiz.

Jedną z podstawowych cech klasycznego systemu waluty złotej była stałość kursów walutowych wynikających z porównania parytetów złota w walucie krajowej i zagranicznej (tzw. kursów parytetowych).

Granica maksymalnego odchylenia się w systemie waluty złotej kursów rynkowych walut od ich kursów parytetowych nosiły nazwę punktów złota. Wartość punktów złota była określana przez koszty transportu i ubezpieczenia złota w czasie przewozu między krajami.

W czasie I wojny światowej większość krajów świata- z wyjątkiem Stanów Zjednoczonych- zrezygnowała z wymienialności swoich walut na złoto. Po jej zakończeniu powstały dwa systemy stanowiące modyfikację klasycznego złotego standardu: system sztabowo-złoty i system dewizowo-złoty.

W tym momencie stałość kursów polegała na odchylaniu się kursów rynkowych od kursu centralnego w wąskich granicach, nazywanych złotymi punktami dewiz, leżącymi poza punktami złota ze względu na konieczność dokonywania dodatkowych wymian walut w porównaniu z klasycznym systemem waluty złotej.

24. Proces poszerzania integracji gospodarczej w Europie

Międzynarodowa integracja ekonomiczna (gospodarcza) oznacza w powszechnym rozumieniu różne formy współpracy ekonomicznej państw. Polega ona na znoszeniu barier ekonomicznych w regionie. W konsekwencji dokonuje się proces scalania gospodarek, ich struktur, procesów produkcji, obrotu towarowego i rynków, a także harmonizacja polityk ekonomicznych i systemów prawno-gospodarczych.

Procesy rozszerzania:

I rozszerzanie- w 1973 roku, kiedy do Wspólnot Europejskich przystąpiły trzy kolejne kraje, a mianowicie: Wielka Brytania, Irlandia, Dania.

II rozszerzanie- w 1981 roku- w rezultacie przystąpiła Grecja.

W 1986 roku- Hiszpania, Portugalia

Rozszerzenie to jest traktowane łącznie ze względu na podobne cechy przystępujących krajów i problemy jakie to rozszerzenie stworzyło dla rolnictwa dotychczasowych krajów członkowskich oraz uwagi na potrzebę szerszej pomocy ekonomicznej.

III rozszerzenie- w 1995 roku- Austria, Finlandia, Szwecja.

IV rozszerzenie- rozpoczęło się 31 marca 1998 roku, kiedy na podstawie porozumień luksemburskich kolejne kraje z Europy Śr. - Wsch. i z basenu Morza Śródziemnego uzyskały zapewnienie o członkostwie we Wspólnotach Europejskich. Są to Republika Czeska, Estonia , Polska, Słowenia, Węgry, które mają być przyjęte razem z Cyprem.

Natomiast w grudniu 1999 na mocy porozumień helsińskich dalsze kraje z Europy Śr.- Wsch. Stowarzyszone z Wspólnotami Europejskimi zostały zaproszone do członkostwa we Wspólnotach Europejskich: Litwa, Łotwa, Słowacja, Bułgaria, Rumunia, które mają być przyjęte razem z Maltą. O członkostwo zabiega również Turcja.

Integracja gospodarcza w Europie przebiegała następująco (kalendarium):

25 marca 1957r.-Traktat Rzymski- utworzenie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG) przez; Belgię, Holandię, Włochy, Francję, Niemcy i Luksemburg. Celem EWG było uzyskanie harmonijnego rozwoju działalności gospodarczej, podnoszenie poziomu życia, umacnianie stabilności, zniesienie ceł, wspólna polityka rolna i transportowa. Postanowienia w/w traktatu weszły w życie 1.01.1958r.

1 lipca 1968r.-cła w handlu przestają obowiązywać, narodowe taryfy celne zostają zastąpione Wspólną Taryfą „UNIA CELNA”.

1 stycznia 1970r.-Wspólna polityka handlowa-zawieranie umów celnych i handlowych jest wspólne. Ujednolicenie polityki eksportowej i narzędzi ochronnych.

5 grudnia 1978r.Europejski System Walutowy: mechanizmy kredytowe, europejska jednostka walutowa „ecu”.

17 luty 1986r.-Jednolity rynek wewnętrzny (wspólny rynek). Cztery podstawowe swobody przepływów: towarów, osób, usług i kapitału. Nie ma granic, ceł, obowiązują jednolite standardy (normy, certyfikaty). Prawo do pracy, osiedlania się, życia, korzystania ze świadczeń socjalnych we wszystkich krajach Wspólnoty Europejskiej. Prawo do zakupu i sprzedaży usług na terenie całej WE. Dokonywanie samodzielnych transakcji finansowych.

4 marca 1989r.-Unia Gospodarcza (to, co działo się do tej pory zaliczono do obszarów UG). Powstanie Unii Walutowej, do której zaliczono jako cele: wymienialność, liberalizacje transakcji, eliminacja wahań kursów, integracja rynku finansowego.

7 luty 1992r.-Traktat z Maastricht-powstanie Unii Europejskiej. W sprawie Unii Gospodarczo-Walutowej stworzono podstawy prawne, harmonogram tworzenia, kryteria członkowskie w obszarze walutowym, zasady funkcjonowania Europejskiego Banku Centralnego.

1 styczeń 1993r.-zaczyna realnie funkcjonować Jednolity Rynek (obszar bez granic wewnętrznych).

1 styczeń 1994r.-drugi etap realizacji (na lata 1994-1998) polega na dążeniu do zapewnienia stabilności cen, przygotowanie do wprowadzenia jednolitej polityki walutowej. Przygotowanie do emisji banknotów nowego pieniądza.

1 czerwca 1998r.-Europejski Bank Centralny-zarządza rezerwami walutowymi 12 państw członkowskich, ustala poziom stóp procentowych w strefie euro.

1 stycznia 1999r.-Utworzenie Unii Gospodarczej i Walutowej-trzeci etap.

Kryteria wejścia krajów do UGiW: średnia stopa inflacji, deficyt budżetowy, dług publiczny, średnia stopa procentowa, stały przedział wahań kursów walutowych. Euro samodzielną walutą w obrotach bankowych. 2.05.1998r. Rada Europejska zdecydowała, iż od 1.01.1999r. członkami UGiW stają się: Austria, Belgia, Finlandia, Francja, Włochy, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia.

1 styczeń 2002r.-Wprowadzenie euro do obiegu. Od 28 lutego 2002r. Euro jedynym środkiem płatniczym w Unii Gospodarczo-Walutowej.

Celem powstania UGiW było zbliżenie poziomu rozwoju i wzmocnienie gospodarek krajów członkowskich. Wszystkie działania na drodze integracji gospodarczej w krajach członkowskich UE można podzielić na 5 etapów; (wymienionych w punktach 1-5). Wymienione fakty historyczne obrazują działania i kierunki w dążeniu do UGiW. Kryteria wstąpienia do Unii Gospodarczej i Walutowej należą do najważniejszych do spełnienia aby wejść do strefy euro.

26. Traktat z Maastricht i jego postanowienia.

Traktat o Unii Europejskiej został zatwierdzony przez Radę Europejską na spotkaniu w Maastricht, odbywającym się w dniach 9 i 10 grudnia 1991 roku, i podpisany tamże 7 lutego 1992 roku. Po ratyfikowaniu go przez 12 parlamentów krajowych, wszedł w życie 1 listopada 1993 roku.

Podzielony na sześć części Traktat, wraz z długą listą aneksów i protokołów, zawiera głównie poprawki do Traktatu Rzymskiego, w którego tekst został włączony.

Oto zasadnicze postanowienia Traktatu z Maastricht:

1. Zobowiązanie Wspólnoty do osiągnięcia unii gospodarczej i walutowej, łącznie z jednolitą walutą, zarządzaną przez jeden niezależny bank centralny. Ma to zostać osiągnięte w trzech etapach. Etap trzeci powinien się rozpocząć nie później niż 1 stycznia 1999, być może nawet już 1 stycznia 1997 roku. Zobowiązuje on kraje, które wypełnią cztery szczególne kryteria- dotyczące inflacji, deficytów budżetowych, kursu walut i stóp procentowych- do wprowadzenia wspólnej waluty. Protokół przewiduje, że Wielka Brytania nie będzie zobowiązana do partycypowania w realizacji trzeciego etapu unii gospodarczej i walutowej bez podjęcia przez jej rząd i parlament oddzielnej decyzji w tej sprawie.

2. Rozwijanie wspólnych polityk zagranicznej i obrony, przy czym kwestie związane z obronnością będą rozpatrywane początkowo w ramach Unii Zachodnioeuropejskiej, w której członkostwo będzie otwarte dla wszystkich państw członkowskich Wspólnoty Europejskiej.

3. Wprowadzenie obywatelstwa unijnego, określenie praw i obowiązków obywateli państw członkowskich. Obejmują one swobodę poruszania się, prawo do zamieszkania, prawo do wybierania i kandydowania w wyborach samorządowych i europejskich, korzystanie z opieki dyplomatycznej poza granicami Unii.

4. Potwierdzenie lub rozszerzenie uprawnień Wspólnoty Europejskiej w takich dziedzinach jak: edukacja, kształcenie zawodowe, sieci transeuropejskie, przemysł, zdrowie, kultura, rozwój współpracy i ochrona konsumenta.

5. Utworzenie Funduszu Spójności w celu transferu zasobów finansowych z bogatszych państw członkowskich do biedniejszych.

6. Wzmocnienie prawa, imigracja i współpraca policji między państwami członkowskimi, głównie w oparciu o porozumienia międzyrządowe.

7. zgoda 11 państw członkowskich, wyjąwszy Wielką Brytanię, na wykorzystanie mechanizmów Wspólnoty Europejskiej do podjęcia działań wynikających z Karty Społecznej, przyjętej w 1989, odnośnie do ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracowników, warunków pracy, informowania pracowników i konsultowania z nimi ważnych spraw, równych możliwości i traktowania, oraz integracji osób wyłączonych z rynku pracy.

8. zmiany instytucjonalne, łącznie z rozszerzeniem uprawnień legislacyjnych Parlamentu Europejskiego, przedłużenie kadencji Komisji z czterech do pięciu lat oraz nadanie Trybunałowi Sprawiedliwości uprawnień nakładania kar pieniężnych na państwa członkowskie, które nie wykonują jego orzeczeń.

28. Cechy charakterystyczne organizacji integracyjnych w Ameryce S.

MERCOSUR organizacja powołana traktatem z Asuncion (Paragwaj), podpisanego w 1991 przez Argentynę, Brazylię, Paragwaj, i Urugwaj. Kraje te postanowiły przyspieszyć proces integracji gospodarczej, zacieśniając współprace i znosząc bariery handlowe. Od 1995 Mercosur stał się największą i najsilniejszą strefą wolnego handlu w Ameryce Południowej. W latach 1990-1994 wzajemna wymiana handlowa wzrosła o 6 mld dolarów na wspólny rynek idzie już 28 % w miejsce 15 % argentyńskiego eksportu i 13 % (dotąd 4 %) brazylijskiego. Dalsze plany organizacji obejmują pełną swobodę przepływu osób, kapitałów, dóbr, koordynację polityki gospodarczej, wspólną przedsięwzięcia restrukturyzacyjne wzorem Wspólnot Europejskich. Członkostwem są zainteresowane inne kraje regionu Boliwia, Chile które chcą zarazem stanowić pomost z innymi  organizacjami integracji regionalnej jak Andyjski Wspólny Rynek. Mercosur również podejmuje działania na rzecz sformalizowanej współpracy z USA i NAFTA oraz Unią Europejską. Do podstawowych celi MERCOSUR należały:

• integracja ekonomiczna pomiędzy państwami członkowskimi

• swoboda przepływu dóbr i usług

• wspólne cła zewnętrzne i polityka handlowa

• koordynacja polityki makroekonomicznej i sektorowej 
  

Andyjska Wspólnota jest to regionalne ugrupowanie integracyjne państw Ameryki Południowej. Utworzona została w 1969r. na mocy porozumienia z Cartageny przez: Boliwie, Chile, Ekwador, Kolumbie i Peru w 1973r. przyłączyła się Wenezuela, w 1977r. wycofało się Chile.
Celem Wspólnoty Andyjskiej było:

-rozwijani ścisłej współpracy przez stopniowe strefy wolnego handlu
-utworzenie unii celnej
-rozwijanie przemysłu za pomocą specjalizacji gałęziowej
-przyznawanie koncesji słabiej rozwiniętym krajom członkowskim
-zwiększanie kontroli nad działalnością korporacji
Protokół Quito w 1987 ograniczył cele, zrezygnowano m.in. z tworzenia unii celnej i realizacji programów przemian. Na szczycie w Caracas 1991r. ponownie postanowiono utworzyć strefę
wolnego handlu i wspólny rynek.

Najwyższymi władzami są: Andyjska Rada Prezydencka, Komisja wspomagana przez 2 rady konsultacyjne, Rada Ministrów Spraw Zagranicznych, Sekretariat Generalny, Parlament, Trybunał Sprawiedliwości, Fundusz Rezerwowy i Korporacja.

Cechy charakterystyczne organizacji integracyjnych w Ameryce Środkowej.

W 1951r. powstała Organizacja Państw Ameryki Środkowej, oraz powołano Komitet Współpracy Ekonomicznej Przesmyku Środkowo Amerykańskiego. W latach 1951-1957 podpisano wiele konwencji liberalizujących wymianę handlową. W 1960r. został stworzony Wspólny Rynek Ameryki Środkowej. Uważał że należy unikać międzynarodowego podziału pracy na poziomie regionalnym . czyli tworzenia mechanizmów, które będą umacniać specjalizowanie się Salwadory i Gwatemali w produkcji przemysłowej, podczas gdy Honduras i Nikaragua pozostaną krajami rolno eksportowymi. Eksperyment przyniósł jednak rezultat tylko częściowy i zakończył się niepowodzeniem. Proces integracji w Ameryce Środkowej załamał się na początku lat siedemdziesiątych.

Jednym z ugrupowań integracyjnych w Ameryce Środkowej było Stowarzyszenie Wolnego Handlu Ameryki Łacińskiej( LAFTA)Podpisane przez Argentynę, Brazylię, Chile, Meksyk, Paragwaj, Peru i Urugwaj w dn. 18.02.1960r. w następnych latach weszły Kolumbia, Ekwador, Wenezuela i Boliwia .Podstawowym celem LAFTA była liberalizacja handlu w obrębie ugrupowania w tym zwłaszcza stopniowa likwidacja ceł i innych ograniczeń w handlu wzajemnym. Miało to doprowadzić do zwiększenia udziału handlu wzajemnego w handlu globalnym krajów należących do stowarzyszenia. Znoszenie ceł i ograniczeń ilościowych zostało początkowo rozłożone na 12 lat ,a następnie przedłużone do 20 lat. Podstawę stanowiły dwie listy towarów krajowa i wspólna. W efekcie udział handlu wewnątrz stowarzyszenia w handlu globalnym krajów członkowskich był marginalny. W rezultacie LAFTA została przekształcona w Stowarzyszenie Integracyjne Ameryki Łacińskiej( LAIA). zmierzała ona do utworzenia wspólnego rynku podczas gdy LAFTA miała zostać tylko i wyłącznie strefą wolnego handlu. LAIA nie miała sprecyzowanego okresu w którym wspólny rynek ma być utworzony. Nie sformułowano też harmonogramu negocjacji zmierzających do osiągnięci tego celu. Ich podstawę stanowiły dwustronne porozumienia zawierane między zainteresowanymi krajami w sprawie znoszenia barier w handlu wzajemnym. LAIA jest luźnym ugrupowaniem integracyjnym o ambitnych celach, ale ograniczonych możliwościach ich osiągania .Andyjski Wspólny Rynek(AMC) jedno z ugrupowań integracji regionalnej w Ameryce Łacińskiej, powołane na mocy układu z Cartageny, podpisanego w 1969r. przez Boliwię, Chile, Ekwador, Kolumbię i Peru. Jego celem było utworzenie wspólnego rynku i przyspieszenie procesów rozwoju gospodarczego, czego nie udało się osiągnąć w ramach organizacji LAFTA. W 1991r. na mocy aktu z Caracas, AMC zadecydowało o utworzeniu strefy wolnego handlu od 1992r., a wolnego rynku od 1995r,. Głównym zadaniem AMC jest współpraca w skali całego amerykańskiego obszaru stąd państwa AMC mogą odtąd bez przeszkód zawierać układy z innymi latynoamerykańskimi krajami i włączać się w ich struktury integracyjne.

29. Różnice między integracją gospodarczą w Ameryce N. i UE.

		AMERYKA PÓŁNOCNA	UNIA EUROPEJSKA
Rynek dóbr i usług		wszystkie bariery celne miedzy państwami NAFTA (strefa wolnego handlu Ameryki Północnej - USA, Kanada, Meksyk) mają zostać zniesione dopiero w roku 2009, ale przede wszystkim dzięki szerszemu otwarciu rynków północnoamerykańskich Meksyk już odczuł wyraźne korzyści: zdołał obronić się przed skutkami kryzysu ekonomicznego (1994 r.) i poprawił stan gospodarki; rezygnacja z wielu uciążliwych procedur standaryzujących pozostawiając decyzję rynkowi czyli konsumentom	swobodny przepływ towarów (zniesienie ceł oraz wszelkich opłat równoważnych cłom w obrotach między państwami członkowskimi, stosowanie wspólnej taryfy celnej w handlu z krajami spoza Unii. zniesienie kontyngentów), usług, kapitału i osób oraz przestrzeganie reguł konkurencji, wymogów socjalnych i ekologicznych; zniesienie wszelkich ograniczeń w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej wewnątrz Unii poprzez harmonizację prawa spółek krajów członkowskich;
Kapitał finansowy		kapitał finansowy pomiędzy członkami NAFTA różni się znacznie od siebie. Jednak dzięki inwestycjom możliwe staje się powiększanie kapitału w uboższych finansowo krajach członkowskich;	utrzymuje się zróżnicowanie rynków kapitałowych co prowadzi do poprawy procesów integracyjnych w wyniku efektywności handlu papierami wartościowymi i relacji miedzy inwestycjami i oszczędnościami w Europie;
Innowacje	Technologia	nie obowiązuje konieczność wymiany nowych technologii i procesów innowacyjnych w ramach krajów Ameryki Północnej, jednak dzięki prowadzonej polityce integracyjnej udało się doprowadzić do szybkiego rozwoju sektora gospodarczego państw mniej zamożnych;	dopływ nowych technologii oznacza łatwiejszy dostęp do rynku krajów członkowskich, większą skalę i specjalizację produkcji, poprawę jakości zarządzania i efektywności gospodarowania;
Praca		obowiązuje swobodny dostęp do rynku pracy w krajach NAFTA, choć; nie miało miejsca gwałtowne przenoszenie miejsc pracy z bogatej północy do ubogiego Meksyku;	w rzeczywistości nie istnieje unijny rynek pracy, gdyż cechuje się on wysoką fragmentaryzacją. Narodowe rynki zbytu różnią się uregulowaniami prawnymi i stosunkami przemysłowymi, rynki pracy w Europie podlegają w wysokim stopniu narodowym regulacjom;
Polityka podatkowa	Ustawodawstwo	brak komisji, przewodniczącego, biurokracji; brak koordynacji w zakresie polityki gospodarczej i monetarnej państw; zachowanie suwerennego ustawodawstwa państw członkowskich; polityka zagraniczna opiera się na zasadzie jednostronności	koordynacja polityki gospodarczej, fiskalnej (m in. w kwestii dyscypliny budżetowej, poziomu długu publicznego i deficytu sektora finansowego, polityki monetarnej i kursu walutowego (stabilność cen i kursu walutowego), prowadzenie jednolitej waluty euro.

1.Integracja gospodarcza w Unii Europejskiej:

przyspieszenie tempa wzrostu gospodarczego - oddziałuje na rozwój i modernizację gospodarki głównie poprzez zwiększenie rozmiarów inwestycji, dopływ nowych technologii, łatwiejszy dostęp do rynku krajów członkowskich Unii, większą skalę i specjalizację produkcji, poprawę jakości zarządzania i efektywności gospodarowania;

przyspiesza wdrażanie reform - pomaga zapewnić przejrzystość reguł i mechanizmów gospodarczych, wymusza dyscyplinowanie polityki makroekonomicznej, co z kolei zwiększa odporność gospodarki na negatywne skutki wahań koniunkturalnych i zaburzeń na rynkach międzynarodowych;

koordynacja polityki gospodarczej w ramach UE - przestrzeganie tzw. programu konwergencji - służy to spełnieniu kryteriów zbieżności z Mastricht co z kolei warunkuje udział państw w Unii Gospodarczej i Walutowej (strefie euro);

modernizacja gospodarki - przyspieszenie napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych-członkostwo w Unii Europejskiej postrzegane jest jako czynnik silnie ograniczający ryzyko polityczne i gospodarcze związane z dokonywaniem inwestycji, wzrost pozycji państw członkowskich jako partnerów we współpracy gospodarczej; mechanizmy unijnego Jednolitego rynku UE - jego istotą jest swobodny przepływ towarów (zniesienie ceł oraz wszelkich opłat równoważnych cłom w obrotach między państwami członkowskimi UE, stosowanie wspólnej taryfy celnej w handlu z krajami spoza Unii, zniesienie kontyngentów, likwidacja barier o charakterze jakościowym związanych z przekraczaniem granicy w ramach UE), usług, kapitału i osób oraz przestrzeganie reguł konkurencji, wymogów socjalnych i ekologicznych co oznacza zniesienie wszelkich ograniczeń w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej wewnątrz UE poprzez harmonizację prawa spółek krajów członkowskich, a zatem większą konkurencje. Przyczynia się to do wzrostu atrakcyjności inwestycyjnych poszczególnych państw m.in. dzięki zwiększonej stabilności prawnej oraz większej przewidywalności polityki gospodarczej;

pełna liberalizacja handlu artykułami rolno - spożywczymi stwarza to szansę większej sprzedaży produktów rolnych i zdrowej żywności na wspólnym rynku. Nowe możliwości zbytu przynosi pełna dostępność rynku zakupów publicznych w krajach UE;

liberalizacja sektora energetycznego, transportowego, pocztowego i telekomunikacyjnego - powoduje obniżanie kosztów oraz podnoszenie jakości usług i produktów powodowane wzrostem konkurencyjności na rynku;

Unia Gospodarcza i Walutowa (EMU) - koordynacja polityki gospodarczej w ramach Unii, polityki fiskalnej (m.in. w kwestii dyscypliny budżetowej, poziomu długu publicznego i deficytu sektora finansowego), polityki monetarnej i kursu walutowego (stabilność cen, stabilność kursu walutowego - niezbędne z punktu widzenia prawidłowego rozwoju gospodarki państw członkowskich), wprowadzenie jednolitej waluty euro;

2. Integracja gospodarcza w Ameryce Północnej:

wolny rynek - jest główną siła napędową NAFTA (Północnoamerykańskie Porozumienie o Wolnym Handlu);

ustawodawstwo, polityka monetarna i fiskalna - nie obowiązuje dostosowywanie ustawodawstwa uzgadnianie polityki podatkowej czy też tworzenie "ciał zarządzających" (nie ma komisji przewodniczącego i biurokracji);

mechanizmy wspólnego rynku - wszystkie bariery celne między państwami NAFTA mają zostać zniesione dopiero w roku 2009, ale dzięki szerszemu otwarciu rynków północnoamerykańskich Meksyk już odczuł wyraźne korzyści z tego płynące - poprawił stan gospodarki i zdołał się obronić przed skutkami kryzysu ekonomicznego z roku 1994,

wzajemna współpraca gospodarcza - strony układu zrezygnowały we wzajemnej wymianie z wielu procedur standaryzujących, pozostawiając decyzję rynkowi, czyli konsumentom. Zrezygnowano także z subsydiów i innych form pomocy;

31. Rola CEFTA w dostosowaniu krajów Europy Środkowej i Wschodniej do Unii Europejskiej

        CEFTA z ang. Central European Free Trade Agreement czyli Środkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu zostało zawarte 21.12.1992r. w Krakowie przez Polskę, Węgry, Czechy i Słowację. Dziś członkami są także Słowenia, Rumunia oraz Bułgaria. Dotyczy ono
utworzenia strefy wolnego handlu między jego członkami (liberalizacja handlu nie odnosi się do obrotu handlowego pomiędzy Czechami i Słowacją, gdyż w momencie podziału na dwa suwerenne państwa zachowały one unię celną i walutową). CEFTA jest porozumieniem działającym zgodnie z zasadami GATT oraz umowami wzorowanymi na porozumieniach między krajami EWG i EFTA. Strefa wolnego handlu dotyczy towarów przemysłowych oraz niektórych maszyn i urządzeń. Dla potrzeb negocjacji harmonogramu liberalizacji towary podzielono na trzy kategorie ustalane bilateralnie (lista A, B, C). Docelowo porozumienie obejmuje także liberalizację barier pozacelnych. CEFTA służy ponadto uzgadnianiu i zacieśnianiu wzajemnej współpracy jej członków oraz zasad powiązań z Unią Europejską. Celem porozumienia jest również ochrona własnego rolnictwa. Bardzo sztywne stanowisko państw CEFTA, wynikające z ochrony własnego rolnictwa, sprawia, że handel towarami rolno – spożywczymi jest liberalizowany w sposób selektywny, tzn. partnerzy muszą przestrzegać wzajemnie sobie przyznawanych kwot preferencyjnych (kontyngentów celnych) a ułatwienia
importowe dotyczą jedynie tych towarów, które nie są produkowane w danym kraju lub ich produkcja jest niewystarczająca. Termin docelowy stopniowego znoszenia ceł w handlu między członkami przewidziany na rok 2001 został skrócony do końca 1997 r. W połowie 1994 r. został podpisany Protokół Dodatkowy, na podstawie, którego rozpoczęto wprowadzanie przyspieszonej liberalizacji w zakresie towarów przemysłowych i rozszerzanie zakresu wzajemnych koncesji w grupie towarów rolno-spożywczych. Została też przyjęta tzw. Deklaracja Poznańska, która zapowiadała dalsze przyspieszenie liberalizacji oraz rozszerzenie przedmiotowe i podmiotowe porozumienia. Oznacza to, iż praktycznie od 1997 r. w handlu wzajemnym cła będą obowiązywały tylko w odniesieniu do kilku pozycji taryfowych. Dzięki temu Porozumienie CEFTA wyprzedza harmonogramy redukcji ceł obowiązujące w Układach Europejskich.

Reasumując, rola CEFTY w przygotowaniu krajów Europy środkowej i Wschodniej jest, co najmniej znaczna. Te kraje, które są w CEFCIE i które zostaną przyjęte do Unii Europejskiej łatwiej uczyniły swoje gospodarki przystosowane do jej wymogów, i dzisiaj droga do Unii Europejskiej jest dzięki temu łatwiejsza. Jednak nie wszystkie kraje należące dziś, do CEFTY przystąpi do UE w maju 2004 r i naszym zdaniem byłoby bardzo niedobrze, gdyby rozszerzenie Unii Europejskiej spowodowało, że pojawia się nowe bariery pomiędzy państwami europejskimi, w tym między krajami środkowoeuropejskimi. Według nas, CEFTA jest czymś, co łączy kraje należące do niej. "Łączy tradycja i współpraca". Wydaje nam się, iż wiele wskazuje na to, że CEFTA nadal będzie istnieć, po wejściu do Unii części krajów należących do niej.

33. Dwie strony zacofania gospodarczego krajów rozwijających się.

Istnieją dwie strony zacofania krajów rozwijających się a mianowicie zewnętrzna i wewnętrzna.

Zewnętrzną barierę rozwoju charakteryzuje jednostronna, surowcowa struktura ekonomiki krajów rozwijających się, zależność od kapitału obcego, rynku światowego i dopływu wykwalifikowanej kadry oraz przechwytywanie dochodów przez kapitał obcy w procesie międzynarodowego podziału pracy.

Wewnętrzną barierę rozwoju charakteryzuje dezintegracja ekonomiki i wysoki udział w jej strukturze układu drobnotowarowego, hamującego rozwój gospodarczy oraz niski poziom rozwoju sił wytwórczych i zacofane stosunki produkcji.

Rozgraniczenie i zrozumienie charakteru wzajemnej zależności między zewnętrzną i wewnętrzną barierą rozwoju ma niezwykle ważne znaczenie dla oceny tendencji perspektyw dalszego rozwoju krajów słabo rozwiniętych. Nie ulega wątpliwości, że dalszy rozwój gospodarczy krajów Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej w znacznej mierze będzie określany przez stan i wpływ międzynarodowego podziału pracy, lecz siła oddziaływania będzie zależeć od zmian wewnętrznie zacofanej gospodarki. Postęp likwidacji zacofania i zależności ekonomicznej w znacznym stopniu zależy od modernizacji struktur gospodarczych krajów rozwijających się tj. od realizacji polityki zorientowanej na wzrost i rozwój gospodarczy.

34. Różnice między wzrostem a rozwojem gospodarczym.

Pojęcia wzrostu i rozwoju gospodarczego używane są często zamiennie, ale mają nieco odmienne znaczenia.

Wzrost gospodarczy - jest to rozszerzanie się zdolności danego kraju do produkcji towarów i usług niezbędnych dla konsumentów. Ponieważ zdolności produkcyjne gospodarstw zależą od ilości i jakości występujących w niej zasobów jak również od poziomu techniki. Wzrost gospodarczy musi wiązać się z rozszerzaniem i ulepszeniem tych czynników produkcji. Szczególnie ważnymi czynnikami są akumulacja kapitału i inwestycje oraz doskonalenie ludzkich umiejętności a także postęp techniczny.

Rozwój gospodarczy - składa się ze strukturalnych oraz innych zmian towarzyszących wzrostowi gospodarczemu. Obejmuje on ale i wykracza poza doskonalenie techniki i umiejętności a więc poza czynniki pobudzające wzrost gospodarczy.

Gospodarka może wykazywać wzrost gospodarczy bez gospodarczego rozwoju ale nie odwrotnie.

Rozróżnieni pomiędzy wzrostem a rozwojem gospodarczym jest podobne do rozróżnienia pomiędzy wzrostem a rozwojem człowieka.

Wzrost - przyrost wysokości i wagi

Rozwój - zmiany zdolności do nauki, koordynacji fizycznej i zdolności przystosowania się do nowych warunków. Rozwój człowieka uzależniony jest zwłaszcza we wczesnym okresie od jego wzrostu.

35. Przeszkody rozwoju gospodarczego.

1. Wysokie zaludnienie - jest źródłem najważniejszego czynnika produkcji czyli pracy. Można by sądzić, że wzrost liczby ludności powinien w sposób oczywisty prowadzić do wzrostu PNB. Opinia taka wymaga jednak założenia o dostępności dużych ilości zasobów naturalnych oraz kapitału. Przyrost ludności oznacza nie tylko przyrost zasobów pracy lecz również przyrost ilości osób, które trzeba wykarmić. Im większa liczba ludności danego kraju tym większy występuje popyt na żywność. W większości przeludnionych krajów silny popyt na żywność pozwalał jedynie na niewielkie oszczędności i utrudniał rozwój przemysłu. Niedobór żywności, powoduje niedożywienie i w konsekwencji obniża wydajność pracy oraz efekty produkcyjne.

2. Słabo rozwinięta infrastruktura - jest to pojęcie obejmujące takie elementy jak drogi, linie kolejowe, porty lotnicze, telekomunikację, budownictwo mieszkaniowe, sieć usługową stworzone w regionach rozwiniętych. Powstanie dobrze rozwiniętej infrastruktury wpływa pobudzająco na rozwój zarówno ekonomiczny jak i społeczny. Ponieważ kraje słabo rozwinięte nie posiadają infrastruktury firmy przemysłowe zazwyczaj nie są skłonne do lokowania swojej produkcji w tych krajach.

3. Niska stopa oszczędności - oszczędności są istotnym warunkiem powstawania kapitału ponieważ umożliwiają wykorzystanie środków na budowę zakładów przemysłowych i wyposażenia. Niemożność akumulacji kapitału stanowi poważną przeszkodę w rozwoju gospodarczym. I w tym przypadku kraje słabo rozwinięte wpadają w błędne koło. Małe oszczędności oznaczają mały zasób kapitału oraz niewysoki PNB. Jeżeli PNB jest niewysoki wtedy prawie w całości zostaje zużyty na konsumpcję dóbr pierwszej potrzeby takich jak żywność, a niewiele pozostaje na oszczędności. Tworzenie kapitału jak również standard życiowy i rozwój gospodarczy w takiej sytuacji będą pozostawać na niskim poziomie.

4. Ograniczona oferta eksportowa - kraje rozwijające się eksportują głównie produkty rolne, nieprzetworzone paliwo, metale i inne surowce. Wiele z nich główną część dochodów czerpie z eksportu jednego produktu. Taka zależność naraża na uciążliwe skutki wahań koniunktury. Kraje, które uzależnione są od eksportu produktów rolnych i surowców mineralnych zazwyczaj znajdują się w niekorzystnej sytuacji w czasie prowadzenia handlu z krajami wysoko rozwiniętymi. Warunki wymiany handlowej (TOT) tzn. wielkość eksportu potrzebna do opłacenia danej wielkości importu zazwyczaj kształtują się korzystniej dla krajów rozwiniętych. Popyt na produkty rolne i surowce cechuje niska elastyczność cenowa tak, że skutki spadku cen nie są równoważone znacznym wzrostem wielkości popytu.

5. Czynniki socjokulturowe - kultura w rozliczny sposób wpływa na zachowanie się jednostek oraz grup społecznych określając sposób i czas wykonywania różnych prac. Społeczne różnice wynikające z poziomu wykształcenia i przynależności kastowej, różnice w przekonaniach politycznych oraz religijnych mogą ograniczająco wpływać na poziom zatrudnienia.

6. Różnice społeczne- w niektórych krajach rozwijających się prowadzenie przedsiębiorstw uważane jest za zajęcie o niższej randze niż inne zawody.

36. Sposoby przezwyciężania zacofania gospodarczego.

+

37. Trzy drogi pokonywania niedorozwoju gospodarczego.

Nie ma łatwych sposobów na to, aby kraj biedny stał się krajem bogatym. Wiele trudności wymaga stopniowego przezwyciężania.

Zmiany polityki gospodarczej i finansowej krajów rozwiniętych mogły by rozwiązać niektóre trudności krajów rozwijających się. Handel zagraniczny może być bardzo ważnym instrumentem wzrostu. Jeżeli kraje rozwinięte zrezygnowały by z niektórych ograniczeń importowych, kraje rozwijające się mogłyby uzyskać więcej środków dewizowych. W ramach programów pomocy zagranicznej kraje rozwinięte mogły by udzielać pożyczek krajom rozwijającym się na fundusze inwestycyjne. Tak więc w rozwiniętej gospodarce krajów rozwijających się bardzo ważna jest pomoc zagraniczna.

Pomoc zagraniczna jest to transfer dochodów z krajów bogatych do biednych w celu pobudzenia ich rozwoju gospodarczego. Transfer taki dokonywać się może na zasadzie pełnej darowizny lub pożyczek o zmniejszonych stopach oprocentowania i wydłużonych niż zazwyczaj terminach spłaty.

Pomoc zagraniczna może także przybierać różnorodną postać fizyczną od pomocy technicznej po dostawy żywności.

Międzynarodowe instytucje finansowe mające na celu pomoc krajom rozwijającym się:

• Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju czyli Bank Światowy (IERD)

• Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju (IDA)

• Międzynarodowa Korporacja Finansowa (IFC)

• OPIC

• Eximbank itd.

Cel: wspieranie gospodarczego i społecznego rozwoju poprzez tworzenie nowoczesnej infrastruktury gospodarczej i społecznej.

W podnoszeniu poziomu opieki zdrowotnej pomaga również Światowa Organizacja Zdrowia. Oprócz tych międzynarodowych instytucji USA i inne kraje rozwinięte mają swoje własne programy pomocy dla krajów rozwijających się.

Korzyści płynące z pomocy mogą być jednak przechwytywane przez mniejszość zamiast dotrzeć do szerokich kręgów społeczeństwa. Jeżeli pomoc wykorzystywana jest na konsumpcję a nie na inwestycje wtedy przyniesie niewiele trwałych korzyści ekonomicznych. W wielu przypadkach opracowanie projektów pomocy zagranicznej jest bardzo pracochłonne. Wiele projektów nie dostarczy też produkcji rynkowej wcześniej niż po upływie kilku lat od rozpoczęcia realizacji.

Rozwój produkcji można jednak pobudzić trzema sposobami:

• bezpośrednio przez określenie rozmiarów inwestycji i handlu

• pośrednio tj. przez podatki, subsydia i inne środki wpływające na ceny zasobów i produktów (jednocześnie wprowadza się restrykcje importowe, by zmniejszyć konkurencję zagraniczną dla nowo powstałych w kraju gałęzi przemysłu)

• uprzemysłowienie i eksport produktów przemysłowych

Ten model został skutecznie zastosowany przez nowo uprzemysłowione kraje Azji Dalekowschodniej (Tajwan, Korea Pd.) Oba te kraje stawiały sobie za cel wykorzystanie bodźców płynących z rynku przy zachowaniu ograniczonego kierowania i kontroli ze strony państwa.

38. Narzędzia i cele zagranicznej polityki ekonomicznej.

Zagraniczna polityka ekonomiczna - jest to świadome oddziaływanie państwa na stosunki gospodarcze z zagranicą sprowadzające się z jednej strony do wytyczenia określonych celów w tej dziedzinie a z drugiej strony do wyboru i zastosowania określonych narzędzi (instrumentów), które przez swój wpływ na obroty gospodarcze z zagranicą mają przyczynić się do osiągania tych celów.

Za cele zagranicznej polityki ekonomicznej mogą zostać uznane:

• zmiana w strukturze handlu zagranicznego

• ochrona krajowej produkcji i zatrudnienia

• wzrost korzyści z udziału w MPP

• ochrona bilansu płatniczego

• poprawa relacji między cenami eksportowymi i importowymi (poprawa TOT)

• zaopatrzenie w energię i surowce

• zwiększenie dochodów netto z tytułu zwiększenia obrotu usługami

• zwiększenie lub zmniejszenie przypływów lub odpływów kapitałów

Narzędzia zagranicznej polityki ekonomicznej:

• bariery taryfowe -- cła

• środki parataryfowe - podatki, opłaty wyrównawcze, podatki pośrednie i opłaty wewnętrzne

• środki pozataryfowe - cła antydumpingowe, subsydia, ulgi finansowe, depozyty importowe, licencje, kontyngenty, porozumienia ograniczające eksport towarów, techniczne środki kontroli handlowej

• regulowanie przez państwo poziomu kursu waluty krajowej wobec walut zagranicznych.

39. Różnica między polityką autonomiczną a polityką umowną.

Zagraniczną politykę ekonomiczną można podzielić na:

• politykę autonomiczną

• politykę umowną

Polityka autonomiczna zmierza do osiągnięcia wytyczonych przez państwo celów za pomocą narzędzi o których wyborze, formie, i skali zastosowania decyduje ono samo bez uzgodnienia tego z innymi państwami.

Polityka umowna zmierza natomiast do osiągnięcia wytyczonych celów ale przez zawieranie z zagranicą umów politycznych.

Polityka umowna jest często reakcją na politykę autonomiczną i jest jakby jej rezultatem. Jeżeli dany kraj utrudnia dostęp do swego rynku to inne kraje mogą być zainteresowane zawarciem odpowiednich umów poprawiających warunki tego dostępu.

40. Różnica między polityką wolnego handlu a polityką

protekcjonizmu handlowego.

W dotychczasowej ewolucji zagranicznej polityki ekonomicznej można wyodrębnić dwa główne kierunki:

• Politykę wolnego handlu

• Politykę protekcjonizmu handlowego czyli ochrony handlowej

Polityka wolnego handlu w swojej czystej postaci oznacza, że państwo powstrzymuje się od bezpośredniego oddziaływania na obroty gospodarcze z zagranicą. w przypadku takiej polityki nie są stosowane żadne cła (chyba, że o charakterze fiskalnym), ani ograniczenia dewizowe, ilościowe czy też subsydia eksportowe. Nie znaczy to, że państwo wyłącza się całkowicie z oddziaływania na obroty gospodarcze z zagranicą. Oddziaływanie to sprowadza się do prowadzenia polityki umownej, której celem jest zapewnienie maksymalnej swobody w dostępie do rynków zagranicznych dla towarów i przedsiębiorstw krajowych.

U podstaw polityki wolnego handlu leży dążenie do zapewnienia maksymalnej swobody dla działania sił rynkowych. Oparte to jest na przekonaniu, że tylko wtedy można zapewnić największe korzyści z wymiany gospodarczej z zagranicą zarówno dla prywatnych podmiotów tej wymiany jak i dla poszczególnych krajów i świata jako całości. Tylko wtedy w opinii zwolenników tej polityki czynniki produkcji, którymi dysponują poszczególne kraje zostaną optymalnie wykorzystywane a MPP nabiera kształtu optymalnego.

W odróżnieniu od polityki wolnego handlu, polityka protekcjonizmu odrzuca swobodne, niczym nie skrępowane działanie sił rynkowych. Wychodzi ona z założenia, że potencjał ekonomiczny i konkurencyjność poszczególnych krajów są zróżnicowane i w efekcie swobodne działanie sił rynkowych może być dla krajów mniej rozwiniętych i mniej konkurencyjnych niekorzystne. W szczególności nieograniczona konkurencja ze strony zagranicy może w takich krajach prowadzić do zastoju gospodarczego i ukształtowania się niekorzystnej struktury gospodarczej.

W swej skrajnej postaci polityka protekcjonizmu przyjmuje formę polityki autarkii gospodarczej. Polityka ta oznacza dążenie państwa do ograniczenia importu tylko tych artykułów, które są niezbędne ale nie mogą być w kraju wytwarzane. Eksport jest dopuszczalny w takiej mierze w jakiej konieczny jest do sfinansowania tego niezbędnego importu. W swojej czystej postaci polityka autarkiczna nie liczy się więc właściwie z kosztami substytucji importu przez produkcję krajową. Każdy import powinien być eliminowany jeżeli tylko istnieje możliwość zastąpienia go przez produkcję krajową.

41. Pojęcie międzynarodowej polityki ekonomicznej oraz cele i

narzędzia tej polityki.

Międzynarodowa polityka ekonomiczna oznacza wspólne ustalenia przez poszczególne kraje wspólnych celów do osiągnięcia w międzynarodowych stosunkach gospodarczych oraz uwzględnianie narzędzi służących do osiągania tych celów.

W przypadku krajów rozwiniętych celami takimi mogą być:

• Zniesienie przeszkód dla handlu międzynarodowego czy wywozu kapitałów tych krajów

• Zrównoważenie ich bilansów płatniczych

• Stabilność ich systemu walutowego

• Zaopatrzenie w określone surowce a zwłaszcza w energię

Natomiast w przypadku krajów rozwijających się podstawowym celem międzynarodowej polityki ekonomicznej jest:

• radykalna poprawa ich miejsca w gospodarce światowej

• dążenie do poprawy warunków dla handlu zagranicznego

• zwiększenie rozmiarów i polepszenie warunków pomocy gospodarczej ze strony krajów rozwiniętych

Narzędzia:

• wielostronne porozumienia gospodarcze (ustalają zasady postępowania w danej dziedzinie; niekiedy uruchamiają wspólne fundusze dla realizacji tych zasad)

• różnego rodzaju posunięcia podejmowane odrębnie przez poszczególne kraje (np. w przypadku gdy celem jest osłabienie inflacji czy zmniejszenie bezrobocia - dochodzi do ustalenia celu ale ze względów politycznych, ekonomicznych czy technicznych nie jest możliwe ustalenie sposobu jego osiągnięcia)

• różnego rodzaju spotkania między przedstawicielami rządów.

42. Różnice między zagraniczną a międzynarodową polityką

ekonomiczną.

Zagraniczna polityka ekonomiczna - jest świadome oddziaływanie państwa na stosunki gospodarcze z zagranicą sprowadzające się z jednej strony do wytyczenia określonych celów w tej dziedzinie a z drugiej strony do wyboru i zastosowania określonych narzędzi, które przez swój wpływ na obroty gospodarcze z zagranicą mają przyczynić się do osiągania tych celów.

Międzynarodowa polityka ekonomiczna oznacza wspólne ustalenia przez poszczególne kraje wspólnych celów do osiągnięcia w międzynarodowych stosunkach gospodarczych oraz uwzględnianie narzędzi służących do osiągnięcia tych celów.

Jeżeli chodzi o uzgodnienie celów i stosowanych narzędzi to międzynarodowa polityka ekonomiczna różni się w sposób zasadniczy od zagranicznej polityki ekonomicznej poszczególnych krajów. O ile bowiem w przypadku tej ostatniej istnieje tylko jeden ośrodek decyzji tj. rząd danego kraju o tyle w przypadku międzynarodowej polityki ekonomicznej ośrodków decyzyjnych jest wiele. Każdy z tych ośrodków może mieć różne preferencje tak co do celów jakie mają być osiągnięte w międzynarodowych stosunkach ekonomicznych jak i co do czasu i sposobu ich osiągania.

Ze względu na istnienie wielu ośrodków decyzyjnych międzynarodowa polityka ekonomiczna jest na ogół mniej spoista i mniej kompleksowa niż zagraniczna polityka ekonomiczna.

Również o ile zagraniczna polityka ekonomiczna poszczególnych krajów może równie dobrze mieć charakter polityki długookresowej i polityki krótkookresowej o tyle międzynarodowa polityka ekonomiczna ze względu na trudności jej uzgodnienia ma przede wszystkim, co nie znaczy że wyłącznie charakter polityki długookresowej.

45. Ochrona bilansu płatności bieżących jako argument protekcji handlowej.

W przypadku trudności w bilansie płatności bieżących handel nie kieruje się i nie może się kierować względnymi różnicami w kosztach wytwarzania między krajami. O kierunkach handlu decyduje wówczas względna trudność lub łatwość uzyskania określonej waluty. Uzasadnia to stosowanie ograniczeń w handlu międzynarodowym, nawet o charakterze dyskryminacyjnym.

Wolna wymiana handlowa maksymalizuje dobrobyt w skali światowej, zapewniając optymalne wykorzystanie zasobów, tylko przy danej istniejącej strukturze gospodarki światowej. Nie musi to być jeszcze najkorzystniejsze optimum, jakie mogłoby zostać osiągnięte w przypadku zmiany struktury gospodarczej świata.

W latach siedemdziesiątych w gospodarce światowej skumulowało się szereg zjawisk, które wpłynęły na nasilenie zmian strukturalnych (stagnacja, czyli kategoria wyrażająca stan trwałego współistnienia wysokiego bezrobocia z inflacyjnym wzrostem cen, eksplozję cen na ropę naftową i postępujący za nią kryzys energetyczny, załamanie międzynarodowego systemy walutowego z Bretton Woods z 1944 roku, uporczywe deficyty bilansów płatności bieżących). Po krótkotrwałym ożywieniu nastąpiła recesja, co oznacza, że gospodarka kapitalistyczna znalazła się w fazie stagnacji strukturalnej, a nałożenie się kryzysu koniunkturalnego i stagnacji strukturalnej wyraźnie skomplikowało procesy przystosowawcze do nowych warunków rozwoju i spowodowało wzrost zapotrzebowania na ochronę handlową.

46. Charakterystyka ochrony młodych przemysłów.

Zasada wolnego handlu stosowana w warunkach nierównomiernego rozwoju gospodarczego w poszczególnych krajach gospodarki światowej jest korzystna dla krajów mających przewagę w handlu międzynarodowym i powiększa ich korzyści z wymiany handlowej. Rozwój krajów słabiej rozwiniętych jest natomiast utrudniony, co skłania je do stosowania protekcjonizmu handlowego.

Niemiecki ekonomista F. List wysunął ideę tak zwanych ceł wychowawczych, która głosi, że do wykorzystania potencjalnych możliwości krajów mniej rozwiniętych potrzebne są cła ułatwiające pierwsze kroki nowych gałęzi przemysłu, które po osiągnięciu pełnej dojrzałości będą zdolne do konkurowania bez pomocy tych ceł. Kraj słabiej rozwinięty nie może opierać swojego rozwoju na mechanizmie rynku międzynarodowego i wolnym handlu, lecz musi stosować protekcjonizm (jest to protekcjonizm przejściowy, stosowany tylko w najważniejszych gałęziach przemysłu; List uznawał wprawdzie korzyści z liberalizmu gospodarczego ale mogły one być tylko udziałem krajów reprezentujących wysoki poziom rozwoju sił wytwórczych). Protekcjonizm towarów wytwarzanych w nowych gałęziach produkcji powoduje wprawdzie początkowo wzrost ich cen, lecz po pewnym czasie dany przemysł staje się tak wydajny że koszty i ceny zaczynają w nim spadać.

Ochrona powstającego nowego przemysłu przyczynia się do osiągania większej jego rentowności, pobudza przepływ nowego kapitału i pomnaża lokaty tego kapitału w danych gałęziach produkcji przemysłowej. Wyższa stopa rentowności pozwala na większą akumulację kapitału w przemyśle i zwiększa możliwość dalszego finansowania jego rozwoju. Jednak nie zawsze pomiędzy przepływem obcego kapitału, wzrostem akumulacji i protekcjonizmu handlowego istnieje bezpośrednia zależność, chociaż w większości przypadków następuje wzrost akumulacji kapitału w przemyśle, względem którego stosowany jest protekcjonizm.

Wg Robinsona nie tyle handel międzynarodowy określa współczesny rozwój gospodarczy ile różne tempo i kierunki zmian postępu technicznego i technologicznego, które decydują o ukierunkowaniu rozwoju poszczególnych krajów, a także i kierunkach i charakterze specjalizacji w skali międzynarodowej.

Czasowa ochrona najnowocześniejszych gałęzi przemysłu ma przede wszystkim usunąć te niedoskonałości rynkowe, które utrudniają szybki ich rozwój, oraz przynieść szerokie korzyści towarzyszące, takie jak transfer nowości technicznych do innych branż i podnoszenie w ten sposób poziomu wydajności w całej gospodarce oraz zatrudnienie wysoko wykwalifikowanej kadry naukowej.

47. Ochrona płac i zatrudnienia jako wiodący argument protekcji

handlowej.

We współczesnych warunkach rozwoju gospodarki światowej szczególnego znaczenia nabiera argument ochrony płac i zatrudnienia. Jest on wiodącym argumentem współczesnego protekcjonizmu handlowego także krajów Unii Europejskiej. Jego ważna rola wiąże się z istotnym dla każdego kraju problemem utrzymania stabilności społecznej.

Ograniczenie importu towarów zagrażających produkcji krajowej ma na celu utrzymanie podaży krajowej tych artykułów i dzięki temu niezmniejszenie płac oraz zatrudnienia w przypadku silnej presji importowej w gałęziach objętych ochroną.

Gałęzie przemysłu i firmy dotknięte konkurencją zagraniczną domagają się wprowadzenia restrykcji importowych, pozwalających im na utrzymanie cen produktów krajowych na nie zmienionym poziomie, a tym samym zachować miejsca pracy i dochodu.

W obecnych warunkach rozwoju podłożem motywacji protekcjonistycznych jest nie tyle niedopuszczenie do spadku poziomu płac, ile dążenie do ochrony zatrudnienia, a także zapewnienie wzrostu płac w miarę poprawy płac pracowników najbardziej wydajnych. Protekcja ma zatem zapewnić utrzymanie miejsc pracy i osiąganie wyższych płac od tych, jakie określają ogólne trendy wzrostu wydajności pracy.

Protekcja nie może być utrzymywana stale gdyż stała ochrona zagrożonych ze strony konkurencji zagranicznej gałęzi produkcji mogłaby doprowadzić do osłabienia podaży siły roboczej dla gałęzi bardziej dynamicznych. W celu skracania czasu protekcji konieczne jest możliwie szybkie wprowadzenie do procesu produkcyjnego innowacji technicznych i technologicznych i szybki wzrost gospodarczy w gałęziach zagrożonych konkurencją zagraniczną.

Kolejną przesłanką postulatu protekcji handlowej dla ochrony zatrudnienia i dochodów dotyczy szybkiego wzrostu importu. Szybki wzrost importu przyniósł szereg niekorzystnych skutków dla krajów Unii Europejskiej i innych zachodnich krajów uprzemysłowionych (w szczególności przyczynił się do wzrostu bezrobocia).

Protekcjonizm stosowany jest często w celu utrzymania zatrudnienia i określonego poziomu płac w dziedzinach mało efektywnych. Jednak nie może być on utrzymywany trwale, gdyż prowadzi do obniżenia efektywności działalności gospodarczej, podsyca inflację i może przyczynić się do powstawania innych negatywnych zjawisk w gospodarce.

Dla zachowania określonej struktury dochodów istnieją, wg W.M. Cordena, bardziej optymalne od protekcjonizmu środki, które umożliwiają bezpośrednią kompensatę dochodów. Stosowane mogą być subsydia produkcyjne, które zaliczamy do środków pomocy dostosowawczej, ponieważ bezpośrednio nie oddziaływują na handel zagraniczny.

48. Charakterystyka nadmiernej otwartości wobec handlu

zagranicznego.

+

49. Handel zagraniczny a makroekonomiczna stabilność gospodarki

jako nowy argument współczesnej ochrony handlowej.

Jeżeli udział importu danego towaru w konsumpcji krajowej jest duży, to tym większe jest niebezpieczeństwo uzależnienia kraju od zakłóceń w jego dostawach (zakłóceń wywołanych nałożeniem embarga albo działaniem dostawców typu kartelowego). Konieczne jest w tym przypadku ograniczenie lub w skrajnych przypadkach całkowite uniezależnienie się od zagranicznych dostaw towarów ważnych z punktu widzenia ogólnogospodarczego. Protekcjonizm w stosunku do importu takich wyrobów ma umożliwić ich krajowy rozwój. Argument ten jest zatem aktualny w stosunku do wyrobów, których import może być zastąpiony produkcją krajową.

Motywacja związana z utrzymaniem odpowiedniej stabilności gospodarki na poziomie makroekonomicznym jest współcześnie wykorzystywana do uzasadnienia stosowania ochrony handlowej. Sprowadza się to do tezy, że wysoki lub wzrastający w szybkim tempie udział handlu zagranicznego, a szczególnie importu, który mierzony jest stosunkiem importu do Produktu Narodowego Brutto lub do konsumpcji, zwiększa podatność gospodarki na zakłócenia zewnętrzne i utrudnia utrzymanie jej makroekonomicznej stabilności w dziedzinie zatrudnienia, stopy inflacji, bilansu płatności bieżących itp.

Zakłócenia mogące mieć wpływ na makroekonomiczną stabilność przenoszone są nie tylko drogą obrotu towarowego. Szereg zakłóceń ma swoje źródła nie w rynku towarowym, lecz w operacjach finansowych.

Kontynuacją motywacji na rzecz zmniejszenia otwartości gospodarek narodowych jest argument o potrzebie zachowania autonomii w kształtowaniu narodowej polityki ekonomicznej, gdyż wzrastająca otwartość gospodarek narodowych, a tym samym ich współzależność, nie tylko zwiększa podatność kraju na zakłócenia zewnętrzne, ale ogranicza także efektywność narodowej polityki gospodarczej.

Aby osiągnąć różnorodne, czasem nawet sprzeczne z sobą cele oraz dokonać korekty aktualnych zakłóceń rynkowych, rządy skłaniają się do stosowania środków, które są nie tylko efektywne, ale także atrakcyjne z punktu widzenia politycznego. Zapewniają one odpowiednią ochronę zagrożonych importem grupom producentów krajowych i zatrudnionym w ich przedsiębiorstwach pracownikom.

Protekcjonizm rodzi się zawsze na różnicach rozwojowych między uczestnikami rynku światowego, które są nieuniknione, a wynikają one ze zróżnicowanych warunków wewnętrznych wpływających na rozwój gospodarczy poszczególnych krajów, a także z różnych okresów włączania się do światowego systemu handlu międzynarodowego. Wszystkie argumenty przemawiające za stosowaniem restrykcji handlowych dotyczą właśnie wyrównywania poziomów rozwoju gospodarczego.

Ochrona handlowa powinna jednak być ograniczona w czasie ponieważ zbyt długie jej utrzymywanie może prowadzić do występowania negatywnych skutków, towarzyszących stałemu podtrzymywaniu nieefektywnych gałęzi przemysłu. Może się to przejawić w obniżeniu efektywności związanych z nimi branż, we wzroście kosztów ponoszonych przez konsumentów itp.

50. „Nowe argumenty współczesnej ochrony handlowej”

Jednym z argumentów przyczyniających się do rozwoju ochrony handlowej była nadmierna zależność gospodarki od importu. Początkowo wiązało się to z kwestią nie dopuszczenia do uzależnienia od zagranicznych dostawców towarów mających znaczenie dla ochronności narodowej, obecnie uważa się, że im większy jest udział importu określonego towaru w konsumpcji krajowej tym większe jest ryzyko uzależnienia danego państwa od zakłóceń w jego dostawach, spowodowanych nałożeniem embarga lub działaniem typu kartelowego. Stanowi to podstawę tzw. bezpieczeństwa ekonomicznego, które zyskało na znaczeniu po kryzysie ekonomicznym, w 1973, kiedy to nastąpił ograniczony dostęp do niektórych surowców, np. ropy naftowej, energii. Argument ten jest aktualny dla wyrobów, których import może być zastąpiony produkcją krajową, jednak konieczność jego stosowania zależy od tego na ile prawdopodobna jest groźba embarga lub karteli zagranicznych i czy restrykcje wystarczą do ich zneutralizowania. Stosowanie embarga lub działań karteli spowodowane może być przyczynami ekonomicznymi, ale też trudnymi do przewidzenia czynnikami polityki zagranicznej.

Drugim argumentem jest nadmierna otwartość wobec handlu zagranicznego, a makroekonomiczna stabilność gospodarki. Motywowaną tezą, iż wysoki lub wzrastający w szybkim tempie udział handlu zagranicznego w gospodarce (mierzony stosunkiem importu do PNB, tzw. kwota importowa lub kwota do konsumpcji) zwiększa podatność gospodarki na zakłócenia zewnętrzne oraz utrudnia jej utrzymanie w stabilności makroekonomicznych czynników koniunktury. Argument ten stał się popularny w czasie recesji z połowy lat 70, kiedy to poprzez handel importowano trudności ekonomiczne występowały jednocześnie we wszystkich głównych krajach zachodnich. Okazuje się jednak, że zakłócenia mają swe źródło nie w rynku towarowym, ale w operacjach finansowych. W celach korekty zakłóceń rządy stosują odpowiednie środki efektywne i przystępne z punktu widzenia politycznego. Wprowadzenie restrykcji handlowych dla pojedynczych towarów nie budzi zazwyczaj sprzeciwu społecznego przeciwnie do subsydiów, podatków czy innych narzędzi polityki ekonomicznej. Wynika to z nie docenienia kosztów protekcji, czyli ochrony w przypadku przedłużania się stosowania środków ochronnych.

Najstarszymi jednocześnie najbardziej rozpowszechnionymi we współczesnych warunkach rozwoju gospodarczego środkami do ochrony produkcji z rynku światowego są taryfy celne. Jest to opłata pobierana przez państwo od przywozu, wywozu i przewozu towarów w momencie przekraczania granicy celnej. Można powiedzieć, że jest to podatek zwiększający cenę towaru i ograniczający jego konkurencyjność na rynku wewnętrznym. Cło przez wpływ na cenę towarów oddziaływuje na akumulację kapitału, tempo wzrostu gospodarczego i stopę zysku poszczególnej gałęzi gospodarki, a także zmniejsza różnicę w zewnętrznych i wewnętrznych warunkach produkcji.

51. Pojęcie cła i rodzaje ceł.

Cło - jest opłatą pobieraną przez państwo od przywozu, wywozu i przewozu towarów w momencie przekraczania granicy celnej. Jest to więc swego rodzaju podatek zwiększający cenę towaru i obniżający jego konkurencyjność na rynku wewnętrznym.

Poprzez wpływ na wysokość cen towarów cło aktywnie oddziaływuje na akumulację kapitału, tempo wzrostu gospodarczego i stopę zysku poszczególnych gałęzi gospodarki, a także przyczynia się do zmniejszenia różnic w wewnętrznych i zewnętrznych warunkach produkcji.

Ze względu na charakter działania cło należy do rynkowych instrumentów regulowania obrotów handlowych z zagranicą. Jedną z ważniejszych jego funkcji jest tworzenie bariery wartościowej importu, powiększającej cenę przywożonego towaru. Tworząc różnicę w cenach takich samych towarów na rynku światowym i wewnętrznym, cło daje możliwość podnoszenia ceny towarów produkcji krajowej i otrzymania dodatkowego zysku.

Cła zawarte są w taryfie celnej, a taryfa celna stanowi usystematyzowany spis towarów objętych cłem.

W taryfie celnej cła mogą być ustanowione dwoma sposobami:

• przedstawienie cła pod postacią procentowej części ceny towaru - cło od ceny bądź wartości ( ad valorem )

• ukazanie stawki celnej pod postacią określonej sumy pieniężnej pobieranej od ciężaru, objętości lub sztuki towaru - cło specyficzne

Występować mogą również mieszane stawki ceł, gdzie towar objęty jest zarówno cłem ad valorem, jak i specyficznym. Cło tego rodzaju nazywa się cłem kombinowanym. Dla niektórych towarów w taryfie celnej ustanawia się cło ad valorem oraz specyficzne; w zależności od uznania władz celnych pobiera się cło wyższe.

Różnica między cłem ad valorem a specyficznym pozornie ma charakter czysto techniczny. Efekt działania tych ceł jest jednak uzależniony od zmian cen. Gdy następuje wzrost cen opłaty pieniężne z tytułu ceł ad valorem wzrastają proporcjonalnie do wzrostu cen, a poziom ochrony nie zmienia się. W takim przypadku cło ad valorem jest bardziej efektywne niż cło specyficzne. Sytuacja wygląda inaczej gdy następuje spadek cen. Cło specyficzne jest wtedy bardziej stabilne niż cło ad valorem.

W zależności od kraju pochodzenia towaru cło można podzielić na trzy grupy:

• cło maksymalne (ustanawiane są dla wszystkich krajów)

• cło minimalne (ustanawiane dla krajów które stosują klauzulę największego uprzywilejowania)

• cło preferencyjne (ustanawiane w stosunku do poszczególnych krajów lub grup krajów objętych systemem preferencji handlowych)

Biorąc pod uwagę charakter pochodzenia ceł można je podzielić na:

• cło autonomiczne (tworzone niezależnie od porozumień dwustronnych lub wielostronnych)

• cło umowne (cło powstałe w procesie zawierania umowy handlowej z innym krajem)

Oprócz stawek celnych, których wielkość jest już ustanowiona, taryfy celne przewidują możliwość wprowadzenia dodatkowych szczególnie wysokich ceł antydumpingowych i kompensacyjnych. Rozmiary tych ceł znacznie przewyższają maksymalny poziom taryfy celnej i w istocie rzeczy służą do celów polityki dyskryminacyjnej. Im bardziej szczegółowa jest struktura taryfy celnej, tym efektywniej może być ona wykorzystywana w celach protekcjonistycznych.

52. Pojęcie wartości celnej towaru.

Ocena wartości celnej towaru importowanego stanowi jedną z najbardziej złożonych procedur polityki celnej. Stosując różne sposoby określenia wartości celnej towarów można zmieniać wartość pobieranego cła.

Metodologia określania wartości celnej towarów jest zróżnicowana. W praktyce jednych krajów rozpowszechniony jest system pobierania cła od ceny fob=free on board co oznacza franco statek wymieniony port wysyłki. A w innych przypadkach od ceny cif=cost of insurance and freight co oznacza koszty ubezpieczenia i fracht wymieniony port przeznaczenia - co wpływa na powiększenie cła od 5-7%.

Władze celne mogą obliczyć cło od ceny towaru ukazanej przez eksportera w listach przewozowych jak i też od ceny wg której sprzedawane są analogicznie towary najbardziej stosownego z ich punktu widzenia. W wielu przypadkach eksporter nie jest zorientowany przed sprzedażą towaru jaka metoda określenia wartości celnej będzie w stosunku do niego przyjęta. Stwarza to określone trudności w ustaleniu ostatecznej ceny sprzedawanego towaru.

Wzrost handlu międzynarodowego i dążenie do uogólnienia norm technicznych regulujących formalności celne przyczynił się do wzmożenia prób ujednolicenia metodologii określania wartości celnej towarów. Jednym z pierwszych kroków w tym względzie było włączenie zagadnień wartości celnej do tekstu GATT/WTO.

Określenia wartości celnej reguluje art. VII GATT/WTO. Odnotowuje się w nim, że wartość celna towaru powinna być oparta na faktycznej jego wartości a nie ustalana na bazie dowolnych lub fikcyjnych ocen czy też wartości towarów pochodzenia krajowego. Artykuł ten nie zawiera jednak dokładnych umów określających wartość celną towarów.

Pojęcie faktycznej wartości celnej wyrażone w paragrafie 2 art. VII GATT/WTO nie odpowiada jednak w pełni wcześniejszemu twierdzeniu. Zgodnie z tym paragrafem pod faktyczną wartością celną towaru powinno się rozumieć cenę wg której ten czy analogiczny towar sprzedaje się lub przedkłada się go do sprzedaży w takim czasie i miejscu, które określane jest prawami kraju importera do wyboru w charakterze wartości celnej jakiejkolwiek wewnętrznej ceny analogicznego towaru lub jakiejkolwiek jego oceny eksportowej.

Oprócz tego paragraf 2b art. VII GATT/WTO mówi, że w przypadku, gdy faktyczna wartość nie może być określona przy pomocy wskazanej metody może być ona oparta na ekwiwalencie tej wartości.

Sytuacja taka daje więc możliwość władzom celnym kraju importującego dokonania własnej oceny wartości celnej towaru.

53. Protekcja celna efektywna i nominalna.

Efektywność protekcjonizmu celnego nie zależy wyłącznie od wielkości absolutnej cła.

Porównania struktury taryfy celnej, struktury produkcji wewnętrznej i struktury importu prowadzą do wniosku, że stopień ochrony wyrobu gotowego zależy nie tylko od wartości cła na określony gotowy produkt ale też od wysokości cła nas importowane części składowe i materiały służące do jego wykonania.

Cło nałożone na wybór gotowy lub półfabrykat faktycznie może zabezpieczyć znacznie wyższy poziom ochrony celnej niż jego wielkość nominalna.

Stawka celna obliczana w ten sposób otrzymała nazwę stawki celnej efektywnej w odróżnieniu od stawki celnej nominalnej ujętej w taryfie celnej.

By obliczyć efektywne stawki celne trzeba najpierw ustalić stawki nominalne stosowane do dóbr pośrednich, surowców czy półfabrykatów wchodzących w skład wyboru gotowego.

Jeśli stawki celne na półprodukty są niższe od stawek dotyczących wyboru gotowego to efektywna stawka celna jest wyższa od stawki nominalnej ujętej w taryfie celnej.

W sytuacji odwrotnej tj. gdy stawki celne na półfabrykaty i inne części składowe są wyższe od stawek celnych na produkt gotowy to wtedy ochronna stawka efektywna będzie niższa od nominalnej obowiązującej dla danego produktu wg taryfy celnej.

Z = (t-∑ms) / v

Z - efektywna stawka celna

t- nominalna stawka celna na produkcję gotową

s- nominalna stawka celna na surowce

m i v - wskaźniki obrazujące udział wartości surowców w cenie towaru (m) i udział wartości dodanej w procesie produkcji (v)

54. Różnice między cłami i podatkami w ochronie handlowej

Cło jest opłatą pobieraną przy przekraczaniu przez towar granicy celnej danego kraju. Taryfy celne są najstarszymi , najbardziej rozpowszechnionymi we współczesnych warunkach rozwoju gospodarczego klasycznymi środkami ochrony handlowej. W swojej istocie cło jest opłatą, pobieraną przez państwo od przywozu, wywozu i przewozu towarów w momencie przekraczania granicy celnej. Jest to więc swojego rodzaju podatek zwiększający cenę towaru i ograniczający jego konkurencyjność na rynku wewnętrznym. Poprzez wpływ na wysokość cen towarów cło aktywnie oddziaływuje na akumulacje kapitału, tempo wzrostu gospodarczego i stopę zysku poszczególnej gałęzi gospodarki a także przyczynia się do zmniejszenia różnic w wewnętrznych i zewnętrznych warunkach produkcju.

Podatki podwyższają cenę towarów importowanych, obniżają ich konsumpcję krajową i wpływają na zmniejszenie importu. Oprócz tego podatki zwiększając cenę towarów importowanych prowadzą do ogólnego wzrostu cen krajowych.

W wielu krajach podatki zajmują w wartości przewozu takie samo miejsce jakie zajmują w niej cła. Efekt handlowo-ekonomiczny podatków w wielu przypadkach jest więc analogiczny do cła. Jednakże podatki wewnętrzne w większości przypadków nie podlegają ustaleniom wynikającym z umów międzynarodowych, a ich stosowanie w znacznie mniejszym stopniu związane jest ze zobowiązaniami wynikającymi z umów międzynarodowych i porozumień handlowych. W związku z tym powstaje problem gdzie i jak wytyczyć linie podziału między cłami i podatkami importowymi. Odpowiedź na to pytanie ma znaczenie praktyczne. Mówi ono, gdzie przestają działać międzynarodowe normy prawne a zaczynają obowiązywać przepisy prawa cywilnego danego kraju.

Różnica między podatkiem i cłem polega na tym, że cło pobiera się tylko od towarów pochodzenia zagranicznego w momencie przekraczania granicy celnej co jest warunkiem zezwalającym na przewóz towarów z zagranicy a podatek ma charakter wyrównawczy. Pobiera się go zarówno od towarów pochodzenia zagranicznego jako podatek importowy lub też od towarów wytworzonych przez producentów krajowych jako podatek wewnętrzny. Takie rozróżnienie określeń cła i podatku wynika z istoty art. III WTO, który obejmuje największą , liczbę uregulowań w dziedzinie opodatkowania. Artykuł ten mówi że podatki i opłaty krajowe powinny być stosowane w takich samych rozmiarach w stosunku do towarów pochodzących z zagranicy w jakich stosuje się je względem produkcji krajowej.

55. Opłaty wyrównawcze jako środki pozataryfowe.

W charakterze środka protekcjonizmu rolnego w krajach UE szeroko wykorzystywane były opłaty wyrównawcze, które chroniły wewnętrzną produkcję artykułów rolnych poprzez utrzymywanie wysokiego wewnętrznego poziomu cen na produkty rolno-spożywcze. Działanie zmiennych opłat wyrównawczych podobne było do ceł. Tak samo jak cła opłaty pobierane były przy imporcie towarów i również jak cła bezpośrednio wpływały na cenę towarów. Była jednak pewna różnica - stawka opłat wyrównawczych nie była stała. Ulegała ona zmianom w zależności od wzajemnego stosunku cen wewnętrznych i cen światowych na określone towary. Zmienne opłaty wyrównawcze utrzymywały na stałym poziomie ceny wewnętrzne. Ich wysokość zwiększała się, gdy ceny światowe obniżały się, i zmniejszała się w przypadku wzrostu cen światowych.

System opłat wyrównawczych był bardziej elastyczny niż taryfa celna. Opłaty wyrównawcze mogły izolować ruch cen na tym lub innym rynku od zmian cen światowych, przyczyniać się do wzrostu konkurencyjności towarów wytwarzanych przez producentów krajowych i zamykać drogę dla towarów pochodzących z importu. System ten ochraniał pozycję producentów rolnych UE, przyczyniał się do wzrostu cen na artykuły rolne na rynkach krajów Unii Europejskiej i wzrostu zysków farmerów.

Wspólna polityka rolna miała trzy cele:

• izolację rynku UE od rynku światowego przy swobodnym przemieszczaniu się towarów w ramach Unii

• utrzymywanie cen na artykuły rolne w UE na poziomie wyższym niż ceny światowe

• tworzenie warunków finansowych dla subsydiowania eksportu towarów rolno-spożywczych z krajów Unii na rynki innych państw

Podstawę wspólnej polityki rolnej stanowił system jednolitych cen wewnętrznych, które obowiązywały dla artykułów rolnych na rynku Unii.

Wszystkie ceny można podzielić na trzy grupy:

• ceny indykatywne (ustanawiane były wg tego regiony, w którym popyt w najwyższym stopniu przewyższał podaż; wokół nich wahały się ceny rynkowe)

• ceny interwencyjne (ustalane były na poziomie 5-7% niższym od ceny indykatywnej)

• ceny progu (na początku sezonu równały się cenie indykatywnej; w sezonie cena progu w miarę wzrostu podaży przewyższała cenę indykatywną)

Opłaty wyrównawcze były zmienne, a ich wartość określała w danym momencie różnicę między ceną progu a najniższą ceną światową.

Cena importu do UE składała się z dwóch części:

• z ceny światowej, którą otrzymywał eksporter spoza UE

• opłaty wyrównawczej, która była wpłacana do FEOGA

Cena progu była najniższą ceną po jakiej mógł być dokonywany import. Import do UE był opłacalny w sytuacji gdy cena rynkowa UE przekroczyła cenę progu, natomiast gdy występowała nadwyżka podaży nad popytem import był automatycznie eliminowany. Przy eksporcie do krajów trzecich FEOGA pokrywała różnicę między ceną UE a ceną światową.

W stosunku do przetworzonych artykułów rolnych opłaty wyrównawcze stosowane były razem z cłami.

Bariera protekcjonistyczna względem tych towarów składała się z dwóch elementów:

• stałego cła, którego stawka jest określana i zapisana w taryfie celnej UE (stawka ta obowiązuje i obowiązywała stale)

• opłaty wyrównawczej (element zmienny), której wysokość wcześniej nie była ustanowiona

W USA niejednokrotnie podkreślano, że opłaty wyrównawcze UE stały się głównym problemem w handlu zagranicznym towarami rolnymi tego kraju. Uważano, że opłaty wyrównawcze w wysokim stopniu noszą protekcjonistyczny charakter i są trudniejsze do pokonania niż system kontyngentów importowych.

W efekcie wprowadzonej w rezultacie Rundy Urugwajskiej GATT taryfikacji opłaty wyrównawcze UE zostały zastąpione cłami.

56. Podatki pośrednie w ochronie handlowej.

Podatki pośrednie są to podatki, którymi objęte są towary przy sprzedaży - podatki od wartości dodanej (VAT - Value Added Tax) oraz podatki konsumpcyjne, zwane akcyzami.

Podatek od wartości dodanej - VAT należący do podatków pośrednich w ramach Unii Europejskiej po 1992 roku we wszystkich krajach członkowskich został ujednolicony.

Cechą charakterystyczną akcyzy jest to, że objęte nią towary nie mogą być dopuszczane do sieci handlowej do czasu zaopatrzenia się przez sprzedawcę w odpowiednią markę towarów.

Akcyzy utrzymywane są ze względu na cele fiskalne i handlowe.

Akcyzę, podobnie jak inne podatki pośrednie, pobiera się zarówno od towarów importowanych, jak i od towarów produkcji krajowej. W praktyce jednak akcyzy pobiera się od towarów nie produkowanych w kraju.

Importer zobowiązany jest wnieść bezzwłocznie całą sumę, podczas gdy producent krajowy może uzyskać odroczenie zapłaty.

Dla towarów miejscowych akcyzę oblicza się według ceny zbytu produkcji. Podstawę do wyliczenia akcyzy dla towaru importowanego stanowi cena importowa wraz z dodatkową sumą zapłaconych ceł i opłat granicznych.

Akcyzy:

• podwyższając cenę towaru importowanego

• obniżając jego konkurencyjność

• wpływając na zmniejszenie przywozu danego artykułu

• ograniczając konsumpcję

stają się silnym środkiem protekcjonizmu handlowego.

Podatki jako środki polityki handlowej w krajach UE odgrywają znaczącą rolę. W krajach UE dąży się do wzrostu efektywności systemu podatkowego, aby mógł on być wykorzystywany dla uzyskania nowych ustępstw w stosunkach z krajami trzecimi, głównie ze Stanami Zjednoczonymi. Aktywne wykorzystywanie podatków przez kraje UE jako środków regulowania handlu międzynarodowego powoduje, iż przede wszystkim Stany Zjednoczone dążą do włączenia ich do rokowań międzynarodowych w sprawach liberalizacji handlu międzynarodowego.

57. Różnice między subsydiami a cłami w ochronie handlowej.

Cło jest opłatą pobieraną przez państwo od przywozu, wywozu i przewozu towarów w momencie przekraczania granicy celnej. Jest to więc swego rodzaju podatek zwiększający cenę towaru i obniżający jego zdolność konkurencyjną na rynku wewnętrznym.

Subsydia państwowe pokrywają część kosztów produkcji krajowych producentów i podwyższają zdolność konkurencyjną ich towarów na rynku wewnętrznym.

Między ekonomicznym oddziaływaniem taryfy celnej a subsydium na ceny towarów jest istotna różnica.

Taryfa celna:

• powiększa cenę towaru pochodzenia zagranicznego w stosunku do ceny produkcji krajowej

• obniża zdolność konkurencyjną towaru zagranicznego

Subsydium natomiast:

• daje możliwość producentowi krajowemu obniżenia ceny towaru krajowego

• podwyższa zdolność konkurencyjną tego towaru

Inną, nie mniej ważną przyczyną stosowania ulg finansowych w celach protekcjonistycznych jest ukryty charakter tych środków wprowadzanych tą drogą. W odróżnieniu od barier celnych i ilościowych ograniczeń importu, mających stosunkowo otwarty charakter i wchodzących w zakres działania umów i porozumień handlowych, subsydia i ulgi finansowe realizowane są za pomocą środków wewnętrznej polityki ekonomicznej, a powstające w wyniku ich działania bariery protekcjonistyczne w większości przypadków znajdują się poza granicami działania umów międzynarodowych.

58. Rodzaje subsydiów.

Subsydia należą do finansowych środków kontroli handlowej.

Subsydiowanie i finansowanie produkcji i zbytu:

• ułatwia firmom krajowym wychodzenie na rynek zewnętrzny z towarami, których ceny są niższe od cen konkurentów zagranicznych

• ochrania rynek wewnętrzny przed konkurentami z zagranicy za pomocą bardziej ukrytych, ale efektywnych środków

Subsydia udziela się głównie w rolnictwie krajów UE, a także w przemyśle.

Subsydia państwowe pokrywają część kosztów produkcji krajowych producentów i podwyższają zdolność konkurencyjną ich towarów na rynku wewnętrznym - jest to tzw. ukryta bariera protekcjonistyczna.

Wysokość protekcjonizmu mierzy się stosunkiem pieniężnej wielkości subsydium otrzymanego przez producenta od ceny towaru przy uwzględnieniu potrącenia otrzymanego subsydium.

Subsydiowanie krajowej produkcji surowców, żywności, półfabrykatów i innych towarów nie tylko chroni krajowych producentów tych towarów, ale pozwala innym przedsiębiorcom tego kraju na kupno tych towarów, zmniejszenie swoich kosztów produkcji i podwyższenie zysków.

Wyróżniamy różne rodzaje i formy subsydiów:

• subsydiowanie często realizowane jest drogą wypłat bezpośrednich dotacji pieniężnych

• często stosowane są subsydia pośrednie, ukryte, zamaskowane; które realizowane są różnymi metodami:

• zwolnienie od opłat podatków wewnętrznych i udzielenie różnorodnych ulg podatkowych

• sprzedaż po zaniżonych cenach państwowych towarów i usług

• udzielanie kredytów na warunkach ulgowych

• zakupy przez państwo w przedsiębiorstwach prywatnych towarów i usług po cenach zawyżonych

głównym celem jest zwiększenie zdolności konkurencyjnej produkcji krajowej drogą obniżenia kosztów.

Coraz szersze rozmiary przybiera subsydiowanie realizowane w formie ukrytej, pośredniej, drogą ulg finansowych, zmniejszających koszty producentów związane z nabyciem urządzeń potrzebnych do produkcji, otrzymywanymi kredytami, opłatą wydatków na energię elektryczną, transport itd. Przedsiębiorstwa krajowe zmniejszają swoje koszty produkcji o otrzymane ulgi finansowe i zwiększają zdolność konkurencyjną towarów produkcji krajowej w porównaniu z towarami importowanymi.

Głównym nośnikiem tworzenia ulg finansowych jest przyspieszona amortyzacja. Zasada przyspieszonej amortyzacji polega na tym, że państwo drogą ustawodawstwa daje możliwość wliczenia do funduszu amortyzacyjnego nie obciążonego podatkami część zysku odpowiadającą wielkości corocznych wydatków na kapitał podstawowy i przewyższającą jego faktyczne zużycie.

Przyspieszona amortyzacja spełnia dwie funkcje:

• zmniejsza znacznie wydatki przedsiębiorców na opłaty podatkowe

• daje im możliwość szybkiego i z mniejszymi wydatkami odnowienia wyposażenia ich przedsiębiorstwa

Znaczącym rozwojem w krajach UE odznacza się subsydiowanie rolnictwa. Realizowane jest ono różnymi drogami:

• kompensacją części wydatków farmerów na nabywanie maszyn rolniczych, nawozów i środków chemicznych

• wykonywaniem przez państwo bezpłatnych prac związanych z poprawą jakości ziemi, budową dróg, systemów nawadniających itp.

Najbardziej rozpowszechnioną formą subsydiowania rolnictwa jest wypłacanie farmerom rekompensat z tytułu różnic pomiędzy ustanowionymi przez rząd minimalnymi cenami zakupu a cenami faktycznymi, wg których sprzedaje się artykuły rolne.

Uważa się, że subsydia powodują nieefektywną alokację krajowych zasobów w tym sensie, że odciągają siłę roboczą i kapitał od produktywnego zastosowania do mniej efektywnego.

59. Licencje automatyczne jako finansowy środek ochrony

handlowej.

Licencje automatyczne nie znoszą licencji jako zezwoleń na import towarów. Jednakże przy ich stosowaniu proces wydawania licencji ulega uproszczeniu. Importer składając podanie o licencję, automatycznie otrzymuje zezwolenie na import towaru.

Istota działania licencji automatycznych jest podobna do licencji generalnej należącej wg nowej kodyfikacji UNCTAD do ilościowych środków pozataryfowej kontroli handlowej. Formalności importowe uproszczone są do minimum przy zachowaniu działania mechanizmu prawnego, który umożliwia organom rządowym kontrolę nad handlem zagranicznym.

Wg ekspertów Międzynarodowej Izby Handlowej, „... nawet w przypadku, kiedy licencje wydaje się automatycznie lub w sposób bardziej uproszczony, występowanie prowizorycznej kontroli ogranicza wymianę handlową, staje się barierą dla eksportu i powoduje pojawienie się wydatków, pogarszających warunki konkurencji w stosunku do towarów produkcji krajowej.”

60. Depozyty importowe i ich protekcjonistyczne znaczenie w

ochronie handlowej.

Depozyt importowy stanowi swojego rodzaju kaucję, którą importer powinien wnieść do swojego banku przed zakupem towaru pochodzenia zagranicznego.

Kaucję tę wnosi się w walucie krajowej lub obcej. Jej wysokość ustala się w postaci określonej części wartości transakcji importowej. Z tytułu wniesionego do banku depozytu importowego kupujący nie otrzymuje procentu, a po upływie kilku miesięcy wysokość kaucji podlega zwrotowi.

We współczesnych warunkach rozwoju depozyty importowe stały się znaczącymi środkami zmniejszającymi import.

Protekcjonistyczne znaczenie depozytów importowych polega na tym, że powodują one wzrost kosztów finansowych importera dokonującego operacji importowej i wpływają na to, że towar importowany staje się droższy, podobnie jak ma to miejsce w przypadku taryfy celnej.

Protekcjonistyczny wpływ depozytów importowych na handel zagraniczny:

• następuje wzrost kosztów importera, który faktycznie udziela bankowi nieprocentowanego kredytu na półroczny okres

• wzrost cen towarów importowanych

• zmniejszenie przywozu tych towarów

• depozyty włożone do banku zamrażają i wycofują z obiegu znaczne środki pieniężne

Zmniejszenie nadmiaru środków pieniężnych będących w obrocie na rynku wewnętrzym okresowo ogranicza ogólną zdolność płatniczą popytu na wszystkie towary i powoduje swojego rodzaju reakcję łańcuchową zmniejszenia popytu na szereg towarów pochodzących z importu, w tym także na te, które nie są bezpośrednio objęte depozytami importowymi.

Prowizoryczne depozyty importowe w sposób bezpośredni:

• ograniczają import

• hamują jego rozwój

• zmniejszają ogólną zdolność płatniczą popytu na rynku wewnętrznym danego kraju.

62. Nieautomatyczne licencje importowe w ochronie handlowej.

Nieautomatyczne licencje importowe należą do ilościowych środków kontroli handlowej. Ograniczenia te stanowią formę reglamentowania warunków wyjścia przedsiębiorstwa na rynek zewnętrzny.

System licencjonowania zabrania przywozu oraz wywozu określonych towarów. Import towarów objętych licencjonowaniem może mieć miejsce tylko w przypadku uzyskania specjalnej licencji, którą mogą uzyskać najwięksi importerzy towarów w danym kraju.

Stosuje się dwa typy licencji importowych:

• indywidualną licencję importową

• generalną licencję importową

Indywidualna licencja importowa jest jednorazowym zezwoleniem na import towaru. Jest ona wydawana przez organ władzy sprawujący kontrolę nad handlem zagranicznym, w odpowiedzi na zgłoszenie pochodzące od firmy importującej w formie imiennej. Licencji nie można przekazać innemu importerowi. W licencji indywidualnej ukazuje się ilość i wartość towaru, który otrzymał pozwolenie na import z kraju pochodzenia towaru. Czas działania licencji indywidualnej jest ograniczony.

Złożone zasady wydawania licencji indywidualnych doprowadziły do coraz szerszej praktyki stosowania licencji generalnych.

Generalna licencja importowa stanowi stale obowiązujące pozwolenie na import przez dowolną osobę lub firmę wyszczególnionych w niej towarów bez jakichkolwiek ograniczeń co do wartości lub ilości. Pozwala ona na wwóz ukazanych w niej towarów ze wszystkich krajów świata (tak zwana globalna lub otwarta licencja generalna) lub tylko z krajów w niej określonych. Z uwagi na dużą liczbę towarów, które można importować na podstawie licencji generalnych, ukazuje się w niej nie tylko towary objęte zakazem importu z zaznaczeniem, że wszystkie pozostały towary można importować na podstawie licencji generalnej.

W przypadku gdy stosowanie indywidualnych licencji importowych łączy się z kontrolą walutową handlu zagranicznego, udzielenie licencji indywidualnych oznacza również udzielenie środków walutowych niezbędnych dla importu towarów.

63. Pojęcie kontyngentu i jego rodzaje.

Równolegle z licencjonowaniem występuje kontyngentowanie towarów przywożonych z zagranicy.

Przez kontyngentowanie rozumie się ograniczenie importu określonej ilości lub sumy towarów zagranicznych w ciągu ustanowionego przedziału czasowego.

Kontyngentowanie oddziaływuje na wzrost cen i przynosi poważne zyski tym firmom, które produkują lub sprzedają towary podlegające ograniczeniom ilościowym.

W zachodnich krajach uprzemysłowionych, w tym także w krajach UE, stosuje się dwa typy kontyngentów:

• kwoty globalne

• kwoty indywidualne

Na kwoty globalne, stanowiące główny rodzaj współczesnego kontyngentowania, przypada około 2/3 wszystkich przypadków stosowania kontyngentów. Globalna kwota lub globalny kontyngent ustanawia wielkość importu w jednostkach wartości lub w jednostkach naturalnych na określony okres (rok, pół roku, kwartał). Ogólnej kwoty importu nie rozdziela się na poszczególne kraje. Globalny kontyngent daje importerowi swobodę wyboru kontrahenta wśród krajów, na które rozprzestrzenia się działanie kontyngentu.

Drugi typ kontyngentowania stanowią kwoty indywidualne. W tym przypadku wielkość kwoty rozdziela się według krajów. Istnieją przy tym dwa rodzaje indywidualnych kwot importowych:

• Importowa kwota może być ustanowiona na podstawie kwoty globalnej, kiedy towary w ramach kwoty globalnej rozdziela się między krajami proporcjonalnie do ich udziału w imporcie w minionym okresie. Niekiedy udziela się pierwszeństwa tzw. „tradycyjnym dostawcom”, na korzyść których wydziela się zasadniczą część kwoty

• Często pierwszeństwa udziela się tym krajom które już wcześniej biorą na siebie obowiązek importu towarów z danego kraju. Takie zobowiązanie zatwierdza się za pomocą umowy. W ten sposób pojawia się drugi rodzaj kwoty indywidualnej, ustanowionej na podstawie umowy dwustronnej. Jest ona otwarta tylko dla uczestniczącego w takiej umowie. Tego rodzaju kwotę zazwyczaj nazywa się kwotą dwustronną o podstawie umownej.

Od kontyngentów ustanawiających liczbę towarów objętych pozwoleniem na import należy odróżnić tak zwane kontyngenty taryfowe, zezwalające na import określonej liczby towarów według niższych ceł lub w ogóle bezcłowo. Towary przywożone z zagranicy w ilościach wyższych niż określone w kontyngencie obłożone są cłami w normalnej wysokości.

Kontyngenty bardzo często stosowane są w zakresie artykułów podstawowych, takich jak produkty rolne, węgiel i ropa naftowa. Ostatnio często używa się ich w stosunku do artykułów przetworzonych jak bawełna, tekstylia, stal oraz wyroby bawełniane i obuwie.

65. DEFINICJA I RODZAJE POROZUMIEŃ O DOBROWOLNYM OGRANICZENIU EXPORTU.

Dobrowolne ograniczenia eksportu (VER - Voluntary Export Restrain) Prowadzone są przez kraj eksportujący w stosunku do własnych eksporterów w celu ograniczenia sprzedaży niektórych towarów na rynkach określonych krajów importujących.

Mają one taki sam charakter i efekt jak ograniczenia ilościowe importu. Przyczyną, dla których się je wprowadza jest obawa, że w przypadku niepodjęcia takich kroków dany kraj importujący zastosuje środki, które w większym stopniu i najczęściej na dłuższy okres ograniczą możliwości exportowi na tym rynku.

Zasady funkcjonowania porozumień o dobrowolnym ograniczeniu exportu polegają na tym, że kraj importujący uzgadnia z eksporterem (lub kilkoma eksporterami) porozumienia, w których limituje on dostawy swego towaru (ściśle określonej kategorii). Limity takie wyrażane są zazwyczaj ilościowo (w jednostkach fizycznych). Rzadziej ograniczenia te określane są procentem globalnej sprzedaży towaru na rynku wewnętrznym kraju importera. Dotyczą one zamkniętego okresu np. jednego roku lub kilku lat, a sprawy administracji przejmuje kraj eksportujący.

Są one najczęściej stosowane w przypadku zapowiedzi wprowadzenia postępowania antydumpingowego, dany kraj obawia się w takiej sytuacji bardzo wysokich ceł - antydumpingowych i wprowadza dobrowolne ograniczenia eksportu.

W praktyce handlowej wyróżnia się trzy rodzaje porozumień o dobrowolnym ograniczeniu eksportu:

1. Ograniczenia w istocie jednostronne i z własnej inicjatywy wprowadzane przez kraj eksportujący po dokonaniu oceny sytuacji na rynku któregoś z krajów odbiorców. Niekiedy kraj importujący może nawet nie wiedzieć, że zostały one wprowadzone lub może zostać poinformowany o ich istnieniu, ale poproszony jednocześnie o zachowanie tego faktu w tajemnicy. Takie rodzaje ograniczeń wprowadzane są w sytuacjach, kiedy na podstawie własnej oceny kraj eksportujący pragnie zapobiec zastosowaniu bardziej restrykcyjnych kroków przez określone kraje importujące.

2. Ograniczenia w formie jednostronnej, ale wynikają z dwustronnej konsultacji lub negocjacji (które często wiążą się z pewnego rodzaju szantażem ze strony kraju importującego) między rządami krajów importujących . W wyniku negocjacji może dojść do zawarcia porozumienia (formalnego lub nie), które może być podane do wiadomości publicznej lub też nie.

3. Trzeci rodzaj podobny jest do poprzedniego z tym, że porozumienia dwustronne zawarte zostają w ramach układu porozumienia wielostronnego, którego typowym przykładem może być Wielostronne Porozumienie Ogólnotekstylne (MFA).

67. Określenie i rodzaje barier technicznych w ochronie handlowej.

Cechą charakterystyczną tej szerokiej gamy środków ochronnych jest to, że tworzone w wyniku ich stosowania przeszkody ograniczające import towarów wynikają z istniejących na rynku wewnętrznym:

• standardów

• systemów pomiaru i kontroli jakości towarów

• wymogów bezpieczeństwa technicznego

• norm sanitarno-weterynaryjnych

• zasad dotyczących opakowania i oznakowania danego towaru

a także innych formalności panujących na rynku przeznaczenia.

Bariery te mogą:

• hamować import

• powodować potrzebę wykonywania kosztownych prac dostosowawczych (mających na celu adaptację towaru pochodzenia zagranicznego do wymogów rynku wewnętrznego)

• wpływać na wzrost ceny wyrobów zagranicznych

68. Standardy krajowe i międzynarodowe w ochronie handlowej.

+69. Na czym polega proces „proliferacji”.

Masowa produkcja towarów przemysłowych nie byłaby możliwa bez ustanowienia odpowiednich standardów poszczególnych parametrów wytwarzanej produkcji, a także jej strony jakościowej. Można powiedzieć, że standaryzacja międzynarodowa i wzajemne dostosowanie krajowych standardów z rożnych krajów umożliwia rozwój handlu międzynarodowego wieloma, jeżeli nie wszystkimi rodzajami produkcji przemysłowej, a szczególnie częściami, podzespołami, agregatami i innymi towarami wschodzącymi w skład produkcji gotowej.

Standaryzacja, otwierając drogę do wymiany międzynarodowej, może równocześnie tworzyć warunki do pojawienia się nowych barier pozataryfowych w handlu międzynarodowym.

Różnice w standardach poszczególnych krajów lub firm działających na ich rynku wykorzystywane są dla tworzenia barier protekcjonistycznych skierowanych przeciwko importowi produkcji zagranicznej i ochrony interesów producentów krajowych.

Dążąc do pokonania tych ograniczeń producenci wypuszczają różnego rodzaju modyfikacje tego samego podstawowego modelu, próbując dostosować się do określonego rynku. Jest to szczególnie charakterystyczne dla firm produkujących artykuły elektryczne powszechnego użytku, przybory elektroniczne, maszyny rolnicze, samochody i wyroby chemiczne. Proces ten otrzymał nazwę „proliferacji”.

Równocześnie z dostosowywaniem się produkcji przemysłowej do różnorodnych standardów obserwuje się tworzenie standardów międzynarodowych. Znaczenie tego rodzaju standaryzacji dla wzrostu konkurencyjności w handlu międzynarodowym polega na tym, że standard międzynarodowy pozwala na wytwarzanie produkcji w mniejszej liczbie modyfikacji, obniża koszty produkcji i podnosi wydajność pracy.

Standaryzacja w końcowym efekcie określa jakość wytwarzanego towaru, która jest istotnym elementem jego konkurencyjności na rynku światowym.

70. Bariery jakościowe w ochronie handlowej.

Ważną stroną określającą konkurencyjność towaru na rynek światowy jest jego jakość. Istotny jest przy tym nie tylko wysoki poziom jakości towaru zagranicznego, ale to, czy odpowiada on wymogom jakościowym obowiązującym na rynku wewnętrznym kraju przeznaczenia. Wymogi te uzasadnione są różnymi przyczynami, do których należą między innymi:

• zasady bezpieczeństwa technicznego

• normy higieniczne i sanitarne

• przepisy administracyjne

Ta grupa środków pozataryfowych stosowana jest przede wszystkim wobec:

• urządzeń elektrycznych

• sprzętu elektrycznego powszechnego użytku

• urządzeń górniczych

• aparatury działającej pod ciśnieniem

• urządzeń sanitarno-technicznych

• środków transportu

• urządzeń dla przemysłu spożywczego

• artykułów farmaceutycznych

• artykułów chemicznych

Przepuszczenie towaru przez granicę celną wymaga z reguły przeprowadzenia kosztownych kontroli, ekspertyz, sprawdzenia i wypróbowania jakości towaru. Sama procedura kontroli i sprawdzenia jakości towaru może przy tym przekształcać się w pozataryfową przeszkodę dla towarów zagranicznych.

Powyższa kontrola powinna poprzedzać operację eksportową, a towar przed jego wysłaniem do kraju przeznaczenia powinien otrzymać swego rodzaju „wizę techniczną” zezwalającą na jego wwóz.

System wstępnej kontroli towarów i wydawania wiz technicznych stosuje się w większości zachodnich krajów uprzemysłowionych do wielu towarów.

Brak międzynarodowego porozumienia w sprawie wzajemnego uznania jakości towarów doprowadziło do pojawienia się stosunkowo dużej liczby porozumień regionalnych i dwustronnych danego typu, a także porozumień w sprawie konkretnych rodzajów towarów zawieranych w ramach poszczególnych organizacji (UE, EFTA).

71. Bariery wynikające z wymogów ochrony środowiska

naturalnego.

Problem ochrony środowiska znalazł się w centrum uwagi współczesnego świata, a wiele krajów ustanowiło specjalne przepisy prawne dotyczące zabezpieczenia środowiska przed zanieczyszczeniem. Przepisy te ograniczyły stosowanie szeregu środków chemicznych, ustanowiły normy dotyczące wyrzucania do wody i w powietrze środków trujących, a także doprowadziły do zbadania z punktu widzenia niektórych procesów technologicznych. Przepisy stały się jednocześnie barierami, dla niektórych przemysłów, wynikającymi z wymogów ochrony środowiska naturalnego.

Środki dotyczące ochrony środowiska naturalnego dzielą się na dwie grupy:

1. budowa urządzeń oczyszczających, tworzenie nowych materiałów i źródeł energii, opracowanie nowej technologii procesów produkcyjnych

2. ustawowe reglamentowanie, ograniczanie i zabranianie kontynuacji procesów produkcyjnych, a także importu wyrobów przemysłowych powodujących zanieczyszczenie środowiska naturalnego.

Efekt ekonomiczny tych przedsięwzięć i ich wpływ na handel i międzynarodowy nie jest jednakowy.

Pierwszy kierunek doprowadził do rozwoju specjalnych urządzeń i pojawienia się nowego chłonnego rynku towarowego. Równocześnie wiąże się to ze zwiększeniem kosztów produkcji i wzrostem cen produkowanych towarów, a także wzrostem cen innych artykułów, których produkcja bazuje na towarach wytwarzanych w przedsiębiorstwach instalujących środki oczyszczające. Wzrost cen na towary w kraju, gdzie wprowadzono urządzenia oczyszczające, z punktu widzenia efektu ekonomicznego jest ekwiwalentem wprowadzenia środków protekcjonistycznych w krajach, do których towary te są eksportowane. Ta „odwrotność protekcjonizmu” hamuje eksport kraju wprowadzającego urządzenia oczyszczające, a wzmacnia pozycję zagranicznych konkurentów.

Protekcjonizm pozataryfowy, bazujący na tych ograniczeniach, nakazach i zakazach, które wynikają z wymogów jakościowych danego towaru określanych przez przepisy dotyczące ochrony środowiska naturalnego, są one tak kształtowane, że istotnie wpływają na utrudnienia importowe. Drugi kierunek rozwoju środków protekcjonistycznych z zakresu ochrony środowiska dotyczą urządzeń przemysłowych, środków transportowych i innych rodzajów produkcji, których działanie powoduje zanieczyszczenie środowiska (samochody).

72. Konflikt między ochroną środowiska naturalnego a liberalizacją

handlu międzynarodowego.

Tendencje do liberalizacji handlu międzynarodowego wchodzą w wyraźny konflikt z zagadnieniami ochrony środowiska naturalnego, które w okresie zintensyfikowanego rozwoju produkcji przemysłowej znalazły się w centrum uwagi współczesnego świata. Proces zanieczyszczenia pojawił się jako jeden z negatywnych skutków rewolucji naukowo-technicznej.

Wiele krajów ustanowiło specjalne przepisy prawne dotyczące zabezpieczenia środowiska przed zanieczyszczeniem. Powstały różnego rodzaju organizacje ekologiczne i grupy nacisku-szczególnie w krajach uprzemysłowionych- które zainteresowane są wykorzystaniem przez rządy restrykcji handlowych w celu ochrony środowiska naturalnego.

Stosowanie dyskryminacyjnych środków w ramach polityki handlowej zmierzających do ochrony środowiska naturalnego jest zgodne z artykułem XX GATT/WTO i świadczy o wykorzystaniu barier handlowych dla tego celu. Działania chroniące środowisko naturalne są więc sprzeczne z tendencjami do liberalizacji handlu międzynarodowego oraz inwestycji i mogą powodować sytuacje konfliktowe. Z teoretycznego punktu widzenia nie można powiedzieć, że liberalizacja handlowa może przyczyniać się do ochrony środowiska naturalnego i poprawy w tej dziedzinie, szczególnie wtedy, kiedy należy podejmować istotne kroki w celu zabezpieczenia środowiska naturalnego przed jego degradacją. Z drugiej strony, gdy rząd znajduje się w trudnej sytuacji, bardziej korzystne dla niego będą reformy handlowe niż działanie w sferze ochrony środowiska naturalnego. Z tego więc względu grupy nacisku związane z ochroną środowiska występują przeciwko liberalizacji handlu międzynarodowego.

Działania tych grup na forum WTO i regionalna aktywność przeciw redukcji barier handlowych mają trzy uzasadnienia:

1. wolny handel oznacza wzrost produkcji i dochodu, a to wiąże się z degradacją środowiska naturalnego

2. wolny handel i inwestycje powodują wzrost działalności transportowej oraz zachęcają do przemieszczania niekorzystnej, ze względu na ochronę środowiska naturalnego, produkcji do krajów o niskich standardach ekologicznych, prowadząc do późniejszych katastrof ekologicznych

3. swoboda działania inwestycji zagranicznych zmniejsza dążenia do rozwoju technologii mających na celu ochronę środowiska naturalnego.

Kwestie dochodzenia do consensusu między liberalizacją handlu międzynarodowego a ochroną środowiska naturalnego stały się istotnym zadaniem WTO kontynuując działania GATT. Program działalności WTO wypracowany w końcowej fazie Rundy Urugwajskiej objął:

- związki pomiędzy środkami dotyczącymi handlu i ochrony środowiska naturalnego

• związki pomiędzy wielostronnym systemem handlowym oraz środkami ochrony handlowej wykorzystywanymi dla ochrony środowiska naturalnego

• wpływ efektów związanych z ochroną środowiska naturalnego na liberalizację handlu międzynarodowego

• związki między mechanizmami prowadzącymi do kompromisów w ramach WTO i w ramach wielostronnych porozumień dotyczących ochrony środowiska naturalnego

Problemy ochrony środowiska naturalnego urosły do spraw niezwykle ważnych. Jest więc oczywiste, że musi je uwzględniać również rynek międzynarodowy. Kluczowym zagadnieniem w tym względzie jest dokonanie właściwego wyboru: czy wprowadzanie restrykcji do handlu międzynarodowego jest najlepszym wyjściem oraz czy korzyści płynące z ochrony środowiska naturalnego stosowanej przez wielostronny system handlowy, będą przewyższać koszty.

73. Bariery higieniczno-sanitarne w ochronie handlowej.

W większości zachodnich krajów uprzemysłowionych występują specyficzne normy, ustanowione przez:

• urzędy sanitarno-weterynaryjne

• organy zdrowia

w stosunku do importu:

• artykułów rolno-spożywczych

• żywności

• lekarstw

• artykułów kosmetycznych

• chemikaliów i innych niektórych towarów.

Oficjalnie normy te nie są związane z polityką handlową. Zadaniem ich jest ochrona zdrowia ludności, zwierząt i rolnictwa danego kraju.

Kontrolę dotyczącą przestrzegania tych norm przeprowadza służba weterynaryjna i władze celne.

W zasadzie normy sanitarno-weterynaryjne i higieniczne pozornie są takie same zarówno dla towarów pochodzących z zagranicy, jak i dla produkcji miejscowej. Jednak w praktyce stosowanie tych przepisów dość często przekształca się w ustawowe bariery na drodze towarów importowanych. Wypełniają się one treścią protekcjonistyczną i przekształcają w pozataryfowe środki polityki handlowej.

Kraje UE stosują tego rodzaju ograniczenia względem krajów trzecich - uprzemysłowionych i rozwijających się. Przejawia się to w przypadku importu takich artykułów jak mięso i wyroby mięsne, konserwy warzywne i soki, artykuły cukiernicze, mąka i kasza.

Normy sanitarno-higieniczne reglamentujące import towarów są różne w różnych krajach co powoduje nasilenie się ich efektu protekcjonistycznego.

Szczególnie ostre normy stosowane są względem importu artykułów farmaceutycznych, a także wielu wyrobów drogeryjnych i kosmetycznych.

74. Opakowanie i oznakowanie towaru jako bariera techniczna.

Niektóre kraje stworzyły złożone systemy krajowych wymogów dotyczących opakowania i oznakowania towarów.

Wymogi te określają:

• rozmiary

• wagę

• kształt puszek konserwowych, butelek

• kolor, na jaki mają być pomalowane różne towary

• ilość informacji, którą powinno zawierać oznakowanie towaru itd.

Zasady te odpowiadają zazwyczaj krajowym cechom charakterystycznym produkcji i konsumpcji towarów, a ich tworzenie podyktowane jest interesami miejscowych przedsiębiorców.

Opakowanie i oznakowanie towarów importowanych powinno odpowiadać normom przyjętym w danym kraju. Eksporter musi przeznaczać dodatkowy czas i środki w celu wypełnienia warunków przepisów prawnych danego kraju, bez czego eksport towaru nie będzie mógł być zrealizowany.

Protekcjonistyczny charakter wymogów dotyczących opakowania i oznakowania towarów z ekonomicznego punktu widzenia polega na tym, że ich spełnienie w warunkach masowej produkcji towarów:

• komplikuje technologię wytwarzania

• powoduje wzrost kosztów produkcji

• wzrost ceny towaru pochodzenia zagranicznego

Spełnienie tych wymogów zmusza kraje eksportujące do wypuszczania partii towarów w różnych opakowaniach.

Ograniczenia wynikające z wymogów dotyczących opakowania towarów są szczególnie szeroko stosowane wobec:

• żywności

• farmaceutyków

• wyrobów kosmetycznych i perfumeryjnych

• napojów

• produktów chemicznych.

75. Dokumentacja towarowa w ochronie handlowej.

+76. Znaczenie Jednolitego Dokumentu Administracyjnego (SAD) dla uproszczenia formalności handlowych.

Współczesny handel międzynarodowy obsługiwany jest przez ponad 600 typów różnego rodzaju dokumentów (transportowe, płatnicze, charakteryzujące towar, mówiące o jego pochodzeniu, cenie, jakości i innych sprawach dotyczących tego towaru). Handel nie może istnieć bez dokumentów, ale ich skompletowanie i wypełnienie wiąże się z potrzebą dysponowania odpowiednim czasem, określonymi wydatkami pieniężnymi, a także z uzyskaniem informacji stanowiących tajemnicę handlową. Wszystko to powoduje, że dokumentacja towarowa wykorzystywana jest w celach ochrony handlowej.

Protekcjonistycznym celom służą przede wszystkim wymogi określające obowiązującą liczbę dokumentów, które powinny być przedstawione przez właściciela towaru władzom celnym po to, aby towar mógł być przepuszczony przez granicę. Należy również dodać, że niekiedy w dokumentach zawarte są pytania, na które zagraniczny dostawca powinien udzielić informacji stanowiących jego tajemnicę handlową lub produkcyjną, a także ukazujących technologiczne sekrety produkcji towaru.

Drugim kierunkiem ochrony handlowej jest zwiększenie wydatków pieniężnych eksportera na realizację operacji eksportowej, wynikające z tego, iż przygotowanie dokumentów towarzyszących towarowi związane jest z uiszczeniem władzom celnym i konsularnym określonych środków finansowych (około 3-5% ceny eksportowanego towaru).

Charakter ich działania wskazuje, że są one równoznaczne ze zwiększeniem cła.

W krajach Unii Europejskiej wraz z projektem utworzenia jednolitego rynku wewnętrznego postanowiono opracować jednolity dokument Unii, który pozwoliłby na rozwiązanie wszystkich problemów związanych z administrowaniem międzynarodowego obrotu towarowego.

Od 1 stycznia 1988 roku obowiązuje wielofunkcyjny dokument, tzw. Jednolity Dokument Administracyjny (SAD). Dokument ten został wprowadzony także do praktyki handlowej krajów EFTA.

Celem wprowadzenia SAD było uproszczenie formalności związanych z zawieraniem transakcji handlowych i tranzytowych krajów Unii. Wiązało się z tym ominięcie barier językowych i szerokie zastosowanie techniki komputerowej w obsłudze transakcji handlu zagranicznego poprzez:

• ujednolicenie formy wielofunkcyjnej deklaracji celnej dla wszystkich krajów Unii, przy jednoczesnym zastosowaniu jednolitej formy dla eksportu, tranzytu i importu

• ujednolicenie procedur handlowych i celnych

• szerokie wykorzystanie kodów zamiast zapisów tekstowych

Formularz SAD sporządzony przez eksportera wypełniającego deklarację eksportową w ośmiu kopiach (kopie: 1-3 dla kraju wysyłki/eksportera; 4-5 dla procedury tranzytu; 6-8 dla kraju przeznaczenia/importu), towarzyszącą przesyłce towarowej, powinien być wystarczającym dokumentem dla potrzeb celnych, tranzytu i statystyki- w kraju wysyłki, tranzytu i przeznaczenia.

W Polsce obowiązek stosowania w ewidencji celnej SAD wprowadzony został 1 stycznia 1992 roku. SAD zastępujący dotychczasowe zgłoszenia celne zawiera bowiem więcej informacji handlowych zarówno dla eksportera, jak i dla importera. Ponadto znaczenie jego wiąże się z powszechnym wprowadzeniem do procedur handlowych techniki komputerowej.

77. Dumping i postępowanie antydumpingowe.

78. Środki podejmowane w procedurze antydumpingowej.

Dumping - sprzedaż dobra za granicą po cenie niższej od ceny uzyskiwanej za to dobro na rynku krajowym.

Zgodnie z Porozumieniem, aby stwierdzić, czy towar został wprowadzony na obszar celny innego kraju po cenach dumpingowych, należy:

• określić jego wartość normalną i cenę eksportową

• porównać obie wielkości i obliczyć margines dumpingu.

Wartością normalną produktu eksportowanego powinna być porównywalna cena, po której produkt podobny jest sprzedawany w normalnym obrocie w kraju eksportera. Alternatywnie w ściśle określonych sytuacjach do ustalenia wartości normalnej można zastosować dwie inne podstawy poza cenami krajowymi:

• porównywalną i reprezentatywną cenę produktu podobnego w eksporcie do kraju trzeciego lub

• koszt produkcji produktu podobnego w kraju pochodzenia, powiększony o rozsądną wielkość kosztów administracyjnych, sprzedaży i kosztów ogólnych oraz zysku (jest to tzw. cena konstruowana)

Pod pojęciem cena eksportowa rozumie się w pierwszym rzędzie cenę płaconą za produkt sprzedawany do kraju importującego. W przypadku podejrzenia o wystąpienie tzw. dumpingu ukrytego cena ta nie może stanowić porównania dla wartości normalnej. Sytuacja taka ma miejsce, gdy:

• nie ma ceny eksportowej lub

• władze antydumpingowe kraju importującego uznają cenę eksportową za „niewiarygodną z powodu domniemanej zależności lub płatności transferowych występujących występujących między eksporterem i importerem bądź stroną trzecią”.

W poważnych sytuacjach władze antydumpingowe mogą same „skonstruować” cenę eksportową na dwa sposoby:

• na podstawie ceny, po której towar importowany jest odsprzedawany na pierwszym szczeblu zbytu niezależnemu nabywcy lub, jeśli to niemożliwe,

• na podstawie informacji dostępnej władzom antydumpingowym.

Porównanie wartości normalnej z ceną eksportową ma decydujące znaczenie przy stwierdzeniu dumpingu. Porównanie musi być dokonane na tym samym szczeblu obrotu (najlepiej ex works) i w tym samym czasie. Należy przy tym uwzględnić wszystkie realnie występujące okoliczności sprzedaży, takie jak marżą zysku, różnice jakościowe, towaru, podatki, koszty ubezpieczenia, transportu, opakowania, kredytu itp.

Środki antydumpingowe.

Oprócz dumpingu, drugim elementem warunkującym zastosowanie środków antydumpingowych jest wystąpienie szkody wyrządzonej przemysłowi w kraju importującym. Pod pojęciem szkody rozumie się materialną szkodę wyrządzoną przemysłowi krajowemu, groźbę wyrządzenia materialnej szkody lub istotne opóźnienie w utworzeniu takiego przemysłu.

Do środków antydumpingowych należą środki tymczasowe i ostateczne (cła antydumpingowe i zobowiązania cenowe). Mogą one być stosowane tylko po udowodnieniu zagranicznym eksporterom sprzedaży po cenie dumpingowej i stwierdzeniu szkody wyrządzonej lub zagrażającej krajowemu przemysłowi. Ich wysokość nie może przekroczyć ustalonego marginesu dumpingu.

Środki tymczasowe nakłada się w trakcie postępowania antydumpingowego, ale już po wstępnym stwierdzeniu dumpingu i szkody. Ich celem jest przeciwdziałanie negatywnym skutkom dumpingu jeszcze przed wydaniem ostatecznej decyzji przez władze antydumpingowe.

Zalecaną formą środków tymczasowym są weksle gwarancyjne lub depozyty pieniężne w wysokości wstępnie oszacowanego cła antydumpingowego. Środki tymczasowe mogą także przyjąć postać ceł tymczasowych. Zawieszenie wymiany celnej przy spełnieniu określonych warunków może być traktowany jako poprawna forma środków tymczasowych. W przypadku umorzenia postępowania pobrane środki tymczasowe są zwracane importerowi.

Cła antydumpingowe powinny być pobierane w sposób niedyskryminacyjny od całego importu pochodzącego ze wszystkich źródeł, którym udowodniono stosowanie szkodliwych praktyk dumpingowych. Zasada ta nie dotyczy dostaw od eksporterów/producentów, którzy złożyli zobowiązanie cenowe.

Kwestie związane ze stosowanie ceł antydumpingowych- zwrot nadpłaconego cła i sytuacja eksporterów nie objętych wcześniejszym dochodzeniem.

Cła antydumpingowe powinny prowadzić do wyrównania warunków konkurencji, a nie stanowić dodatkowej przeszkody w handlu. Dlatego też, w przypadku zmiany warunków eksportu (np. z powodu wzrostu ceny eksportowej lub spadku wartości normalnej) prowadzących do zmiany wysokości marginesu dumpingu importer, po przedstawieniu dowodów, ma prawo domagać się zwrotu nadpłaconych sum.

Eksporterzy lub producenci, którzy nie byli objęci postępowaniem gdyż w czasie trwania postępowania antydumpingowego nie sprzedawali danego produktu do kraju prowadzącego takie dochodzenie, mogą oczekiwać ustalenia indywidualnych marginesów dumpingu.

W czasie trwania postępowania antydumpingowego eksporter oskarżony o stosowanie praktyk dumpingowych może złożyć zobowiązanie do przestrzegania ustalonego poziomu ceny (tzw. zobowiązania cenowe). Chociaż dozwolone jest sugerowanie przez władze prowadzące postępowanie złożenia takiego zobowiązania, to decyzja podjęta przez eksportera/producenta musi być dobrowolna. Władze antydumpingowe mogą nie przyjąć propozycji eksportera. Przyczyny odmowy powinny być jednak uzasadnione.

Wszczęcie postępowania antydumpingowego i jego przebieg:

Przepisy dotyczące procedury postępowania antydumpingowego zawierają:

- szczegółowe informacje, jakie powinien zawierać wniosek o wszczęcie postępowania

- wielkość udziału w produkcji globalnej, jaki muszą mieć producenci, aby byli uznani za przemysł krajowy

- wymóg niepodawania przez władze antydumpingowe do publicznej wiadomości treści wniosku złożonego przez producentów przed podjęciem decyzji o wszczęciu postępowania

- obowiązek notyfikacji rządu kraju eksportera o przystąpieniu do wszczęcia postępowania

- informacje o wszczęciu, przebiegu i wynikach postępowania antydumpingowego

- informacje o umorzeniu postępowania w przypadku marginesu dumpingu mniejszego niż 2% ceny eksportowej i wolumenu badanego importu nie przekraczającego 3% globalnego przywozu

- ograniczenia czasowe trwania postępowania antydumpingowego do maksimum 18 miesięcy

- termin, w którym eksporterzy lub zagraniczni producenci powinni odesłać wypełnione kwestionariusze władzom kraju prowadzącego postępowanie

- sposoby ustalania indywidualnych marginesów dumpingu w przypadku dużej liczby podmiotów objętych postępowaniem

- możliwość dopuszczenia użytkowników przemysłowych produktu objętego postępowaniem i przedstawicieli organizacji konsumenckich do przedstawienia własnego stanowiska.

Zwraca się szczególną uwagę na zapewnienie stronom możliwości odwołań i stworzenia systemu nadzoru nad praktykami antydumpingowymi przed odpowiednimi władzami kraju importującego oraz na forum międzynarodowym.

79. Postępowanie, procedury antydumpingowe w ramach UE.

+80. Zmiany procedur antydumpingowych UE wobec krajów Europy Śr-Wsch. po podpisaniu Układu Europejskiego.

Przepisy antydumpingowe należą do najczęściej stosowanych środków ochrony rynku Unii Europejskiej, którymi zajmują się 3 instytucje:

• Komisja Europejska

• Rada Unii Europejskiej

• Komitet Doradczy

Najważniejszą rolę odgrywa Komisja- podejmuje ona decyzje w sprawach wszczęcia postępowania antydumpingowego, przebiegu dochodzenia i jego wyników. Komisja po konsultacjach z Komitetem Doradczym, utworzonym przez przedstawicieli krajów członkowskich, może:

• umorzyć postępowanie

• nałożyć cło antydumpingowe

• przyjąć zobowiązanie cenowe („dobrowolna” obietnica podniesienia ceny do wyznaczonego minimum - eliminującego margines dumpingowy lub szkodliwe efekty importu; obowiązuje przez 5 lat z możliwością przedłużenia)

Antydumping WE wobec krajów Europy Wschodniej.

Postępowanie antydumpingowe WE dotyczy zarówno krajów OECD, krajów nowo uprzemysłowionych, jak i byłych krajów o handlu państwowym w Europie Wschodniej, znajdującym się w okresie transformacji od GCZ do GR.

Sposoby ustalania dumpingu wobec importu z krajów o gospodarce nierynkowej reguluje Artykuł 15 Kodeksu w Sprawie Subsydiów i Ceł Wyrównawczych z 1979 roku, będący rezultatem Rundy Tokijskiej.

W okresach stagnacji gospodarczej w polityce handlowej Unii wzrasta wykorzystanie różnego rodzaju środków ochronnych. Należą do nich stosowane zgodnie z zasadami GATT/WTO przepisy antydumpingowe. Obiektami środków antydumpingowych Unii Europejskiej są przede wszystkim kraje wysoko uprzemysłowione. W czasie trudności adaptacyjnych do nowych warunków rozwoju krajów Wspólnoty wyraźnie wzrosła ich liczba wobec krajów Europy Wschodniej. Druga połowa lat 80-tych i początek lat 90-tych to okres spadku stosowanych środków antydumpingowych. Postępowanie antydumpingowe w UE stosuje się w celu ochrony rynku przed jego rozbiciem. Gdy nasilają się działania przeciwko subsydiom, w praktyce zawsze stosuje się postępowanie antydumpingowe.

Po zawarciu umów europejskich Wspólnota Europejska zmieniła przepisy antydumpingowe wobec Europy Środkowo-Wschodniej. Z chwilą wejścia umów o stowarzyszeniu, Unia zaczęła je traktować jako kraje o gospodarce rynkowej. W takiej sytuacji kraje te zobowiązane zostały do eksportu swoich towarów na rynek Unii po cenach nie niższych od cen krajowych. Spowodowało to pogorszenie warunków konkurencji w wymianie handlowej z krajami Unii.

Wprowadzenie jednolitego rynku wewnętrznego Wspólnoty spowodowało zniknięcie możliwości stosowania narodowych ograniczeń ilościowych krajów członkowskich. (Artykuł 115 Traktatu Rzymskiego).

81. Efekty rundy Kennedy'ego dla handlu międzynarodowego.

Niezadowolenie Stanów Zjednoczonych i EWG z rezultatów rozmów podczas Rundy Dillona [1960-61(62)] skłoniło obie strony do przeprowadzenia w ramach GATT nowych, szóstych z kolei wielostronnych rokowań handlowych w sprawie redukcji taryf celnych.

Inicjatorem ich był także rząd Stanów Zjednoczonych. Propozycja przystąpienia do rozmów przedłożona została 25 stycznia 1962 roku w piśmie prezydenta USA J.F. Kennedy'ego do Kongresu. Stąd nazwanie tych rozmów Rundą Kennedy'ego.

W ciągu czterech lat rozpoczętej w Genewie w maju 1964 roku rundy toczyły się uciążliwe rozmowy, których pierwotnym zamierzeniem było zmniejszenie o połowę taryf celnych krajów w nich uczestniczących.

W sumie jednak osiągnięto porozumienie zmniejszające w ciągu czterech lat (1968-1972) cło na towary przemysłowe w przybliżeniu o 35%.

W rozmowach uczestniczyło także szereg krajów rozwijających się. Zainteresowanie tej grupy krajów uwarunkowane było przede wszystkim ich dążeniem do ustępstw taryfowych ze strony krajów wysoko rozwiniętych w stosunku do eksportowanych przez nie towarów.

W marcu 1965 roku kraje rozwijające podpisały porozumienie z krajami rozwiniętymi dotyczące warunków ich udziału w rozmowach. Porozumienie to przewidywało, że rozwinięte kraje kapitalistyczne, obniżając cło na towary z krajów rozwijających się, nie będą domagać się od nich takich samych ustępstw.

Jednak po zakończeniu Rundy Kennedy'ego faktyczne stawki celne pozostały wysokie właśnie na towary, wywożone przez kraje rozwijające się, których eksport w najbliższych latach mógł ulec powiększeniu.

82. Efekty rundy Tokijskiej dla handlu międzynarodowego.

Głównym instrumentem liberalizacji handlu międzynarodowego prowadzonej na forum GATT (Układ Ogólny o Taryfach Celnych i Handlu) - od 1 stycznia 1995 r. Światowej Organizacji Handlu (WTO), były odbywające się co kilka lat negocjacje handlowe, nazywane rundami. Dotychczas odbyło się osiem rund negocjacyjnych pod auspicjami GATT. W każdej kolejnej rundzie uzgadniano obniżkę stawek celnych na większość towarów przemysłowych będących przedmiotem wymiany międzynarodowej. Praktycznie wyłączone z redukcji były do tej pory artykuły rolne ze względu na duże znaczenie strategiczne i polityczne rolnictwa w wielu krajach i związane z tym dążenie krajów do samowystarczalności w zakresie podstawowych produktów.

W Rundzie Tokijskiej po raz pierwszy podjęto na szerszą skalę próbę redukcji nie tylko ceł, lecz także przeszkód pozataryfowych. Zadanie to okazało się bardzo trudne, m.in. ze względu na niemożność wypracowania jednej, przejrzystej metody łagodzenia tych różnorodnych przeszkód, które mają odmienne i nieporównywalne ze sobą mechanizmy działania.

Trudności liberalizacji środków pozataryfowych wynikały też z tego, że niektóre z tych środków, jak np. normy techniczne i zdrowotne, same w sobie są jak najbardziej pożądane, ponieważ zapewniają odpowiednią jakość towarów, gwarantują ich bezpieczne spożywanie itp. Przeszkodami w handlu stają się natomiast wówczas, gdy są stosowane zbyt rygorystycznie lub też gdy są wykorzystywane do ograniczania handlu. W praktyce zazwyczaj bardzo trudno jest odróżnić zasadne i bezzasadne użycie takich środków. Nie można jednak dążyć do ich całkowitego wyeliminowania.

W związku z tymi trudnościami uzgodniono bardziej precyzyjne i przejrzyste zasady regulujące stosowanie niektórych środków pozataryfowych (tzw. kodeksy), tak aby środki te nie stanowiły przeszkód w handlu. W toku Rundy Tokijskiej uzgodniono sześć takich kodeksów: w sprawie barier technicznych w handlu, dumpingu i procedur antydumpingowych, subwencji i ceł antysubwencyjnych, licencji importowych, wyceny wartości towarów na potrzeby wymiaru cła, zakupów rządowych.

Jej przebieg zdominowały spory pomiędzy USA, Japonią i EWG, a efektem była redukcja ceł w granicach 34% oraz przyjęcie zasad niedyskryminacyjnego postępowania w handlu międzynarodowym.

Członkowie GATT podpisali również porozumienie dotyczące tzw. ram handlu światowego. Sformułowano w nich ideę specjalnego, preferencyjnego traktowania krajów rozwijających się, sprecyzowano zasady stosowania protekcjonizmu wychowawczego i ochrony bilansu płatniczego w krajach słabo rozwiniętych oraz dokładniej określono sposoby rozstrzygania sporów.

Porozumienie handlowe w ramach Rundy Tokijskiej GATT zawarte zostało w momencie, gdy rządy poszczególnych państw znalazły się pod działaniem najsilniejszych od lat trzydziestych nacisków na rzecz wprowadzania nowych barier importowych, przy jednoczesnym forsowaniu eksportu. Z jednej strony wpłynęło to ograniczająco na końcowy wynik rokowań, a z drugiej Runda Tokijska w pewnym sensie hamowała nasilanie się protekcjonizmu w handlu międzynarodowym.

84. ROLA GATT I WTO W OGRANICZENIU ŚRODKÓW POZATARYFOWYCH.

Układ Ogólny w sprawie Taryf Celnych i Handlu (GATT) utworzony został 30.10.1947r. w Genewie przez 23 kraje. Zasadniczym celem GATT było wspieranie i regulowanie otwartej wymiany handlowej tzw. handlu międzynarodowego opartego na rzeczywiście czytelnych, czystych i stabilnych regułach wyprowadzanych z zasad 125 rzetelnej konkurencji oraz równowagi wzajemnych praw i obowiązków.

Działalność GATT doprowadziła do znacznej liberalizacji handlu międzynarodowego. Rokowania w sprawie liberalizacji handlu międzynarodowego odbywały się w toku okresowo zwoływanych rund.

Dotychczas odbyło się 8 rund rokowań handlowych. W latach 1947-1956 przeprowadzono 4 konferencje taryfowe;

• w Genewie 1947r.

• w Annecy 1949r.

• w Torquay 1951r.

• oraz ponownie w Genewie 1956r.

Kolejna runda została przeprowadzona w latach 1960-1963 i nosiła nazwę Rundy Dilona. Rokowania zakończyły się zawarciem okresowego porozumienia pomiędzy USA i EWG obniżającego cło w przypadku EWG przeciętnie o 20% , a w USA o 8%. W latach 1964-1968 Runda Kennedy'ego - osiągnięto porozumienie zmniejszające w ciągu 4 lat (1968-1972) cło na towary przemysłowe w przybliżeniu o 35%. Rok 1973-1979 Runda Tokijska, efekty końcowe to obniżka ceł, która miała osiągnąć poziom 52% w przypadku surowców , 30% w przypadku półfabrykatów i 33'% w przypadku produktów finalnych. Ponadto podpisano tzw. kodeksy stosowania barier pozataryfowych obejmujące techniczne bariery handlowe , subwencje oraz cła wyrównawcze i antydumpingowe , wycenę celną towarów oraz zasady stosowania przy zakupach rządowych. Rok 1986-1993 Runda Urugwajska.

Do najważniejszych dziedzin objętych negocjacjami w czasie Rundy Urugwajskiej należała liberalizacja wymiany handlowej artykułów tekstylnych i rolnych ,ochranianych zarówno przez cła ,jak i środki pozataryfowe. Przedmiotem były także wewnętrzne środki ochronne stosowane przez poszczególne kraje - subwencje w rolnictwie. Niemniejszą uwagę przywiązywano do złożonych przedmiotów handlu usługami, jako że znaczenie tego sektora gospodarki w wymianie międzynarodowej ciągle wzrasta. Runda Urugwajska zajęła się liberalizacją wymiany technologicznej, a w tym handlem patentami i prawami autorskimi. Osiągnięty kompromis miał znaczenie historyczne. Najważniejszy jego rezultat widziano we wznowieniu rokowań w sprawie liberalizacji handlu międzynarodowego w toku Rundy Urugwajskiej GATT. Runda Urugwajska zakończyła się po siedmiu latach rokowań 15.12.1993 podpisaniem porozumienia o zmniejszeniu ceł w przypadku artykułów przemysłowych o 1/3 przeciętnie do poziomu 3% i utworzeniu Światowej Organizacji Handlu (OMC) ,która w przyszłości ma zastąpić GATT. Pomyślne wyniki rozmów doprowadzą do wzrostu światowych obrotów i przyczynią się do pokonywania trudności rozwojowych poszczególnych uczestników rynku światowego .W 2005 wartości światowego handlu wzrośnie-jak się szacuje- o 230 mld$. Rezultatem porozumienia będzie także zwiększenie inwestycji, miejsc gospodarczym(?), jednak kraje Europy Środkowo - Wschodniej i kraje rozwijające się uzyskają łatwiejszy dostęp do nowych rynków zbytu. Po raz pierwszy zawarto porozumienie w sprawie regulacji i liberalizacji handlu artykułami rolnymi, cłami zastąpiono wszystkie środki pozataryfowe stosowane w handlu rolnym poprzez tzw. taryfikację, a następnie nowe podwyższone stawki celne powinny być obniżane w ciągu 6-ciu lat. Podjęto także postanowienia dotyczące obniżenia subsydiów w eksporcie rolnym, czyli w sprawie zmniejszania wewnętrznego wsparcia rolnictwa.

Oprócz tego nowymi regulacjami wielostronnymi zostały objęte trzy nowe dziedziny handlu międzynarodowego a mianowicie:

• handel usługami

• ochrona praw własności intelektualnej

• handlowe aspekty polityki inwestycyjnej

Utworzono również układ ogólny w sprawie handlu usługami GATS którego celem jest wprowadzenie wielostronnych reguł handlu usługami oraz zmniejszenie barier w tym handlu. Układ ogólny w sprawie taryf celnych i handlu (GATT) został zastąpiony światową organizacją handlu WTO , która została powołana 01. 01. 1995r. i ma znacznie szersze kompetencje niż GATT. Głównym zadaniem WTO jest nadzorowanie wprowadzania w życie przez poszczególne kraje porozumień Rundy Urugwajskiej. Organizacja ta stanowi forum negocjacji dotyczące dalszej liberalizacji handlu międzynarodowego ,towarami, usługami , a także liberalizacji w zakresie inwestycji zagranicznych związanych z obrotem towarowym oraz praw własności intelektualnej. W wyniku utworzenia WTO powstał system jednolitych reguł w międzynarodowym obrocie gospodarczym. Warunkiem uczestnictwa w WTO jest bowiem albo przyjęcie wszystkich porozumień rundy urugwajskiej albo też ich odrzucenie.

• 85.Główne zasady funkcjonowania GATT/WTO

1 stycznia 1948r wszedł w życie Układ Ogólny w sprawie Taryf Celnych i Handlu- GATT

(General Agreement On Tariffs And Trade). Układ był wielostronną umową zrzeszającą różne kraje.

Podstawowe zasady GATT zostały przyjęte przez Światową Organizacje Handlową -WTO (World Trade Organisation), w którą przekształciła się GATT od 1 stycznia 1995r.

Podstawową zasadą GATT była niedyskryminacja i równość traktowania. Jej istota była równość traktowania zagranicznych partnerów.

• zasada wzajemności tj. równości, korzyści i koncesji. Żaden kraj nie jest zobowiązany do obniżki ceł i do udzielenia koncesji bez uzyskania wzajemnych przywilejów.

• Zasada możliwości interwencji. Jedynym dozwolonym środkiem interwencji państwa w handlu są cła.

• „Klauzula Narodowa” - zgodnie z nią produkt importowany nie powinien być traktowany mniej korzystnie niż produkt wytworzony w kraju.

WTO przyjęła te zasady, lecz obecnie są one bardziej przejrzyste ( niż za czasów GATT) i mają zastosowanie dla większej liczby dziedzin. GATT zajmował się głownie cłem i handlem towarowym, WTO natomiast objęła dodatkowo : handel usługami ( ustalenie jego reguł i barier) ochrona praw własności intelektualnej (ograniczenie nadużywania i podrabiania) oraz handlowe aspekty polityki inwestycyjnej (zmniejszenie instrumentów polityki państwa, które utrudniają inwestycje zagraniczne).

Zagadnienie szerzej opracowano w pytaniu 86.

86. Czym różni się GATT od WTO?

GATT	WTO
Układ Ogólny w Sprawie Taryf Celnych i Handlu powstał 1.01.1948r. Był wielostronna umowa spełniająca rozwiązanie tymczasowe.	Światowa Organizacja Handlu jest organizacją uniwersalną, która zastąpiła GATT od 1.01.1995r. Ma ona charakter międzynarodowy i ( w odróżnieniu od GATT ) posiada osobowość prawna.
Warunkiem uczestnictwa w GATT było podporządkowanie zagranicznej polityki ekonomicznej danego kraju zasadom międzynarodowej polityki ekonomicznej (zawarte w poszczególnych artykułach)	Aby zostać członkiem WTO należy przyjąć wszystkie porozumienia wynikające z postanowienia Rundy Urugwajskiej z 1994r. (zawarte na ponad 500 stronach ) wspólnej dla krajów członkowskich.
Głównym celem GATT była stopniowa obniżka stawek celnych, osłabienie barier w handlu towarowym oraz eliminowanie dyskryminacji niektórych krajów.	Głównym zadaniem WTO jest nadzorowanie wprowadzania w życie przez poszczególne kraje porozumień Rundy Urugwajskiej oraz liberalizacja powiązań gospodarczych w skali globalnej.
System GATT opierał się na 4 zasadach - zasada niedyskryminacji i równości traktowania wszystkich krajów. -zasada wzajemności tj. równości korzyści i koncesji. Żaden kraj nie jest zobowiązany do obniżki cel i do udzielenia koncesji bez uzyskania wzajemnych przywilejów. -zasada możliwości interwencji. Jedynym dozwolonym środkiem interwencji w handlu państwa są cła. - "klauzula narodowa" -zgodnie z nią produkt importowany nie powinien być traktowany mniej korzystnie niż produkt wytworzony w kraju.	WTO przejęła te zasady, lecz obecnie są one bardziej przejrzyste ( niż za czasów GATT ) i maja zastosowanie dla większej liczby dziedzin. GATT zajmował sie głównie cłem i handlem towarowym, WTO natomiast objęła dodatkowo: handel usługami (ustalanie jego reguł i barier), ochronę praw własności intelektualnej (ograniczanie nadużywania i podrabiania ) oraz handlowe aspekty polityki inwestycyjnej (zmniejszanie instrumentów polityki państwa, które utrudniają inwestycje zagraniczne ).
Instrumentem liberalizacji handlu międzynarodowego prowadzonej przez GATT były negocjacje zwane rundami. Odbyło sie ich 8. Pierwsza w 1947r. w Genewie a ostatnia Runda Urugwajska trwała od 1986-1994r.	Status WTO również przewiduje rundy negocjacyjne zwane konferencjami ministerialnymi. Odbywają sie one średnio co 2 lata. Pierwsza odbyła sie 1996r. w Singapurze, ostatnia w Doha 2001r

Zgodnie z porozumieniami Rundy Urugwajskiej postanowiono, ze Sekretariat i Dyrektor Generalny

GATT będą działać w ramach WTO. Powołana została Rada Generalna oraz 3 inne rady: Rada

ds. Handlu Usługami, Rada ds. Handlu Towarami i Rada ds. Handlowych Aspektów Praw Własności

Intelektualnej. Powstały komitety: ds. handlu i rozwoju, budżetu, finansów i administracji.

Rozstrzyganiem sporów zajął sie Komitet Techniczny. Każdy z członków, który uzna, ze jego prawa

i przywileje z tytułu uczestnictwa w WTO zostały naruszone może wystąpić o konsultacje z

członkiem, którego dotyczy spór. W razie braku porozumienia spor rozstrzyga powołany panel wraz z Komitetem Technicznym. Procedura ta jest o wiele bardziej skuteczna niż za czasów GATT i dotyczy wszystkich dziedzin objętych regulacjami.

Przekształcenie GATT w WTO spowodowało, iż powstał zdecydowanie większy i lepszy system

jednolitych reguł w obrocie gospodarczym. Pozwoliło to w większym stopniu wpływać na

ukształtowanie sie zasad międzynarodowej polityki handlowej. Dzięki temu WTO stało sie

wszechstronną organizacją, która nieustannie poszerza swój zakres działania i znaczenie na świecie.

87. Rola WTO w globalizacji współczesnej gospodarki światowej

Globalizacja to proces coraz bliższego scalania gospodarek narodowych przejawiającego się w dynamicznym wzroście obrotów handlowych, międzynarodowych przepływów kapitałowych i usługowych, będący efektem rosnącej tendencji do traktowania przez coraz większą liczbę państw całego świata jako rynku zbytu. Organizacją międzynarodową, która wywiera coraz mocniejszy wpływ na kształtowanie się międzynarodowych stosunków gospodarczych jest WTO- Światowa Organizacja Handlu.

Pod pojęciem WTO należy rozumieć samą Umowę powołującą tą organizację, jak też dołączone do niej wszystkie inne porozumienia Rundy Urugwajskiej, wielostronne rokowania handlowe, wysiłki liberalizacyjne oraz zasady GATT.

Światowa Organizacja Handlu ma na celu:

-stanowić forum negocjacji dotyczących wielostronnych stosunków handlowych jej członków w dziedzinach objętych porozumieniami w aneksach;

-stanowić forum do dalszych negocjacji pomiędzy członkami na temat wielostronnych stosunków handlowych;

-stanowić ramy do wdrażania tych rokowań;

-administrować Uzgodnieniem w Sprawie Reguł i Procedur Dotyczących Rozstrzygania Sporów;

-zarządzać Mechanizmem Przeglądu Polityki Handlowej;

-współpracować z Międzynarodowym Funduszem Walutowym i Międzynarodowym Bankiem Odbudowy i Rozwoju oraz Grupą Banku Światowego.

W zakresie działania WTO jest prowadzenie negocjacji dotyczących liberalizacji dostępu do rynków handlu produktów informatycznych, związku handlu z ochroną zdrowia i środowiska, związku handlu ze standardami pracy, prace dotyczące ustanowienia wielostronnego porozumienia inwestycyjnego i porozumienia o subsydiach, ustalenie zasad konkurencji w handlu międzynarodowym, sprawy korupcji w handlu światowym. WTO skoncentrowała się także na nadzorowaniu zobowiązań liberalizacyjnych w handlu przyjętych w trakcie negocjacji Rundy Urugwajskiej. Nadzorowanie realizacji zobowiązań sprowadziło się do egzekwowania obowiązków notyfikacyjnych, ustanowionych w różnych porozumieniach i poddawanie ich przeglądom na forum poszczególnych organów. Przeglądy notyfikacji sprowadzały się do badania zgodności narodowych regulacji handlowych oraz stosowanych środków polityki handlowej zgodnie z zasadami i normami ustanowionymi przez WTO.

Efektem porozumień Rundy Urugwajskiej jest:

-wzrost roli ceł w następstwie taryfikacji w handlu artykułami rolnymi, tj. zastąpienia środków poza taryfowych cłami

-zmniejszenie możliwości subsydiowania eksportu i produkcji rolnej i całkowity zakaz stosowania większości subsydiów eksportowych wobec wyrobów przemysłowych

-zakaz stosowania większości środków szarej strefy, takich jak dobrowolne ograniczanie eksportu, porozumienia cenowe itp.

-obowiązek wyeliminowania w ciągu kilku lat obecnie stosowanych dobrowolnych ograniczeń i ich odmian, które naruszyły ideę GATT, ale formalnie nie były sprzeczne z nimi .

89. NA CZYM POLEGA "PARADOKS PUŚLECKIEGO "?

Unię Europejską można rozpatrywać w kontekście procesów regionalizacyjnych i globalizacyjnych , a także w świetle starań krajów stowarzyszonych, w tym Europy Środkowej i Wschodniej o członkostwo w jej strukturach. Dzięki umowom o stowarzyszeniu krajów Europy Środkowej i Wschodniej Unia Europejska może kontrolować realizację tych porozumień. Ponadto owe umowy zobowiązują kraje stowarzyszone do wprowadzania reguł unijnych w swoich gospodarkach, dzięki czemu mogą dostosować się do wyższego unijnego poziomu rozwoju. Europejski system regionalny jest przy tym mieszaniną różnych czynników instytucjonalnych, kulturowych, społecznych i ekonomicznych , co sprowadza go to do roli regionalnego hegemona i /albo partnera globalizacji.

Z drugiej strony integracja krajów Europy Środkowej i Wschodniej z Unią Europejską stanowi dla nich szansę na trwałe połączenie z grupą krajów triady (USA, Unia Europejska, Japonia) wiodących na świecie pod względem ekonomicznym, technologicznym i organizacyjnym, dynamizujących międzynarodowe przepływy towarów i czynników wytwórczych. Integracja gospodarcza z Unią Europejską może pośrednio zapoczątkować, ułatwić i przyspieszyć szersze włączenie się krajów Europy Środkowej i Wschodniej do procesów globalizacji oraz wykorzystanie ich jako "dźwigni" dla przyspieszenia rozwoju ekonomicznego w przyszłości. Podejście tego rodzaju zostało określone jako "paradoks Puśleckiego".

"Paradoks Puśleckiego" polega przede wszystkim na osłabieniu hegemonialnej roli Unii Europejskiej w stosunku do krajów stowarzyszonych i szerszym dostępie tych ostatnich, poprzez integrację, do korzyści, jakie uzyskują kraje triady z procesów globalizacyjnych. W "paradoksie Puśleckiego" przewaga ekonomiczna Unii Europejskiej jest oczywiście uwzględniana, ale ma ona znaczenie pozytywne w sensie możliwości udzielania różnego rodzaju pomocy ekonomicznej krajom stowarzyszonym, starającym się o uzyskanie członkostwa w UE. W tym kontekście inni autorzy twierdzą, że obawiając się hegemonii Unii Europejskie, niektóre bogatsze kraje europejskie nie podjęły jeszcze decyzji w sprawie członkostwa w tym ugrupowaniu integracyjnym. Wśród krajów Europy Środkowej i Wschodniej w niektórych przypadkach zauważalna jest także swego rodzaju ambiwalencja w stosunku do członkostwa w Unii Europejskiej. Poglądy tego rodzaju mogą wszakże wpływać negatywnie na decyzje krajów Europy Środkowej i Wschodniej w sprawie ich członkostwa w Unii Europejskiej. Pozostawanie na uboczu analizowanych procesów stworzyłoby pewnego rodzaju „równię pochyłą” wiodącą kraje słabiej rozwinięte na margines gospodarki światowej, ze wszystkimi tego negatywnymi konsekwencjami dla długofalowego rozwoju technologicznego, ekonomicznego i społecznego.

"Paradoks Puśleckiego" wskazuje na to, iż możliwie szybkie włączenie krajów stowarzyszonych, w tym także krajów Europy Środkowej i Wschodniej, poprzez integrację z Unią Europejską do procesów globalizacji przyczyniło się do ich pełniejszego uczestnictwa w integrującym się światowym systemie gospodarek współzależnych. Według "paradoksu Puśleckiego", suwerenność pojmuje się inaczej, a mianowicie nie w kategoriach zewnętrznego umiejscowienia niektórych decyzji, ale w kategoriach zdolności rozwojowych w określonych warunkach otoczenia zewnętrznego.

"Paradoks Puśleckiego" wskazuje także, iż integrowanie się z Unią Europejską i gospodarką światową oznacza nie tylko korzyści, lecz również koszty. Korzyści wszakże przewyższają koszty, a te ostatnie są relatywnie mniejsze dla gospodarek rozwijających się dynamicznie.

90. Główne problemy Nowej Rundy rokowań handlowych w sprawie

liberalizacji współczesnego handlu międzynarodowego.

14 listopada 2001 roku na Sesji Ministerialnej WTO odbywającej się w Doha, stolicy Kataru, podjęto decyzję o rozpoczęciu rundy wielostronnych rokowań handlowych, kolejnej już w okresie istnienia całego wielostronnego systemu handlowego, lecz pierwszej w kilkuletniej historii WTO.

Nieprzypadkowo, pierwszym działem obrotów handlowych wymienionym w Deklaracji Ministerialnej jest sektor rolny. Punktem wyjścia dalszych negocjacji w tej dziedzinie są propozycje liberalizacyjne przedstawione przez niemal wszystkich członków WTO. W tej dziedzinie deklarowanym celem Rundy jest radykalna reforma sektora rolnego, obejmująca dalsze wzmacnianie reguł wielostronnych w powiązaniu ze zobowiązaniami dotyczącymi ochrony i wsparcia producentów i produktów. W rezultacie rokowań oczekiwana jest „zasadnicza poprawa” dostępu do rynków zbytu oraz dalsze zmniejszenie subsydiów eksportowych i produkcyjnych w rolnictwie.

W Deklaracji Ministerialnej wskazano na potrzebę uwzględnienia w negocjacjach także niehandlowych aspektów sektora rolnego. Pod pojęciem tym kryją się: wartości kulturowe, tradycje produkcyjne i żywieniowe, cechy społeczne środowiska wiejskiego i inne podobne aspekty.

Przewidywany jest obszerny program negocjacji w sprawie dalszego rozszerzenia dostępu do rynków towarów i usług. W odniesieniu do usług podstawą takich prac są propozycje zobowiązań liberalizacyjnych przedstawiane przez kraje członkowskie już od 2000 roku. Wagę tych spraw najlepiej ilustruje fakt, iż usługi komercyjne stanowią obecnie piątą część międzynarodowych obrotów handlowych i mają jeszcze większy udział w globalnej wartości PKB. Mimo zaledwie kilku lat doświadczeń wynikających z objęcia usług systemem reguł wielostronnych GATS, prywatyzacja i deregulacja w sektorze usług wielu krajów członkowskich WTO postępuje w zadawalającym tempie i z mniejszymi trudnościami niż liberalizacja obrotów towarowych.

Problemy negocjacyjne dotyczą również takich spraw jak:

- warunki handlu towarami nierolnymi

- liberalizacja obrotu tekstyliami i odzieżą

- poprawa jakości i skuteczności systemowych reguł GATT/WTO (głównie przepisów odnoszących się do przeciwdziałania nierzetelnym praktykom handlowym w postaci dumpingu i subsydiowania eksportu)

- modyfikacja oraz stosowna interpretacja tekstu odpowiednich porozumień przyjętych w ramach Rundy Urugwajskiej (odnośnie dyscyplin antydumpingowych i antysubwencyjnych)

- przyjęcie zasady tolerancyjnego traktowania subsydiów stosowanych przez kraje mniej rozwinięte, których celem jest rozwój regionalny, opanowanie i wdrażanie nowych technologii, dywersyfikacja produkcji lub wprowadzenie metod produkcji przyjaznych dla środowiska naturalnego

- podniesienie jakości reguł odnoszących się do regionalnych porozumień handlowych

- ulepszenia systemu rozwiązywania sporów (przyjętego w trakcie Rundy Urugwajskiej)

- relacja między handlem a inwestycjami (celem jest stworzenie wielostronnego mechanizmu ustalania i egzekwowania przejrzystych, stabilnych oraz przewidywalnych warunków dla przepływu inwestycji- zwłaszcza bezpośrednich)

- relacja między handlem a polityką konkurencji (sposób regulowania zachowań wielkich grup kapitałowych i produkcyjnych oraz stosunków między nimi a władzą publiczną)

- handlowy aspekt ochrony środowiska naturalnego (celem jest liberalizacja międzynarodowego obrotu towarami i usługami dotyczącymi ekologii)

- relacja między handlem, zadłużeniem a pomocą finansową- ukłon w stronę krajów mniej rozwiniętych (celem takich działań ma być poszukiwanie możliwych rozwiązań wielostronnych, ułatwiających długofalowe zmniejszenie zadłużenia ubogich członków WTO oraz ochronę wielostronnego systemu handlowego przed negatywnym wpływem destabilizacji finansowej i zaburzeń w narodowej polityce pieniężnej)

- ułatwienia w procedurach handlowych i tranzytowych (praktyczne sposoby odbiurokratyzowania handlu światowego, uproszczenie procedur handlowych, wprowadzenie do zawieranych transakcji standardowych rozwiązań o wysokim stopniu unifikacji w skali międzynarodowej, ograniczenie korupcji w granicznej obsłudze obrotów handlowych).

Tak napięty kalendarz prac budzi dużo wątpliwości co do jego realności. Skomplikowane są też przyjęte procedury rokowań, gdzie wiele istotnych ustaleń uwarunkowano przyszłymi decyzjami zastrzeżonymi do kompetencji V Konferencji Ministerialnej.

• 91. ŚRODKI PARATARYFOWE, POZATARYFOWE I ANTYDUMPINGOWE W POLITYCE HANDLOWEJ

Środki parotaryfowe - ogólna charakterystyka podatków jako środka parotaryfowego

Podatki, obok ceł stanowią ważny instrument bezpośredniego oddziaływania na ceny towarów importowanych. O tym, jaką rolę stanowią podatki w systemie współczesnego protekcjonizmu handlowego, świadczy analiza tak zwanej wartości wwozu towaru.

Składa się z trzech elementów: wydatków eksportera na transport towaru, suma opłaconych ceł i sumy podatków pobieranych przy imporcie.

• W wielu krajach podatki zajmują w wartości wwozu takie samo miejsce jak cła.

• Opłaty wyrównawcze

W charakterze środka protekcjonizmu rolnego w krajach UE szeroko wykorzystywane były opłaty wyrównawcze, które chroniły wewnętrzną produkcję artykułów rolnych poprzez utrzymywanie wysokiego poziomu cen na produkty rolno-spożywcze. Działanie zmiennych opłat wyrównawczych podobne było do ceł - opłaty były pobierane przy imporcie towarów i bezpośrednio wpływały na cenę towaru. Istotną różnicą było to, że ich stawka nie była stała.

• Podatki i opłaty wewnętrzne oddziaływujące na import towarów

Wśród różnorodnych form podatków dużą rolę w krajach UE odgrywają podatki od wartości dodanej oraz podatki konsumpcyjne zwane akcyzami

Cechą charakterystyczną akcyzy jest to, że objęte nią towary nie mogą być dopuszczone do sieci handlowej do czasu zaopatrzenia się przez sprzedawcę w odpowiednią markę towarów

Akcyzy utrzymywane są ze względu na cele fiskalne i handlowe

• Pojęcie pozataryfowych środków kontroli handlowej

Bariery pozataryfowe to „dyskryminacyjnie stosowane narzędzia i posunięcia polityki ekonomicznej rządów, instytucji publicznych oraz przedsiębiorstw prywatnych, które ograniczają lub zniekształcają rozmiary, strukturę towarową i kierunki międzynarodowej wymiany towarów i usług”.

Środkami pozataryfowymi natomiast są wszystkie stosowane narzędzia (oprócz ceł) oraz podejmowane działania instytucji państwowych i prywatnych w interesie określonych gałęzi produkcji, które mogą zniekształcać lub ograniczać rozwój różnych aspektów handlu międzynarodowego w skali światowej.

Klasyfikacja środków pozataryfowych

Bardzo przejrzystą i szeroko akceptowaną jest klasyfikacja środków pozataryfowych, stosowana w

dokumentach UNCTAD. Środki te podzielone są na trzy zasadnicze grupy:

1. środki bezpośrednio oddziaływujące na handel, które stosowane są w celu ochrony krajowych dostawców przed konkurencją zagraniczną bądź promocji eksportu;

2. środki, które chociaż nie są związane bezpośrednio z realizacją celów polityki handlowej, mogą służyć do ograniczania importu lub stymulowania eksportu;

3. środki ogólnogospodarcze, które stosowane w ograniczonym stopniu w celu ochrony rodzimego przemysłu mogą wpływać na wymianę zagraniczną nawet wtedy, jeżeli ich użycie nie przewiduje takiego zamiaru.

• Dumping i jego implikacje ekonomiczne

Pojęcie dumpingu : sprzedaży towaru do kraju drugiego po cenie niższej od ceny oraz wystąpienia, w wyniku takiej sprzedaży, szkody w kraju importującym.

Dumping może być operacją występującą stale lub też mieć charakter okresowy, sporadyczny

ŚRODKI FINANSOWE, ILOŚCIOWE I TECHNICZNE KONTROLI HANDLOWEJ

Środki finansowe kontroli handlowej

Należą do nich subsydia i ulgi finansowe. Subsydiowanie oraz finansowanie produkcji oraz zbytu ułatwia firmom krajowym na wchodzenie na rynek zewnętrzny z towarami, których ceny są niższe od cen konkurentów zagranicznych oraz ochrania rynek wewnętrzny przed konkurentami z zagranicy za pomocą bardziej ukrytych, ale efektywnych, podobnie jak cła środków.

• Depozyty importowe

Depozyt importowy stanowi swego rodzaju kaucję, którą importer powinien wnieść do swojego banku przed zakupem towaru pochodzenia zagranicznego.

• Licencje automatyczne

Licencje automatyczne nie znoszą licencji jako zezwoleń na import towarów. Jednakże przy ich stosowaniu proces wydawania licencji ulega uproszczeniu. Importer składając podanie o licencję, automatycznie otrzymuje zezwolenie na import towaru.

Ilościowe środki kontrolne

• Nieautomatyczne licencje importowe

Należą do nich : licencjonowanie i kontyngentowanie przywozu oraz wywozu towarów

System licencjonowania zabrania przywozu i wywozu określonych towarów. Import towarów objętych licencjonowaniem może mieć miejsce tylko w przypadku uzyskania specjalnej licencji, którą mogą uzyskać najwięksi importerzy towarów w danym kraju.

• Indywidualna licencja importowa jest jednorazowym zezwoleniem na import towaru. Jest ona wydawana przez organ władzy sprawującej kontrolę na handlem zagranicznym. Licencji nie można przekazać innemu importerowi. W licencji indywidualnej ukazuje się ilość i wartość towaru, który otrzymał pozwolenie na import z kraju pochodzenia towaru. Czas działania licencji indywidualnej jest ograniczony.

• Generalna licencja importowa stanowi stale obowiązujące pozwolenie na import przez dowolną osobę lub firmę wyszczególnionych w niej towarów bez jakichkolwiek ograniczeń co do wartości lub ilości. Pozwala ona na wwóz ukazanych w niej towarów ze wszystkich krajów świata

• Kontyngenty

Przez kontyngentowanie rozumie się ograniczenie importu określonej ilości lub sumy towarów zagranicznych w ciągu ustanowionego przedziału czasowego.

• Na kwoty globalne, stanowiące główny rodzaj współczesnego kontyngentowania, przypada około 2/3 wszystkich przypadków stosowania kontyngentów.

• Drugi typ kontyngentowania stanowią kwoty indywidualne. W tym przypadku wielkość kwoty rozdziela się według krajów.

• Porozumienia ograniczające eksport towarów

Wprowadzane są przez kraj eksportujący w stosunku do własnych eksporterów w celu ograniczenia sprzedaży niektórych towarów na rynkach kreślonych krajów importujących. Mają one taki sam charakter i efekt jak ograniczenia ilościowe importu.

Techniczne środki kontroli handlowej

Cechą charakterystyczną jest to, że tworzone w wyniku ich stosowania przeszkody ograniczające import towarów wynikają z istniejących na rynku wewnętrznym standardów, systemu pomiaru i kontroli jakości towarów, wymogów bezpieczeństwa technicznego norm sanitarno-weterynaryjnych, zasad dotyczących opakowań, oznakowania danego towaru, a także innych formalności panujących na rynku przeznaczenia. Bariery te mogą hamować import, powodować potrzebę wykonywania kosztowych prac dostosowawczych.

MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE

Pytania egzaminacyjne

1

---