Międzynarodowe Stosunki Polityczne - zagadnienia egzaminacyjne

Prof. Jolanta Bryła

1. GENEZA, ISTOTA I EWOLUCJA MIĘDZYNARODOWYCH STOSUNKÓW POLITYCZNYCH:

1. Stosunki międzynarodowe- wielopłaszczyznowy i wieloaspektowy układ stosunków między ludźmi oraz nauka zajmująca się badaniami tej dziedziny. Obejmują one stosunki między narodami, jak i pomiędzy innymi uczestnikami, zarówno te, które są podmiotami prawa międzynarodowego, jak i te, które tej podmiotowości nie posiadają.

1. słowo “międzynarodowy” użyty po raz pierwszy przez Jeremy'ego Benthama pod koniec XVIII w.: ius gentium - prawo narodów.

2. Ewolucja:

a) do 1000 r. p.n.e. nie istniały interakcje o charakterze światowym, dopiero rolnicze imperia na terenie Chin, Indii, Bliskiego Wschodu i w basenie M. Śródziemnego zainicjowały te kontakty, np.: Szlak Jedwabny

b) odkrycia geograficzne  okres nowożytny:

- rozwój ekonomiczny i postęp techniczny umożliwiły zachodnioeuropejską dominację

c) pokój westfalski: zalążek obecnego światowego systemu mn, a kształt temu systemowi nadała rewolucja przemysłowa, rozwój nacjonalizmu jako efekt rewolucji francuskiej i zamorska ekspansja.

- traktat z Tordesillas- podział pomiędzy Hiszpanią a Portugalia strefę wpływów w czasie Wielkich Odkryć Geograficznych

• Portugalię można uznać za pierwsze państwo narodowe, a Niderlandy za inicjatora systemu państw narodowych

- w XVII w czynnik religijny odgrywał coraz mniejszą rolę, a uczestnikami stos. mn były świeckie państwa terytorialne

- rywalizacja pomiędzy Anglią a Francją o przywództwo w systemie mn.: wygrała Anglia (hegemonia na morzach, utrzymanie równowagi sił, merkantylizm i polityka kolonialna).

- schyłek XIX w: transfer przemysłowej technologii do Stanów Zjednoczonych i Niemiec oraz Rosji i Japonii- nowe centra ekonomicznej i strategicznej siły

- po drugiej wojnie światowej ekonomiczna i militarna przewaga USA

- 1947- powstanie GATT w Genewie (Układ Ogólny o Cłach i Handlu)- 123 bilateralne porozumienia

- utworzenie EWG i EFTA

c) rozwój trzech dziedzin przekształciło istotę stos. mn.:

- rewolucja technologiczna (wraz z powstaniem broni masowego rażenia)

- wysoki poziom współzależności ekonomicznej

- idea społeczności międzynarodowej wyrażająca się zmianami w ludzkiej świadomości i rozpoznawaniem problemów możliwych do rozwiązania globalnym wysiłkiem .

3. Istota stosunków międzynarodowych:

a) uczestnicy:

- państwa i organizacje międzynarodowe

- międzynarodowe ruchy polityczne i religijne, narody, grupy ludzi, korporacje międzynarodowe, Kościół, międzynarodowe organizacje zawodowe i jednostki fizyczne

b) cechy charakterystyczne:

- brak jednego centralnego ośrodka władzy

- brak hierarchicznego zorganizowania, zarządzania i kontroli

- utrzymywane przez niezależne od siebie podmioty  poliarchia- wielość równorzędnych władz państwa

- policentryzm (wieloośrodkowość) suwerennych jednostek i tworzonych przez nich struktur org.

- postępująca złożoność środowiska międzynarodowego w sensie:

• podmiotowym: coraz więcej uczestników

• przedmiotowym: coraz więcej dziedzin, w których podmioty nawiązują relacje

- podejmowanie decyzji w sposób kolektywny, w wyniku kompromisu (podpisania umowy)

- internacjonalizacja- przenikanie sfery wewnętrznej i zewnętrznej

c) podmiotowy zakres:

- polityka

- gospodarka

- wojsko

- kultura

- finanse

- nauka.

2. Porównaj przedwestfalski i westfalski etap stosunków międzynarodowych.

Zwłaszcza przedwestfalski okres stosunków międzynarodowych charakteryzuje się ogromnym zróżnicowaniem, wynikającym z długiego okresu trwania. Naukowcy stosując taki podział uważają, że okres przedwestfalski obejmuje czasy od starożytności do 1648 roku, czyli zawarcia Pokoju Westfalskiego. Okres westfalski to lata 1648-1917.

Do około roku 1000 p.n.e. nie istniały interakcje o charakterze światowym. Zainicjowane zostały dopiero w pierwszym tysiącleciu p.n.e., doprowadzając do „zamknięcia euroazjatyckiej ekumeny”. Główną cechą stosunków w okresie przedwestfalski były sporadyczne kontakty nawiązywane pomiędzy regionami świata, ale jednocześnie ich stopniowa intensyfikacja związana z rozwojem cywilizacyjnym i technicznym. Imperia powstałe w Chinach, Indiach, na Bliskim Wschodzie i w basenie Morze Śródziemnego zainicjowały kontakty światowe. Znaczący wpływ na ich intensyfikację miało otwarcie Szlaku Jedwabnego około 100 r. p.n.e., a także rzymska kontrola nad Egiptem, która utrwaliła szlaki morskie pomiędzy tym regionem a Indiami i Chinami. Kontakty stawały się coraz częstsze, a jednocześnie dotyczyły coraz to rozmaitszych kategorii spraw.

W Starożytnej Grecji stosunki pomiędzy poleis oparte były początkowo o wzajemną równość, a polityka bezpieczeństwa na równowadze sił. Później zasady te już nie obowiązywały po ustanowieniu hegemonii Aten, Sparty, Teb itd. Jednak rozwój stosunków międzynarodowych hamowała specyficzna mentalność Greków, uważających, że wszystko co poza światem greckim to barbarum.

Z kolei Imperium Rzymskie politykę wobec obcych ludów opierali na podboju, a nie na równowadze. Rozległe obszary poza swoim terytorium traktowali jako potencjalne tereny do zdobycia. Rozszerzali swoje wpływy kosztem innych organizmów politycznych, co nazwać można raczej stosunkami imperialnymi, niż międzynarodowymi, nie opartymi na żadnej chęci współpracy. Stosowali wobec podbitych ludów ius gentium, polegające na głębokim uzależnieniu ich od Imperium.

W okresie średniowiecza - po upadku Rzymu - pojawiło się wiele ogniw władzy wielopoziomowej (a nie jednolitych terytorialnie państw), wystąpiła duża decentralizacja. Na przestrzeni całej epoki władza była rozproszona pomiędzy różne szczeble władzy duchowej i świeckiej, rywalizującej ze sobą o zwierzchnictwo. Istniała jednak chrześcijańska wspólnota narodów. Spoiwem łączącym państwa regionu był język i religia, jednocześnie przez długi czas żywa była idea powrotu uniwersalizmu - jedności władzy w ramach Imperium Romanum.

Z kolei w okresie westfalskim nastąpiła centralizacja władzy i związane z tym kształtowanie się tożsamości narodowej, rozwój języków narodowych, a w efekcie powstanie jednolitych państw narodowych. Jak uważa prof. Andrzej Gałganek, zakończyła się epoka wojen religijnych, a rozpoczęła polityka siły i racji stanu.

- Uczestnikami stosunków międzynarodowych w tym okresie nie były już sekty religijne, czy dynastie królewskie, a świeckie państwa terytorialne.

- Czas walki władzy świeckiej i duchowej o uniwersalizm należał już do przeszłości, a władza państwowa została skoncentrowana w rękach świeckiego, suwerennego władcy.

- Zlikwidowano też struktury feudalne.

- Wykształciło się pojęcie zwierzchnictwa terytorialnego nad konkretnym obszarem, powstały granice w dzisiejszym rozumieniu.

- Wszelkie spory pomiędzy państwami regulowała wojna. Nie znano pokojowych środków rozwiązywania sporów międzynarodowych, bo poziom organizacji stosunków był zbyt niski, by je wykształcić.

- Państwa nawiązywały ze sobą stosunki dyplomatyczne (XVI w. - pierwsze stałe misje dyplomatyczne)

- Spoiwem łączącym państwa przestała być religia, a zastąpiło ją w tej roli prawo międzynarodowe, które zaczęło się kształtować.

- Później zaczęto intensyfikować stosunki wielostronne, a zmniejszyło się znaczenie relacji bilateralnych.

- Z biegiem czasu i wraz z rozszerzaniem się wpływu państw Europejskich w innych rejonach świata, cechy te przenosiły się na inne kontynenty. Zjawisko to zwane jest europeizacją.

- W końcowej fazie etapu westfalskiego rozpoczął się proces odchodzenia od państwowocentrycznej struktury świata.

3. Scharakteryzuj nowowestfalski etap stosunków międzynarodowych (specyfika współczesnych stosunków międzynarodowych).

Uznaje się, że Rewolucja Październikowa w Rosji z 1917 roku była wydarzeniem na tyle przełomowym - której rezultatem było powstanie nowej formy państwa, co zdeterminowało inną drogę rozwoju reszty państw - że od tego momentu datuje się współczesne stosunki międzynarodowej.

1. Nastąpiła w nich kompresja czasoprzestrzeni, czyli przyśpieszenie historyczne oraz rozwój technologiczny, ułatwiający komunikację, co stało się akceleratorem przemian. W wyniku tego często instrumenty normatywne nie nadążają za wydarzeniami. Dotyczy to zwłaszcza rozszerzania się zwierzchnictwa terytorialnego - najpierw intensyfikacja eksploatacji przestrzeni powietrznej, później coraz większe możliwości eksploracji szelfu kontynentalnego, eksploracja kosmosu (od 1957 - Sputnik).

2. Systematyczny wzrost liczby uczestników stosunków międzynarodowych - nastąpił nie tylko trzykrotny wzrost liczby państw (198), ale także pojawia się coraz więcej organizacji międzynarodowych, korporacji transnarodowych, narodów walczących o państwowość. Uczestnikami są też ugrupowania polityczne, tworzące międzynarodówki.

3. Globalizacja i wzrost współzależności pomiędzy państwami - po tym jak wojna przestała być podstawowym regulatorem stosunków międzynarodowych, włączono do polityki zagranicznej coraz więcej dziedzin, jak polityka finansowa, ekologia, demografia. Wzrasta poziom zarówno współzależności na przykład w sferze bezpieczeństwa (kooperatywnego), jak i zależności asymetrycznej, na przykład energetycznej, technologicznej, surowcowej, żywnościowej. Państwa muszą globalnie współpracować w zakresie ochrony środowiska, walki z przestępczością międzynarodową - zwłaszcza terroryzmem i handlem narkotykami, a także naruszaniem własności intelektualnej.

4. Wyścig zbrojeń - gromadzenie przez państwa uzbrojenia na wypadek wojny, a nie dla rzeczywistego użytku, zwłaszcza broni jądrowej. Dotyczył także broni konwencjonalnej. Był środkiem oddziaływania politycznego i instrumentem rywalizacji ekonomicznej, odstraszał potencjalnego agresora przed użyciem siły.

5. Zmiana funkcji wojny - kiedyś była najważniejszym instrumentem polityki zagranicznej państwa, dziś jest nielegalna. To ze względu na wzrost organizacji stosunków, a także rozwój technologiczny i wyprodukowanie broni masowego rażenia. Rozwinięto środki pokojowego rozwiązywania sporów międzynarodowych. Zakaz użycia siły i groźby jej użycia to ius cogens wynikający z Karty NZ, Deklaracji 1970, Aktu Końcowego KBWE 1975. Legalna jest jedynie wojna obronna.

6. Rozszerzenie się pojęcia bezpieczeństwa o nowe niemilitarne wymiary - odmilitaryzowane bezpieczeństwo wiąże się z mniejszym zagrożeniem konfliktem zbrojnym. Dziś państwo by być bezpieczne musi zadbać o rozwój cywilizacyjny, a nie militarny. Następują rozbrojenia. Bezpieczeństwo i rozwój są ze sobą ściśle powiązane, jako żywotne interesy państwa, dlatego wprowadza się koncepcję bezpieczeństwa kooperatywnego, zamiast zbiorowego, czyli takiego w którym stopień współzależności państw jest tak wysoki, że wojna jest niemożliwa. Mogą istnieć konflikty, ale muszą mieścić się w pokojowych ramach. Możliwe jest to jednak tylko tam, gdzie państwa prezentują podobny poziom rozwoju. Dysproporcje rozwojowe państw są potencjalnym zarzewiem konfliktów.

7. Erozja państwowo-centrystycznej struktury świata - pojawienie się na szeroką skalę prócz państw, wtórnych podmiotów prawa międzynarodowego, czyli istniejących z woli pierwotnych (organizacje, korporacje). Zachętą dla ich rozwoju jest otwartość państw i coraz łatwiejsze przekraczanie granic, rozwój komunikacji. Obie te formy podmiotów uzupełniają się, bo organizacje nie są w stanie przejąć funkcji państw, a państwa są mniej skuteczne w realizowaniu ich globalnych założeń, w dodatku nigdy nie osiągną na nimi pełnej kontroli.

8. Ideologizacja stosunków międzynarodowych - odgrywała ogromną rolę w czasie istnienia ładu bipolarnego. Rywalizacja państw na polu ekonomicznym (socjalizm-kapitalizm), ustrojowym, czy zbrojeniowym miała swoje podłoże w rywalizacji ideologicznej. Dziś większe znaczenie mają już problemy ekonomiczne.

9. Kształtowanie się nowego ładu międzynarodowego - po zakończeniu rywalizacji zimnowojennej.

4. CZYNNIKI ODDZIAŁUJĄCE NA STOSUNKI MIĘDZYNARODOWE:

1. Przebieg, zakres i intensywność stos. mn. rozpatrywanych jako proces wzajemnych oddziaływań wszystkich jego uczestników, są warunkowane różnorodnymi czynnikami (zależne bezpośrednio od podmiotowości, jak i od uczestników przedmiotowych).

a) kryterium czasowe:

- historyczne

- aktualne

- potencjalne

b) kryterium przestrzenne:

- narodowe (państwowe)

- międzynarodowe (pozapaństwowe)

c) kryterium zasięgu terytorialnego:

- lokalne

- regionalne

- kontynentalne

- globalne

d) kryterium strukturalne:

- obiektywne: materialne, rzeczywiste :

- naturalne ( człowiek, obszar, klimat, środowisko, zasoby naturalne)

- stworzone przez człowieka ( gospodarka, technika, systemy i partie polityczne)

- subiektywne: moralne, świadomościowe:

- idee, poglądy, koncepcje, doktryny, programy polityczne, religie

e) kryterium dynamiki i intensywności działań:

- warunkujące czynniki ( wpływ pośredni, tworzą przesłanki i warunkują procesy):

• -środowisko geograficzne: położenie i ukształtowanie terytorium, linia brzegowa, klimat, rodzaje gleby i surowce

• demograficzny: zaludnienie, przyrost naturalny, przekrój wiekowy ludności, migracje

• narodowy: jedno- lub wielonarodowy charakter, tendencje irredentystyczne, problemy mniejszościowe

• ideologiczny: struktury społeczno- ustrojowe, zróżnicowanie w zależności od systemu ideologicznego, przynależność do odmiennych systemów światowych

• religijny: silnie wpływa na politykę w państwach słabo rozwijających się (islamskich, postkomunistycznych).

- realizujące czynniki ( wpływ bezpośredni, inicjują, organizują i kontrolują procesy) :

• ekonomiczno- techniczny: potencjał gospodarczy, postęp w nauce i technice

• wojskowy: potencjał wojskowy ( armia, marynarka i lotnictwo, zaopatrzenie, uzbrojenie), broń masowego rażenia, broń atomowa

• organizacyjno- społeczny: instytucje państwowe i międzynarodowe

• osobowościowy: wybitne jednostki ( przywódcy państw, narodów, decydenci polityczni).

5. PAŃSTWO JAKO UCZESTNIK STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH

Według znanej badaczki tematyki stosunków międzynarodowych Teresy Łoś Nowak uczestnik stosunków międzynarodowych to działająca świadomie zorganizowana grupa społeczna, zdolna do wywierania wpływu na stosunki międzynarodowe.

Atrybutami uczestników są:

- zdolność do samodzielnego działania w stos. międz.

- zdolność do wywierania wpływu na stos. międz.

- określony stopień organizacji wewnętrznej

Pojawienie się państwa jako podstawowego uczestnika stosunków międzynarodowych było procesem historycznym, długotrwałym. Głównym jego punktem było powstanie państw narodowych.

Państwo to każda suwerenna jednostka geopolityczna zgodna z prawem międzynarodowym. Jest najważniejszym uczestnikiem stos. międz. ponieważ cechuje je najwyższa forma organizacji społecznej. Od nich zależą wszelkie działania i one podejmują decyzję o utworzeniu nowych podmiotów. Podmioty niesuwerenne działają za ich zgodą. Stanowią fundament stos. międz., które kiedyś były wyłącznie stosunkami międzypaństwowymi.

Państwa można podzielić na następujące podstawowe grupy:

- mocarstwa uniwersalne - zdolne do skutecznych działań w skali globalnej we wszystkich dziedzinach np. USA

- mocarstwa sektorowe - zdolne do skutecznych działań w skali globalnej w jednej dziedzinie np. gospodarczej - Japonia

- mocarstwa regionalne - zdolne do skutecznego oddziaływania w regionie np. Francja

- państwa zdolne do skutecznego działania w skali lokalnej np. Polska

Istnieją dwa poglądy na rolę państwa:

1. jako organizacja celowa

2. jako organizacja powstająca naturalnie - samorzutnie, nieświadomie

Cechy państwa:

1. atrybuty: ludoność, terytorium, władza

2. jest organizacją polityczną - powstaje z zamiarem rządzenia

3. jest najwyżej zorganizowaną i najbardziej złożoną organizacją

4. jest organizacją suwerenną

5. jest organizacją terytorialną - wyłączność dyspozycji na swoim terytorium

6. jest organizacją powszechną - reguluje wszelkie kwestie wszystkich ludzi (w równym stopniu) przebywających na jego terytorium

7. jest organizacją absolutną - jej aktywność przejawia się prawie w każdej dziedzinie

8. posiada monopol na przymus - dysponuje najpełniejszym zakresem możliwości wywierania przymusu

Funkcje państwa:

Wewnętrzne:

- prawodawcza

- administracyjna

- porządkowa

Zewnętrzne:

- obrona granic

- kontakt z innymi państwami

Funkcje państwa są pochodną jego cech.

Teresa Łoś Nowak wyróżnia następujące sposoby powstawania państw:

- secesja terytorium kolonialnego

- rozpad na kilka państw (ZSRR, Jugosławia, Czechosłowacja)

- połączenie (Tanzania)

6. NARÓD JAKO UCZESTNIK STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH

Definicja: Uczestnikiem nazywamy każdego właściciela jakiejś aktywności, która wpływa na stosunki międz. w sensie pozytywnym lub negatywnym. Działalność ta powinna być ciągłym, świadomym i zamierzonym działaniem, wywierającym skutki wykraczające poza granice danego kraju.

Naród to wielka grupa społeczna, powiązana wspólnotą losów historycznych, wspólnym językiem, kulturą, religią, wspólnym terytorium i wspólnotą życia ekonomicznego. Wyrazem tej wspólnoty jest świadomość narodowa i poczucie własnej odrębności.

Wspólne losy, język, kultura, religia czy terytorium to tzw. wyznaczniki obiektywne.

Istnieje też grupa wyznaczników subiektywnych, takich jak świadomość narodowa czy poczucie odrębności.

Wyznaczniki subiektywne mogą w niektórych sytuacjach zastąpić któryś z obiektywnych. Przykładem może być chociażby naród żydowski - przez długie lata nie posiadał on swojego własnego terytorium ani wspólnoty życia ekonomicznego, a mimo to cały czas był postrzegany jako naród. Jednak, żeby naród powstał musi początkowo spełniać wszystkie wyznaczniki obiektywne.

Kształtowanie się narodu to długi proces historyczny. Wyróżnia się 4 jego szczeble:

1. grupy plemienne (najniższy szczebel rozwoju)

2. grupy etniczne

3. grupy narodowościowe (bez własnych państw)

4. naród (najwyższy szczebel)

Różny jest zakres uczestnictwa narodów w stosunkach międzynarodowych.

Narody w porównaniu z państwami mają ograniczony zakres działania. Mogą nawiązywać i utrzymywać stosunki z różnymi podmiotami stosunków międzynarodowych, ale ich ranga jest niższa. Narody mogą jednak zawierać traktaty i uczestniczyć w pracach organizacji międzynarodowych (np. palestyńska OWP miała status obserwatora W ONZ).

- Narody, które mają państwa - uczestniczą w stosunka międzynarodowych pośrednio poprzez organy państwowe ds. zagranicznych.

- Narody nieposiadające państw - uczestniczą w stosunkach międzynarodowych bezpośrednio. Aby być uznanym za uczestnika naród musi mieć swoją organizacje, która uznawana jest za reprezentanta narodu. Przykład: wspomniana OWP.

Wyróżnia się dwa rodzaje procesów narodowotwórczych:

1. narodowotwórcza rola państwa (np. Hiszpania)

2. państwotwórcza rola narodu (np. Izrael)

Jako jeden z najważniejszych wyznaczników narodu podaje się język. Ma on dwie funkcje:

- wewnętrzną - jest nosnikiem treści i narzędziem porozumiewania i integruje

- zewnętrzna - wyznacza podział MY - ONI

Jednym z problemów stosunków międzynarodowych jest fakt, że granice polityczne państw nie pokrywają się z granicami zasiedlenia narodowego. To prowadzi do licznych sporów i konfliktów. Również jest to przyczyną tego, że na terenie większości państw tworzą się mniejszości narodowe.

W czasie Rewolucji Francuskiej ugruntowana została zasada równości ludzi. Z tej zasady w XIX w wyprowadzono zasadę równości narodów. Mówi ona między innymi o tym, że prawa i obowiązki narodów powinny być równoważne, sprawy mniejszości narodowych należy regulować na zasadzie kontaktów dwustronnych.

Zasada samostanowienia narodów sięga dopiero XIX w.

1. etap I - Niemcy i Włosi dążą do zjednoczenia swoich państw

2. etap II - związany z rozpadem imperium Habsburgów, Imperium Osmańskiego, Rosji

3. etap - dekolonizacja

Zasada ta została ustanowiona jako jedna z regulujących stosunki międzynarodowe m.in. w 1975 na KBWE. Nie wyklucza ona jednak wewnętrznych rozpadów państw.

Separatyzm - dążenie grupy narodowościowej do oderwania zamieszkiwanego przez siebie terytorium od państwa, do którego to terytorium należy.

Irredentyzm - dążenie grupy narodowościowej do oderwania zamieszkiwanego przez siebie terytorium od państwa, do którego to terytorium należy i przyłączenie do innego państwa, w którym ta grupa ma większość.

Secesjonizm -

7.ORGANIZACJE MIĘDZYNARODOWE JAKO UCZESTNICY STOSUNKÓW MIĘDZYNARDOWYCH:

1. Organizacja międzynarodowa- zrzeszenia państw bądź innych osób prawnych (najczęściej krajowe związki czy stowarzyszenie) lub osób fizycznych z różnych krajów, powołane do życia w celu realizowania zadań określonych w statucie; są tworami o charakterze wtórnym w stosunku do państw: są powoływane przez państwa, z ich woli i w określonym zakresie

1. Muszą się składać z co najmniej dwóch państw lub osób prawnych (fizycznych) pochodzących z trzech państw; org. mn muszą podlegać mn prawu

2. podział:

- rządowe (Governmental Organizations = GO):

• reprezentowane są przez rządy lub pełnomocników rządowych

- pozarządowe ( Non-Governmental Organizations = NGO)

3. zakres kompetencji:

- wszechstronne: ONZ, OPA

- wyspecjalizowane: FAO, UNESCO

4. kryterium przestrzenne:

- uniwersalne: ONZ

- regionalne: Wspólnota Europejska

- mieszane: NATO

5. kryterium interesów i potrzeb:

- polityczno- wojskowe: Unia Zachodnioeuropejska

- gospodarcze: UE

- kulturalne i oświatowe: UNESCO

• Działalność dzieli się na zewnętrzną (efekty oddziałujące na otoczenie) i wewnętrzną (funkcjonowanie mechanizmów organizacyjnych)

2. Funkcje:

1. stabilizacja zmierzająca do utrzymania i utrwalenia status quo politycznego, terytorialnego, ekonomicznego i kulturalnego.

2. legitymizacja, która sprowadza się do potwierdzania ważności nowych sytuacji faktycznych w stos. mn.

3. integracja zbliżająca uczestników stos. mn. wokół realizacji wspólnych celów oraz zaspakajanie wspólnych potrzeb i interesów

3. Cechy charakterystyczne:

1. posiadanie stałych organów:

- zadania decyzyjne spełniają organy plenarne poprzez głosowanie lub konsensus

2. stała podstawa prawna w postaci umowy międzynarodowej, np. statut

3. wtórność:

- pochodna podmiotowość prawa mn w stosunku do państwa

4. wielostronny charakter strukturalny:

- co najmniej 3 państwa

- autonomia woli

5. względnie trwałe

6. całościowe

- powstają dla realizacji określonych zadań i celów.

4. Funkcje organizacji pozarządowych:

1. działalność na rzecz promocji i ochrony praw człowieka

2. wpływ na rozwój prawa międzynarodowego

3. wpływ na rozwój współpracy naukowej

4. działalność na rzecz pokoju.

8. TRANSNARODOWI UCZESTNICY STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH

Definicja: Uczestnikiem nazywamy każdego właściciela jakiejś aktywności, która wpływa na stosunki międz. w sensie pozytywnym lub negatywnym. Działalność ta powinna być ciągłym, świadomym i zamierzonym działaniem, wywierającym skutki wykraczające poza granice danego kraju.

Transnarodowy uczestnik stosunków międzynarodowych są to podmioty, złożone z co najmniej dwóch członków, z czego co najmniej jeden nie jest państwem. Mogą wywierać większy lub mniejszy wpływ na stosunki międzynarodowe. Powstanie pierwszych takich uczestników datuje się na 2 połowę XX wieku.

Transnarodowi uczestnicy stos. międz. to:

1. wielkie grupy społeczne wraz z ich organizacjami - narody, grupy etniczne, narodowości zamieszkujące na terenie więcej niż jednego państwa mające swoje przedstawicielstwo w postaci organizacji. Np.: Międzynarodowy Kongres Romów

2. małe grupy społeczne wraz z ich organizacjami - grupy ludzi, w różnych krajach, o podobnych poglądach, kontaktujące się i organizujących różne akcje itp., działające permanentnie, regularnie. Zaliczamy do tej grupy również związki zawodowe i różnego rodzaju stowarzyszenia.

3. korporacje transnarodowe - przedsiębiorstwa międzynarodowe, które rozszerzają swoją działalność poza granice jednego kraju. Mogą to robić poprzez filie, produkcję zagraniczną czy aktywną działalność handlową w różnych państwach. Najwięcej tego typu przedsiębiorstw jest w USA, Japonii, Wielkiej Brytanii. Przykłady: Shell Grup, General Motors

4. międzynarodowe organizacje pozarządowe - mogą działać w różnych dziedzinach m.in. prawnych, naukowo-technicznych. Są to na przykład towarzystwa, stowarzyszenia, fundacje, agencje itp.

Przesłanki powstawania:

- kryzys zaufania do możliwości/chęci państwa do działania

- kryzys rozwoju

- upadek socjalizmu i otwarcie „żelaznej kurtyny”

- wzrost aktywności i przedsiębiorczości ludzi

- szybki rozwój środków komunikacji, oświaty i technologii

Cele uczestników transnarodowych:

- gospodarcze

- polityczne

- społeczne

- kulturalne

- utrzymywanie kontaktów z jak największą ilością państw

- łączenie aktywności różnych grup ludzi

- obrona przed sytuacjami gdzie państwo chce zawęzić ich obszar działania

Uczestnicy transnarodowi nie mogą - w przeciwieństwie do państw - uzywać przymusu do realizacji swoich celów.

Państwa są skoncentrowane na wielu celach tak, więc często celowo rezygnują z realizacji niektórych z nich na rzecz transnarodowych uczestników. Obecnie widać jednak tendencje zmniejszania roli państwa w stosunkach międzynarodowych na rzecz tych uczestników, choć nie można jeszcze mówić o tym, że zdominowali państwa. Właściciele i szefowie wielkich korporacji mają coraz większy wpływ na kształtowanie i wywieranie wpływy na sytuacje międzynarodową. Wielu z nich bierze dział m.in. na forach ONZ, konferencjach, tzw. „spotkaniach na szczycie”.

Wraz z globalizacją możemy mówić o częściowej utracie kontroli państwa nad swoim terytorium (niekontrolowany przez państwa przepływ idei, poglądów, kapitału, informacji), ale i nad ludnością (ograniczenia kontroli).

9. Bezpieczeństwo w stosunkach międzynarodowych (pojęcie, ewolucja, typologie bezpieczeństwa).

Profesor Janusz Symonides definiuje pojęcie bezpieczeństwa jako stan wolny od groźby napaści zewnętrznej lub zdolność jej odparcia albo wolność od interwencji czy nacisków zewnętrznych.

Cechą stosunków międzynarodowych jest ich anarchiczność, spowodowana brakiem władzy najwyższej, a co za tym idzie podmiotu zapewniającego bezpieczeństwo wszystkim uczestnikom. W efekcie uczestnicy sami muszą dbać o własne bezpieczeństwo, a jego poszukiwanie jest przez niektórych uważane za tożsame z fundamentalnym celem polityki zagranicznej.

Na bezpieczeństwo bez wątpienia składają się dwa zasadnicze elementy:

- poczucie bezpieczeństwa - aspekt subiektywny

- rzeczywisty brak zagrożenia

Dopiero kumulacja tych dwóch czynników powoduje rzeczywiste bezpieczeństwo. Państwa podejmują działania na rzecz zapewnienia sobie bezpieczeństwa. Spadek poczucia prowadzi do wyścigu zbrojeń (np. problem bliskowschodni).

Cechy bezpieczeństwa:

- relatywne: oparte tylko na porównaniu z potencjałem militarnym innych państw, który jest tajny, co powoduje trend wyścigu zbrojeń, prowadzący do spadku poczucia bezpieczeństwa.

- charakter ciągły: należy nieustannie rozwijać bezpieczeństwo i elastycznie reagować na wydarzenia

- względność: stan bezpieczeństwa, brak bezpieczeństwa, stan obsesji, stan fałszywego bezpieczeństwa (w relacji zagrożenie - poczucie bezpieczeństwa)

Ewolucja sposobów pojmowania bezpieczeństwa:

W starożytności dominowało podejście, że wojny prowadzone są dla pokoju - „jeżeli chcesz pokoju, gotuj się do wojny”. Dziś można by odwrócić tę paremię i powiedzieć „jeżeli chcesz pokoju, przygotuj pokój”, kładąc nacisk na konieczność ciągłego zainteresowania problemami bezpieczeństwa.

Problem bezpieczeństwa pojmowany był kiedyś jako dążenie do braku agresji ze strony przeciwnika. Tak pojmowane bezpieczeństwo wymagało posiadani szerokiego własnego potencjału militarnego oraz zawierania korzystnych sojuszów.

Dziś bezpieczeństwo traktuje się łącznie:

- bezpieczeństwo jednostkowe (przestrzeganie praw człowieka)

- bezpieczeństwo narodowe

- bezpieczeństwo międzynarodowe

Aby system bezpieczeństwa był skuteczny, bezpieczeństwo musi być:

- kompleksowe (dotyczyć dużej liczby dziedzin)

- niepodzielne (współzależność sfery politycznej, militarnej, ekonomicznej)

- powszechne pod względem podmiotowym (kryterium podmiotowe)

Typologie bezpieczeństwa:

Kryteria klasyfikacji:

1. Kryterium podmiotowe (czyje bezpieczeństwo)

1. Bezpieczeństwo narodowej - zdolność danego narodu do obrony wewnętrznych wartości przed zewnętrznymi zagrożeniami.

- przetrwania państwa (fizyczne przetrwanie narodu)

- integralność terytorialna

- niezależność polityczna

- jakość życia (aspekt ekonomiczny, ekologiczny, spokój wewnętrzny)

2. Bezpieczeństwo zbiorowe - nie jest to prosta suma bezpieczeństwa poszczególnych państw, ponieważ bezpieczeństwo jednego państwa może budzić zagrożenie dla drugiego. Zapewnienie sobie bezpieczeństwa kosztem innych podmiotów jest niemożliwe, bo inicjuje wyścig zbrojeń. Istotna jest tu zasada bezpieczeństwa kooperatywnego, czyli tworzenia takich SM, które sprawiają, że w niczyim interesie nie jest agresja kogokolwiek. Bezpieczeństwo kooperatywne jest możliwe tylko pry spłaszczeniu rozwarstwień ekonomicznych.

2. Kryterium przedmiotowe

1. Bezpieczeństwo polityczne

2. Bezpieczeństwo ekonomiczne

3. Bezpieczeństwo ekologiczne

4. Bezpieczeństwo wojskowe

5. Bezpieczeństwo społeczne

3. Kryterium przestrzenne

1. Bezpieczeństwo lokalne (państwa w najbliższym otoczeniu - ościenne)

2. Bezpieczeństwo subregionalne (np. państwa bałtyckie, Trójkąt Weimarski)

3. Bezpieczeństwo regionalne

4. Bezpieczeństwo ponadregionalne (np. NATO, TIAR)

5. Bezpieczeństwo globalne (np. ONZ)

Mocarstwa często znacznie szerzej postrzegają zakres przestrzenny swojego bezpieczeństwa, co powoduje niekiedy konflikt interesów.

4. Kryterium sposobów organizowania bezpieczeństwa

1. Organizowanie bezpieczeństwa wysiłkami indywidualnymi państw

- neutralność wieczysta (na podstawie traktatów, zapisów konstytucyjnych lub prowadzenie polityki neutralności)

- niezaangażowanie (nie stowarzyszanie się z mocarstwami - Ruch Państw Niezaangażowanych, konferencja w Kolombo 1955)

- polityka izolacjonizmu (minimalizowanie udziału państw w sprawach międzynarodowych, nawet kosztem własnych interesów)

- hegemonizm mocarstwowy (mocarstwo zapewnia sobie bezpieczeństwo, ale otoczenie żyje w strachu)

2. Organizowanie bezpieczeństwa wysiłkami zbiorowymi

- równowaga sił

- system blokowy (sojusze)

- system bezpieczeństwa zbiorowego

- system bezpieczeństwa kooperatywnego

10.SPOSPOBY ORGANIZOWANIA BEZPIECZEŃSTWA MIĘDZYNARODOWEGO INDYWIDUALNYMI WYSIŁKAMI PAŃSTW:

1. Izolacjonizm- minimalizacja udziału danego państwa w stos. międzyn. jako wariant polityki bezpieczeństwa; jest to świadomy wybór, dokonywany z motywów historycznych, geopolitycznych i militarnych; obrona interesów bez utrzymywania stałych związków i sojuszy z innymi państwami przy ogólnym braku zainteresowania sprawami międzyn.

1. Chiny- defensywny charakter: budowa Wielkiego Muru

- poczucie wyższości wobec reszty świata, obcość kulturowa wobec świata zewnętrznego

- położenie geograficzne

- sinocentryzm

2. USA- od doktryny Monroe'go, nieingerowanie w sprawy europejskie, „Ameryka dla Amerykanów” (ale tych północnych i białych:P)

- 1935-39: ustawy o neutralności, zakazujące wszelkiej pomocy dla stron walczących w wojnach domowych lub międzyn.

- w 1941 zarzucenie polityki izolacjonizmu i opowiedzenie się po stronie aliantów podczas II woj. Św.

- ekspansywny charakterek ;)

3. GB, Japonia- kraje wyspiarskie, świadomy wybór pomiędzy izolacjonizmem a ekspansją kolonialną

• Izolacja międzynarodowa- celowa, świadoma polityka grupy państw względem innego, który swym postępowaniem narusz normy międzyn.

2. Neutralność - w stos. międzyn. oznacza bezstronną postawę oraz nieingerowanie bezpośrednio lub pośrednio w sprawy drugiego państwa.

1. Neutralność wojenna- stan prawny obejmujący prawa i obowiązki państw nieuczestniczących w wojnie wobec państw walczących i vice versa 

- jednakowe traktowanie stron walczących

- nieudostępnianie im terytorium dla przemieszczenia sił zbrojnych, przelotów samolotów czy przepływu okrętów

- nienaruszalność terenów państwa neutralnego, jego interesów oraz jego obywateli

- regulowana konwencjami haskimi z 1907 i genewskimi z 1949

2. Neutralność trwała- sytuacja polityczna i prawna państwa, które zobowiązało się do nieuczestniczenia nigdy w żadnej wojnie, z wyjątkiem obronnej, uzyskując w zamian od innych państw zobowiązanie do nieprzeprowadzenie przeciwko niemu żadnych działań wojennych

- obowiązki państwa trwale neutralnego:

• Niebranie udziału w jakimkolwiek konflikcie zbrojnym

• Niezaciągania żadnych zobowiązań, które mogły by je w taki konflikt zaangażować

• Niewyrażenie zgody na zakładanie obcych wojskowych baz stacjonarnych

• Obrona zbrojna przed atakiem obcego państwa

- wymagana jest wielostronna zgoda pozostałych państw bądź może to być uznanie milczące

- Szwajcaria- na podstawie kongresu wiedeńskiego 1815, dodatkowe gwarancje w traktacie wersalskim 1919

- Austria- po ogłoszeniu memorandum z 15.04.1955 i zawarciu traktatu państwowego z Francją, GB, USA i ZSRR

- Watykan - status faktycznej neutralności (traktaty laterańskie)

c) polityka neutralności- wynik długotrwałego nieuczestniczenia w sojuszach wojskowych, ale nie jest potwierdzona w konstytucjach tych państw i nie ma gwarancji międzyn., np. Szwecja i Finlandia.

3. Polityka niezaangażowania (non- alignment)- zobowiązanie do nie wchodzenia do żadnych sojuszy polityczno- wojskowych z żadnym mocarstwem

1. Ekwidystanta- jednakowy dystans do obu mocarstw; dystans ten wynikał z obawy przed wciągnięciem państw w konflikt pomiędzy mocarstwami

2. Ruch Państw Niezaangażowanych:

- konferencja państw azjatyckich w New Delhi 1947

- twórcy: Gamal Naser (Egipt), J. Nehru (Indie), A. Sukarno (Indonezja), K. Nkrumah (Ghana), Tito (Jogosławia).

3. Łowne zasady:

- prowadzenie niezależnej polityki zagranicznej opartej na pokojowym współistnieniu

- popieranie ruchów antykolonialnych

- nieuczestniczenie w paktach militarnych z udziałem wielkich mocarstw

- nieutrzymywanie na swoim terytorium obcych baz wojskowych

4. Po zakończeniu zimniej wojny ruch ten skupił się na:

- problemach sprzeczności N i S

- skutkami polityki protekcjonalizmu

- spadkiem cen surowców

- wzrostem zadłużenia państw Trzeciego Świata

4. Hegemonizm mocarstwowy- „upolityczniona dominacja”, jest uzasadniany wyższością kulturową, religijną, cywilizacyjną;

1. Mocarstwowy status wyznaczają:

- wielkość terytorium

- liczba ludności

- potencjał gospod., techniczny, naukowy, wojskowy

- charakter prowadzenia polityki zagranicznej

• ZSRR: nie dominował ekonomicznie, natomiast zbudował swoją hegemonię opartą na sile militarnej

2. Porządki mocarstw hegemonów:

- pax Romana

- pax Britannica

- pax Americana/ Sovietica

- pax sinca

3. Uzależnienie od siebie słabszych państw, oczywiście dla ich dobra ;)

• 11. SPOSOBY ORGANIZOWANIA BEZPIECZEŃSTWA MIĘDZYNARODOWEGO WYSYŁKAMI ZBIOROWYMI PAŃSTW

• System bezpieczeństwa zbiorowego

Zasady oparcia systemu bezp.:

• Państwa wzajemnie gwarantują sobie bezpieczeństwo łącznie z przyjęciem założenia o ewentualnym użyciu siły przeciw agresorowi

• Użycie siły może nastąpić nawet przeciw 1 z jego uczestników (może być skierowany na zewnątrz i do wewnątrz- w przeciwieństwie do sojuszy)

Filary :

• Zakaz stosowania siły lub groźby jej użycia

• Pokojowe rozwiązywanie sporów

• Pomoc ofierze agresji (zbiorowa)

• System bezp. zbiorowego odrzuca sojusze, nie jest zinstytucjonalizowany, ale państwa mają określone obowiązki (muszą udzielić sobie pomocy), ale nie określa się szczegółowo ile, jak, kiedy maja tej pomocy udzielić.

• Gdy tworzono ONZ chciano stworzyć międz. siły zbrojne (kontyngenty poszczególnych państw członkowskich), ale z.w. przekreśliła te plany; USA i ZSRR nie chciały by ich wojska dostały się pod dowództwo przeciwnika. Obecnie Błękitne Hełmy (namiastka sił zbrojnych) są to siły pokojowe, mogące używać siły tylko w obronie własnej

• Nie wskazuje się wroga (inaczej niż w sojuszu), niebezpieczeństwo może nadejść z zewnątrz i wewnątrz.

• Opiera się nie tyle na zwartej infrastrukturze, co na odstraszaniu potencjalnego agresora

Słabości systemu bezpieczeństwa zbiorowego:

• Państwa niechętnie biorą na siebie obowiązek zapewniania innym bezp. w formie przymusu, nie zawsze leży to w ich interesie

• Nie chcą brać tych zobowiązań, jeśli samo nie czuje się zagrożone; jeśli konflikt rozgrywa się na obrzeżach systemu to siłą rzeczy powinny tam interweniować państwa sąsiadujące (rozmycie odpowiedzialności, jeśli jest on rozległy)

• Nikt nie chce złożyć swego bezp. całkowicie w ręce innych. Jeśli jakieś państwo potraktuje poważnie swoje obowiązki i zacznie zwiększać swój potencjał to wywoła to reakcję w postaci ewentualnego konfliktu. Zbyt małe zajmowanie się swoim bezp. jest niekorzystne, bo nie można ufać całkowicie innym.

• Wymaga uznania istniejącego status quo politycznego i terytorialnego; jeśli ktoś nie uzna istniejącego status quo (państwo niezaspokojone terytorialnie) będzie chciał to zmienić i stworzy zagrożenie dla stabilności całego systemu

• Opiera się na zasadzie odpowiedzialności zbiorowej; nie każdy zrobi wszystko co w jego mocy, by pomóc ofierze napaści lub przygotować się do takiej agresji; gdyby zadziałał to spowodowałby rozprzestrzenienie się konfliktu (reakcja łańcuchowa)

• Przewaga sił nad agresorem (nierównowaga sił)

• Nie udziela nikomu gwarancji, nikogo nie faworyzuje

• Wymaga względnej równej dystrybucji potencjałów, by uniknąć hegemonii (niedopuszczenie do wzrostu potęgi 1 z państw)

• System bezpieczeństwa kooperatywnego

• Nawiązanie jak najściślejszych współzależności z wieloma państwami w największej liczbie dziedzin. Nawiązywanie głębszych relacji politycznych, ekonomicznych

• Istnieje możliwość wystąpienia konfliktu, ale rozwiązywane w bardziej cywilizowany sposób, bo wszystkie powiązania miedzy państwami powodują, że konflikt zbrojny uderza w interesy któregoś z nich

• Warunek wstępny to zbliżony rozwój gospodarczy państw np. UE

NAFTA (strefa wolnego handlu) pierwszy przykład próby zbliżenia możliwości państw rozwijających się z rozwiniętymi, wszystkie przedsięwzięcia integracyjne inicjowane przez państwa rozwijające kończyły się niepowodzeniem, bo nie było komplementarności (konkurencyjne gospodarki, a nie uzupełniające się), motorem procesów integracyjnych powinny być państwa rozwinięte.

• Ograniczenie poziomu sił zbrojnych do poziomu obrony własnego terytorium (atak zewnętrzny)

Podsumowanie:

• Układ sił ma charakter dynamiczny, zależy od mocarstw, to co się nie zmienia to chęć zapewnienia sobie bezpieczeństwa

• System bezpieczeństwa ewoluuje

• Nie ma globalnego systemu bezpieczeństwa

12. System równowagi sił i jego odmiany (pojęcie, zasady, metody, odmiany, zalety i wady)

Równowaga sił (balance of power) to taki stan stosunków między państwami, w którym żadne państwo nie jest w stanie przeciwstawić się połączonym siłom pozostałych państw. (Enrich de Vattel autorem klasycznej definicji). Jest to stara doktryna angielska wywodząca się z XVI wieku.

W praktyce sama równowaga sił nie gwarantuje pokoju, gdyż nie można precyzyjnie ustalić równowagi. Potencjalny agresor może liczyć na czynnik zaskoczenia, by zniwelować przewagę danego państwa.

Zasady równowagi sił wg M. Kaplana:

1. Należy dążyć do zwiększania własnego potencjału raczej przy pomocy rokowań niż walki.

2. Lepiej walczyć, aniżeli doprowadzić do zmniejszenia własnych możliwości.

3. Raczej wstrzymać działania wojenne, aniżeli doprowadzić do wyłączenia z gry istotnego jej aktora.

4. Przeciwstawiać się aktorowi kolacji, który dąży do osiągnięcia przewagi w ramach systemu.

5. Skłaniać aktorów do przestrzegania zasad.

6. Pozwolić pokonanemu aktorowi na powrót do systemu.

Metody realizacji równowagi sił wg Morgenthau:

1. Dziel i rządź - działanie polegające na skłóceniu przeciwników; ma istnieć kilka ośrodków, które będą się równoważyć swoimi potencjałami np. Wielka Brytania w okresie, gdy pozostawała poza sprawami europejskimi, ale śledziła przebieg wydarzeń

2. Kompensacje terytorialne w następstwie wojny - podział łupów; podział terytorium przez zwycięzców np. podział Niemiec po II WŚ; chodziło o realizacje polityki „4D”, rozebranie państwa przez państwa ościenne (Polska), by zachować równowagę.

3. Tworzenie stref wpływów i stref państw buforowych - np. strefa USA w Europie Zachodniej i ZSRR w Europie Wsch. W czasie ZW: niepisane reguły gry (ingerencja w strefie przeciwnika może wywołać konflikt); kongres paryski, berliński - podział Afryki między mocarstwa; traktat z Tordesillas - podział Am. Połud. między Hiszpanię i Portugalię; traktat z Saragossy.

4. Zawiązywanie sojuszy - np. Trójprzymierze i Trójporozumienie; powstanie sojuszu powodowało powstanie kontrsojuszu, bo państwa znajdujące się poza nim czuły się zagrożone, po II WŚ NATO i w 1955 powstanie UW (po przyłączeniu RFN do NATO)

5. Interwencje zbrojne i ingerencja polityczna - zbrojne, czyli z użyciem siły i polityczne, których czasem trudno dowieść (rezultatem są spiski i zamachy); np. interwencja USA w Gwatemali 1954; inwazja w Zatoce Świń 1961; kryzys kubański 1962; Grenada 1982; Panama 1989; interwencja UW w Czechosłowacji 1968

6. Wyścig zbrojeń i rozbrojenie - każda ze stron dąży do osiągnięcia przewagi. Równoczesne wielostronne wysiłki prowadzą do zachowania równowagi, żadna ze stron nie jest w tej sytuacji w stanie wyprzedzić drugiej. W wyniku uświadomienia sobie, że żadna ze stron nie jest w stanie prześcignąć drugiej, dochodzi do dialogu rozbrojeniowego. Najpierw ogranicza się zbrojenia, potem doprowadza do ich redukcji, celem utrzymania równowagi na niższym poziomie.

7. Wojna gorąca - konflikt zbrojny, w jego efekcie dochodzi do ustalenia nowego układu sił; wiadomo, kto jest zwycięzcą. Obecnie tych zwycięskich państw jest kilka, dlatego muszą nie tylko narzucić reguły pokonanym, ale ustalić równowagę między sobą.

Zalety:

- działa skutecznie, gdy stabilizuje, „zamraża” istniejące i akceptowane status quo.

- zapewnia bezpieczeństwo zwłaszcza, gdy towarzyszą jej porozumienia rozbrojeniowe, ustalanie pułapów zbrojeń i budowa bezpieczeństwa zbiorowego.

Wady:

- Usprawiedliwia stosowanie siły, bo konfrontacja zbrojna jest jedną z metod ustanawiania lub przywracania równowagi sił

- Trudno jest precyzyjnie określić, czy równowaga istnieje (pod uwagę bierze się wiele elementów: broń nuklearna, środki jej przenoszenia, itp. które są trudno policzalne; chodzi nie tylko o ilość ale też o jakość)

- Państwa dążą do pewnej przewagi (równowaga i trochę)

- Faworyzuje mocarstwa, kosztem słabszych, bo równowaga sił istnieje tylko między tymi potężnymi; daje mocarstwom ochronę przed innymi, a prawa mniejszych nie są przestrzegane, są jedynie jak znajdą się w czyjejś strefie wpływów, ale wtedy odbywa się to kosztem ich suwerenności.

- Usprawiedliwia politykę ekspansji (okupacja i aneksja obcych terytoriów)

- Nietrwałość - wynika z tego, że państwa rozwijają się (zwłaszcza potencjał militarny); sytuacja i położenie względem innych ewoluuje

- Pomimo wszelkich słabości system ten jest nadal aktualny w pewnych regionach świata np. brak spójnej koalicji antyizraelskiej, bo państwa nie sprzymierzają się przeciw najpotężniejszemu, ale przeciw temu, kto w danej chwili stwarza największe niebezpieczeństwo.

13.POLITYKA ZAGRANICZNA PAŃSTWA (POJĘCIE, ZASADY, METODY, ODMIANY, ZALETY I WADY)

1. Polityka zagraniczna- realizuje cele państwa, jego obywateli w stosunkach z innymi państwami i org. międz; ma chronić interesy państwa i jego obywateli przed różnymi zagrożeniami, ma kierować się racją stanu danego państwa; jest określana przez parlament, prezydenta i partie polityczne; jest realizowana przez aparat służby zagranicznej w postaci ministerstw spraw zagranicznych, ambasad i innych ogniw państwa.

1. Wg Karla W.Deutscha: p.z. to ochrona niepodległości i bezpieczeństwa oraz ochrona interesów ekonomicznych

2. Koncepcja „jednostki działania” (unit act)- w państwach o systemie totalitarnym lub autorytarnym, również w demokratycznych państwach, w których p.z. leży w gestii najwyższych organów władzy wykonawczej, priorytety i sposoby realizacji tej polityki wyznacza przywódca; jego osobowość i poglądy polityczne silnie oddziałują na postępowanie państwa na arenie międz.

3. Tzw. Kontrola korygująca (blokująca)- działania decydentów dokonywane za pomocą biurokracji resortów i instytucji współuczestniczących w wykonywaniu p.z., którą porównuje się do góry lodowej: podjęcie większości decyzji następuje „pod powierzchnią”, czemu towarzyszy rutyna i brak innowacyjności, ale jednocześnie chłodna ocena i racjonalizm.

2. Czynniki polityki zagranicznej:

1. Gospodarka:

- wzrost lub spadek znaczenia danego państwa związany z rozwojem gospodarczym, np.: lata 60 i 70 to wzrost znaczenia gospodarek Niemiec i Japonii, regres gospod. Wlk. Brytanii, wzrost znaczenia państw eksportujących ropę naftową;

- znaczenie posiadanych zasobów naturalnych

2. Środowisko geograficzne:

- powierzchnia terytorialna nadal zachowuje swoją wartość;

- czynnik przestrzenny jest istoty z militarnego punktu widzenia;

- znaczenia nabierają: zagospodarowanie terenu, gęstość i koncentracja zaludnienia oraz sieć komunikacyjna.

3. Położenie geopolityczne:

- nie jest zawsze tożsame z położeniem geograficznym, bo to może ulec zmianie w wyniku konfliktów zbrojnych (przesunięcie granic);

- położenie geopolityczne ma charakter względny

- kraje neutralne i niesprzymierzone, które odnoszą korzyści w sferze bezpieczeństwa i współpracy narodowej

- państwa buforowe posiadają większą swobodę w p.z

- ewolucja technik wojennych i strategii mocarstw

4. integralność terytorialna:

- szczególne znaczenie dla państw, w których są spory co do określonych części terytorium

5. ludność:

- znaczenie w czasach przemysłowych liczba ludności w danym państwie świadczyła o jego potencjale gospodarczym

- postęp technologiczny sprawił, że o sile państwa decyduje globalny dochód narodowy, a nie liczba ludności.

6. Zespół czynników strukturalnych:

- aktywność społeczna (odsetek ludności czynnej zawodowo)

- wysokie wskaźniki wykształcenia ogólnego i specjalistycznego

- problem narodowościowy: dyskryminacja

7. Siła militarna państwa:

- jakość wojskowa: stopień potęgi państwa

- miejsce zajmowane przez państwo w strukturze stos. międz.

- koncepcje militarno-strategiczne kreują potęgę nuklearną, przeważnie we wzajemnych stosunkach

8. Ekonomia:

- kraje dysponujące większymi zasobami ludzkimi i w rezultacie znacząco wyższym dochodem narodowym na mieszkańca, liczą się bardziej w stos. międz. niż kraje nawet wysoko rozwinięte, ale małe.

- nowoczesność struktury gospodarczej

- wymiana towarowa i usługowa

9. Tożsamość kulturowa:

- im większe są cechy podobieństwa w tradycji krajów, tym łatwiejsze komunikowanie pomiędzy państwami

10. Ustrój

• Czynniki oddziałujące na p.z. możemy również sklasyfikować na wewnętrzne i zewnętrzne oraz subiektywne i obiektywne.

3. Cele polityki zagranicznej:

1. Celem polityki zagranicznej jest celowe, systematyczne i świadome działanie na rzecz adaptacji ( modyfikacji) środowiska międz. dla własnych potrzeb i interesów.

2. Wyznaczane są przez grupy najbardziej wpływowe w państwie opierając się na wymogu równowagi funkcjonalnej; równowaga ta jest rozpatrywana w 2 sferach:

- ekonomiczna:

• wewnętrzna (pełne zatrudnienie zasobów produkcyjnych)

• zewnętrzna (równowaga bilansu płatniczego);

- polityczna:

• wewnętrzna (pokrewność bieżących interesów podstawowych grup społ. z działaniami władzy polit.)

• zewnętrzna (równowaga praw i obowiązków danego państwa w stosunkach z innymi)

3. realizacja swojego interesu narodowego:

- cele państw rywalizujących ze sobą są najczęściej zorientowane na osiąganie własnych korzyści;

- głównym elementem tej linii stanowi zapewnienie ochrony i bezpieczeństwa mieszkańcom kraju oraz ekonomiczny rozwój;

- wykreowanie sprzyjającego dla kraju i w kraju tzw. środowiska przyrodniczego;

- zapewnienie spójności narodowej.

4. Środki i metody realizacji polityki zagranicznej:

1. Militarne- polegają na wyraźnym lub dorozumianym zagrożeniu użycia siły lub faktycznym użyciu siły

2. Penetracja i interwencja- zakładają próby manipulowania, wpływu danego państwa na wewnętrzną syt. polit. i zachodzące procesy w innym państwie; użycie takich metod jak:

- propaganda, militarne poparcie dla ośrodków decyzyjnych, sabotaż, terroryzm

3. Drogi dyplomatyczne- nawiązywanie i utrzymywanie stosunków dypl. z innymi państwami;

- metody:

• bezpośrednie rozmowy i negocjacje na szczeblu międzyrządowym, prezentowanie swoich stanowisk w zakresie p.z. na forach międz. za pośrednictwem org. międz.

• sygnalizowanie stanowiska poprzez wypowiedzi na forum publicznym bezpośrednio przez zainteresowanych czy upoważnionych;

• tzw. dyplomacja publiczna- wysiłki mające na celu kreowanie wizerunku państwa w środowisku międz., a przy tym podkreślanie jego możliwości wpływania na stan globalnej rzeczywistości

4. Ekonomiczny środek- metoda kija i marchewki: rozszerzania dogodnych taryf celnych, embargo , itd.

5. Racja stanu:

1. Jako zjawisko polityczne i wartość polityczna pojawiła się w momencie powstania organizacji państwowej

2. Definicje racji stanu można podzielić na 3 grupy określające:

- jako bezwzględną wyższość interesu państwa nad innymi interesami i normami;

- jako względną wyższość interesu państwa nad innymi interesami i normami;

- jako autonomię interesu państwa w stosunku do innych interesów i norm

3. Wspólne zagadnienia i wartości:

- zachowanie suwerenności,

- niepodległość i integralność terytorialna,

- zapewnienie bezpieczeństwa państwa wszystkimi dostępnymi środkami i metodami,

- zachowanie narodowej tożsamości,

- zapewnienie optymalnych warunków zewnętrznych do rozwoju państwa,

- uznanie pierwszeństwa interesu państwa nad interesami innych instytucji i ogr. oraz nad normami moralnymi i prawnymi

4. Racja stanu to reguła moralnego usprawiedliwiania zamiarów i działań politycznych państwa; będąc wartością polityczną spełnia istotne funkcje wobec:

- rozszerzania lub zawężania katalogu wartości politycznych

- hierarchizacja wartości

- interpretacja poszczególnych wartości

- integracja wartości

- relatywizacja poszczególnych wartości w odniesieniu do syt. historycznej.

14. MOTYWY POLITYKI ZAGRANICZNEJ

• Motywy rzeczywiste - motywy faktyczne

• Motywy deklarowane - motywy podane do wiadomości publicznej

1. Relacje między motywami - albo całkowita zgodność albo całkowity brak zgodności (wie, że rzeczywiste nie będą miały powszechnej akceptacji).

1. aspekt środowiska wewnątrz-państwowego

• żywotne interesy: bezpieczeństwo i rozwój, wola przetrwania, różne metody, żywotne interesy powszechnie akceptowane, ale nie wszystkie metody (np. wojna prewencyjna)

• aspekt bezpieczeństwa - kiedy nie ma bezpośredniego zagrożenia z zewnątrz, decyzja o wojnie kontestowanie

• aspekt rozwoju - albo rozwój ekstensywny albo intensywny (przemysł), ( kraje nierozwinięte, enegro- i kapitałochłonne produkcje, głównie rolnictwo); potrzebny duży obszar ziemi, rozwój ekstensywny często prowadził do konfliktów zbrojnych - bo potrzebna ziemia, motywy konfrontacji : motyw religijny (ezanomiczny - aspekt wewnątrz-państwowy) - wyprawy krzyżowe; decydenci deklarują rozmaite motywy : racja stany !!!, interes narodowy, bezpieczeństwo narodowe,

• racja stanu - decydent nie musi wskazać konkretnej motywacji, co on rozumie pod tym pojęciem, uwalnia się od konieczności rzeczywistego uzasadnienia, od konieczności wykazania, że podjęte przez niego działania są rzeczywiście zgodne z ta motywacją, uwalnia się od konieczności udowodnienia, że wyniki będą optymalne

• w odniesieniu do środowiska wewnątrzpaństwowego relacja te mają 3 warianty:

1. wariant rzeczywistej zgodności - rzeczywiste motywy są ewidentne

2. w zgodności blankietowej (in blanco) - decydent mówi o racji stanu, liczy na zaufanie społeczne, nie mówi co rozumie pod pojęciem racji stanu (słuszna bądź niesłuszna interpretacja racji stanu przez decydenta)

3. wariant niezgodności - wie, że motywy rzeczywiste nie będą akceptowane, dlatego kamufluje się

2. w odniesieniu do środowiska międzypaństwowego, międzynarodowego

• cel decydentów - wykazanie, że motywy ich działania są szlachetne i korzystne dla innych państw

• korelacja między motywami rzeczywistymi a deklarowanymi jest proporcjonalna do rozwoju zasad stosunków międzynarodowych; im większy rozwój tych zasad i praw, tym więcej motywów deklarowanych, rosnąca rozbieżność między motywami rzeczywistymi a deklarowanymi

• 3 grypy decyzji

1. o motywacji twórczej - dowodzą, ze w interesie danego państwa leży pozytywny rozwój stosunków międzynarodowych

2. o motywacji uznawanej - decyzje, które nie doskonalą stosunków międzynarodowych, ale nie przynoszą nikomu szkody, nie są sprzeczne z prawem międzynarodowym

(zarówno 1 i 2 zgodność motywacji rzeczywistych z deklarowanymi)

3. o motywacji nie uznawanej - w sprzeczności z prawem międzynarodowym, przynoszą szkody innym państwom, sprzeczność motywacji, konieczna motywacja deklarowana

• motywacje twórcze:

• pokój, dziś pokój jest jednym z motywów działania państw, główny ale nie najważniejszy, kilka wariantów

• wariant dominacji - silne państwo narzuca słabszym określony porządek w imię pokoju

• wariant zdobywczy - w trakcie konfliktu zwycięskie państwo, które zrealizowało swoje cele, występuje z propozycja pokoju, rzeczywisty motyw - obawa, że kontynuacja konfliktu może spowodować pogorszenie jego sytuacji (np. odebranie nabytków)

• wariant prewencyjny - gromadzenie środków militarnych, by odstraszyć przeciwnika, innych przed wszczęciem konfliktu (np. zimna wojna), wyścig zbrojeń, końcową postacią tego wariantu : wojna prewencyjna

• wariant otwartych opcji - państwo deklaruje pokojowe intencje w celu przedłużenia istniejącej sytuacji do momentu poprawienia swej pozycji, autentyczny motyw rozbrojenia (chęć osłabienia przeciwnika)

• prawo do samostanowienia - kwestie ideologiczne (np. ZSRR - ekspansja w trzecim świecie), USA - kwestie ekonomiczne

• obrona praw człowieka

• motyw posłannictwa - w okresie kolonialnym, powoływały się na niego państwa europejskie (misja cywilizacyjna) - Wielka Brytania, Francja, ZSRR - Trocki, eksport rewolucji

• motyw egalitaryzmu (demokracji) - po II wojnie, w odniesieniu do wszystkich państw - na zasadzie partnerstwa, neokolonializm, kwestie ekonomiczne, ale też polityczne (wprowadzanie demokratycznych ustrojów)

• motyw współpracy - w powiązaniu z egalitaryzmem, na zasadach partnerstwa

• relacje między motywacjami rzeczywistymi a deklarowanymi zależą od aktualnego stanu stosunków międzynarodowych i od takiego stanu, który dla państwa byłby pożądany

• motyw solidarnościowy - nie agresywna solidarność, doraźne koalicje, ugrupowania zinstytucjonalizowane (ekonomiczne, wojskowe), zarówno motywacje rzeczywiste jak i deklarowane

• motywy uznawane

• 2 żywotne motywy (bezpieczeństwo i rozwój) - kolizja w metodach ich realizacji, bezpieczeństwo niekwestionowane, ale metody (zależą od możliwości i rozmiarów państwa), potrzeba ukrycia motywów rzeczywistych chęcią zapewnienia sobie bezpieczeństwa, zapewnienie bezpieczeństwa poprzez sojusze obronne (kiedyś zaczepne) - bazy wojskowe - oddziaływanie polityczne na państwo, na terenie których te bazy się znajdują

• zasada równowagi sił

• motywacje ideologiczne (również religijne), warstwa deklaratywna

• motywacje nieuznawanie (potrzebne ukrycie rzeczywistych motywów)

• decyzje niezgodne z prawem, ale próby ich obrony, np. 1979 rewolucja w Iranie, sprawa zakładników amerykańskich (Chomeini)

• motywy wygasłe

• motyw posłannictwa

• motyw dynastyczny (od czasów średniowiecza do XVII wieku), pary małżeńskie - łączenie dynastii, koligacje rodzinne ( Polska - Jagiełło i Jadwiga), sukces w tej sferze - Habsburgowie, XVII wiek schyłek znaczenia (bo interes domu panującego rozchodzi się z interesem państwa), interes państwa przechodzi w ręce specjalnych organów (dwoistość w polityce zagranicznej), depersonalizacja państwa

• honor - już nie jest motywacja w dużej roli, wiązał się z rakiem prawa dyplomatycznego, pojawia się za to prestiż

• ideologia (choć nie znika jeszcze całkowicie)

15. Międzynarodowa polityka państwa a jego polityka zagraniczna

Międzynarodowa pozycja państwa to jego położenie będące pochodną ambicji, aspiracji danego kraju i roli mu przypisywanej przez otoczenie. Państwo ocenia siebie, porównując się z innymi. Stałe atrybuty świadczące o pozycji państwa to: czynniki geograficzne (terytorium, ludność) oraz pozycja ekonomiczna państwa.

W związku ze swoją pozycją międzynarodową państwa kształtują polityką własną zagraniczną, czyli formują i realizują interesy narodowo-państwowe w odniesieniu do innych uczestników SM.

Środki realizacji polityki zagranicznej:

- ideologiczne

- polityczne

- ekonomiczne

- surowcowe/energetyczne

- zdolności kredytowe

- militarne

- interwencja

- środki dyplomatyczne

Podział państw świata

1. Mocarstwa (supermocarstwa, potencjalne supermocarstwa, mocarstwa selektywne - sektorowe, regionalne, zwykłe, kolonialne)

2. Mniejsze państwa (rozwinięte, rozwijające się, minipaństwa)

Mocarstwa: na mocarstwach opiera się system międzynarodowy; kategoria mocarstwowości to kategoria relatywna i zmienia się w czasie pod względem:

1. Ilościowym - poszerzanie się kręgu państw uczestniczących.

2. Jakościowym - różne czynniki decydują, czy państwo jest czy nie jest mocarstwem w danym okresie czasu.

3. Podmiotowym - różne państwa są postrzegane jako mocarstwa w różnym czasie.

4. Przestrzennym - różny obszar kontroli nad terytorium opanowanym, zmienia się zakres wpływów.

Mocarstwowość przejawia się w działaniu i w zasięgu tego działania, odpowiada temu siła przyciągania, która powoduje, że inne państwa dobrowolnie ubiegają się o aprobatę, o przychylność lub niedobrowolnie są wciągane w sferę wpływów mocarstwa; gdy siła oddziaływania słabnie, znaczy to, że państwo traci swoją mocarstwową pozycję.

Supermocarstwa - „pierwsze spośród równych”; pod każdym względem przeważają nad innymi państwami. Czasem mówi się o nich „mocarstwa uniwersalne”.

Czynniki powściągające działanie supermocarstw:

- fakt występowania dwóch supermocarstw - żadne z nich nie mogło w pełni dobrowolnie realizować swojej polityki zagranicznej.

- chęć utrzymania dobrych stosunków z niektórymi grupami państw.

- ich sojusznicy

W czasie zimnej wojny wytworzyły się niepisane „reguły gry: w ich wzajemnych stosunkach. Istniały obszary bezpiecznej rywalizacji (strefy wpływów). Supermocarstwa unikały bezpośredniej konfrontacji. Istniały wojny zastępcze, czyli popieranie przez nie przeciwnych stron w lokalnych i regionalnych sporach i konfliktach. W kwestiach militarnych dążono do równowagi sił - zarówno w broni konwencjonalnej jak i nuklearnej.

Potencjalne mocarstwo w przyszłości - „supermocarstwo in spe”, państwo pomiędzy dwoma supermocarstwami (Chiny nigdy nie zostały nazwane supermocarstwem, chociaż nie można umniejszać ich roli, mają one stałe miejsce w RB ONZ, dążą do eksploracji kosmosu i rozwoju broni jądrowej itd.)

Mocarstwo selektywne - państwo wielkie lub duże, ale z racji niedostatków w zakresie potencjału militarnego, politycznego lub gospodarczego nie należy do supermocarstw.

- mocarstwa sektorowe: w określonej dziedzinie, jak Niemcy i Japonia w gospodarce.

- mocarstwa regionalne: na określonym terytorium. Jest to kategoria potencjalna, gdyż łatwiej wskazać mocarstwa aspirujące do tej roli, niż ją spełniające. Ich polityka opiera się na umiejętnym pozyskaniu jednego lub obu supermocarstw, na wypracowaniu sobie poważnej roli międzynarodowej. Niekiedy podsycają konflikty regionalne, by później być mediatorem. Pojęcie to stosuje się tylko do państw pozaeuropejskich.

Inny podział:

- mocarstwa zwykłe: zachowały ten status sprzed II wojny światowej

- mocarstwa kolonialne: były nimi aż do procesu dekolonizacji (Hiszpania i Portugalia)

Mniejsze państwa

Mniejsze państwa rozwinięte: głównie europejskie, a także Kanada, Australia, Nowa Zelandia.

- udział w sojuszach

- duża zależność od świata zewnętrznego w dziedzinie gospodarczej, np. import surowców, wewnętrzny rynek nie jest zbyt chłonny, handel na zewnątrz.

- udział w przedsięwzięciach integracyjnych

- wypracowały wspólne mechanizmy koordynowania swoich polityk.

Mniejsze państwa rozwijające się: znajdują się głównie poza Europą. Podział:

1. Mające tradycje narodowo-państwowe, np. kraje Ameryki Łacińskiej, Bliskiego Wschodu, Azji Południowo-Wschodniej.

2. Nie mające takich tradycji - subsaharyjska czarna Afryka; kierunki ich polityki to najbliższe sąsiedztwo i była metropolia.

Wspólna cecha państw postkolonialnych to ograniczony terytorialnie i przestrzennie zasięg polityki, wpływów i interesów, podczas gdy w przypadku mocarstw zasięg ten jest bardzo rozległy.

Państwa nierozwinięte rzadko tworzą sojusze, stąd ich polityka to tworzenie doraźnych, chwiejnych koalicji i system równowagi sił.

Wśród mniejszych państw na uprzywilejowanych pozycjach są:

• kraje naftowe

• kraje pełniące specjalne funkcje usługowe

• kraje taniej bandery

• tzw. raje podatkowe

• Watykan

Minipaństwa: suwerenne jednostki państwowe, których liczba mieszkańców nie przekracza kilkuset tysięcy i których położenie nie sprawia możliwości ekspansji. Minipaństwa dzieli się ze względu na ich genezę:

• Minipaństwa europejskie - determinanty historyczne i geograficzne przyczyniły się do ich powstania

• Minipaństwa pozaeuropejskie - powstały po II wojnie światowej; państwa kolonialne przyznały niepodległość małym wysepkom bez wartości ekonomicznej i strategicznej, nie chcąc marnować sił na ich obronę. Nie prowadzą polityki międzynarodowej, ich egzystencja opiera się na turystyce, bardzo trudno dostać ich obywatelstwo.

16. WOJNA JAKO NARZĘDZIE POLITYKI ZAGRANICZNEJ PAŃSTWA:

1. Wojna- zjawisko społeczno- historyczne, stan polityczno- prawny, walka oręża między państwami, regulowanie sporów międzyn. lub kontynuowanie polityki z zastosowaniem siły zbrojnej

1. Na pojęcie wojny składają się:

- działania wojenne: prowadzone są w ramach wojny konwencjonalnej, partyzanckiej lub jądrowej; na lądzie, na morzu i w powietrzu; światowe i lokalne

- stan wojenny: sytuacja prawna, w której uznaje się istnienie wojny; ogłoszenie powoduje zerwanie stosun. dyplomat. i konsularnych oraz zawieszenie umów międzyn.

• Wypowiedzenie wojny jest równoczesne z wypowiedzeniem stanu wojennego; wojna może być prowadzona bez formalnego istnienia stanu wojny.

2. Przyczyny powstawania sporów i konfliktów międzyn.:

- asymetria sił i potencjałów państw

- zmiana układu sił w środowisku międzyn.

- nacjonalizm

- działania o charakterze separastycznym i irredenstycznym

- neodarwinizm społeczny traktujący rywalizację i walkę jako naturalny i konieczny mechanizm warunkujący dalszy rozwój cywilizacji

- niesprawność komunikacji lub łączności międzypaństwowej

- wyścig zbrojeń

- wzmacnianie wewnętrznej spójności państwa poprzez wywoływanie konfliktów międzyn.

- instynktowna agresja ludzka

- brak demokracji

- rozwój demokracji (militaryzacja)

- polityczne wpływy kompleksu wojskowo- przemysłowego

- występowanie luki aspiracyjnej pomiędzy poziomem życia a potrzebami ludzi

- traktowanie wojny jako racjonalnego, siłowego mechanizmu rozwiązywania sporów i konfliktów międzyn.;

3. Skutki działań zbrojnych:

- straty ludnościowe

- dezintegracja struktur państwowych

- zniszczenia materialne: ubóstwo i nędza

- masowe migracje ludności

- zmiana granic terytorialnych

- rozpad i zanikanie/ powstawanie państw

- kryzys gospodarczy wojujących stron

- demoralizacja społeczeństw

- wpływ na narodową świadomość, pogłębiające się antagonizmy utrwalające wrogie stereotypy  wzrost poparcia dla postaw radykalnych i nacjonalistycznych

- dalsza militaryzacja społeczeństw

- zagrożenia dla sąsiednich państw;

4. 3 etapy zmiany podejścia do wojny:

- wojna jako zjawisko naturalne

- rozwój prawa w dziedzinie wojennej (ius ad bellum); dopuszcza się wojnę agresywną

- próby delegalizacji wojny- rezygnacja ze stosowania wojny jako środka rozstrzygania sporów (np. pakt Brianda- Kelloga)

• Obecnie wojna agresywna jest niezgodna z prawem międzyn., które dopuszcza tylko wojnę obronną

2. Poglądy na przyczyny wojny:

1. Św. Augustyn: źródłem wojny jest grzech pierwotny, ułomna ludzka natura  człowiek jest z natury zły 

2. Neodarwiniści: walka toczy się o przetrwanie, przetrwa tylko silniejszy, sprytniejszy, odważniejszy gatunek  wojna jako pożyteczne naturalne zjawisko eliminujące słabszy gatunek

3. Faszystowska teoria Lebensrauma: koncepcja podziału na ludzi zwykłych i nadludzi (= aryjska rasa, arystokracja ciała i duszy), którzy powinni opanować przestrzeń życiową

• w/w teorie dotyczyły przyczyn w skali mikro

4. równowaga sił: tylko wtedy, gdy państwa są pewne swoich potencjałów, nie czują zagrożenia; jeśli pojawi się silniejszy, pozostałe państwa jednoczą się

5. teoria siły przeważającej: istnieje wyraźna przewaga siły po jednej stronie, co działa powstrzymująco: państwo słabsze nie dąży do konfrontacji;

6. teoria przechodzenia/ przemieszczania siły: powolne zmiany w rozłożeniu/ dystrybucji potęgi; gdy dotychczasowy hegemon traci na znaczeniu, może to prowadzić do spowodowania wojny przez:

- słabnącego hegemona (póki jeszcze ma przewagę)

- państwo aspirującego do roli przyszłego hegemona

7. teoria długich cyklów: system międzyn. po pewnym czasie wraca do punktu wyjścia; hegemoni cyklicznie się zmieniają, a konflikt to nadmierne rozciąganie siły danego mocarstwa, co powoduje osłabienie jego siły i wpływów; cykl trwa ok. 100 lat.

• w/w były charakterystyczne dla obecnej sytuacji (czyli od „d” do „g”)

8. teoria marksistowsko- leninowska: wojna pojawia się wraz z podziałem na klasy posiadające i nieposiadające czynników produkcji

9. zróżnicowanie etniczne, rasowe i religijne: konflikt wewnątrzpaństwowe i zewnętrzne

10. zachowanie się przywódców: wszczynanie wojny by odwrócić uwagę od swoich porażek

11. teoria demokratycznego pokoju: demokratyczne państwa ze sobą nie walczą (aha…), a jedynie wojują w obronie lub z państwami niedemokratycznymi (jak np. Bush…)

3. „Nowa wojna”:

1. Nowy typ zorganizowanej przemocy o charakterze wewnątrzpaństwowym; państwo traci monopol na prowadzenie wojny na rzecz niepaństwowych podmiotów czy partyzantek.

2. Wielość zaangażowania w walki uczestników, „sprywatyzowanie”:

- regularne armie, jednostki policyjne, paramilitarne, najemnicy, itd.

- nieletni zaciągani są siłą do armii

3. Wewnętrzna walka o władzę motywowana jest względami tożsamości etnicznej, rasowej, religijne

4. Cele, metody i środki prowadzenia wojny:

- kontrola poprzez eliminację ludności o odmiennej tożsamości

• Presja psychologiczna

• Niewielka ilość bitew, starć

- ataki przemocy skierowane przeciwko ludności cywilnej

- własne mechanizmy ekonomiczne:

• Transfer dóbr: redystrybucja środków materialnych poprzez grabieże, wymuszenia, porwania i rozboje

• Punkty kontrolne, blokady, oblężenia

• Eksploatacja bogactw naturalnych

• „podatki wojenne”: opłata za ochronę, handel bronią, narkotykami.

17. DYPLOMACJA JAKO NARZĘDZIE POLITYKI ZAGRANICZNEJ PAŃSTW:

1. Dyplomacja jest oficjalną działalnością państwa, reprezentowanego na zewnątrz przez swoje organy, i mająca na celu realizację założeń jego polityki zagranicznej w drodze prowadzenia rokowań i zawierania umów miedzyn. Na merytoryczne cele składają się:

1. Cel narodowy- czyli ochrona interesów i bezpieczeństwa podmiotu prawa międzyn.

2. Cele uniwersalistyczne, czyli rozwój pokojowych stosunków miedzyn. poprzez skuteczne przezwyciężanie sprzeczności interesów członków społ. międzyn.

Dyplomację należy odróżnić od polityki zagranicznej:

• Polityka zagraniczna- zbiór wszelkich celów, metod i środków realizacji zewnętrznej funkcji państwa; realizacja p.z. odbywa się na płaszczyźnie dyplomatycznej, militarnej, gospodarczej i ideologicznej; jest to strategia zewnętrznego działania państwa

2. Rozwój form dyplomacji:

1. Pierwotną formą była wymiana posłów przez społeczności plemienne w celu przekazania i wyjaśnienia przekazu mocodawcy lub wynegocjowania jakiegoś porozumienia

2. Misje specjalne- pierwotna najstarsza forma dyplomacji; doraźne i krótkotrwale reprezentujące państwa wysyłające

3. Stałe misje dyplomatyczne- narodziły się w XV w. w miastach- republikach włoskich;

- w Europie upowszechniły się w XVII w

4. konferencje międzynarodowe- rozkwit po Kongresie Westfalskim; dziś przy wykorzystaniu nowoczesnych technologii łączności wielostronne kontakty stały się normą; można wyróżnić konferencje doraźne i periodyczne.

5. „spotkania na szczycie”- spotkania, konferencje i narady głów państw i szefów rządów

• Formy dyplomacji:

• Dyplomacja tradycyjna (prowadzona za pośrednictwem stałych misji akredytowanych w innych państwach

• Dyplomacja ad hoc (prowadzona przez osoby wysyłane za granicę w celu realizacji jednego określonego zadanie)

• Dyplomacja konferencyjna lub parlamentarna (prowadzona na forum konferencji międzyn.)

• Ewolucja form dyplomatycznych:

• Przechodzenie od dyplomacji dwustronnej do wielostronnej

• Przekształcenie się dyplomacji doraźnej w stałą

3. Cele i metody dyplomacji:

1. Cele:

• Cel pierwotny: nawiązanie i utrzymywanie kontaktów międzyn., odnawianie kontaktów zerwanych, zacieśnianie kontaktów rozluźnionych

• Odpowiedzenie reprezentowanie kraju i interesów własnego państwa oraz społeczeństwa

• Prawidłowe obserwowanie polityki zagranicznej innych państw oraz całej rzeczywistości międzyn.

• Negocjowanie uzgodnień i porozumień dwu- i wielostronnych

2. Metody:

• Przyjacielskie: utrzymywanie przyjaznych stosunków, prowadzenie bezpośrednich rozmów i negocjacji, dobre usługi, arbitraż, orzeczenia trybunałów międzyn., mediacje;

• Nieprzyjacielskie: stosują państwa kierujące się egocentrycznymi interesami, próbujące wymuszać ich realizację: retorsje, represalia, presja psychologiczna, naciski polit., bluff, groźba, itd.

• Neutralne: stosowane tam, gdzie stosunki są poprawne i rzeczowe: rutynowe działania dyplomatyczne

4. Funkcje dyplomaty (pełni funkcje pośrednie):

1. Funkcja symbolicznej reprezentacji: identyfikacja dyplomaty z reprezentowanym przez niego krajem

2. Funkcja politycznej reprezentacji: działalność polityczno-informacyjna dyplomaty

3. Funkcja prawnej reprezentacji: ochrona obywateli swego kraju i ich mienia za granicą przez dyplomatę

5. Funkcje dyplomacji (bezpośrednie):

1. Funkcja określająca- określanie zadań polityki zagranicznej

2. Funkcja oceniająca- ocena celów i zadań i rządów państw

3. Funkcja selekcjonująca- eliminowanie zagadnień, które tworzą strefę niezgodności

4. Funkcja proskrypcyjna- wskazywanie najbardziej odpowiednich metod osiągania celów

6. Dyplomacja prewencyjna- rozpowszechniona pod rządami Georg'a Busha

1. Cechy:

- cele:

• Obejmują najogólniej zapobieganie wszystkim działaniom i tendencjom zagrażającym stabilności, bezpieczeństwu i pokojowi międzyn.; obejmuje doraźne działania w stosunku do aktualnych sporów i konfliktów

- przedmiot prewencji:

• Wszelkie aktualne lub potencjalne problemy, spory, konflikty mogące zagrażać stabilności międzyn.

- formy realizacji celów:

• Kooperacja międzynarodowa (np. ONZ) lub innych związków państw (np. KBWE/OBWE)

2. Środki dyplomacji prewencyjnej ( na podstawie raportu „Program dla pokoju”)

- środki budowy zaufania

- gromadzenie inf. i wyjaśnianie stanów faktycznych

- wczesne ostrzeganie

- wyprzedzające rozmieszczanie sił pokojowych w strefach potencjalnego konfliktu

- tworzenie stref zdemilitaryzowanych

18. GOSPODARCZE INSTRUMENTY POLITYKI ZAGRANICZNEJ PAŃSTWA:

1. Zagraniczna polityka ekonomiczna- oddziaływanie państwa na stosunki gospodarcze z zagranicą, kształtowanie stosunków przez państwo (rząd) w sposób aktywny (konieczność wyegzekwowania w praktyce tego co państwo chce osiągnąć).

1. Ekonomiczne środki polityki zagranicznej obejmują szeroko rozumiane zasoby gospodarcze państwa:

- usługi, kapitał, wiedza naukowo- techniczna, kwalifikacje i zdolności ludności, handel, urządzenia i maszyny, żywność

2. Rodzaje ekonomicznej polityki zagranicznej:

- polityka autonomiczna- zmierza do osiągania określonych celów wewnętrznych czy zewnętrznych bez uzgadniania podejmowanych środków z innymi krajami.

- polityka umowna  inaczej konwencyjna- zmierza do osiągania określonych celów w drodze umów międzynarodowych

- polityka wolnego handlu- polityka ekonomiczna jest podporządkowana doktrynie liberalizmu gospodarczego

- polityka protekcyjna- polega na wykorzystywaniu przez państwo środków i narzędzi zagranicznej polityki ekonomicznej do osiągania celów tej polityki

2. Sankcje - zastosowanie negatywnego czynnika ekonomicznego:

1. Cele sankcji:

- egzekwowanie norm prawa międzyn.

- zmuszenie państwa do określonego zachowania

- pokazanie siły państwa

• Współcześnie skuteczność sankcji jest obniżona przez dużą ilość możliwości wyboru (kontrahenta) oraz czas (długość wdrażania sankcji daje możliwość wyboru alternatywnego źródła dostaw)

2. Formy:

- bojkot

- embargo

- blokada gospodarcza

- manipulowanie polityką celną

- kontyngenty eksportowe

- dumping

- czarna lista

• Najskuteczniejsze są te wprowadzane szybko, licznie i wielodziedzinowo;

3. Sankcje finansowe:

- zamrożenie/ konfiskata aktywów

- zredukowanie/ zawieszenie pomocy finansowej

4. Pozytywne środki ekonomiczne, czyli pomoc gospodarcza:

- pomoc rozwojowa, techniczna, humanitarna i prestiżowa

5. Motywy udzielania pomocy:

- chęć wpłynięcia na rząd państwa odbierającego

- chęć wpłynięcia na sytuację wewnętrzną państwa odbiorcy

- chęć wzbudzenia poczucia wdzięczności

3. Polityka celna jest elementem ochrony rynku i poziomu zysków osiąganych przez przedsiębiorstwa krajowe a także ma na celu przeciwdziałanie nieuczciwej konkurencji. Wykorzystywana jest również jako narzędzie oddziaływania na rozmiary obrotów z zagranicą i relacje cen eksportowo- importowych.

19. ORGANY POLITYKI ZAGRANICZNEJ PAŃSTWA:

1. Państwa jako osoby prawne, mogą działać, nabywać prawa i zaciągać zobowiązania na arenie międzynarodowej tylko za pośrednictwem osób fizycznych, czyli organy państwa upoważnione do działania w imieniu państwa przez konstytucję lub inne ustawy.

2. Wewnętrzne organy:

a) głowa państwa

- prawo wszechstronnego reprezentowania państwa

- wysyłanie/ przyjmowanie przedstawicieli dyplomatycznych

- zawieranie/ ratyfikacja umów międz.

- wypowiadanie wojny;

b) parlament:

- wzajemne kontakty między parlamentami

- prowadzenie oficjalnych rokowań

- ratyfikacja

- powoływanie komisji spraw zagranicznych;

c) rząd

- ogólne kierownictwo i koordynacja działań MSZ i innych ministrów;

d) szef rządu

- prawo zawierania umów

- bezpośredni udział w spotkaniach na szczycie, konferencje;

e) minister spraw zagranicznych (sekretarz stanu w USA, Wlk Brytanii)

- reprezentowanie państwa na konferencjach międz., w org. międz.

- prowadzenie rokowań z innymi państwami,

- utrzymywanie kontaktu z akredytowanymi ambasadami w jego kraju, itd.

- podpisywanie umowy bez pełnomocnictw

- kontrasygnuje listy uwierzytelniające dyplomatom

- odpowiada za kierunek polityki zagranicznej państwa przed parlamentem;

f) minister handlu zagranicznego (w ministerstwie gospodarki)

- koordynacja działań w zakresie współpracy gospodarczej

- kontrola obrotu towarami, usługami i technologiami

- podejmowanie i rozwijanie działań umożliwiających dostęp do rynków zagranicznych

g) inni ministrowie;

3. Zewnętrzne organy:

1. przedstawicielstwa dyplomatyczne ( stałe i doraźne):

-realizowane są prawa legacji:

- wzajemne uznawanie się państw i rządów, ale nie jest to równoznaczne z nawiązaniem stosun dypl.

- nawiązanie stosunków dyplomatycznych, ale bez konieczności wysyłania stałej misji

- akredytowanie stałej misji politycznej, ale nie musi się wiązać z utworzeniem stałego przedstawicielstwa dypl. w państwie przyjmującym

- misje czasowe

b) przedstawicielstwa handlowe:

- reprezentowanie interesów państwa w dziedzinie handlu zagranicznego

- działanie na rzecz rozwoju stos. gospod.

- badania sytuacji ekonomicznej

- odnotowanie zmian kursów i ruchów cen

c) misje przy organizacjach międzynarodowych:

- stały kontakt z sekretarzem org.

- podtrzymywanie więzi między państwem a org.

- zapewnienie udziału państwa w działalności org.

d) misje wojskowe

- nadzór nad realizacją, przestrzeganiem i obserwacją implementacji określonych międz.umów ,

- delegacje wysyłane do innych państw

- akredytowane przy najwyższej władzy terytorium okupowanego

- misje nadzorcze (tworzone w ramach umów rozjemczych)

- o charakterze doradczym bądź instruktażowym wysyłane w celu realizacji umów sojuszniczych

- okręty wojenne i ich dowódcy w czasiew oficjalnych wizyt

- oddziały wojskowe w czasie pokoju na mocy porozumień

- kontyngenty sił zbrojnych w Doraźnych Siłach Zbrojnych NZ

*wszystko to na terenie państwa przyjmującego oczywiście 

e) urzędy kulturalne:

- ochrona interesów obywateli przebywających za granicą.

20. Globalizm, globalizacja, problemy globalne, procesy globalnego zarządzania

Globalizm - rodzaj polityki zagranicznej prowadzonej na skalę globalną. Tylko dwa supermocarstwa mogły dążyć do prowadzenia takiej polityki, gdyż bez ich udziału lub stanowiska nie mogły być podejmowane ważne decyzje w sprawach międzynarodowych. W przypadku ZSRR globalizm wypływał z ambicji bycia supermocarstwem i dążenia do zwycięstwa socjalizmu w skali światowej. Stany Zjednoczone niejednokrotnie deklarowały posiadanie żywotnych interesów w różnych rejonach kuli ziemskiej.

Globalizmowi towarzyszyło posiadanie baz wojskowych poza granicami kraju. W czasie zimnej wojny oba państwa rywalizowały o zasięg wpływów i ingerowały w sprawy wewnętrzne niektórych krajów, na przykład w Afryce. Zabiegano zwłaszcza o wpływy w dawnych państwach kolonialnych, szukając wśród nich sojuszników. Po upadku ZSRR mocarstwem światowym pozostały Stany Zjednoczone, jednak dziś ograniczają swą obecność poza granicami swojego kraju. Nadmierne zaangażowanie zagraniczne prowadzi często do zaniedbania problemów wewnętrznych, stąd postulaty izolacjonizmu w USA.

Globalizacja - proces rozwojowy w stosunkach międzynarodowych uwarunkowany rezultatami rozwoju nauki i postępu technologicznego oraz cywilizacyjnego. Członkowie społeczności międzynarodowej podlegają jego pozytywnym i negatywnym skutkom. Z jednej strony mają ułatwiony dostęp do technologii, nauki, inwestycji zagranicznych, metod i technik zarządzania, co prowadzi do minimalizacji kosztów i maksymalizacji efektów masowego zbytu w warunkach konkurencji. Globalizacja ułatwia komunikowanie się, podróże, zbliżanie kultur, tworzenie klimatu wzajemnego zaufania. Jednocześnie rodzi poważne negatywne konsekwencje, jak rozwój nielegalnego handlu, rozprzestrzenianie się przestępczości, czy przemieszczanie się „brudnego przemysły” do państw słabiej rozwiniętych. Globalizacja powoduje niekontrolowane migracje ludności, osłabianie tożsamości kulturowej społeczeństw poddawanych presji kultury masowej, zanieczyszczenia środowiska naturalnego. Często za rozwojem gospodarczym i technologicznym nie nadąża rozwój ludzkiej psychiki i mentalności.

Problemy globalne - wynikiem procesu globalizacji jest umiędzynarodowienie wielu problemów dotychczas wewnętrznych oraz pojawienie się zupełnie nowych w skali światowej. Problemy globalne, nazywane problemami ogólnoludzkimi, występują w skali całej ludzkości, chociaż nie z jednakowym natężeniem. Omawiane są na konferencjach międzynarodowych (ludnościowa, żywnościowa, ekologiczna, kobiet). Narasta rozwarstwienie majątkowe ludności świata. Miliard ludzi żyje w warunkach absolutnej nędzy (dochód poniżej 370 dol. rocznie). Najważniejsze problemy globalne to:

1. Problem wojny i pokoju

2. Problem ekologiczny (ochrona środowiska naturalnego człowieka)

3. Problem demograficzny (szybki przyrost ludności w skali globu)

4. Problem wyżywienia (zwalczanie głodu)

5. Zagrożenie narkomanią, AIDS i innymi chorobami masowymi (nowotwory)

6. Narastanie rozpiętości pomiędzy krajami szybko rozwijającymi się ekonomicznie, a krajami słabo rozwiniętymi

7. Nasilanie się zjawiska wyczerpywania się zasobów surowców

8. Terroryzm międzynarodowy i wewnętrzny

9. Masowy wzrost przestępczości

10. Wielkie zadłużenie zagraniczne wielu państw

11. Bezrobocie (zmechanizowanie produkcji)

12. Inflacja

13. Kryzys energetyczny

14. Rozrost i upadek wielkich miast

15. Korupcja polityczna

Zjawiska te mogą przyczynić się do destabilizacji całego świata. Ponieważ zagrożenia te występują w skali całej ludzkości, również trzeba działać globalnie - w skali międzynarodowej - by im przeciwdziałać.

21. Globalne przywództwo i polityka bezpieczeństwa Stanów Zjednoczonych po zimnej wojnie

Potęga USA

Terytorium - 3. miejsce na świecie po Rosji i Kanadzie; potencjał ludzki - po Chinach, Indiach i UE jako całości; potencjał gosp.- 1991-2000 r. - nieprzerwana passa ekonomiki USA; gosp. USA jako najpotężniejsza i najbardziej konkurencyjna na świecie; początek negatywnych zjawisk w gosp. - np. zadłużenie i uzależnienie od ropy naftowej; potencjał wojskowy - najlepiej wyposażona, najbardziej mobilna i najlepiej zorganizowana armia na świecie, duże wydatki na zbrojenie stanowiące jednak jedynie 4% PKB USA; potencjał naukowo-technologiczny - supremacja na rynku myśli, ogromna skala wydatków na prace badawcze, najwięcej Nagród Nobla dla naukowców z USA, najlepsze na świecie uniwersytety, prymat w eksploracji kosmosu; atrakcyjność kulturowa - prymat amerykańskiego stylu życia

Ewolucja polityki USA

• administracja G.H.W. Busha (1989-93) - początkowo polityka „wyczekiwania” - sceptyczne podejście do przemian zachodzących w bloku wsch.; następnie „wyjście poza powstrzymanie”; założenie, iż Stany powinny przyjąć na siebie rolę przywódcy światowego; przełomowy moment polityki USA to konflikt w Zatoce Perskiej jako świadectwo wyjątkowej pozycji USA; idea „Nowego Porządku Światowego” - USA jako „życzliwy hegemon”, który ma obowiązek przewodzenia, amerykańskie przywództwo wprowadza poczucie stabilności i przewidywalności, USA zawdzięcza swoja wyjątkową pozycję sile gosp., potędze wojskowej, idei wolności i demokracji, tylko USA dysponują moralną siłą, która umożliwia im przywództwo; „zmodyfikowany multilateralizm” - dominacja USA w świecie przy jednoczesnym współdziałaniu z pozostałymi aktorami sceny mn. (rola światowego lidera + współpraca z mocarstwami regionalnymi + działalność ONZ + posunięcia jednostronne)

• administracja W.J. Clintona (1993-2001) - początkowo sceptyczne nastawienie do pełnienia przez USA roli przywódczej w globalnym systemie; zwrócenie uwagi na sprawy wewnętrzne kraju i stan gospodarki; strategia „zaangażowania i rozszerzania” - przywództwo w uprawianiu prewencyjnej polityki i konieczność budowy podstaw służących poszerzaniu społeczności krajów demokratycznych o gospodarce wolnorynkowej; w 1997 r. modyfikacja tej strategii - umacnianie przywództwa USA, bo ma ono żywotne znaczenie dla bezp. USA oraz całego globu; pierwsza kadencja Clintona - „stanowczy multilateralizm” - zdecydowany prymat działań wielostronnych nad jednostronnymi, współpraca z key nations celem zwalczania zagrożeń w dziedzinie bezp.; zastąpienie koncepcji „stanowczego multilateralizmu” koncepcją „pragmatycznego multilateralizmu” - wzrost nieufności względem organizacji mn. jak ONZ (casus Somalii); tendencja do częstszego posługiwania się działaniami unilateralnymi, niechętny stosunek do przyjmowania przez USA zobowiązań wynikających z udziału w wielostronnych porozumieniach, w sytuacji zagrożenia żywotnych interesów USA zastrzegało sobie prawo do prowadzenia akcji militarnych;

• administracja G.W. Busha (2001-dziś) - początkowo „multilateralizm a la carte” - skłonność do działań jednostronnych przy równoczesnym dążeniu do umacniania istniejących sojuszy polit. i milit., nie przedstawiono własnej bądź zmodyfikowanej strategii polit. zagran.; katalizator zmian polityki USA - wydarzenia z 11.09.2001 r. - przewartościowanie i reorientacja priorytetów w dziedzinie bezp. narodowego i podporządkowanie ich walce z terroryzmem, utrwalenie tendencji unilateralnych i wzrost czynnika militarnego w stosunkach z zagranicą; Bush nazwał te wydarzenia „aktem wojny”, proklamował „walkę z terroryzmem”, podział państw na 2 obozy: współpracujące z USA i udzielające pomocy terrorystom; „utylitarny multilateralizm” - preferowanie kontaktów bilateralnych, główni partnerzy USA pełniący jedynie role pomocników, formalnie multilateralizm odznaczający się w praktyce silnym przywództwem USA; 2001 - atak na Afganistan; doktryna Busha/doktryna wojny prewencyjnej - wojna z terroryzmem jako priorytet, definicja „osi zła” (Korea Północna, Iran, Irak), użycie formuły „państw zbójeckich”, „uprzedzający atak o charakterze obronnym” - USA mają obowiązek podejmowania zapobiegawczych operacji ofensywnych celem niedopuszczenia do zmaterializowania się potencjalnego zagrożenia (wszystkie postulaty zawarte w Narodowej Strategii Bezpieczeństwa USA z 2002 r.); 2003 r. - operacja w Iraku - triumf amerykańskiego unilateralizmu; ponowny wybór w 2004 r. Busha na prezydenta USA oznaczał kontynuację zasadniczych tendencji w polit. USA (główny cel - wspieranie demokracji na arenie mn.; położenie większego nacisku na działania multilateralne, demokratyczny realizm - Narodowa Strategia Bezpieczeństwa USA z 2006 r.)

Nowa doktryna wojskowa USA

• administracja Clintona

• - 1995 r. - strategia „zaangażowania i rozszerzania” - główne zagrożenia to proliferacja broni masowej zagłady, zwiększenie udziału USA w wielostronnych operacjach pokojowych; 3 podstawowe kategorie interesów USA:

• interesy kluczowe (żywotne) - ważne dla przetrwania, zdecydowane użycie siły w ich obronie

• interesy istotne - w ich obronie może być użyta siła

• interesy humanitarne - w ich obronie siły zbrojne używane będą jedynie w ostateczności

• - 1997 r. - zmodyfikowana strategia „zaangażowania i rozszerzania” - poszerzenie katalogu głównych zagrożeń dla bezpieczeństwa USA (przede wszystkim konflikty etniczne, zagrożenia ze strony państw upadłych, zagrożenia ze strony aktorów niepaństwowych - terroryzm, proliferacja broni masowej zagłady, problemy środowiska naturalnego i zdrowia obywateli, negatywne skutki globalizacji)

• - 2000 r. - studium America's National Interests - uświadomienia na czym polegają interesy USA i koncentracja na ich obronie; podział interesów USA na 4 kategorie:

• interesy żywotne (zapobieganie groźbie ataku nuklearnego na USA, biologicznego lub chemicznego; zapewnienie istnienia i przeżycia sojuszników USA; zapobieżenie powstania państw w stanie upadku w pobliżu USA; ustanowienie konstruktywnych relacji z Rosją i Chinami)

• nadzwyczaj ważne

• ważne

• mniej ważne lub drugorzędne

• administracja G. W. Busha

• - 2001 r. - Raport z Czteroletniego Przeglądu Obronnego (potrzeba stworzenia systemu obrony terytorium narodowego, przyspieszenie budowy tarczy obrony przeciwrakietowej, opracowanie na nowo koncepcji odstraszania, elastyczność w reagowaniu, gotowość do działania w obliczu asymetrycznych zagrożeń - przejście od modelu opartego na zagrożeniach do modelu opartego na możliwościach)

• - 2002 r. - Narodowa Strategia Bezpieczeństwa (walka z organizacjami terrorystycznymi o zasięgu globalnym, działania na rzecz osłabienia konfliktów regionalnych, niedopuszczenie żeby terroryści i „państwa łotrowskie” weszli w posiadanie broni masowej zagłady; wojna z terroryzmem, uderzenie wyprzedzające, wojna prewencyjna)

• - 2004 r. - Narodowa Strategia Militarna (USA są w stanie wojny z terroryzmem, głównym celem sił zbrojnych jest obrona USA przed zewnętrzną agresją i zwycięstwo nad przeciwnikami, prowadzenie dwóch rodzajów wojen: „szybkiego pokonania” i „decydującego zwycięstwa”)

• - 2006 r. - najnowsza Narodowa Strategia Bezpieczeństwa:

• Ameryka znajduję się w stanie permanentnej wojny

• potwierdzenie wyboru USA do roli światowego przywódcy

• zwalczanie tyranii przez promowanie demokracji oraz stawianie czoła głównym wyzwaniom zagrażającym współczesnemu światu

• największe zagrożenia: terroryzm, konflikty lokalne, proliferacja broni masowego rażenia (broń ABC), ludobójstwo, zagrożenia dla bezpieczeństwa energetycznego, pandemonie HIV/AIDS i ptasiej grypy, handel ludźmi i narkotykami, zagrożenia dla środowiska naturalnego

• potwierdzenie doktryny uderzenia wyprzedzającego, ale jako środka ostatecznego

• położenie nacisku na efektywny multilateralizm (współpraca z mocarstwami regionalnymi i org.mn.) i niewojskowe środki polityki bezpieczeństwa

22. MIĘDZYNAROWODWA POZYCJA I POLITYKA BEZPIECZEŃSTWA FEDERACJI ROSYJSKIEJ:

1. Federacja Rosyjska (FR) jako prawny sukcesor Związku Sowieckiego objęła stałe miejsce w Radzie Bezpieczeństwa ONZ oraz zobowiązała się do przestrzegania zawartych przez ZSRR umów w dziedzinie rozbrojenia i kontroli zbrojeń. Władze rosyjskie odziedziczyły również cały potencjał nuklearny oraz zdecydowaną większość sił konwencjonalnych. Przejęcie przez FR praw i obowiązków ZSRR w odniesieniu do kwestii bezpieczeństwa traktowano w Moskwie jako instrument służący maksymalizacji międzynarodowej pozycji państwa. Jednak głęboki kryzys społeczno-gospodarczy wymuszał demilitaryzację oraz restrukturyzację gospodarki zorientowanej na potrzeby tzw. kompleksu wojskowo-przemysłowego. Rosja stanęła przed koniecznością wypracowania polityki obronnej, odpowiadającej zmienionej sytuacji międzynarodowej. Zakończenie zimnowojennej rywalizacji oznaczało zmniejszenie się ryzyka wciągnięcia Rosji w konflikt globalny, który mógł się wiązać z użyciem broni masowego rażenia. Głębokiej reorientacji wymagały stosunki z USA i NATO, postrzeganymi dotąd jako główne zagrożenie dla bezpieczeństwa państwa.

1. Doktryna wojenna Rosji- 2.11.1993:

- nawiązywała do doktryny Jelcyna- Kozyriewa

- „bliższa zagranica” - „strefa bezpieczeństwa”:

• obszar byłych republik ZSRR;

• ignorancja faktu, że poza WNP znalazły się suwerenne państwa, nie tworzące z Rosją wspólnoty obronnej

• obszar żywotnych interesów Rosji  każda obca ingerencja na tym obszarze uznawana jest za godząca w interesy Rosji

• możliwość wysłania sił zbrojnych by chronić obywateli rosyjskich na tych obszarach

- „bliska zagranica” - „strefa wpływów”:

• obszar państw Europy Śr- E

• kontynuacja wcześniejszych tendencji do przeciwstawienia się usamodzielnieniu państw

• zachowanie części swoich dawnych wpływów

- zagrożenia zewnętrzne:

• rozszerzanie bloków i sojuszy wojskowych ze szkodą dla bezpieczeństwa Rosji

• gromadzenie sił wojskowych u granic FR

• wprowadzenie obcych wojsk na obszar państw ościennych FR

- doktryna nie odwoływała się do żadnych konkretnych wrogów, gdyż ich nie ma 

- podstawowym zagrożeniem są wojny lokalne

- użycie broni jądrowej tylko jako narzędzie odstraszania

2. determinanty ewolucji rosyjskiej doktryny wojskowej po zakończeniu zimnej wojny:

- imperialny spadek po ZSRR: mentalny, koncepcyjny, organizacyjny, materialny

- erupcja zagrożeń wewnętrznych

- eskalacja zewnętrznego zagrożenia islamskiego na S Rosji (Azja Śr.)

- wewnętrzny kryzys ekonomiczny i nadciągający kryzys demograficzny

- rozkład techniczny i organizacyjny potencjału militarnego (broń konwencjonalna i jądrowa)

- przywództwo USA we współczesnym świecie: doktryna wojny prewencyjnej

- rola NATO: ekspansja w Europie Ś.  członkowstwo nowych państw

- ciche narastanie chińskiej potęgi na E

- gwałtowne nasilenie się światowej walki z terroryzmem po 11 września

3. nowa koncepcja bezpieczeństwa FR- październik 1999: nowa doktryna wojenna

- zwiększeniu uległa retoryka wielkomocarstwowa i antyamerykańska: Rosja nadal dąży do odgrywania aktywnej roli politycznej na świecie;

- zachowanie kluczowej pozycji w Euroazji

- w realizacji polityki bezpieczeństwa wykorzystanie struktur ONZ oraz tworzenie nowych (WNP)

- udział w międzyn. systemie reagowania kryzysowego, w szczególności na obszarze postradzieckim oraz Bałkanach

- brak bezpośredniego zagrożenia Rosji i jej sojusznikom

- zagrożenie wewnętrznymi konfliktami zbrojnymi

- pokojowe środki osiągania bezpieczeństwa militarnego

2. Interesy narodowe Rosji:

1. Suwerenność, integralność terytorialna i nienaruszalność FR

2. Utrzymanie stanu pokoju umożliwiającego stały rozwój państwa i społeczeństwa pod względem politycznym, ekonomicznym i kulturalnym

3. Utrzymanie pokoju i stabilności w regionach sąsiadujących

4. Swoboda działań na tzw. Oceanie Świata i obszarze zewnętrznym, dostęp do strefy ekonomicznej i szlaków komunikacyjnych

5. Przestrzeganie porządku konstytucyjnego, zasad prawa i gwarancje bezpieczeństwa socjalnego

6. Ochrona obywateli poza granicami państwa.

• Przypadki użycia sił zbrojnych w celu obrony żywotnych interesów:

• Odparcie lub powstrzymywanie agresji przeciw Rosji i/lub jej sojuszników

• Powstrzymywanie zbrojnej przemocy lub bezprawnych działań zagrażających suwerenności, integralności i jedności terytorialnej FR

3. Zasadnicze założenia polityki nuklearnej:

1. Rola strategiczna sił nuklearnych jako środka zabezpieczającego przed agresją użycia broni konwencjonalnej i masowego rażenia

2. Praso do użycia broni atomowej w odpowiedzi na atak przy użyciu broni jądrowej.

23. ZIMNA WOJNA

Termin „zimna wojna” (cold war) jako pierwszy został użyty przez Bernarda Barucha w jego przemówieniu przed stanową izba ustawodawczą w 1947 roku.

Wśród naukowców nie ma zgodności, co do daty rozpoczęcia Zimnej wojny. Często wymienia się takie daty jak:

- sierpień 1945 - zrzucenie bomby na Hiroszimę i Nagasaki

- kryzys irański 1946

- doktrynę Trumana

- plan Marshalla

- kryzys berliński 1948

Najczęściej jednak za pocz. Zimnej wojny przyjmuję się przemówienie Winstona Churchilla w Fulton 5 marca 1946 roku („żelazna kurtyna”).

Powyższe wydarzenia nazywamy wydarzeniami inicjującymi zimną wojnę.

Zimną wojnę definiuje się jako stan otwartej wrogości oraz dwubiegunowej rywalizacji nacechowanej napięciem i konfrontacją między dwoma supermocarstwami (USA i ZSRR) i ich sojusznikami oraz dwoma systemami polityczno-społecznymi i gospodarczymi. Jest zaprzeczeniem wojny gorącej - zbrojnej.

Zimnowojenna rywalizacja przebiegała na płaszczyźnie: ideologicznej, politycznej, ekonomicznej, technologicznej i militarnej.

Przyczyny:

Przyczyny pierwotne (geneza):

- pogląd ortodoksyjny (tradycyjny) - główna przyczyna - rewolucja bolszewicka z 1917 r., która rozpoczęła rywalizację ideologiczną.

- pogląd rewizjonistyczny - popularny w ZSRR; przyczyna - drapieżny i ekspansjonistyczny kapitalizm USA

- pogląd postrewizjonistyczny - dominujący współcześnie; istniała cała grupa przyczyn po obu stronach

- teoria supermocarstw - Chiny, lata 60.; głosiła, że supermocarstwa pozostają w zmowie, której celem jest trzymanie w ryzach sojuszników

- teoria zachód-zachód - ZW miała być tylko zasłoną dymną dla rywalizacji państw zachodu - prawdziwego pola konfliktu

- teoria wyścigu zbrojeń - przyczyną ZW jest wyścig zbrojeń (naprawdę na odwrót)

Przyczyny bezpośrednie

- zmiana w układzie sił po zakończeniu II WŚ: upadek dotychczasowych mocarstw, filarów ładu sprzed II wojny; upadek mocarstw zwycięskich, zniszczonych w wyniku wojny; na arenę wkroczyły dwa supermocarstwa.

- zderzenie dwóch przeciwstawnych interesów (np. kontrowersje w sprawie niemieckiej, polskiej)

- monopol atomowy USA i dążenie ZSRR do jego przełamania - początek wyścigu zbrojeń

- rola przywódców - Trumana i Stalina, zwolenników twardego kursu w polit. zagr.

- wzajemne niezrozumienie, nieporozumienia

Profesor Malendowski, który uważany jest za jednego z największych specjalistów w tym zakresie w Polsce, wyróżnia siedem faz zimnej wojny.

1. 1945-47 - faza wstępna: kształtowanie się konfrontacji

Jest to okres załamania się współpracy państw Wielkiej Koalicji.

To czas ekspansji Związku Radzieckiego przy bierności USA. ZSRR podporządkowuje sobie Europę Środkową (od Polski po Grecje), dąży do zjednoczenia Niemiec pod egidą Związku Radzieckiego oraz buduje Kominform - celem sterowanie partiami komunistycznymi z Moskwy. Sprzeciw Amerykanów bardzo bierny, pierwszą zdecydowaną reakcją była doktryna Trumana (zdefiniowanie zimnej wojny i konfliktu „dobra ze złem”, pomoc dla ekonomiczna i militarna dla zagrożonych komunizmem Grecji i Turcji). Na postawie doktryny powstał plan Marshalla zakładający pomoc finansową dla państw Europejskich, które się po nią zwrócą. Powstaje Organizacja Europejskiej Współpracy Gospodarczej, która kładzie podwaliny pod integracje Europy. Pojawiła się też doktryna Kennana zwana powstrzymywania mająca na celu zahamowanie ekspansji komunizmu.

2. 1948-53 - narastanie zimnowojennej konfrontacji

Na pierwszym planie sprawa Niemiec. Pierwszy kryzys berliński i podział kraju na NRD i RFN. Komuniści przejmują władzę w Czechosłowacji i tym samym kontrolują już całą Europe Wschodnią dzięki sieci sojuszy (ostatni zawarto w '49). Odpowiedzią USA jest rezolucja Vandenberga mówiąca o zawieraniu porozumień regionalnych politycznych i wojskowych. Ameryka oficjalnie rezygnuje z polityki izolacjonizmu. W 1949 po rewolucji w Chinach powstaje Chińska Republika Ludowa. W tym samym roku powstaje też NATO, do którego w '52 przystępuje Grecja i Turcja. Powstaje też ANZUS i COCOM. W latach 1950-53 toczy się wojna w Korei. Apogeum wojny, nasila się wroga propaganda.

3. 1954-62 - „falujący antagonizm”

Ta faza zaczyna się rozpoczyna się po śmierci Stalina w 1953 roku. Jest to okres przeplatania się odprężenia z ostrymi kryzysami. Odwilży sprzyjały posunięcia ZSRR jak zrzeczeniu się roszczeń terytorialnych wobec Turcji i oddanie Finlandii bazy w Porkkala-Udd. Dodatkowo Związek nawiązał stosunki dyplomatyczne z RFN. Nawiązał się dialog między mocarstwami, odbyła się konferencja pokojowa w Genewie ('55), a Nikita Chruszczow gościł nawet w Stanach. Kwestą konfliktową pozostaje nadal sprawa niemiecka (remilitaryzacja RFN i przyjęcie jej do NATO), w odpowiedzi powstaje UW. USA proklamuje doktrynę Eisenhowera (jednym z elementów okrążanie ZSRR). W 1961 doszło do najpoważniejszego kryzysu - karaibskiego kryzysu rakietowego, który doprowadził świat na skraj wojny jądrowej. Na początku lat 60 powstaje też Sojusz dla Postępu (nazywany planem Marshalla dla Ameryki Łacińskiej), pojawiają się doktryny Kennedy'ego, Johnsona-Manna oeaz elastycznego reagowania.

4. 1963-69 - faza kształtowania się przesłanek odprężenia

Rozpoczyna się przełomem w postaci uruchomienia „gorącej linii” między Waszyngtonem a Moskwą i podpisania porozumienia na temat ograniczenia prób z bronią nuklearną w atmosferze, kosmosie i pod wodą ('63), a w '68 NPT - układ o nieproliferacji broni masowego rażenia. Ognista konfliktów przenoszą się poza Europę (Indochiny, Bliski Wschód, Afryka, Ameryka Łacińska), a Stany Zjednoczone prowadzą wojnę w Wietnamie (`65-'73). W drugiej połowie lat 60-tych ZSRR odnawia sojusze w Europie Środkowowschodniej.

5. 1970-79 - faza odprężenia „era detente”

Jest to faza odprężenia. ZSRR normalizuje stosunki z RFN, Polską, NRD i Czechosłowacją. Podpisano układ w sprawie Berlina Zachodniego. Podpisano też porozumienia w sprawie zbrojeń strategicznych SALT I (72) i SALT II (79). W 1970 pojawia się doktryna Nixona, a jej autor jako pierwszy prezydent USA jedzie z wizyta do ZSRR. W '73 USA podpisuje w Paryżu zawieszenie broni kończące wojnę w Wietnamie. Czynnikiem stymulującym odprężenie była KBWE. ZSRR intensyfikuje ekspansje w Trzecim Świecie. Kres fazie kładzie interwencja ZSRR w Afganistanie.

6. 1980-85 - nowa zimna wojna

Nasila się konfrontacja, zastopowany zostaje dialog rozbrojeniowy, następuje zwrot w amerykańskiej polityce zagranicznej (doktryny Forda i Sonnenfelda). Oba mocarstwa wzmacniają swoje sojusze. USA zwiększa też wysiłek zbrojeniowy m.in. opracowując program „gwiezdnych wojen”.

7. 1986-91 - faza schyłkowa

Zapoczątkowana polityką „pierestrojki” Gorbaczowa, podjęciem rokowań rozbrojeniowych i szeregiem porozumień pokojowych. USA nie wiedziało ja reagować na całkowita defensywe ZSRR. Zimną wojnę zakończyła tzw. „jesień ludów” i zjednoczenie Niemiec. Rozpada się RWPG i UW, a w 1991 Związek Radziecki przestaje istnieć.

W 1991 ostatecznie załamał się system dwubiegunowy, Rosja jako sukcesor ZSRR zaczyna szukać swojego miejsca na arenie międzynarodowym, a USA zostaje jedynym supermocarstwem.

24. Międzynarodowe konsekwencje rozpadu Związku Radzieckiego (w skali postradzieckiej, przestrzeni geopolitycznej, europejskiej oraz globalnej).

25 grudnia 1991 oficjalnie rozwiązano w Moskwie Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich. Rozpad ZSRR był jednym z najważniejszych wydarzeń XX wieku i punktem zwrotnym w politycznej historii całego świata.

Konsekwencje:

1. W przestrzeni globalnej.

- Zakończenie zimnej wojny.

- Rozpad ładu bipolarnego w stosunkach międzynarodowych.

- Konieczność tworzenia nowego ładu międzynarodowego.

- Koniec globalnej walki ideologicznej.

- Bankructwo ideologii komunistycznej.

- Odsunięcie groźby wojny globalnej, zwiększenie się zagrożenia konfliktami lokalnymi.

- Nasilenie się tendencji integracyjnych i dezintegracyjnych.

- Koniec istnienia supermocarstwa (ZSRR), powstanie nowego mocarstwa .regionalnego (Rosja) i zgoda społeczności międzynarodowej na pełnienie przez niego roli mocarstwa regionalnego, stabilizującego sytuację w regionie.

- Redefinicja roli USA w globalnym systemie międzynarodowym.

2. W przestrzeni europejskiej.

- Upadek rządów socjalistycznych na kontynencie.

- Wycofanie wojsk radzieckich z Europy Środkowo-Wschodniej.

- Zwrot w polityce zagranicznej państw Europy Środkowo-Wschodniej z kierunku proradzieckiego na prozachodni.

- Zjednoczenie Niemiec, koniec podziału Europy.

- Nasilenie procesów dezintegracyjnych w Europie Środkowo-Wschodniej i Europie Zachodniej.

- Rozszerzenie płaszczyzny integracyjnej w Europie.

- Konieczność reform NATO i UE, pod kątem przyjęcia nowych członków.

- Upadek wspólnego wroga Zachodu - ZSRR, w wyniku czego jedność państw zachodnich stanęła pod znakiem zapytania.

3. W przestrzeni postradzieckiej.

- rozpad wspólnoty państw socjalistycznych w Europie Środkowo-Wschodniej: już od 1989 roku następowała erozja bloku wschodniego, zmiany ustrojowe i uniezależnianie się państw satelickich (łącznie 14 nowych).

- powstanie państw, które nigdy wcześniej nie stanowiły bytu suwerennego

- ich chęć zbliżenia z Zachodem: zwłaszcza państwa bałtyckie.

- odrzucenie doktryny Breżniewa, zakładającej ograniczony zakres suwerenności państw socjalistycznych.

- przemiany gospodarcze: odchodzenie od gospodarki socjalistycznej na rzecz kapitalistycznej w dawnych państwach zależnych i problemy tranzycji.

- problemy nowopowstałych państw: brak elit, tradycji państwowej, armia rosyjska gwarantem stabilizacji, silna mniejszość rosyjska, problemy gospodarcze.

- odradzanie się konfliktów: na tle religijnym i narodowościowym, tłumionych wcześniej przez zimnowojenny charakter stosunków międzynarodowych, determinujący ład bipolarny (np. Czeczenia, Gruzja, Mołdawia).

- zmiany instytucjonalne: rozwiązanie UW i RWPG, powołanie nowych instytucji, np. WNP.

25. Nowy ład międzynarodowy (definicja pojęcia, uwarunkowania ładu międzynarodowego, scenariusze nowego ładu międzynarodowego, rola mocarstw i organizacji międzynarodowych w budowie nowego ładu)

Definicja deskryptywna: realny układ stosunków międzynarodowych, wypadkowa stanu stosunków pomiędzy państwami, a zwłaszcza mocarstwami.

Definicja normatywna: zespół pożądanych warunków, pozwalających na lepsze funkcjonowanie zarówno całego systemu, jak i poszczególnych uczestników.

Uwarunkowania ładu międzynarodowego:

Od zawsze heterogeniczna społeczność międzynarodowa dążyła do przezwyciężania bezładu i ustanowienia ładu międzynarodowego. W epoce nowożytnej kilka razy stanęła przed koniecznością budowy nowego ładu.

1. Ład westfalski (1648-1815)

Po wojnie trzydziestoletniej ustanowiony na konferencjach w Munster i Osnabruck. Pokój westfalski dał początek nowemu porządkowi w Europie, opierający się na zasadzie równości. Przewidziano rozwiązywanie sporów drogą pokojową, rozpoczął się proces tworzenia prawa międzynarodowego. Pojawiła się zasada czyja władza, tego religia.

2. Ład wiedeński (1815-1918)

Rewolucja Francuska i wojny napoleońskie doprowadziły do upadku ładu westfalskiego. Kongres Wiedeński ustanowił nowy, u którego fundamentów legły zasady: nienaruszalności terytorium, równości państw oraz wolności mórz i rzek międzynarodowych. Istniała zasada równowagi sił, nad którą czuwało Święte Przymierze, syndyk pięciu monarchów (pentarchia).

3. Ład wersalski (1919-1945)

Po I wojnie światowej ustanowiono ład, który miał się opierać na trwałych zasadach prawa międzynarodowego. Ograniczono prawo uciekania się do wojny, zobowiązano państwa do stosowania pokojowych środków rozwiązywania sporów, wprowadzono system bezpieczeństwa zbiorowego (Liga Narodów)

4. Ład jałtańsko-poczdamski

Ukształtowany po II wojnie światowej na dwóch płaszczyznach. Formalno-prawnej: Karcie NZ, ONZ, zakazie wojen, powszechnym systemie bezpieczeństwa zbiorowego i fundamentalnych zasadach PM, a także płaszczyźnie politycznej (faktycznej), czyli ładzie dwubiegunowym, zimnej wojnie i względnej równowadze sił.

Scenariusze nowego ładu:

Po upadku ZSRR, załamaniu się bipolarnego ładu, społeczność międzynarodowa stanęła po raz kolejny przed koniecznością budowy nowego. Sytuacja jest jednak inna, ponieważ nie było żadnej wojny, ani konferencji międzynarodowej, dlatego tworzenie tego ładu będzie dłuższym procesem. Istnieje kilka prawdopodobnych scenariuszów nowego ładu:

1. Nowa pentarchia - oparcie ładu na 5 głównych ośrodkach: USA, ChRL, UE, Japonii i Rosji.

2. Pax Consortis - system zerobiegunowy, gdyby USA wróciły do polityki izolacjonizmu, a nie pojawiłoby się żadne mocarstwo, mogące decydować o nowym ładzie.

3. Pax Nipponica - system oparty na Japonii, jako największej potędze gospodarczej.

4. Bigemonia - pojawienie się dwóch supermocarstw, np. USA i Japonii.

5. Pax universalis - wszechstronna współpraca i powszechna odpowiedzialność.

Rola mocarstw w budowie nowego ładu:

Po zimnej wojnie nie ma państwa, które chciałoby zdecydować o nowym ładzie m9o tej roli nie chce równie pretendować USA, które po wyścigu zbrojeń nie miały do tego odpowiedniej bazy ekonomicznej, a później opierały się na multilateralizmie. Po 11 września 2001 zdefiniowano nową politykę zagraniczną USA, ale mimo tego Stany nie są w dalszym ciągu skore do przywództwa w unipolarnym (Pax Amiericana) ładzie międzynarodowym.

Rola organizacji międzynarodowych w budowie nowego ładu:

Główną rolę w budowanie nowego ładu międzynarodowego odgrywa Organizacja Narodów Zjednoczonych i organizacje wyspecjalizowane, działające pod jej egidą. Ich zadaniem jest głównie utrzymanie pokoju, poprzez rozwiązywanie problemów międzynarodowych, dążeniu do pomocy biedniejszym krajom, przeciwdziałanie konfliktom wynikającym nie tylko z problemów ekonomicznych, ale i etnicznych, czy religijnych. ONZ narzuca państwom obowiązek pokojowego regulowania sporów i konfliktów, a także inne zasady prawa, sprzyjające stabilizacji i budowie nowego ładu.

26. DOKTRYNY WOJENNE I OBRONNE SUPERMOCARSTW I ICH WPŁYW NA STOSUNKI MIĘDZYNARDOWE.

Doktryna polityczna - jest konkretnym przedstawieniem postulatów zawartych w jakiejś ideologii, najczęściej w odniesieniu do konkretnego miejsca i czasu.

Doktryna wojenna - przyjęty oficjalnie przez kierownictwo polityczne i wojskowe państwa, zespół wytycznych i poglądów na temat wojny, do której przygotowuje się państwo.

Doktryna wojskowa zaś może mieć charakter: obronny (def.), zaczepny (of.), zacz.-obr. (mieszany).

Zimna wojna.

USA

W okresie zimnej wojny możemy wyróżnić pięć głównych doktryn wojennych:

1. D. zmasowanego odwetu ('54)

Zakładała użycie broni jądrowej przez USA w celu całkowitego unicestwienia przeciwnika (ZSRR) w wyniku zainicjowania przez niego konfliktu zbrojnego, konwencjonalnego.

2. D. elastycznego reagowania ('61) - gen. Taylor

Zakładała rozbudowanie rozmaitych rodzajów sił zbrojnych i nastawienie się na prowadzenie różnych rodzajów działań zbrojnych ze szczególnym nastawieniem na wojny konwencjonalne. Trzy rodzaje wojen: 1.powszechna wojna nuklearna, 2. wojna konwencjonalna prowadzona w Europie, 3. wojny lokalne w Trzecim Świecie.

ONZ przyjął ją dopiero w 1967.

3. D. 2,5 i 1,5 wojny (lata `70te)

2,5 wojny - trzy wojny jednocześnie: Europa, Azja, mała wojna lokalna w innych częściach globu - mała wojna jako poligon doświadczalny. Przemianowana (po Wietnamie) na 1,5 wojny.

1,5 wojny - jedna wielka wojna Europa lub Azja i mała lokalna.

4. D. ograniczonej wojny jądrowej Cartera

Ograniczenie skali wojny do wybranych terenów i punktów strategicznych na terytorium wroga. Głównie tych, które uniemożliwiły by mu skuteczną obronę.

5. D. ograniczonej wojny jądrowej Regana

Zakładała prowadzenie przez USA wojny jądrowej w Europie, czyli w skali, w której możliwe jest pokonanie ZSRR - ograniczonej co do miejsca.

Po przyjęciu doktryny rozpoczyna się program „gwiezdnych wojen”.

Rosja

Doktryna wojenna marszałka Sokołowskiego (po II wojnie)

Przyszła wojna miałaby polegać na zmasowanym ataku nuklearnym na wroga i zniszczeniu jego obiektów strategicznych w jak najkrótszym czasie. 3 typy wojen: lokalne, światowe, wyzwolenia narodowego (komunistyczne, sprawiedliwe).

Doktryna Breżniewa ('68)

Zakładała, że państwa UW mają ograniczoną suwerenność na rzecz interesów wspólnych bloku socjalistycznego. Każda interwencja w tych krajach, które dążyć będą do secesji będzie uznana za uprawnioną - obrona UW. Było to usprawiedliwienie interwencji w Czechosłowacji w 1968 roku.

Doktryna Gorbaczowa

Radziecka doktryna wojenna ma charakter obronny i należy zredukować potencjał militarny i nuklearny. Misją sił zbrojnych jest zapobieganie wojnie!

Doktryny współczesne.

- po zakończeniu zimnej wojny nie ma już doktryn wojennych, lecz mówi się o obronnych

Rosja

Rosyjska doktryna obronna - 1993

• Strefa wpływów - tzw. bliska zagranica (państwa byłego bloku soch bez NRD) - przeciwdziałanie usamodzielnianiu się tych państw, dążenie do zachowania części swoich dawnych wpływów

• Strefa bezpieczeństwa - cały obszar byłego ZSRR, tzw. bliższa zagranica, strefa żywotnych interesów; każda ingerencja w tym regionie = naruszenie rosyjskich interesów

Biała Księga - półoficjalna doktryna obronna Rosji - październik 2003

• Rosja gwarantuje sobie prawo do obrony własnych interesów na obszarze nie tylko samej Rosji, ale i na obszarze byłego ZSRR oraz prawo do ataku prewencyjnego, jeżeli tego będzie wymagał interes Moskwy lub sojusznika

Doktryna obronna Rosji - kwiecień 2004

• Mało konkretna, raczej deklaratywna

• Przyjęta z powodu perspektywy rozszerzenia NATO i wojny w Czeczenii (ukazuje nieprzygotowanie armii rosyjskiej)

• Stwierdza, iż Rosja jest mocarstwem światowym („jednym z najważniejszych państw świata”)

• Deklaruje niechęć wobec wszelkich bloków wojskowych (w domyśle wiadomo - NATO)

• Rosja daje sobie prawo posiadania baz wojskowych poza swoim terytorium, natomiast innym odbiera to prawo)

• „determinacja nuklearna” - Rosja może użyć broni jądrowej wobec agresora, który niezależnie czy takową posiada czy nie

• Nie mówi nic o sytuacji kryzysowej (nie ma tam takiego pojęcia, od razu jest wojna)

USA

Publikowane w dokumentach „Narodowych Strategii Bezpieczeństwa”, „Narodowych Strategii Militarnych” i „Narodowych Strategii Obronnych”.

Amerykańska doktryna wojenna - 1993 (adm. Clintona + Powell)

• Spadło prawdopodobieństwo wybuchu konfliktu na skalę globalną, ale wzrosło na skalę lokalną lub regionalną

• Politycy podejmując decyzje o zaangażowaniu USA w jakimś konflikcie powinni wziąć pod uwagę wykonalność zadań, należy sprowadzać ilość interwencji do minimum, jeśli już to muszą mieć miażdżącą przewagę

• 3-stopniowy podział interesów - I-żywotne (potencjalny atak nuk. ze strony Chin, fala imigracji z Am. Łac., Bliski Wschód i Terroryzm) II-ważne, III-marginalne

Doktryna amerykańska - wrzesień 2002 (a więc wcześniej niż putinowska „Biała Księga”)

• Ma obowiązywać w latach 2004-2009

• USA mają prawo do ataków wyprzedzających, jeżeli w ich mniemaniu jakieś państwo lub organizacja im zagraża

• Celem tych ataków prewencyjnych nie jest tylko obrona USA, ale i utrzymanie amerykańskiej dominacji w świecie

• USA będą zabiegały o poparcie międzynarodowe dla sowich akcji, ale jeżeli to będzie konieczne dla ich samoobrony będą działać nawet samodzielnie

• Wróg jest rozproszony, zatem USA muszą być silne militarnie i wciąż gotowe od szybkiego działania - cel odstraszenie, by nie opłacało się zaatakować USA

27. Wyścig zbrojeń po II wojnie światowej (definicja, przyczyny, uczestnicy, konsekwencje)

Wyścig zbrojeń to wzmożona rywalizacja w dziedzinie militarnej, polegająca na dążeniu państw do zwiększenia ilości i jakości materialnych środków i zasobów koniecznych do prowadzenia działań wojennych. Po raz pierwszy na taką skalę wystąpiła po II wojnie światowej.

Cechy:

- rosnące wydatki zbrojeniowe

- szybkie tempo rozwoju technologicznego

- zasięg: uczestniczą w nim wszystkie regiony geopolityczne (wymiar globelny)

- groźba przeniesienia go do kosmosu (SDI)

Przyczyny:

- konfrontacyjny charakter stosunków międzynarodowych, determinowany ładem bipolarnym.

- dążenie do osiągnięcia przewagi militarnej nad rzeczywistym lub potencjalnym przeciwnikiem

- wiara w skuteczność zbrojnego rozstrzygania konfliktów

- obawa przed konsekwencjami osiągnięcia przewagi przez przeciwnika

- brak orientacji w zamysłach przeciwnika i trudność w określeniu jego zdolności militarnych, wynikająca ze złych doświadczeń z przeszłości.

Stworzono bardzo wysoki pułap równowagi sił ze stałą tendencją do jego podwyższania. Osiągnięto przez to „overkill capacity”, czyli potencjał wielokrotnej zagłady.

Uczestnicy:

Po II wojnie światowej zaczęto przeprowadzać doświadczenia z bronią jądrową. Pierwszy na świecie wybuch bomby atomowej (Gadget) nastąpił w USA na poligonie w Nowym Meksyku. Pierwotny monopol USA przełamał ZSRR w 1949. Klub atomowy poszerzał się stopniowo. W 1952 roku rakiety z ładunkiem nuklearnym wyprodukowała Wielka Brytania. W 1960 posiadała je już Francja. 1964 - Chiny, około 1970 Izrael, a 1974 Indie, podobnie jak RPA oraz w 1998 Pakistan.

Byli to główni uczestniczy wyścigu zbrojeń. W zakresie broni konwencjonalnej i jądrowej wyścig zbrojny prowadziły między sobą blok Wschodni i Zachodni, a zwłaszcza supermocarstwa. Jednak ulepszanie jakościowe uzbrojenia powodowało konieczność odsprzedawania go państwom Trzeciego Świata lub państwom satelickim. W dodatku one same musiały się dozbrajać, by utrzymać poczucie bezpieczeństwa. Duża część z nich przeznaczała na wydatki zbrojeniowe nawet 25% budżetu, co przyczyniło się do powstania państw w stanie upadku, szczególnie w Afryce.

Konsekwencje:

- wzrost ilości broni i sił zbrojnych

- zmniejszenie realnego poziomu bezpieczeństwa i poczucia bezpieczeństwa (rozwój ruchów pacyfistycznych)

- pośrednio: upadek ZSRR

- proliferacja broni konwencjonalnej, handel bronią

- groźba proliferacji broni masowej zagłady

- groźba masowej zagłady

- wypadki z bronią jądrową

- degradacja środowiska

Gospodarcze:

- dezorganizacja gospodarek państw zwłaszcza Trzeciego Świata, które zostały przeciążone wydatkami zbrojeniowymi.

- zadłużenie wielu państw w stanie upadku

- zacofanie gospodarcze

Pozytywne:

- postęp naukowo-techniczny

28. PROLIFERACJA BRONI JĄDROWEJ I KONWENCJONALNEJ ORAZ SPOSOBY JEJ OGRANICZANIA:

Proliferacja- z łac. rozrost, krzewienie, rozrastanie się; termin stosowany przede wszystkim w odniesieniu do problemu rozprzestrzeniania się broni jądrowej.

Pierwszy na świecie wybuch bomby atomowej (bomba „gadget”, test „trinity”) nastąpił 16.07.1945 w USA na poligonie wojskowym Almagordo. Amerykański monopol przełamał Związek Radziecki 23.09.1949 dokonując próby wybuchu ładunku nuklearnego.

1. Klub Atomowy- państwa posiadające broń jądrową:

- USA, ZSRR, Wielka Brytania, Francja, Chiny, Izrael, RPA, Pakistan, Indie

2. wytworzono potencjał „wielokrotnej zagłady” (overkill capacity)- ilość broni jądrowej zdolną do wielokrotnego fizycznego zlikwidowania przeciwnika; doprowadzenie do sytuacji, „że ten, kto wystrzeli pierwszy, zginie jako drugi”

3. Kraje posiadające technologie nuklearne:

- Brazylia, Argentyna, Libia, Korea N i S, Irak, Iran, RFN, Japonia, Arabia Saudyjska

• Państwa progowe- rozwijają programy budowy arsenału atomowego, dysponują nuklearnymi technologiami wojskowymi: Korea N, Iran, Syria.

4. Negatywne skutki zbrojeń atomowych:

- awarie systemów zabezpieczenia

- katastrofy bombowców z ładunkami nuklearnymi

- nieudane próby rakietowe

5. 1984- Reagan podpisał tajną dyrektywę nr 119 o bezpieczeństwie narodowym: upoważniała podjęcie szerokiego programu badawczego i rozwojowego systemu obrony rakietowej w kosmosie  Inicjatywa Obrony Strategicznej (SDI), potocznie program nazwano „gwiezdne wojny”; po zakończeniu zimnej wojny odstąpiono od tego programu.

6. Broń chemiczna/ „broń biednych”/ „broń jądrowa dla ubogich”:

- jej produkcja pod względem technologicznym nie jest skomplikowana i nie wymaga dużych nakładów finansowych;

- posiadają: Chiny, Birma, Egipt, Indie, Korea N, Libia, Pakistan, Syria, Tajwan, Wietnam, Irak

7. Broń ukierunkowanej energii (chemiczna, biologiczna i „broń przyszłości”):

- broń laserowa (strumień fotonów), cząsteczkowa (rozpędzone naładowane cząstki), radiacyjna (energia promieniowania innego rodzaju)

- niezwykła szybkość działania na ziemi i w przestrzeni kosmicznej

8. Tzw. broń inteligentna- najnowsze osiągnięcia optoelektroniki, mechaniki precyzyjnej i inżynierii materiałowej;

- duża precyzja

9. Handel bronią:

- eksporterzy: RB ONZ (USA, ZSRR, GB, Francja i Chiny) oraz RFN, Włochy, Czechosłowacja, Hiszpania, Brazylia, Korea N;

- dostawa amerykańska na rynek europejski, Bliskiego Wschodu (Arabia Saudyjska, Egipt, Izrael) i Dalekiego (Japonia, Tajwan, Korea S) oraz państwa Oceanii Afryki, Azji S, Ameryki N i S

- dostawa radziecka dla sojuszników UW, Indie, Libia, Algieria, Irak, Nikaragua, Iran, ChRL

*USA i ZSRR kontrolowały około 70% światowego rynku broni i sprzętu wojskowego

- W latach 90 kontynuowano w niektórych regionach świata intensywne zbrojenia konwencjonalne i strategiczne (Iran, Syria, Egipt, Kuwejt, Arabia Saudyjska, Sudan)

- lista państw do których nie powinna być sprzedawana broń i nowoczesne technologie: Irak, Iran, Korea N i Libia.

Sposoby i etapy zapobiegania proliferacji broni jądrowej i konwencjonalnej:

1. Kontrola zbrojeń- obejmuje różnorodne działania jedno- lub wielostronne, mające wpływ na zmniejszenie napięć w sferze stosunków militarnych między państwami, zmniejszenie ryzyka wybuchu konfliktu zbrojnego na wielką skalę, zmieszenie wydatków na cele wojskowe, tworzenie klimatu odprężenia i zaufania sprzyjającego budowie przesłanek dla rozbrojenia:

- współpraca międzyn. w sprawie pokojowego wykorzystania broni atomowej

- rozrzedzenie zbrojeń

- strefy bezatomowe i strefy pokoju

- strefy zdemilitaryzowane i zneutralizowane

- zakaz rozprzestrzeniania broni jądrowej

- zakaz przeprowadzania doświadczeń z bronią jądrową

- środki budowy zaufania

2. 1946- Komisja Energii Atomowej powołana przez ONZ, z udziałem członków RB i Kanady

3. 1946- plan Barucha: międzynarodowa kontrola nad energią atomową sprawowana przez ponadnarodową Agencję Rozwoju Naukowego:

- przymusowa kontrola przedsiębiorstw atomowych zagrażających bezpieczeństwu

- prawo kontroli, inspekcji i udzielania zezwoleń na wszelką działalność atomową

- obowiązek popierania zastosowania energii atom. dla celów pokojowych

- znajdowanie metod i sposobów wykrywania w porę przypadków nadużywania energii atom.

4. 1957- utworzenia Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej IAEA

5. 1957- plan Rapackiego:

- polska inicjatywa utworzenia strefy bezatomowej w Europie Śr;

- Polska, Czechosłowacja, NRD i RFN

6. 1959- traktat w sprawie Antarktyki: utworzenie strefy bezatomowej

7. 1961- ZO ONZ: rezolucja w sprawie uznania Afryki za strefę bezatomową

8. 1963- Układ w sprawie zakazu prób z bronią jądrową w atmosferze, przestrzeni kosmicznej i pod wodą

9. 1963 - Plan Gomułki:

- projekt zamrożenia zbrojeń w Europie Środkowej (Polska, Czechosłowacja, NRD i RFN);

10. 1967- traktat o zasadach działalności państw w zakresie badań i użytkowania przestrzeni kosmicznej łącznie z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi

11. 1967- układ z Tlatelolco: zakaz broni jądrowej w Ameryce Ł.

12. 1968 (1970)- Układ o nieproliferacji broni atomowej NPT, Moskwa, Waszyngton, Londyn, 1.07.1968:

- nie przekazywanie bezpośrednio lub pośrednio broni nuklearnej, urządzeń jądrowych

- państwa nuklearne nie okażą pomocy, nie będą zachęcać i nakłaniać do produkowania takiej broni lub jej pozyskania

- państwa nie posiadające b.j. zobowiązały się nie przyjmować tejże broni

- kontrola Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej IAEA

- początkowo stronami były: USA, ZSRR i GB; w 1992 przystąpiły Francja i Chiny

- 1995 NY, podpisano porozumienie o bezwarunkowym i bezterminowym przedłużeniu układu NPT

13. 1971- Traktat o zakazie umieszczania broni jądrowej i innych rodzajów broni masowej zagłady na dnie mórz i oceanów oraz pod ich dnem

14. Układ z Rarotonga: region S- E Pacyfiku wolną strefą od broni atomowej

15. 1986- Plan Gorbaczowa:

- propozycja likwidacji do roku 2000 broni jądrowej:

• I etap: zaprzestanie prowadzenie doświadczeń nuklearnych, redukcja broni o 50% w ciągu 5-8 lat

• II etap: likwidacja broni średniego zasięgu w ciągu 5-7 lat, zamrożenie taktycznych środków nuklearnych, likwidacja broni jądrowej o zasięgu do 1000 km

• III etap: nie później nie do '95 ZSRR i USA likwidują pozostała broń nuklearną, do '99 pozostałe nuklearne państwa

16. 1987- Plan Jaruzelskiego:

- projekt utworzenia strefy bezatomowej na linii styku UW i NATO, z możliwością rozciągnięcia na obszar „od Atlantyku na Ural”;

- 4 pkt. dotyczące broni konwencjonalnej, atomowej, doktryn i środków budowy zaufania i bezpieczeństwa;

- zasięg terytorialny początkowo miał obejmować: Polskę, Czeschosłowację, Węgry, NRD, RFN, Belgię, Holandię, Luksemburg i Danię.

17. 1996- Układ o strefie bez broni nuklearnej w Afryce?

18. 1996- Południowoazjatyckie porozumienie o Strefie Wolnej od Broni Jądrowej

• Broń biologiczna:

10.04.1972- BTWC: Konwencja o zakazie prowadzenia badań, produkcji i gromadzenia zapasów broni bakteriologicznej i toksycznej oraz o ich zniszczeniu:

- brak definicji „broni biologicznej”

- dopuszcza badania, produkcję, magazynowanie i nabywanie w celach profilaktycznych

• Broń chemiczna:

-26.08.1992- CWC: Konwencja o zakazie prowadzenia badań, produkcji, składowania o użycia broni chemicznej oraz o jej zniszczeniu

- zezwala na zastosowanie przemysłowe, rolnicze, medyczne, utrzymania porządku, uśmierzania rozruchów wewnętrznych

• Broń „niehumanitarna”:

- powodująca nadmierne cierpienie

- 1981- CCW: Konwencja o zakazie lub ograniczeniu niektórych rodzajów broni konwencjonalnych:

• Niewykrywalnych odłamków

• Min i min- pułapek

• Broni zapalającej

• Laserów

• APM- Konwencja w sprawie min przeciwpiechotniczych ( 3-4.12.1997)

29. ETAPY DIALOGU ROZBROJENIOWEGO PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ I JEGO REZULTATY:

1. Rozbrojenie- likwidacja uzbrojenia i sił zbrojnych, przeprowadzana na podstawie umowy międzynarodowej; w szerokim ujęciu oznacza działania państw zmierzające do wprowadzenia określonych ograniczeń ilościowych i jakościowych sil zbrojnych i zbrojeń oraz ustalania pułapu zbrojeń, który nie może być przekroczony;

1. Zmiany, które doprowadziły do nasilenia procesów rozbrojeniowych po II woj. św.:

- działalność i cele ONZ

- doświadczenia II woj. św.

- nowa atomowa broń

2. Pierwszy etap rokowań rozbrojeniowych (1946- 85):

1. rezultatem I okresu są przede wszystkim porozumienia, których celem jest ograniczenie wyścigu zbrojeń oraz ustalenie reguł i form kontroli międzyn. nad realizacją przyjętych postanowień.

2. W 1953 ONZ uchwaliło rezolucję określająco etapy rozbrojenia:

- regulacja

- ograniczenie

- równoważna redukcja wszystkich sił zbrojnych i zbrojeń

3. 1959- Traktat w sprawie Antarktyki: strefa bezatomowa

4. 1961 na podstawie rezolucji ZO ONZ powołano Komitet Rozbrojeniowy:

- co roku przedkłada ZO sprawozdanie ze swej działalności; debaty w komitecie przyczyniły się do zawarcie następujących układów:

• 1963- Układ w sprawie zakazu doświadczeń z bronią jądrową w atmosferze, przestrzeni kosmicznej i pod wodą

• 1.07.1963- układ o NTP

• 1967- Układ w sprawie zasad działalności państw w zakresie badań i użytkowania przestrzeni kosmicznej, łącznie z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi

• 1972- Układ w sprawie zakazu umieszczania broni jądrowej i innych rodzajów broni masowej zagłady na dnie mórz i oceanów oraz pod ich dnem

• 1972- Konwencja BWTC: o zakazie badań, produkcji i magazynowaniu broni bakteriologicznych i toksyn oraz ich zniszczeniu

• 1981- Konwencja w sprawie zakazu lub ograniczeniu stosowania niektórych rodzajów broni konwencjonalnej, które mogą powodować nadmierne cierpienie

• 1984- w Sztokholmie rozpoczęcie rokowań uczestników KBWE w sprawie środków budowy zaufania, bezpieczeństwa oraz rozbrojenia

5. Równolegle do negocjacji na forum Komitetu Rozbrojeniowego przebiegał dialog rozbrojeniowy pomiędzy ZSRR a USA:

- rozpoczęte w Helsinkach (kontynuowane w Wiedniu i Genewie) rokowania w sprawie zahamowania i ograniczenia zbrojeń strategicznych w dziedzinie broni rakietowo- jądrowej, systemów antyrakietowych, bombowców strategicznych oraz systemów ich zwalczania:

• SALT I: Moskwa, 26.05.1975:

• Bezterminowy układ pmiędzy ZSRR a USA o ograniczeniu systemów obrony przeciwrakietowej ABM oraz tymczasowe porozumienie o niektórych środkach ograniczenia strategicznych zbrojeń ofensywnych ICBM (rakiety o zasięgu powyżej 5500 km)

• ABM 1972:

• Układ o ograniczeniu systemów obrony przeciwrakietowej

• ABM- międzykontynentalna rakieta balistyczna ziemia- powietrze

• SALT II: Wiedeń, 18.06.1979:

• Układ między ZSRR a USA o ograniczeniu strateginych zbrojeń ofensywnych, obowiązujący do 1985.

• 1973- Wiedeńskie rokowania rozbrojeniowe w sprawei wzajemnej redukcji sił zbrojnych i zbrojeń w Europie Śr

3. Drugi etap rokowan rozbrojeniowych:

1. Drugi etap rozpoczął się w 1985 i trwa do dzisiaj; zawarto kilka znaczących umów, których celem jest eliminacja określonych rodzajów broni, zakaz badań, produkcji i składowania oraz obowiązek zniszczenia posoadanych zapasów

2. Na przełomie 1985/86 nastąpiła poprawa w stosynkach radziecko- amerykańskich, co wpłynęlo na ożywienie rokowan rozbrojeniowych:

• 1986- Plan Gorbaczowa: likwidacja broni jadrowej w trzech etapach do 2000roku

• 8.12.1987, Waszyngton- INF: układ o likwidacji rakiet średniego i krótkiego zasięgu

• 31.08.1991, Waszyngton, Moskwa- START I:

• Traktat o redukcji i ograniczaniu ofensywnych zbrojeń strategicznych

• 3.01.1993, Moskwa- START II

• 24.05.2002, Moskwa- SORT (Układ Moskiewski):

• Układ redukcji strategicznej broni ofensywnej

3. Międzynarodowe rokowania:

• 1987- Plan Jaruzelskiego: redukcja sil zbrojnych i zbrojeń w Europie Śr

• 19.11.1990, Paryż- traktat CFE:16 państw NATO i 6 UW podpisało traktat w sprawei zbrojeń konwencjonalnych; objęto państwa leżace na obszarze od Antlantyku po Ural

• 10.07.1992, Helsinki- CFE- 1A: układ o ograniczeniu stanów osobowych sił konwencjonalnych

• 1993, Paryż: Konwencja CWC (broń chemiczna)

30. Płaszczyzny dialogu rozbrojeniowego po II wojnie światowej i jego rezultaty

Po II wojnie światowej dialog rozbrojeniowy odbywał się na pięciu płaszczyznach:

- Organizacji Narodów Zjednoczonych

- Komitetu Genewskiego

- dwustronnych rokowań amerykańsko-radzieckich

- rokowań wiedeńskich

- forum KBWE/OBWE

Początkowo płaszczyzną było forum ONZ. W Karcie NZ znalazł się nakaz rokowań rozbrojeniowych, który jednak nie określał metod ani pułapów przyszłego rozbrojenia. Zgromadzenie Ogólne ustaliło, że plan rozbrojeniowy powinien uwzględniać zasady: powszechności, całkowitości, równoważności, ścisłą kontrolę międzynarodową i powiązania procesu rozbrojenia z umacnianiem bezpieczeństwa międz. W latach 1946-52 istniały: Komisja Energii Atomowej i Komisja Zbrojeń Konwencjonalnych, które nie spełniały swojej roli i zostały rozwiązane. W 1952 powołano Komisję Rozbrojeniową w ramach Rady Bezpieczeństwa ONZ. W 1955 powołano MAEA. Trwał impas w rokowaniach rozbrojeniowych. W 1961 powstał Komitet Rozbrojeniowy w Genewie. Od tej pory to na jego forum przeniosły się główne rokowania. Choć ONZ w dalszym ciągu organizowała sesje poświęcone rozbrojeniu: 1978, 1982, 1988. Nadal jest to najszersze forum dialogu rozbrojeniowego, prezentujące kompleksowe podejście do rozbrojenia. ONZ pełni rolę koordynatora rokowań, tworzy klimat odprężenia i prowadzi działania propagujące rozbrojenia.

Powstały w 1961 roku Komitet Genewski nie jest organem ONZ, choć utrzymuje z nią ścisłe relacje, przedkładając m.in. coroczne sprawozdania z działalności. Od 1962 roku istnieje Konferencja Komitetu Rozbrojeniowego. Dzięki temu udało się zawrzeć różne porozumienia:

- 4 układy ograniczające doświadczenia z broną jądrową, w tym układ CTBT z 1996 (całkowity zakaz prób).

- 1967: traktat o zasadach użytkowania przestrzeni kosmicznej

- 1968: NPT: traktat o nieproliferacji broni jądrowej.

- 1971: układ o zakazie umieszczania broni masowego rażenia na dnie mórz i oceanów.

- 1972: BTCW: konwencja o zakazie broni biologicznej

- 1981: CCW: układ o zakazie i ograniczeniu stosowania niektórych broni konwencjonalnych powodujących nadmierne cierpienia lub mających niekontrolowane skutki (broń zapalająca, odłamki niewykrywalne, miny, laserowe bronie oślepiające)

- 1993: CWC: o zakazie broni chemicznej

- 1996: APM: o całkowitym zakazie min przeciwpiechotnych.

W 1963 roku nawiązano dwustronne rokowania rozbrojeniowe USA-ZSRR.

- 1963: porozumienie o „gorącej linii”.

- 1972: SALT I: tymczasowy układ o ograniczeniu ofensywnych zbrojeń strategicznych

- 1972: ABM: układ o ograniczeniu defensywnych zbrojeń strategicznych (obrony przeciwrakietowej)

- 1979: SALT II: stały układ o ograniczeniu strategicznych zbrojeń ofensywnych

- 1987: INF: układ o likwidacji rakiet średniego i krótkiego (broń taktyczna) zasięgu (redukcja zbrojeń)

- 1991: START I: układ o redukcji zbrojeń strategicznych o 30%

- 1993: START II: układ o redukcji zbrojeń strategicznych o 70%

- 2002: SORT: układ o redukcji strategicznych zbrojeń ofensywnych o 2/3 stanu obecnego.

W 1973 roku rozpoczęto wiedeńskie rokowania rozbrojeniowe dotyczące redukcji sił zbrojnych i zbrojeń w Europie Środkowo-Wschodniej. Przedmiotem była redukcja sił lądowych i powietrznych, nie skupiały się one na siłach morskich. Uczestniczyło w nich 7 państw NATO, 4 Układu Warszawskiego i 8 państw-obserwatorów. Zakończyły się w 1989 roku, bez zawarcia jakiegokolwiek porozumienia, ale stwoirzyły przyjazny klimat dla następnego etapu płaszczyzny OBWE/KBWE, gdzie zawarto układ CFE (Conventional Forces in Europe).

W 1990 na forum KBWE/OBWE zawarto układ o siłach konwencjonalnych w Europie, który ustalał ścisłe limity na 5 rodzajów uzbrojenia konwencjonalnego - identyczne dla państw NATO i UW. Dwa lata później zawarto CFE-1A o limitach stanów osobowych sił konwencjonalnych w Europie. W 1999 w Stambule zawarto porozumienie o adaptacji traktatu CFE do nowych postzimnowojennych warunków.

Jednak ważniejszą sferą w dziedzinie rozbrojenia będącą przedmiotem zainteresowania KBWE/OBWE były środki budowy zaufania (CBM), czyli wszelkie przedsięwzięcia z zakresu kontroli zbrojeń, zmniejszające ryzyko wybuchu konfliktu zbrojnego. W 1975 uchwalono Akt Końcowy KBWE, w którym zawarto 1. generację CBM. W 1986 Dokument Końcowy Konferencji Sztokholmskiej KBWE określał 2. generację, czyli CSBM (środki budowy zaufania i bezpieczeństwa). W 1990, 1992 wydano 3. i 4. generację, a w 1995 Dokument Budapesztański to 5. generacja CSBM (zmiana nazwy KBWE->OBWE). Na konferencji w Stambule 1999 uchwalono 6. generację.

31. GŁOWNE STRUKTUTY BEZPIECZEŃSTWA EUROPEJSKIEGO I ICH PRZYDATNOŚĆ W ZWALCZANIU NOWYCH ZAGROŻEŃ:

1. Konferencja (Organizacja) Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (KBWE/OBWE)

1. Akt Końcowy, Helsinki, 1.08.1975

-zespół zasad i norm postępowania państwa (polityka, gospodarka, sprawy wojskowe, nauka, technika, współpraca humanitarna)

2. Forum Współpracy w Dziedzinie Bezpieczeństwa:

• podjęcie nowych rokowań w sprawie kontroli zbrojeń, rozbrojenia oraz budowy zaufania i bezpieczeństwa

• rozszerzenie regularnych konsultacji i zintensyfikowanie współpracy w kwestiach związanych z bezpieczeństwem

• zdynamizowanie procesu zmniejszania ryzyka wybuchu konfliktu

3. Szczyt KBWE w Budapeszcie: zwrócenie uwagi na przestrzeganie przez państwa zobowiązań w sprawie środków budowy zaufania oraz na problemy bezpieczeństwa regionalnego

4. Umocnienie roli OBWE w „architekturze” bezpieczeństwa Europy:

- przyjęcie statusu „regionalnego porozumienia w rozumieniu rozdziału VIII Kart NZ”

- gotowość zacieśnienia współpracy z europ. Org. Mn.

- możliwość korzystania z infrastruktury NATO, UE, UZE, WNP przy wykonywaniu misji pokojowych

5. przyczyny małej skuteczności działania OBWE:

- niechęć do pełnego angażowania się w kwestie bezpieczeństwa

- nastawienie na zapobieganie konfliktom między panstwami niż wojnom domowym

- brak siły militarnej oraz odpowiednich narzędzi

6. OBWE mogło by pełnić rolę „europejskiego ramienia ONZ”, ale wymagało by to prowadzenia dyplomacji prewencyjnej oraz dążenia do zapobiegania konfliktom, a nie tylko ich łagodzeniu

7. misje:

- rejon konfliktów w Gruzji, Macedonii, Armenii, Azerbejdżanu oraz Czeczeni

- pokojowe: Estonia, Łotwa, Tażdykistan

- misja w b.Jugosławii: OBWE nadzorowowało wycofanie serbskich sił specjalnych z rejonu Kosowa;

2. Unia Zachodnioeuropejska:

1. Organizacja polit. powstała w 1948 w oparciu o Traktat Brukselski, który został zmodyfikowany w 1954 w Paryżu

- państwa członkowskie: Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Niemcy, GB, Włochy, Portugalia, Hiszpania, Grecja

- stowarzyszeni: Turcja, Norwegia, Islandia

- status obserwatora: Dania, Irlandia

2. Zadania Unii:

- głównym zadaniem jest realizacja zbiorowej samoobrony;

• Wzajemna pomoc w przypadku napaści na jedną ze stron

• Możliwość podjęcia operacji wojskowych- państwa członkowskie

- ograniczenie zbrojeń i rozbrojenia

- wpływ ewolucji stosunków E-W na bezpieczeństwo Europy

- analiza sytuacji kryzysowych: konsekwencje dla Europy

3. możliwości użycia sił zbrojnych w celach:

- humanitarnych i ratowniczych

- utrzymania pokoju

- opanowywanie kryzysu (+ misje przywracające pokój)

3. Unia Europejska:

1. Współpraca europejska została sformalizowana w postanowieniach zawartych w Dziale V „ Postanowienia w sprawie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa” Traktatu z Maastricht

- ochrona wspólnych wartości, podstawowych interesów i niepodległości Unii

- umocnienie bezpieczeństwa Unii i jej państw członkowskich wszelkimi sposobami

- zachowanie pokoju i umacnianie bezpieczeństwa Mn zgodnie z zasadami Karty NZ, Aktu Końcowego OBWE i Paryskiej Kartu Nowej Europy

- promowanie współpracy międzyn.

- rozwijanie i konsolidowanie demokracji i zasad prawa oraz poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności

• Powyższe cele maja być realizowane poprzez systematyczną współprace miedzy państwami członkowskimi

4. Pakt północnoatlantycki NATO:

1. Klasyczny sojusz obronny;

- Traktat Waszyngtoński

- głównym motywem powstania sojuszu była konfrontacja zimnowojenna

- faktycznym celem sojuszu było zbudowanie przewagi militarnej wobec radzieckiego ekspansjonizmu

- zbrojna napaść na jedno lub kilka państw z sojuszu w Europie czy w Ameryce N będzie traktowane jako napaść przeciwko wszystkim sojuszniczym państwom i udzielą one pomocy natychmiast w formie:

• Akcji indywidualnej lub zbiorowej

• Z użyciem środków Wojkowych, czy innych sankcji

2. Ewolucja koncepcji bezpieczeństwa:

- okres zimnej wojny: ZSRR i UW jako przeciwnik w potencjalnym konflikcie zbrojnym; koncepcja odstraszania nuklearnego i zapewnienie o gotowości obronnej użycia broni konwencjonalnej

- J. Carter: realizacja polityki zagranicznej USA poprzez ścisłą współprace z Sojuszem w celu unowocześnienia obrony w Europie

- deklaracja „Partnerstwo z krajami Europy Śr i E”, Kopenhaga, 1991  bezpieczeństwo państw sojuszu jest związane z bezpieczeństwem innych państw Europy; zainteresowanie umacniania demokratycznych społeczeństw na całym kontynencie

- Szczyt w Rzymie 1991:

• Nowe strategie: „strategie szybkiego reagowania” przy użyciu sił wielonarodowych

• zadania sił NATO w warunkach pokoju, kryzysu, ewentualnej wojny

• gotowość dostarczania kontyngentów wojskowych dla misji ONZ

• ograniczenie sił zbrojnych wystarczające odstraszaniu i obrony terytorium sojuszników

- Północnoatlantycka Rada Współpracy:

• po rozpadzie UW nowe formy współpracy krajami Europy Śr-E- powołano NACC

• zadania: umacnianie bezpieczeństwa europejskiego poprzez działania na rzecz stabilności w Europie Sr- E

5. Partnerstwo dla Pokoju PdP:

1. Autorem był specjalny doradca Clintona ds. zagranicznych, S. Talbot, 1994

2. Program skierowany był do wszystkich państw KBWE pozostające w przeszłości w strefie działania UW oraz europejskie państwa neutralne; NATO zaproponowało podjęcie współpracy w sferze wojskowe:

- ułatwienie przejrzystości w sprawach dot. planowania obronnego oraz ustalania wielkości budżetów wojskowych

- zapewnienie demokratycznej kontroli cywilnej nad siłami zbrojnymi

- utrzymanie zdolności i gotowości sił zbrojnych do uczestniczenia w operacjach pokojowych ONZ/ KBWE

- rozwijanie współpracy wojskowej z NATO

- rozbudowa sił zbrojnych

• PdP uruchomiło proces powiększania NATO o państwa wschodnie

3. 31.05.1995, Nordwijk: minister A. Kozyriew podpisał dokumenty dot. współpracy Rosji z paktem w ramach PdP oraz stałych konsultacji z NATO w sprawach bezpieczeństwa europejskiego i światowego.

32. POLSKIE INICJATYWY ROZBROJENIOWE PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ

Po drugiej wojnie światowej Polska przeprowadziła trzy istotne plany rozbrojeniowe, których celem było przełamanie impasu w dialogu rozbrojeniowym i czynne zaangażowanie się w budowanie stabilizacji militarnej w regionie Europy Środkowej i nie tylko.

Plan Rapackiego (1957/58)

Był to polski projekt stworzenia strefy bezatomowej w Europie Środkowej. Jego bezpośrednią przyczyną był impas w rokowaniach Podkomisji Rozbrojeniowej ONZ w Londynie.

Postulaty zgłoszone na XII sesji ZO ONZ przez ministra spraw zagranicznych PRL Adama Rapackiego:

- gotowość Polski do wprowadzenia w życie zakazu produkcji i magazynowania broni jądrowej na swoim terytorium.

- warunkiem było przystąpienie również RFN i NRD.

- Czechosłowacja wyraziła gotowość przyłączenia się do strefy.

Ostateczna wersja planu została ogłoszona w memorandum rządu PRL 14.02.1958.

Aspekt terytorialny i podmiotowy:

- strefa bezatomowa miałaby objąć terytoria 4 państw: Polski, CSRS, NRD, RFN.

- zobowiązania rozciągały się na 4 mocarstwa (ZSRR, USA, WB i Francja) dysponujące bronią jądrową oraz inne państwa, których wojska stacjonowały na obszarze strefy bezatomowej.

Aspekt przedmiotowy:

W obrębie strefy obowiązywałby zakaz:

- produkcji i magazynowania broni jądrowej

- rozmieszczenia sprzętu i urządzeń do jej obsługi

- używanie jej przeciwko obszarowi strefy

Państwa strefy zobowiązały się do:

- nie produkowania

- nie utrzymywania

- nie sprowadzania

- nie zezwalania na rozmieszczenie na swoim terytorium broni jądrowej

- nie instalowania

- nie dopuszczania na swoje terytorium sprzętu i urządzeń do jej obsługi

Również 4 mocarstwa atomowe (ZSRR, USA, WB, Francja) były związane zakazem utrzymywania broni jądrowej i instalowania urządzeń do obsługi.

Plan Gomułki (1963)

Projekt zamrożenia zbrojeń atomowych w Europie Środkowej. Został zgłoszony 28 XII 1963 roku w Płocku przez I Sekretarza KC PZPR Władysława Gomułkę. Była to konsekwencja zgłoszonego wcześniej planu Rapackiego.

Aspekt terytorialny i podmiotowy:

- zasięg: 4 państwa - Polska, CSRS, NRD i RFN z możliwością przyłączenia się innych państw.

- zakres podmiotowy planu rozciągał się na państwa, których siły zbrojne stacjonowały (stale lub czasowo) na obszarze strefy zamrożenia (7: ZSRR, USA, WB, Francja, Belgia, Holandia, Kanada).

-dzięki szerokiemu pojmowaniu broni jądrowej i termojądrowej zakres mógłby się rozszerzyć wraz z postępem technologicznym

Aspekt przedmiotowy:

Państwa dysponujące siłami zbrojnymi w strefie zobowiązane były do:

- nie produkowania

- nie sprowadzania

- nie przekazywania innym

- nie przyjmowania od innych tych typów broni

W odróżnieniu od poprzednich propozycji:

- realizacja planu Gomułki miała się odbywać na trzech kryteriach: ilościowym, jakościowym i terytorialnym

- miał wprowadzić system nadzoru i gwarancji jego realizacji

Plan nie został przyjęty przez państwa zachodnie, a dyskusja nad nim została zahamowana po wybuchu wojny indochińskiej.

Plan Jaruzelskiego (1987)

Projekt utworzenia strefy bezatomowej na linii styku UW i NATO, z możliwością rozszerzenia na obszar od Atlantyku po Ural. Zgłoszony przez gen. Jaruzelskiego w 1987 roku.

Aspekt terytorialny i podmiotowy:

- początkowo 9 państw: Polska, CSRS, NRD, RFN, Belgia, Holandia, Luksemburg, Węgry i Danię

- konieczny jednak był udział 5 państw, których siły zbrojne i broń atomowa i konwencjonalna rozlokowana była na obszarze strefy: ZSRR, USA, WB, Francja, Kanada.

Aspekt przedmiotowy:

1. stopniowe wycofywanie i redukcja wspólnie uzgodnionych rodzajów uzbrojenia jądrowego

2. stopniowe wycofywanie i redukcja wspólnie uzgodnionych rodzajów uzbrojenia konwencjonalnego

3. taka ewolucja doktryn militarnych aby mogły zostać uznane za ściśle obronne

4. ciągłe poszukiwanie nowych środków bezpieczeństwa i budowy zaufania oraz mechanizmów weryfikacji przestrzegania podjętych zobowiązań

Plan przewidywał możliwość rozszerzenia o inne państwa europejskie (również neutralne i niezaangażowane). Był logicznym uzupełnieniem procesu helsińskiego KBWE i wcześniejszych propozycji polskich (Rap., Gom.)

33. POLSKA POLITYKA ZAGRANICZNA PO 1989 ROKU

Polityka zagraniczna - proces formułowania i realizacji interesów narodowo-państwowych w odniesieniu do innych uczestników stosunków międzynarodowych. Jest określana przez ustrój wewnętrzny państwa, politykę sił będących u władzy.

Polską dąży do wnoszenia wkładu we współpracę międzynarodową, odprężenia w stos. międz. oraz do pokojowego współżycia - tego wymaga polska racja stanu.

Po 1989 roku jednym z walorów polskiej polityki zagranicznej był realizm i liczenie się z układem sił na świecie i Europie.

Celem zaś:

1. zagwarantowanie bezpieczeństwa, suwerenności i niezależności państwa

2. zapewnie jak najlepszych warunków zewnętrznych dla rozwoju wewnętrznego

Polska poszukiwała własnej strategii bezpieczeństwa (określenie jej ram przez Komitet Obrony Kraju - w 1992):

- Polska ma uregulowane stosunki wojskowe z sąsiadami i wieloma innymi krajami

- określone zasady współpracy wojskowej

- Polska chce uczestniczyć w kontynentalnym systemie bezpiecz.

Obecnie Polska nie jest zagrożona z żadnej strony bezpośrednio, co rzadko w jej historii się zdarzało. Potencjalne zagrożenia:

- długotrwały nacisk polityczny, ekonomiczny lub psychologiczny innych państw

- destabilizacja na Wschodzie powodująca np. napływ uchodźców

- załamanie stabilizacji politycznej lub gospodarczej

Uwarunkowania wewnętrzne i zewnętrzne polityki zagranicznej:

1. Wielka rola suwerenności. Polskie sprawy musza być rozwiązywane bez ingerencji zewnętrznej przez polskich obywateli.

2. Niezmienność powojennego łady terytorialnego. Nowe granice Polski z czasów II wojny nie mogą być kwestionowane.

3. Zagrożenia destabilizujące poczucie bezpieczeństwa obywateli to: konflikty w krajach b. ZSRR, krajach b. Jugosławii, nacjonalizmy oraz terroryzm.

4. Dążenie do standardów międzynarodowych w dziedzinie demokracji parlamentarnej, administracji samorządowej, budowie społ. obywatelskiego i przestrzeganie praw czł.

5. Rozwój stosunków z krajami wschodnimi

6. Rozwój gospodarczy i cywilizacyjny kraju

7. Prezydent, rząd i parlament w polityce zagr. powinni mówić jednym głosem.

Cele i zasady:

Czesław Mojsiewicz wyznacza następujące priorytety polskiej polityki zagranicznej:

- do 1999 wejście do NATO i do 2004 do UE

- sprawne integrowanie się z UE

- budowanie przyjaznych stosunków z sąsiadami i wspieranie demokratyzacji wsch. sąsiadów

- rozbudowa form współpracy regionalnej

- rozwijanie stosunków gospodarczych z liczącymi się państwami świata

- dążenie do uczestnictwa w międzynarodowym systemie bezpieczeństwa

Zasady określił on następujące:

1. Polska polityka zagraniczna nie może być budowana na wiecznej niechęci do Niemiec i Rosji.

2. Potrzebna jest koordynacja polityki zagranicznej z Zachodem

3. Należy wspierać działania Polonii i podtrzymywać więź z Ojczyzną

4. Pełna swoboda podróżowania i przekraczania granic (oczywiście w ramach prawa)

5. Dbać o ochronę środowiska

Czesław Mojsiewicz podkreśla również, że dla naszego kraju bardzo ważne jest by przy integracji i zacieśnianiu współpracy z Zachodem nie zapomnieć o podtrzymywaniu naszych relacji z partnerami Wschodnimi. Bez takiego skoordynowania polityki zagranicznej Polska nie ma szans stać się ważnym graczem na arenie międzynarodowej.

Rola małych i wielkich państw

Polska jest średnim państwem i wywiera silny wpływ na region, w którym leży. Utrzymuje stosunki dyplomatyczne z niemal wszystkimi ważnymi państwami.

W systemie międzynarodowym małe i średnie państwa odgrywają poważną rolę. W strukturach takich jak np. ONZ czy OBWE również te państwa mają swój znaczący głos. Ich ważną rolę w rozwiązywaniu międzynarodowych pokazał m.in. kryzys b. Jugosławii i na Bliskim Wschodzie (państwa te aktywnie uczestniczyły w grupach obserwacyjno-rozjemczych).

Nie ujmuje to pozycji wielkich państw. Chodzi o to by każde państwo podejmowało suwerenne decyzje i świadomie uczestniczyło w stosunkach międzynarodowych. Duże państwa poniekąd straciły dawne znaczenie w postaci silnego wpływania na mniejsze (choć nie raz nadal tak się dzieje lecz nie na taką skale) na rzecz poszukiwania kompromisu i konsensusu.

Polski wkład w rozwiązywanie problemów międzynarodowych:

- plan Rapackiego

- deklaracja wychowania społeczeństw w duchu pokoju

- inicjatywy na forum różnych gremiów w rokowaniach rozbrojeniowych

Każde państwo może zajmować jedną z trzech pozycji w systemie międz.:

1. czynną - działanie na rzecz współpracy i rozwiązywania problemów międz.

2. dysfunkcyjną - brak woli współpracy

3. neutralną - nie zajmowanie stanowiska

Polska uważana jest za uczestnika czynnego.

Sposoby realizacji:

1. Mocne strony:

a) stabilność w długim okresie czasu pomimo zmian rządów i premierów

b) obecność Polski w głównych procesach integracyjnych i związane z tym korzyści

c) korzystne porozumienie o redukcji zadłużenia zagranicznego

d) traktaty o współpracy z sąsiadami

2. Słabe strony:

a) jesteśmy postrzegani jako niestabilni polityczni

b) okresowy brak koordynacji polityki zagranicznej na najwyższych szczeblach

c) działania Rosji (dążność Polski do członkostwa w NATO; UE)

d) niskie wydatki na MSZ

34.ROLA ONZ W UTRZYMANIU POKOJU I BEPIECZEŚTWA MIĘDZYNARODOWEGO (ZASADY FUNKCJONOWANIA, TEORIA A PRAKTYKA, OPERACJE POKOJOWE ONZ, WSPÓŁDZIAŁANIE Z ORGANIZACJAMI REGIONALNYMI W TYM ZAKRESIE)

1. Konferencja w Sam Francisco w 1945 - powstanie Organizacji Narodów Zjednoczonych

1. Karta NZ (26.06.1945) zawiera imperatywne normy, tworzące prawno międzynarodową podstawę nowego porządku światowego; karta jest sui generis , czyli konstytucją całej społeczności międzynarodowej

2. Cele:

- utrzymywanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa (stosowanie środków zapobiegawczych, rozstrzyganie międzynarodowych sporów i konfliktów na drodze pokojowej)

- rozwijanie wzajemnych przyjaznych stosunków opartych na wzajemnym poszanowaniu równouprawnienia

- współpraca międzynarodowa w zakresie gospod., społ., kult., humanitarnym oraz szanowanie praw człowieka i jego podstawowych wolności bez względu na rasę, płeć, język czy wyznanie.

- stanowienie ośrodka harmonizacji działalności narodów do osiągnięcia wspólnych interesów.

3. Zasady:

- równość suwerenna wszystkich członków

- dobrze wykonywanie przyjętych zobowiązań

- załatwianie sporów pokojowymi metodami

- powstrzymywanie się od użycia bądź groźby użycia siły

- udzielenie pomocy w akcji podjętej zgodnie z Kartą bądź powstrzymanie się od udzielenia pomocy państwu przeciwko któremu Organizacja zastosowała środki prewencyjne bądź przymusu

- zapewnienie, że państwa, które nie są członkami Organizacji będą postępowały zgodnie z zasadami Karty

- nieingerencja w sprawy wewnętrzne państw członkowskich.

4. Rada Bezpieczeństwa:

- stwierdza naruszenie pokoju bądź jego zagrożenie

- może wezwać strony do zastosowania się do zarządzeń tymczasowych (środki przymusu pośredniego):

• Przerwanie Stos. dypl, godspod., komunikacji pocztowej, lotniczej, radiowej, itd.

• Demonstracja, blokada

- zastosowanie środków z użyciem sił zbrojnych (środki bezpośredniego przymusu), gdy w/w środki okażą się nieskuteczne

• Zbiorowa akcja: operacja militarna

- stosowanie środków prewencyjnych (zapobieganie aktom naruszającym pokój) bądź przymusu (w razie dopuszczenia się przez państwo aktu agresji)

5. Wojskowy Komitet Sztabowy- służenie RB radą i pomocą w sprawach wojskowych w zakresie utrzymanie bezpieczeństwa międzyn.; skład: szefowie sztabów sił zbrojnych stałych członków RB

2. Teoria a praktyka:

1. Porozumienie i zgodne działanie wielkich mocarstw (stałych członków RB) stały się warunkiem skutecznego funkcjonowania systemu bezpieczeństwa zbiorowego, jednakże „zimna wojna” ograniczała możliwości współpracy.

- niemożna było przeprowadzić akcji w razie zagrożenia/ naruszenia pokoju lub dokonania agresji bez zgody wszystkich stałych członków RB w sprawie użycia środków przymusu  prawo weta

- próby zmiany tego mechanizmu:

• Plan Achesona, w 1950 uchwalona rezolucję 377 „Zjednoczeni dla pokoju”- nowa procedura umożliwiała w ciągu 24H zwołanie sesji nadzwyczajnej ZO w każdym przypadku zagrożenia pokoju; jeśli w BR brak jednomyślnej zgody ZO zdecydowaną większością 2/3 głosów może zadecydować o użyciu środków bezwzględnego przymusu

2. Przykłady działania mechanizmu bezpieczeństwa:

- wojna w Korei: (niesprawnie działa)

• Atak północnokoreańskich sił na Koreę S (1950) do RB skarga w sprawie agresji USA: pilne zwołanie posiedzenia RB, które odbyło się bez radzieckiej delegacji  RB uchwaliła rezolucję: naruszenie pokoju, Korea N= agresor  Truman udziela pomocy wojskowej Korei S  2H później RB zaleca udzielenie pomocy Korei S  w tych momencie uchwała BR sankcjonowała decyzję USA  ZSRR korzysta z prawa veta w sprawie wojny w Korei

- agresja Iraku na Kuwejt (1990):

• RB uchwaliła naruszenie pokoju międzyn. i zażądała wycofanie wojsk irackich z Kuwejtu RB: embargo na broń i inne towary, aneksja Kuwejtu bezprawna  rezolucja 678: upoważnienie do podjęcia wszelkich potrzebnych środków w celu przywrócenia pokoju w Zatoce Perskiej  zgoda ZSRR= odblokowanie zbiorowego mechanizmu bezpieczeństwa zbiorowego  do Z. Perskiej skierowano siły ONZ: akcja prowadzona legalnie.

3. W postzimnowojennym świecie nowa kategoria konfliktów wymagająca stosowania sił zbrojnych: wewnętrzne o podłożu etnicznym, religijnym i politycznym.

3. Operacje pokojowe ONZ:

1. Środki niemilitarne (polityczne i gospodarcze):

- całkowite lub częściowe zerwanie stosunków gospod., komunikacyjnych, dyplomatycznych

- ChRL, Rodezja, RPA, Irak, Libia, Liberia, Serbia i Czarnogóra, Haiti

2. Siły pokojowe- tworzone w celu wyciszania konfliktów lub przywracania pokoju; wymaga zgody państw biorących bezpośrednio udział w konflikcie oraz państw dostarczających swoje jednostki wojskowe i ewentualnie państw tranzytowych; używają broni jedynie w samoobronie;

3. Prowadzenie operacji nie mających charakteru sankcji:

- wezwanie do zaprzestania działań wojennych

- żądanie wycofania sił walczących na określoną linie graniczną

4. Operacje peace suport:

- peacekeeping- operacje pokojowe bez użycia siły; nastawione na kontrolowanie i ułatwienie przestrzegania zawieszenia broni

- laggraveted peacekeeping- operacje przestrzegania zawieszenia broni, w razie potrzeby użycie siły

- peace enforcement- operacje wojskowe z użyciem siły lub groźbą jej użycia, w celu wymuszenia stosownych sankcji lub ustaleń rezolucji ONZ

5. OZN przeprowadziło ponad 30 operacji pokojowych:

- Organizacja Nadzoru Rozejmu w Palestynie (1948)

- Grupa Obserwatorów Wojskowych w Indiach i Pakistanie (1949)

- Misja Obserwacyjna Iracko- Kuwejcka (1991)

- misja pomocy ONZ dla Rwandy (1993)

- Siły Ochrony ONZ w b. Jugosławii

• Siły zbrojne ONZ, zwane też „Błękitnymi hełmami” w 1988 zostały uhonorowane pokojową Nagrodą Nobla

4. Współdziałanie ONZ z organizacjami regionalnymi:

1. Organizacja regionalna- zadania:

- pokojowe załatwianie sporów międzyn. o charakterze lokalnym, zanim zostaną one przekazane RB ONZ

- obowiązek działania zgodnie z zasadą samoobrony zbiorowej

- zastosowanie środków przymusu wymaga zgody RB ONZ

-obowiązek stałego i dokładnego informowania RB o wszelkich działaniach podjętych w celu utrzymania międzyn. pokoju i bezpieczeństwa.

2. O.r. nawiązujące bezpośrednio lub pośrednio do Karty NZ:

- LPA, OPA, OJA

- do interwencji wykorzystywały regionalne siły pokojowe

- OBWE: stosuje dyplomację prewencyjną oraz środki pokojowego regulowania konfliktów, wysyłając długoterminowe misje

- NATO

3. Charakter współpracy:

- konsultacje,

- wsparcie dyplomatyczne lub operacyjne

- wspólne rozmieszczenie misji

- wspólnie przeprowadzane operacje

35. Środki budowy zaufania i bezpieczeństwa (pojęcie, geneza, ewolucja, znaczenie)

CBM - Confidence Building Measures. Formuła odnosząca się do stosowania przez państwa KBWE/OBWE środków zaufania w dziedzinie wojskowej, służących rozwojowi współpracy, umacnianiu bezpieczeństwa i zmniejszania groźby wybuchu konfliktów zbrojnych. Są to działania przyczyniające się do usuwania napięć, zwiększania stabilności oraz zapobiegania niewłaściwemu zrozumieniu lub błędnej interpretacji militarnych poczynań poszczególnych państw. Celem ich wprowadzenia jest eliminowanie zagrożeń, obniżanie poziomu rywalizacji wojskowej i uzyskanie większej przejrzystości intencji partnerów.

Geneza:

Idea tworzenia środków budowy zaufania i bezpieczeństwa pojawiła się i zaczęła kształtować w latach pięćdziesiątych, gdy na konferencji Wielkiej Czwórki (1955) Dwight Eisenhower zaproponował wymianę map urządzeń wojskowych i zezwolenie na fotografowanie ich z powietrza, by zapobiec niespodziewanemu atakowi, zmniejszyć zagrożenie i złagodzić napięcia. Propozycje budowania zaufania w stosunkach wzajemnych wysuwano także za czasów prezydentury Kennedy'ego w 1958 i 1962. Proces tworzenia kolejnych środków budowy bezpieczeństwa i zaufania przyśpieszył po karaibskim kryzysie rakietowym w 1962 roku. Już w 1963 podpisano Memorandum w sprawie ustanowienia bezpośredniej łączności pomiędzy ośrodkami władzy ZSRR i USA, czyli „gorącej linii”. Po rozpoczęciu rokowań dwustronnych pomiędzy supermocarstwami w 1968 roku w Helsinkach, zwrócono szczególną uwagę na zmniejszenie niebezpieczeństwa wybuchu wojny nuklearnej w wyniku pomyłki. W 1971 podpisano dwustronne Porozumienie między ZSRR a USA w sprawie środków zmierzających do zmniejszenia niebezpieczeństwa wybuchu wojny nuklearnej. W 1972 w związku z powtarzającymi się incydentami na morzu otwartym podpisano Porozumienie o zapobieganiu incydentom na morzu otwartym i przestrzeni powietrznej nad nim. W 1973 zawarto Porozumienie o zapobieżeniu wojnie nuklearnej. Nastąpiło przejście od „ery konfrontacji” do „ery rokowań”.

Ewolucja

1. generacja: Środki budowy zaufania (CBM) były przedmiotem rokowań KBWE. W ich wyniku w Akcie Końcowym KBWE przyjęto następujące środki:

- uprzednie powiadamianie o wielkich manewrach wojskowych (ponad 25 000)

- uprzednie powiadamianie o innych manewrach wojskowych

- wymiana obserwatorów

- uprzednie powiadamianie o wielkich ruchach wojsk

- inne środki budowy zaufania

2. generacja: W 1986 uczestnicy KBWE przyjęli Dokument Konferencji Sztokholmskiej zawierający szczegółowe postanowienia dotyczące środków budowy zaufania, bezpieczeństwa i rozbrojenia (CSBM) na obszarach od Atlantyku po Ural wraz z przyległymi do Europy obszarami morskimi, oceanicznymi i przestrzenią powietrzną.

3. i 4. generacja: rozszerzenie katalogu środków. Odpowiednio 1990 Dokument Berliński i 1992 Dokument Helsiński (+traktat o otwartych przestworzach).

5. generacja: Dokument Budapesztański (1994) „Ku prawdziwemu partnerstwu w nowej erze”. Są to polityczno-wojskowe aspekty bezpieczeństwa. Potwierdzono zasadę niestosowania siły, a jednocześnie podkreślono zasady demokratycznej kontroli nad siłami zbrojnymi oraz udzielono miękkich gwarancji bezpieczeństwa, wiodących w kierunku budowy bezpieczeństwa zbiorowego. Ustanowiono także obowiązek dorocznej wymiany informacji wojskowych, ograniczającą ryzyko.

6. generacja: uchwalona na konferencji w Stambule.

Stosowanie środków budowy zaufania przewidują również niektóre dwustronne umowy międzynarodowe.

Znaczenie:

Państwa uczestniczące w procesie budowy nowego, postzimnowojennego ładu na obszarze KBWE, w długotrwałym procesie zdołały wypracować zbiorowym wysiłkiem zespół zasad i reguł postępowania w dziedzinie wojskowej. Zwiększono gwrancje bezpieczeństwa i stabilnego rozwoju. Sekretarz Generalny ONZ Boutros Boutros-Ghali trafnie podkreślił w 1995 roku, że „Wzajemne zaufanie i dobra wiara mają podstawowe znaczenie dla zmniejszenia prawdopodobieństwa wybuchu konfliktu między państwami”.

36. Spory i konflikty międzynarodowe (systematyka, przyczyny, stosowanie siły w regulowaniu sporów, pokojowe rozwiązywanie sporów).

Spór międzynarodowy - sytuacja w której punkty widzenia stron są wyraźnie przeciwstawne. Podstawą sporu jest rozbieżność interesów, ale by on zaistniał w rzeczywistości, musi zaistnieć określony czyn państwa - działanie, zaniechanie lub znoszenie.

Konflikt międzynarodowy - spór który przybrał ostrzejszą formę. Zostały podjęte środki przymusu. Grozi użycie siły zbrojnej.

Systematyka sporów:

- należące do kompetencji wewnętrznej państw

- należące do kompetencji międzynarodowej

- stanowiące zagrożenie dla międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa

- nie stanowiące zagrożenia dla międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa

- prawne: przedmiotem sporu jest norma prawa międzynarodowego

- polityczne: przedmiotem sporu jest racja stanu i interes polityczny

Systematyka konfliktów:

- werbalne (protest, sprzeciw, ostrzeżenie, groźba)

- akcja konfliktowa (zerwanie stosunków dyplomatycznych, konfiskata, blokada, demonstracja siły, użycie siły)

- wewnętrzne: tylko jedna strona konfliktu ma podmiotowość prawnomiędzynarodową

- międzynarodowe: walka dwóch lub większej liczby podmiotów PM

- obronne

- antykolonialne

- narodowowyzwoleńcze

- konflikty w walce o prymat lub przeciwko niemu

- w sferze ekonomicznej

- w sferze politycznej

-na płaszczyźnie religijnej, rasowej, etnicznej

Przyczyny sporów i konfliktów międzynarodowych:

- partykularne interesy uczestników SM

- intensyfikacja obrotu międzynarodowego, a co za tym idzie częstsze różnice stanowisk

- wzrost współzawodnictwa i rywalizacji

- powiększająca się liczba podmiotów SM

- dziedzictwo kolonialne

- granice na lądzie i morzu

- walka o bogactwa i surowce naturalne

- wykorzystanie zasobów żywych (rybki i glony)

- antagonizmy narodowościowe i etniczne

- dążenia separatystyczne i narodowowyzwoleńcze

- przyczyny religijne i kulturowe

- uwarunkowania historyczne

- uwarunkowania ekonomiczno-społeczne

- ambicje polityczne przywódców i elit państw

Stosowanie siły dla rozwiązywania sporów i konfliktów kiedyś było powszechne na mocy prawa do wojny, dziś jest niezgodne z prawem międzynarodowym. Przeczy zasadzie zakazu użycia siły i groźby jej użycia, jest naruszeniem integralności terytorialnej i zwierzchnictwa terytorialnego innych państw, narusza prawo samostanowienia i równouprawnienia narodów. Powyższe zasady stanowią ius cogens PM. Napaść jest niezgodna z fundamentalnymi aktami prawa międzynarodowego - Kartą NZ, Deklaracją o zasadach prawa międzynarodowego z 1970, Aktem Końcowym KBWE z 1975 i in. Jednocześnie państwa posiadają niezbywalne prawo do samoobrony, które wyłącza zakaz użycia siły względem agresora.

Pokojowe rozwiązywanie sporów i konfliktów:

Prawo międzynarodowe nakłada na państwa obowiązek pokojowego rozwiązywania sporów i konfliktów międzynarodowych. Istnieje kilka metod:

1. Bezpośrednie rokowania dyplomatyczne

Jest to najczęściej stosowany środek załatwiania sporów. Proces w trakcie którego państwa starają się usunąć różnice zdań w drodze wymiany poglądów w celu osiągnięcia porozumienia.

2. Rokowania pośrednie

Procedura pomocnicza ułatwiająca nawiązanie i prowadzenie negocjacji między stronami i nawiązuje je w razie zerwania.

- dobre usługi: strona trzecia doprowadza strony do stołu, uczestniczy w rozmowach przedwstępnych, ale nie bierze udziału w dalszych rokowaniach.

- mediacja: to samo plus aktywny udział w rozwiązaniu sporu w rokowaniach.

- honest broker: strona trzecia jest bezstronnym pośrednikiem w przekazywaniu poglądów i propozycji rozwiązania sporu.

Komisja Badań - rozwiewa wątpliwości co do stanu faktycznego, działa jedynie w ramach prawa międzynarodowego, nie może proponować jego zmiany, a jej orzeczenia nie są wiążące.

Komisja Koncyliacyjna - bada stan faktyczny, nie formułuje orzeczenia, tylko przedstawia propozycje rozwiązania sporu. Nie są one wiążące.

3. Sądownictwo międzynarodowe

- arbitraż rozjemstwo poprzez wydanie wyroku wiążącego przez sąd polubowny wybrany przez obie strony. Strony mają wpływ na wybór sędziów, procedury i podstawy prawne wyroku.

- sądy stałe STSM w ramach LN, MTS w ONZ, stałe sądy regionalne. Jurysdykcja nie jest obligatoryjna. Istnieje dyskusja na temat kryzysu sądownictwa międzynarodowego.

37. LIKWIDACJA SYSTEMU KOLONIALNEGO PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ (ROLA II WOJNY ŚWOATOWEJ W PROCESIE, TREŚĆ KNZ W TYM ZAKRESIE, ETAPY DZAIŁALNOŚCI OZN DOT. DEKOLONIZACJI, ETAPY DEKOLINIZACJI)

1. Proces dekolonizacji:

1. kolonializm- polityka podboju i przejmowania obcych terytoriów oraz podporządkowywania sobie zamieszkującej tam ludności przez państwa europejskie

2. dekolonializm- proces likwidacji systemu kolonialnego na świecie, szczególne nasilenie w drugiej poł. XX w.

- przyczyny walk narodowo- wyzwoleńczych:

• II wojna światowa

• powojenna rywalizacja mocarstw zachodnich między sobą

• działalność ONZ

- I etap 1945- 55:

• konferencja solidarnościowa 29 państw azjatyckich i afrykańskich w Bandungu- 1955r.  postanowienia: szybka i całkowita likwidacja kolonializmu, poparcie walk wyzwoleńczych krajów kolonialnych i zależnych

• niepodległość uzyskały: Indonezja, Wietnam, Korea, Filipiny, Jordania, Indie, Pakistan, Cejlon, Birma, Libia, Kambodża , Laos

- II etap 1955- 65:

• największe tempo wyzwalania się narodów kolonialnych (42 państwa uzyskały niepodległość)

• 1960- Rok Afryki

• niepodległość otrzymały: Maroko, Sudan, Tunezja, Ghana, Malezja, Gwinea, Dahomej, Cypr, Czad, Gabon, Burkina Faso, Kamerun, Ludowa Republika Kongo, Mali, Mauretania, Niger, Nigeria, Magadaskar, Republika Środkowej Afryki, Senegal, Somalia, Tago, Wybrzeże Kości Słoniowej, Kongo, Kuwejt, Sierra Leone, Tanganika, Algiera, Burundi, Rwanda, Jamajka, Samoa W, Trynidad i Tobago, Uganda, Kenia, Zanzibar, Pemba, Malawi, Malta, Zambia, Gambia, Malediwy, Singapur

• niepodległość uzyskana przez walkę zbrojną bądź rozwiązania polityczne

• 14.12.1960 -deklaracja ZO ONZ: przyznanie niepodległości krajom i narodom kolonialnym

- III etap 1965- 75:

• rozpad posiadłości brytyjskich na Bliskim Wschodzie i kolonii portugalskich w Afryce (po rewolucji goździkowej) oraz peryferyjne posiadłości w basenie M. Karaibskiego

• niepodległość uzyskały: Barbados, Botswana, Gujana, Lesotho, Jemen S, Gwinea Równikowa, Mauritius, Nauru, Ngwane, Tonga, Fidżi, Bahrajn, Katar, Oman, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Bangladesz, Bahama, Gwinea Bissau, Grenada, Papua Nowa Gwinea, Wyspy św. Tomasza i Wyspa Książęca, Komory, Mozambik, Angola, Wyspy Zielonego Przylądku, Surinam.

- IV etap od 1976...

• wyzwolenie Namibii (bezprawnie zaanektowane przez UPA)

• UPA - Unia Południowej Afryki, powstała w 1919  RPA od 1961.

• ostateczna dekolonizacja terytoriów zależnych i peryferyjnych : Seszele, Dżibuti, Wyspy Salomona, Dominika, Tuval, Saint Lucia, Wyspy Gilberta, Saint Vincent i Grenadyny, Kiribati, Zimbabwe, Vanuatu, Belize, Antiqua, Saint Christopher i Nevis, Namibia, Palau.

2. Etapy działalności ONZ dot. dekolonizacji:

1. system powiernictwa:

- obszary mandatowe

- obszary odłączone od państw nieprzyjacielskich pokonanych podczas II wojny światowej

- obszary dobrowolnie przekazane do systemu powiernictwa

2. rola ONZ przy obszarach, które nie podlegały powiernictwu:

- lata 1946-55:

• 1949- ZO: prawo do badania informacji o obszarach niesamodzielnych przez państwa kolonialne

• “plan pokoju” 30.01.1952- uzyskanie niepodległości dopiero po `72, jest to plan państw zachodnich (kolonialistów)

- 1956- 1959:

• ustalanie czy dany obszar faktycznie uzyskał niepodległość

- od 1960:

• 14.12.1960- deklaracja o przyznanie niepodległości krajom i narodom kolonialnym:

• samookreślenie i ustanowienie własnego systemu politycznego

• swobodny rozwój gospodarczy, społeczny i kulturalny

• cel: całkowita likwidacja kolonializmu

• 16.12. 1966- Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych  “wszystkie narody mają prawo do samostanowienia”

• 2.11.1972- rezolucja, w której stwierdzono, że kolonializm stanowi zagrożenia dla pokoju

3. Treść KNZ:

1. Deklaracja w sprawie obszarów nie rządzących się samodzielnie (rozdz. XI):

- zapewnienie postępu politycznego, gospodarczego, społecznego i rozwoju oświaty przy szacunku dla ich kultury

- pomoc w rozwoju instytucji samorządowych i politycznych

- umacnianie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa

- zachęcać do międzynarodowej współpracy z instytucjami wyspecjalizowanymi

- przedkładać Sekretarzowi Generalnemu dane statystyczne ze wszystkich dziedzin społecznych

- polityka gospodarcza i społeczna opierać powinna się na zasadzie dobrego sąsiedztwa

2. Międzynarodowy System Powiernictwa (rozdz. X):

- podstawowe zadania:

• umacnianie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa

• popieranie poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności obywatelskich

• popieranie rozwoju ludności z obszarów powierniczych.

38. NEOKOLONIALIZM

Definicja: Neokolonializm są to poczynania dawnych metropolii, które na różne sposoby próbują utrzymać stan zależności byłych terenów kolonialnych (dziś niepodległych) na płaszczyźnie gospodarczej, politycznej i kulturalnej.

W 1965 prezydent Ghany Kwame Nkrumah próbował opisać neokolonializm jako kierowanie z zewnątrz polityki państwa, które jest w teorii niepodległe i dysponuje wszelkimi atrybutami suwerenności.

Neokolonializm cechują:

- relacje wielostronne

- wszelkie metody z wyjątkiem wojskowych

- kolonie jako zaplecze gospodarcze (rynek zbytu)

- deformacje struktur gosp. przez działania jednostronnie korzystne dla inwestora

- pozornie państwa rządzą się samodzielnie

- niszczenie środowiska naturalnego

Ten układ zależności utrudnia krajom słabo rozwiniętym pełny i wszechstronny rozwój gospodarczy. Państwa zachodnie, bowiem kontrolując i stymulując rozwój swoich słabszych partnerów preferują niektóre tylko dziedziny produkcji. Najważniejszą sferą inwestycji kapitału zagranicznego jest przemysł wytwórczy. Strategia neokolonializmu sprowadza się do intensyfikowania współpracy z państwami rozwijającymi przez:

- inwestycję kapitałów

- wykorzystywanie taniej siły roboczej

- poszerzający się rynek zbytu w tych krajach

Neokolonializm sprzyja rozwojowi:

- produkcji rolniczej

- przemysłu wydobywczego

- przemysłu związanego z handlem zagranicznym

Neokolonializm równocześnie hamuje rozwój:

- przemysłu przetwórczego

- produkcji towarów przeznaczonych na rynek wewnętrzny

Poprzez stymulacje procesów uprzemysłowienia polityka neokolonializmu przyczynia się do utrzymania i utrwalania stanu zależności ekonomicznej, naukowo-technicznej oraz technologicznej państw postkolonialnych, jak i tych słabo rozwiniętych, które nigdy koloniami nie były, od państw wysoko rozwiniętych. Do tego celu wykorzystywane są również liczne organizacje i instytucje zajmujące się stosunkami gospodarczymi z krajami rozwijającymi się.

Poza sferą gospodarczą neokolonializm podtrzymuje stan zależności krajów rozwijających się w ramach splotu oddziaływań politycznych, militarnych, społecznych, ideologicznych i kulturalnych. Powoduje to utrwalenie się nierównoprawnych stosunków między tzw. „peryferiami” i „centrum” gospodarki światowej.

39. Regionalizm w stosunkach międzynarodowych (pojęcie i istota regionalizmu, przesłanki regionalizmu, regionalizm po zimnej wojnie)

Regionalizm są to wszelkiego rodzaju formy współpracy międzynarodowej w postaci różnego rodzaju sojuszów, związków integracyjnych państw blisko siebie położonych. Jego podstawą są wspólne interesy państw, wynikające z sąsiedztwa, podobieństwa ustrojów społeczno-politycznych, zbliżonego poziomu gospodarek (komplementarności) i innych wspólnych cech (np. język, kultura, tradycja historyczna, religia).

Wynika z przekonania, że państwa nie są w stanie zaspokoić w pełni swoich potrzeb samodzielnie, ani nie jest możliwe to na razie na płaszczyźnie globalnej współpracy, ze względu na dzielące państw różnice interesów. Zatem regionalizm jest antytezą zarówno autarkii jak i globalizmu.

Regionalizm rozwija się poprzez:

1. Pojawienie się świadomości regionalnej wśród elit, warstw społecznych państw sąsiadujących - tempo rozwoju świadomości regionalnej zależy od homogeniczności etnicznej, religijnej, językowej.

2. Ujawnienie się wspólnych potrzeb i interesów państwa (społeczności) danego regionu, kształtowanie się ruchów regionalnych, doktryn politycznych, idei i koncepcji politycznych.

3. Powstanie regionalnej wspólnoty potrzeb i interesów prowadzi w efekcie do jakościowego i ilościowego wzrostu interakcji pomiędzy państwami, społeczeństwami regionu - na tym etapie tworzone są normy PM, powoływane systemy stałych konsultacji, konferencje regionalne - postępuje proces instytucjonalizacji współpracy.

4. Najbardziej zaawansowana forma regionalizmu to integracja państw regionu.

Integracja jest procesem w toku którego uczestnicy życia politycznego i gospodarczego w danym państwie przenoszą swoją lojalność, oczekiwania i aktywność do nowego, większego centrum, którego instytucje nabierają zwierzchniej jurysdykcji nad państwami narodowymi. Zachodzi szybciej w sferze ekonomicznej niż politycznej.

Funkcje regionalizmu:

1. integrująca

2. porządkująca (efekty istnienia wspólnych norm)

3. przymuszająca (do określonych zachowań indywidualnych i zbiorowych)

4. dynamizująca uczestników systemu regionalnego (podejmowanie działań adaptacyjnych wobec działań płynących ze strony systemu)

Kryteria regionalizmu:

- geograficzne: geopolityczne, wyjściowe - bliskość geograficzna państw.

- systemowe: region traktowany jako podsystem globalnego systemu międzynarodowego, musi się czymś wyróżniać.

- wspólnego interesu globalnego: stopniowa redefinicja interesów narodowych poszczególnych państw we wspólny interes regionalny.

Nowe przesłanki regionalizmu po zimnej wojnie:

1. przesłanka uniwersalna: stare zimnowojenne formy regionalizmu były podporządkowane logice systemu bipolarnego - były narzucone z zewnątrz jako forma kontroli supermocarstw, inspirowane wymogami globalnej równowagi sił z pominięciem uwarunkowań wewnątrzregionalnych. W wielu przypadkach inicjatywy integracyjne państw trzeciego świata inspirowane były przez Europę Zachodnią. Okazywały się one nieadekwatne do regionalnych warunków (Ameryka Łacińska, Unia Afrykańska). Teraz jest odwrotnie i regiony same ustalają formy instytucjonalizacji współpracy regionalnej.

2. Nowe tendencje rozwojowe w gospodarce światowej - zwłaszcza liberalizacja handlu międzynarodowego, przepływu kapitału, inwestycji. Umiędzynarodowiono rynki walutowe i kapitałowe. Szybki postęp technologiczny (komunikacja, transport, co zbliża gospodarki narodowe, upodabnia je do siebie i prowadzi do powstania jednolitego rynku światowego).

3. Przewartościowanie w stosunkach Północ - Południe. W starym zimnowojennym regionalizmie uważano, że jego główną przesłanką jest zbliżony poziom rozwoju gospodarczego. W efekcie akcentowano podział gospodarki światowej na centra i peryferia. Obecnie preferowana jest komplementarność gospodarek regionalnych. Powoduje to współpracę państw wysoko rozwiniętych, które dostarczają kapitału i technologii z państwami rozwijającymi się - dostarczającymi siłę roboczą i surowce.

4. Zmiana podejścia USA do regionalizmu. Traktują one regionalizm jako bardzo użyteczne narzędzie w realizacji celów polityki globalnej. Dla USA współpraca z regionami ma kluczowe znaczenie w strategiach bezpieczeństwa.

5. Zmiana relacji ekonomika-polityka. Zwiększenie roli gospodarki względem polityki - „geoekonomika”.

Regionalizm gospodarczy po zimnej wojnie:

1. Udział państw rozwijających się i rozwiniętych

2. Tendencja do rozszerzania przedmiotowego zakresu współpracy (więcej dziedzin)

3. Rosnący udział pozapaństwowych uczestników SM

4. Mniejszy poziom instytucjonalizacji

5. Wzrost rangi subregionów ekonomicznych

6. Większa otwartość i funkcjonalność wobec globalizacji

40. GŁÓWNE OKRESY ROZWOJU STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH W AMERYCE POŁUDNIOWEJ (CEZURY, DOMINUJĄCE TENDENCJE, DOKTRYNY, ROLA USA, NAJWAŻNIEJSZE WYDARZENIA):

1. Główne etapy:

1. etap I: okres kształtowania się państw latynoamerykańskich 1810- 1840:

- jedność hispanoamerykańska:

• Simon Bolivar

• powstanie regionalnego związku państw w formie federacji, konfederacji bądź wiecznych sojuszy

• stopniowa integracja i wspólna polityka zagraniczna

• skodyfikowanie prawa wewnętrznego

- pierwsze przejawy zainteresowania przez USA:

• solidarność z nowo wyzwolonymi państwami przy równoczesnych próbach ekspansji

• doktryna Monroe 8.12.1823- brak zainteresowania USA problemami Europy i ich kolonii pod warunkiem nie integracji mocarstw europejskich w sprawy półkuli zachodniej; hasło „Ameryka dla Amerykanów”.

- tendencje dezintegrujące:

• caudilllismo- jednoosobowe, autorytarne przywództwo, kult silnego przywódcy rządzącego twardą ręką

2. etap II: okres umacniana się niepodległości przez kraje regionu i dominacji mocarstw europejskich 1840- 1880:

- Anglia i Francja: Ameryka. Ł. atrakcyjna pod względem lokowania kapitałów (mnogość surowców, tania siła robocza, rozbudowana infrastruktura komunikacyjna)

- doktryna Benito Juareza (Meksyk) 1856- dla zachowania pokoju konieczne jest wzajemne poszanowanie swoich praw (odrębność, prawo do samostanowienia własnych praw)

- doktryna Carlosa Calvo (Argentyna) 1868- państwo nie może ponosić odpowiedzialności za straty poniesione przez cudzoziemców w wyniku wojny domowej czy powstania

- zahamowanie ekspansji USA

3. etap III: okres dominacji systemu panamerykańskiego 1880- 1930:

- ekspansja europejska weszła w konflikt z interesami USA: by zapobiec realnej groźbie zbrojnej interwencji Europy w celu wymuszenia spłaty długów, Th. Roosevelt w orędzie do kongresu (1904) ogłosił, iż USA będą prewencyjnie ingerować w wewnętrzne sprawy swych sąsiadów z S, aby uniezależnić ich od Europy i osłabienia wpływów USA (tzw. dyplomacja “grubej pałki”)

- prezydent W.T. Taft- “dyplomacja dolarowa”: użycie środków finansowych do wzmocnienia polityki

- panamerykanizm:

• solidarność republik kontynentu ameryk.

• dominacja USA w regionie

• współpraca gospodarcza

- 1901- traktat Hay- Paunecfote: Brytyjczycy zrzekli się roszczeń do współkontrolowania Przesmyku Panamskiego  wzrost znaczenia USA

- najsilniejsze państwa regionu wiązały się z gospodarkami najwyżej uprzemysłowionych krajów; prawo nierównomiernego rozwoju nasiliło różnice pomiędzy poszczególnymi państwami regionu.

4. etap IV: okres panamerykanizmu zmodyfikowanego (miedzy amerykańskiego) 1930-1960:

- polityka “dobrego sąsiedztwa”: nieinterwencja, nieingerencja, wzajemność

- zasady regulujące stosunki z USA:

• traktat z Gondora `23- system pokojowego rozwiązywania sporów

• traktat arbitrażowy `29

• uznanie zasad nieinterwencji `33

• deklaracja solidarności `36: nielegalność ściągania długów siłą i nieuznawanie wyników podbojów terytorialnych

- Akt z Chapultepec: zarys ogólno amerykańskiego systemu bezpieczeństwa

- Traktat z Rio: Międzyamerykański Traktat o Pomocy Wzajemnej, 2.09.1947r.

• obie Ameryki, Atlantyk, Pacyfik po Arktykę i Antarktydę

• potrzymania statusu Ameryki. Ł. jako strefę wpływów USA

- konferencja bogotańska 1948- G. Marshall: teza o odpieraniu zagrożenia zewnętrznego i wewnętrznego

- pozyskiwanie Ameryki. Ł. dla doktryny powstrzymywania komunizmu przez USA:

• - deklaracja waszyngtońska

• - deklaracja o solidarności `54 (integralność polityczna przeciwko rozwojowi komunizmu)

- polityka przetargowa: pomoc gospodarcza w zamian za poparcie dla strategii politycznej USA

- Gwatemala:

• prezydent Jacobo Arbenz: realizacja programu reform agrarnych godziła w północnoamerykański koncern United Friut Company  kampania propagandowa USA, oskarżenia Arbenza o komunizm  dyplomacja na forum OPA  USA szkoli grupę emigrantów by obaliła rząd Arbenza => polityka otwartego interwencjonalizmu w Ameryce Ł.

- połowa lat 50: USA lekceważy nasilające się antyamerykańskie nastroje  “polityka braku polityki” (wiara w swoje możliwości kontrolowania).

5. etap V: restrukturyzacja ładu politycznego w Ameryce Łacińskiej od połowy lat 60:

- traktat o zakazie broni nuklearnej w Ameryce Ł. - Meksyk `67

• OPANAL: państwa czuwające nad przestrzeganiem ratyfikowanego układu

- wykluczenie Kuby z szeregu organizacji pod naciskiem USA

- wyrażenie zgody na interwencję zbrojną na Dominikanie

- polityka siłowego rozwiązywania konfliktów w Ameryce Środkowej  Reagan

- lata 70: kryzys gospodarczy w Ameryce Ł.

- lata 80: przechodzenie od rządów wojskowych do cywilnych i demokratycznych systemów politycznych.

- upadek komunizmu i zakończenie zimnej wojny:

• demokratyczne formy rządów

• przestrzegania praw człowieka

• gospodarka rynkowa.

41. UWARUNKOWANIA KONFLIKTÓW W AMERYCE ŁACIŃSKIEJ I MECHANIZMY ICH ROZWIĄZYWANIA

Region Ameryki Łacińskiej to tereny częstych sporów, konfliktów i destabilizacji. Wymienia się siedem głównych uwarunkowań niestabilności politycznej:

1. Brak tradycji demokratycznych - państwa uzyskujące niepodległość na pocz. XIX w. nie miały wzorców demokratycznych.

2. Ideologiczna i prawno-ideologiczna wtórność systemów politycznych ustanowionych po uzyskaniu niepodległości - bezkrytyczne kopiowanie wzorców z USA i Francji, które nie były przystosowane do lokalnych warunków. To spowodowało nieskuteczność, częste zmiany polityczne i konflikty.

3. Specyficzna kultura polityczna - w życiu politycznym uczestniczą nielicznie (uprzywilejowani Kreole), reszta niepiśmienna, brak poczucia przynależności państwowej. Niemożliwe przeprowadzenie wyborów. Zjawiska takie jak: caudillismo, machismo, continuismo, persolalismo.

4. Rozproszona administracja publiczna - odizolowane prowincje, utrudniona komunikacja, trudności w zaszczepieniu świadomości narodowej.

5. Ingerencja sił zewnętrznych w politykę - najpierw mocarstwa kolonialne, potem USA. Korupcja, popieranie autorytaryzmów, aranżowanie przewrotów wojskowych.

6. Ingerencja sił zbrojnych w politykę - dominacja wojska w okresie walk niepodległościowych, częste dyktatury wojskowe, charyzmatyczni dowódcy, obalanie rządów za pomocą armii.

7. Uwarunkowania gospodarcze - spadek po kolonializmie (rola dostawców surowców, owoców, przypraw, zakaz rozwoju przemysłu, handlu między prowincjami).

Stabilizacji w regionie nie sprzyjają też konflikty na kontynencie. Jako ważniejsze należy wymienić:

- Kubański kryzys rakietowy

- Wojnę Środkowoamerykańską (Nikaragua, Salwador)

- Konflikt panamski

Mechanizmy rozwiązywania sporów i konfliktów.

Należy wyróżnić trzy najważniejsze koncepcje uregulowania konfliktów w Ameryce Łacińskiej:

1. Koncepcje administracji prezydenta Regana:

Stanowiły powrót do doktryn Monroego i Th. Roosvelta (polityka „grubej pałki”) i krytykowały politykę Cartera. Koncepcje te stawiały USA w roli żandarma w regionie.

Konflikty w Gwatemali i Salwadorze uznawały za przejaw zimnowojennej rywalizacji, interpretowały je też w kontekście „teorii domina” - jeżeli upadnie rząd w Salwadorze to pociągnie to za sobą przejęcie władzy przez komunistów również w innych krajach. Sugerowano też wsparcie radzieckie dla partyzantów salwadorskich, co USA wykorzystały do zwiększenia swojej obecności w regionie.

Proponowano dwutorowe rozwiązanie konfliktu: wsparcie dla armii salwadorskiej przy jednoczesnym naleganiu na wybory. Postulowano, że w pierwszej kolejności należy zapewnić bezpieczeństwo istniejącym strukturom społ. i polit., a potem wprowadzać umiarkowane reformy.

2. Grupa z Contadory

Z inicjatywy Kolumbii w 1983 roku doszło do spotkania na wyspie Cantadora ministrów spraw zagr. Kolumbii, Wenezueli, Meksyku i Panamy. Grupa rozszerzyła się z biegiem czasu.

1984 - „Akt z Cantadory w sprawie pokoju i współpracy w Ameryce Środkowej” - projekt traktatów pokojowych określający zasady wzajemnych stosunków. USA jednak zablokowała traktat.

1985 - Grupa Poparcia (limejska) - Argentyna, Brazylia, Peru, Urugwaj - wzmacniająca Grupę z Contadory. Planu nie zrealizowano, ale osiągnięto: zbliżenie stron konfliktu, określenie płaszczyzn negocjacji, zapobieżenie umiędzynarodowienia konfliktu.

3. Koncepcje prezydenta Kostaryki Oscara Ariasa

W 1987 zaproponował on plan pokojowy, będący modyfikacją Grupy z Contadory. Zawierał on 4 zasadnicze punkty:

1. przerwanie ognia

2. amnestie dla więźniów politycznych

3. dialog z opozycją

4. demokratyzacje, wybory powszechne.

Prezydenci 5 państw podpisali porozumienie oparte o te punkty, ale walki trwały.

W 1990 wolne wybory w Nikaragui wygrali antysandiniści i podpisano porozumienie w sprawie ostatecznego zawieszenia broni i demobilizacji contras. Niezadowalająca polityka rządu doprowadziła do wznowienia konfliktu.

W 2006 roku wybory prezydenckie wygrał Daniel Ortega, który odmawia zniszczenia postsowieckich zasobów militarnych.

42. Tendencje integracyjne i płaszczyzny współpracy na kontynencie amerykańskim

Okres przyśpieszenie procesów integracyjnych na kontynencie amerykańskim to lata 90. Zainicjowane zostały one już jednak w latach 50. Mechanizmy integracyjne w regionie są najbardziej rozwinięte w sferze ekonomicznej. Ameryka Łacińska w regionalizacji upatrywała możliwość przezwyciężenia dominacji w regionie zewnętrznych centrów gospodarczych - Europy i USA. Rozważa się utworzenie jednego ugrupowania integracyjnego obejmującego całą Amerykę Łacińską. Jego powołanie było przedmiotem badań CEPAL (Komisja Ekonomiczna ONZ do spraw Ameryki Łacińskiej, utworzona w 1948).

Ameryka Środkowa

1951: ODECA - Organizacja Państw Ameryki Środkowej, pierwsze ugrupowanie integracyjne w Ameryce Środkowej (Salwador, Gwatemala, Honduras, Kostaryka, Nikaragua). Działalność ODECA była nikła.

1960: CACM - Central American Common Market - powołany przez te same państwa, ale Kostaryka dołączyła w 1962. Był bardzo udanym przedsięwzięciem, skutkował szybkim wzrostem gospodarczym państw, ale taż spowodował wśród nich rozwarstwienia ekonomiczne, ze względu na podobny typ gospodarek, nastawionych na eksport tych samych towarów (brak możliwości uzupełniania się, konieczność konkurencji). Wojna Futbolowa (Salwador-Honduras) 1969 załamała współpracę CACM (MCCA).

1967: CAFIFTA - Caribbean Free Trade Association - powołane przez państwa niepodległe i terytoria zależne od WB położone w strefie Morza Karaibskiego. Celem była integracja ekonomiczna.

1973: Przekształcenie CARIFTA w CARICOM - Caribbean Community: ekonomiczne i polityczne ugrupowanie zrzeszające 13 BYŁYCH (już w 1973) kolonii brytyjskich. Celem organizacji jest doprowadzenie do pełnej integracji gospodarczej regionu przez etapowe znoszenie barier celnych i prowadzenie wspólnej polityki wobec inwestorów zagranicznych.

Ameryka Południowa

1961: LAFTA: Latin American Free Trade Association - porozumienie państw Ameryki Południowej i Meksyk w sprawie handlu zagranicznego. Główną przeszkodą w funkcjonowaniu LAFTA okazały się wielkie różnice w poziomie rozwoju oraz potencjałach gospodarczych (Brazylia vs. Boliwia). W 1980 rozwiązano LAFTA.

1980: LAIA - Latin American Integration Association. I powołano LAIA. Zmieniono trochę formułę współpracy, przez wprowadzenie specjalnych ulg dla krajów najsłabiej rozwiniętych. System preferencji handlowych, porozumienia kredytowe. Głównym celem organizacji jest utworzenie wspólnego rynku latynoamerykańskiego.

1966: w trakcie kryzysu LAFTA państwa słabiej rozwinięte w jego ramach powołały Wspólnotę Andyjską (CAN) - Boliwia, Chile, Ekwador, Kolumbia, Peru, Wenezuela.

1991: MERCOSUR - Wspólny Rynek Południa. Porozumienie Argentyny, Brazylii, Paragwaju i Urugwaju, którego celem jest utworzenie wspólnego rynku. Dążenie do swobodnego przepływu towarów, dóbr i usług. Jest najambitniejszym projektem integracji państw Ameryki Łacińskiej.

Ameryka Północna

1994: NAFTA: North American Free Trade Agreement. Zawarte pomiędzy USA, Kanadą i Meksykiem. (poprzedzone porozumieniem kanadyjsko-amerykańskim CAFTA z 1989). Zakłada zniesienie barier w swobodnym przepływie towarów, usług i inwestycji zagranicznych. Nie przewiduje jednak unii celnej ani walutowej, czy też wspólnej polityki gospodarczej lub społecznej. Jest elementem „Inicjatywy dla Ameryk”

Integracja Ameryk

1990: wizjonerski projekt G. Busha „Inicjatywa dla Ameryk”, który przewidywał utworzenie strefy wolnego handlu obejmującą całą półkulę zachodnią.

1994: I spotkanie na szczycie Ameryk

1998: II spotkanie na szczycie Ameryk (właśnie w sprawie tego projektu)

FTAA - Free Trade Area of the Americas, rezultat spotkań na szczycie Ameryk. Strefa wolnego handlu obu Ameryk.

43. WOJNY I KONFLIKTY ZBROJNE W AFRYCE (PRZESŁANKI KOFLIKTÓW, KOSZTY, KONSEKWENCJE DLA PAŃSTWA I SPOŁECZEŃSTWA, PROBLEMY PRZYWRÓCENIA POKOJU)

1. Przesłanki konfliktów w Afryce:

1. Polityczne:

• Kolonializm i charakter państw powstałych na jego gruzach

• Bezkrytyczne przyjmowanie demokratycznych zasad ustrojowych, nieadekwatnych do realiów wspólnot plemiennych

• Brak stabilności politycznej

• Dyktatury wojskowe: represje polityczne i brak praw polit.

• Państwo w stanie upadku: anarchizacja życia polit., załamanie się struktur władzy i instytucji państwowych

• „prywatyzacja przemocy”- prywatne grupy zbrojne

• Pomoc zagraniczna: zdefraudowana, roztrwoniona

2. Społeczne:

• granice państw nie pokrywają się z podzialami etnicznymi

• Zróżnicowanie etniczne, religijne i kulturowe

• Lokalne wojny plemienne

3. Ekonomiczne:

• Przesłanki wewnętrzne:

• Bieda

• Niesprawiedliwa redystrybucja bogactwa

• Pogarszanie się warunków życia i brak jakichkolwiek perspektyw dla społeczeństwa

• Powstanie „gospodarki nastawionej na wojnę”

• Przesłanki zewnętrzne:

• Neokolonializm

• Nielegalna eksploatacja minerałów i innych surowców

• Nielegalny rynek uzbrojenia

4. Przyrodnicze:

• Ograniczone zasoby wody pitnej i ziemi nadającej się pod uprawę

• Bogate zasoby naturalne jako powód do wszczęcia konfliktu

2. Konsekwencje dla państwa:

a) niezdolność budowania podstaw prawa i porządku

b) niemożność utrzymania atmosfery politycznej pozbawionej dyskryminacji

c) niedostateczne inwestycje w infrastrukturę i opiekę społeczną

d) marginalizacja większości społeczeństwa i pozostawienie bez opieki szczególnie narażonych: kobiety, dzieci, starcy.

3. Społeczne skutki konfliktów zbrojnych:

1. Niska średnia długość życia

2. Niski wskaźnik alfabetyzacji

3. Pogłębianie się ubóstwa

4. Pozbawienie szans na jakiekolwiek poprawienie warunków życia

4. Koszty:

Z powodu toczących się walk najbardziej cierpi ludność cywilna, gdyż walczące strony jawnie naruszają międzyn. prawo humanitarne (stosowanie brutalnej przemocy, ludobójstwa). Długofalowym kosztem konfliktów jest zacofanie rozwojowe państwa.

5. Problem przywrócenia pokoju:

Większość afrykańskich polityków uważa, że zagraniczna pomoc finansowa jest niezbędna do uregulowania bądź zapobiegania konfliktom, jednak w rzeczywistości zewnętrzne strategie finansowe przyczyniły się do podtrzymywania patologicznych reżimów politycznych.

• Największym niepokojącym zjawiskiem jest przekształcenie się konfliktów wewnętrznych w regionalne.

• Jednym z czynników wpływających na długotrwałość wojen w Afryce stanowi zjawisko określane jako „prywatyzacja przemocy” i najczęściej odnosi się do uczestników konfliktu działających poza państwem lub wbrew niemu; w wielu krajach dotkniętych wojnami, brak odpowiednich wynagrodzeń dla żołnierzy i bojowników zmusza ich do grabieży, pozaprawne ściągania podatków z ludności cywilnej, plądrowanie; taka taktykę ułatwia nielegalny handel bronią i powszechność do jej dostępu

Te wszystkie czynniki złożyły się na wybuch wielu wojen lokalnych - czy to wewnętrznych, czy to między państwami - które stały się zjawiskiem powszechnym. Do gwałtownych konfliktów dochodziło w krajach o licznym osadnictwie europejskim. Można tu wymienić takie konflikty, jak: RPA, wojna narodowowyzwoleńcza w Algierii czy wojna partyzancka w Rodezji przeciwko rządom białych. Wiele wojen toczono o rozstrzygnięcie sporów granicznych. Jako przykłady można tu wymienić wojny między Somalią a Etiopią o Ogaden, Czadem a Libią. Do innej grupy można zaliczyć wojny domowe związane z próbami secesji niektórych prowincji. Najbardziej znane z nich to: secesja Katangi (Kongo - dziś Zair), secesja Biafry (Nigeria) czy wojna o niepodległość Erytrei (Etiopia), z kolei w Rwandzie czy Burundi co kilka lat powtarzają się rzezie między nienawidzącymi się plemionami Tutsi i Hutu.

44. PAŃASTWO W AFRYCE (GENEZA, PROBLEMY, PRZEOBRAŻENIA):

1. Geneza:

1. Kluczową rolę w rozbudzaniu świadomości etnicznej w Afryce obok misjonarzy i naukowców, odegrała polityka administracji kolonialnej; polegała ona na fragmentaryzacji i izolacji uprzednio zdefiniowanych jednostek etnicznych.

2. Model państwa wg Barry'ego Buzana najtrafniej oddaje pojęcie „państwa” dla badaczy Afryki. Wg niego państwo jest suwerennym podmiotem politycznym, składającym się z trzech składników:

- ludność i terytorium

- instytucje, które zarządzają bazą fizyczną

- idea państwa, która tworzy legitymację jego istnienia w świadomości ludzkiej

3. Do czasów podboju kolonialnego na terenie Afryki subsaharyjskiej funkcjonowały trzy typy org. społ- polit.:

- rodzime państwa o złożonych strukturach i różnorodnej historii

- struktury plemienne

- różnego typu wspólnoty mniejsze

2. Przeobrażenie:

1. Podbój kolonialny:

- Na przełomie XIX i XX w. na większości obszaru terytorium Afryki kolonizatorzy tworzyli wielkie obszary administracyjne (kolonie, protektoraty), do których automatycznie wtłaczano miejscowe ogr. polityczne  integracja pod przymusem;

- Podzielenie licznych społ. przez arbitralne wyznaczane granice kolonialne

- Budowa infrastruktury komunikacyjnej, zaspakajanie potrzeb władz i firm europejskich, podstawowa oświata, prawo poruszania się po terytorium całej kolonii, standaryzacja języka władzy (administracja) wszystko to powodowało powolną integrację w ramach danej kolonii

- „państwo kolonialne” przez badaczy afrykańskich jest interpretowane jako etap powstawania nowoczesnego państwa

2. Drogi niepodległości:

- w latach 1955- 93 spośród 50 państw 12 uzyskało niepodległość w skutek zbrojnej walki, np.: Angola, Algieria, Mozambik; większość państw uzyskało niepodległość na drodze pokojowej w wyniku wieloletnich złożonych negocjacji

- dekolonizacja:

• z punktu widzenia Afryki: to czas tworzenia się nowoczesnej świadomości elit afrykańskich

• z perspektywy mocarstw kolonialnych: wycofanie się z posiadłości kolonialnych stało się przedmiotem debat politycznych

- w sensie formalnoprawnym państwa powstające po 1955 r. w Afryce są całkowicie nowymi państwami, gdyż nie istniały w okresie przedkolonialnym

3. Niepodległość pokolonialna- proces:

- Przed '55 niepodległość uzyskały: Egipt, Etiopia, Liberia, Libia, RPA

- Stos. międzyn. w Afryce (3 etapy):

• relacje między niepodległymi państwami

• relacje między niepodległymi państwami a koloniami

• stosunki pomiędzy władzami poszczególnych kolonii

- Szybki przyrost nowych państw:

• konieczność stworzenia nowych koncepcji i programów polityki afrykańskiej

• potrzeba zbudowania służb zagranicznych

• Do tego potrzebne były wykwalifikowane kadry, wiedza i informacje, środki finansowe, infrastruktura, czyli czynniki, których brakowało nowym państwom

- Zależność gospodarcza, kapitałowa, kadrowa i technologiczna od byłych protektoratów

- Wyzwanie instytucji niepodległych państw:

• szybka poprawa warunków życia

• posiadanie wysoko wykwalifikowanych kadr, środków finansowych, technologii

• walki nowych elit polit.

• presja zagranicznych firm

• zatrudnienie- rozbudowana infrastruktura

- trzy etapy w dziejach niepodległej Afryki

• I etap: 5-8 lat niepodległości:

• instytucje państwowe stają przed ogromem zadań i wyzwań

• nie potrafią się z tym uporać  tracą stopniowo zdolność wykonywania tych funkcji

• II etap: od lat 60 do 80 XX w.:

• załamanie się pierwszych systemów polit.

• dyktatury wojskowe/ cywilne

• III etap: przełom 80/90 XX w.:

• usunięcie skorumpowanej i niekompetentnej ekipy

• przywrócenie porządku i prawa

• wprowadzenie państwa na drogę rozwoju

• W latach `53- `99 przeprowadzono 83 udane zamachy…

4. Państwo- skuteczność:

- Pogorszenie skuteczności następuje w skutek działania wielu łączących się ze sobą czynników, związanych z trudnymi procesami przekształcania systemów pokolonialnych w syst. polit. niepodległych państw.

5. Zdolność państw Afryki do utrzymywania stos. dyplom.

- Stosunki bilatearne

- Afryka N- znacznie szerszy zakres stosunków dyplomatycznych

6. Państwo w stanie upadku:

- Państwa w których instytucje upadły stały się miejscem najgorszych katastrof humanitarnych, np.: Afganistan, Kambodża, Liberia, Rwanda i Somalia. Katastrofy te w postaci bandytyzmu, fal uchodźców przenoszone są do krajów sąsiednich, prowadzą do cofnięcia się kraju w rozwoju, niszcząc zasoby ekonomiczne i infrastrukturę, powodują śmierć ogromnej ilości ludzi.

- Trzy patologie upadku państwa:

• utrata legitymizacji wśród społeczeństwa

• rosnąca korupcja

• brak władzy centralnej w wyniku wojny domowej

7. Upadek państwa- czynniki podtrzymujące konflikt:

- Na przykładzie Angoli, Liberii i Somalii:

• samopodtrzymujące się gospodarki zbrojnej przemocy, oparte na rabunku, płatnej ochronie przez zbrojne bandy, handlu narkotykami, praniu pieniędzy, nielegalne pozyskiwanie surowców (drewno tropikalne, minerały).

3. Organizacja Jedności Afryki:

1. Afryka jest krajem najmniej ustabilizowanym, dodatkowo sytuację pogarszała rywalizacja radziecko- chińska o wpływy na wybór ustroju i wcielanie w życie zasad socjalistycznych w latach 70. oraz globalna rywalizacja ZSRR- USA.

2. W kwietniu 1958 w Akrze odbyła się I konferencja 7 niepodległych państw Afryki, które powołały do życia „grupę afrykańska ONZ”, a w 1963 aż 39 państw podpisało Kartę OJA

3. Cele:

- umacnianie jedności i solidarności państw afrykańskich

- koordynowanie i pogłębianie ich współpracy

- obrona suwerenności, integralności terytorialnej i niepodległości państwa

- popieranie współpracy w duchu Karty NZ i Deklaracji Praw Człowieka

- likwidacja kolonializmu

4. Rola kościołów w Afryce:

1. Kościół katolicki:

- oprócz działalności ściśle religijnej prowadzi szpitale, szkoły, domy dziecka, itd.

2. wyznawcy islamu, szczególnie w arabskich krajach Afryki

- dwie odmiany: umiarkowana i fundamentalistyczna

c) coraz większe znaczenie nabierają sekty, a ich siła polega na adaptacji do obyczajów i kultur miejscowej ludności.

5. Problemy Afryki:

1. Głód

2. Brak stabilności politycznej: podziały plemienne prowadzą do rzezi przy demokratycznych wyborach; większa skuteczność rządzenia legitymują dyktatury wojskowe lub cywilne aniżeli demokratyczne rządy

3. Zadłużenie

4. Susza, nieurodzaje

5. AIDS

6. Nielegalne wydobywanie surowców mineralnych

7. Problemy narodowościowe: walki między plemionami, mniejszości narodowe, sztucznie tworzone granice podzieliły plemiona bądź wymieszały na terenie danego państwa wrogie sobie plemiona, obecność ludności białej.

45. Apartheid w RPA (Pojęcie, podstawy teoretyczne, etapy realizacji, fundamenty prawne, ewolucja, demontaż)

Pojęcie

• polityka segregacji rasowej właściwa niektórym państwom południowej Afryki.

• W RPA, gdzie ludność rasy czarnej stanowiła ok. 85% populacji kraju, apartheid stał się doktryną białej mniejszości skierowaną przeciwko ludności czarnej. Polityka segregacji rasowej prowadziła do niemal całkowitego wyeliminowania czarnych Afrykanów z życia politycznego i pełnej supremacji białych, gdyż tylko ci ostatni mogli zasiadać w parlamencie i być członkami rządu

• Apartheid, jako odmiana rasizmu, stawał się oficjalną polityką państwową RPA od 1948r., gdy do władzy doszła Partia Nacjonalistyczna.

• Apartheid przejawiał się i przybierał różne formy dyskryminacji rasowej: zakładanie wydzielonych gett czy bantustanów, nakaz poruszania się tylko wydzielonymi środkami komunikacji, korzystania z lokali gastronomicznych przeznaczonych dla ludności czarnej, pozbawienie praw politycznych, ograniczenie wolności osobistych

Podstawy teoretyczne

7. 1948 - pierwsze przedstawienie programu a. przez Malana, premiera Republiki (dwie naczelne zasady doktrynalne a.: zróżnicowanie rasowe oraz utrzymanie odrębności rasowej)

8. tzw. zróżnicowany tok historii, który zakłada utworzenie w Afryce Południowej dwóch odrębnych państw - państwa białych i państwa ludności afrykańskiej

9. kwestia naturalnego prawa do władania obszarem kraju przez ludność białą; Europejczycy zamieszkują obszar kraju na mocy okupacji pierwotnej, zaś Bantu to element migracyjny na ziemi białego człowieka

10. Ustawa o ziemi tubylczej z 1913r. - zakazano Afrykanom nabywania ziemi poza granicami rezerwatów plemiennych

11. teza o niejednolitości ludności afrykańskiej - nie istnieje naród Bantu, lecz kilkanaście zróżnicowanych grup plemiennych

12. tworzenie systemów plemiennych państewek afrykańskich - batnuetonizacja

Etapy realizacji, fundamenty prawne, ewolucja

8. realizację polityki apartheidu można podzielić dwa okresy: okres konsolidacji władzy politycznej narodu Afrykanerów w RPA oraz okres praktyki bantuetonizacji i jej konsekwencji

9. począwszy od 1948r. proces wcielania apartheidu przebiegał w dwóch etapach:

1. od 1948r. do lat '60 - budowa fundamentów polityki apartheidu

2. od lat '60 do dziś - konsekwencje tworzenia bantustanów

• specyficzną cechą polityki apartheidu jest jej sankcjonowanie w formie ustaw:

3. ustawa o zakazie zawierania małżeństw mieszanych z 1949r.

4. ustawa o niemoralności z 1950r. (kara za odbycie stosunku płciowego z osobą innej rasy)

5. ustawa o rejestracji ludności z 1950r. (nakaz odnotowywania w tzw. rejestrze narodowym rasy każdego mieszkańca kraju)

6. ustawa o obszarach grupowych z 1950r. (proces demarkacji rejonów miejskich zamieszkałych przez różne grupy rasowe)

7. ustawa o szkolnictwie Bantu z 1953r. (dyskryminacja ludności czarnej w dostępie do wiedzy)

8. tłumienie wszelkiej opozycji wobec polityki władz (ustawa o zdławieniu komunizmu z 1950r; ustawa o bezpieczeństwie publicznym z 1953r; ustawa o prawie powszechnym)

• Efektem realizacji pierwszego etapu wdrażania polityki apartheidu było stworzenie silnego, wysoce wydajnego systemu, reżimu segregacji rasowej, który objął wszystkie dziedziny życia publiczno-prawnego kraju (podział ludności na 4 grupy: biali, kolorowi, Azjaci, Afrykanie)

• 1959r. - powoływano kolejno osiem bantustanów, tj. terytoriów narodowych Bantu, które uzyskały własny samorząd

1. ustawa o obywatelstwie bantustanów z 1970r. - Afrykanerzy mają wyłącznie obywatelstwo bantustanu, tracąc status obywatela „białej RPA”.

2. nadanie bantustanom konstytucji (na przestrzeni 20 lat przekształcono 264 rezerwaty w 10 „czarnych państw”)

• w 1976r. ówczesny premier Republiki ogłosił program „kontrolowanego osłabiania barier rasowych” (potrzeba modyfikacji apartheidu i jednocześnie chęć zachowania dominacji rasy białej za cenę pewnych ustępstw na rzecz uciskanej większości; desegregacja miejsc publicznych)

• 1979r. - anulowano ustawę o pracy tubylczej oraz ustawę o arbitrażu w przemyśle, zezwolono na tworzenie związków zawodowych ludności niebiałej

• 1980r. - powołanie wielorasowej Rady Prezydenckiej, zadekretowano swobodę poruszania się

Demontaż

• 1962r. - ONZ zaleca państwom członkowskim zerwanie stosunków dyplomatycznych z RPA

• 1973r. - uchwalono konwencję o zwalczaniu i karaniu zbrodni apartheidu jako zbrodni przeciwko ludzkości

• 1974r. - zawieszenie RPA w prawach członkowskich ONZ

• pod koniec lat '80 i na początku '90 doszło do definitywnego zerwania polityką apartheidu

• za rządów prezydenta Wilhelm Frederica do Klerka rozpoczęto proces głębokich reform wewnętrznych (legalizacja Afrykańskiego Kongresu Narodowego-ANC, zwolnienie z więzienia Nelsona Mandeli, zawieszenia trwającej od 1961r. walki zbrojnej pomiędzy ACN a rządem)

• 1991r. - zniesienie przez parlament RPA ustawy apartheidu o ziemi, segregacji miejsc zamieszkania, klasyfikacji ludności

• 1993r. - Ustawa zasadnicza gwarantowała równość mieszkańców bez względu na ich przynależność rasową, zapewniała wolność słowa i religii

• 1994r. - wybory, wygrana Afrykańskiego Kongresu Narodowego; prezydentem zostaje Nelson Mandela

• 1993r - W.F. de Klerk i N. Mandela otrzymali pokojową Nagrodę Nobla za zwalczanie apartheidu;RPA odzyskała pełne prawa członkowskie w ONZ i została przyjęta do OJA

• Skutki apartheidu jednak na płaszczyźnie stosunków pomiędzy ludnością czarną a białymi mieszkańcami RPA wciąż rzutują na realia społeczno-kulturowe demokratycznej RPA

46. KONFLIKT ARABSKO- IZRAELSKI PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ

1. Geneza konfliktu:

1. syjonizm religijny- pojawił się w średniowieczu, na podstawie przepowiedni biblijnych głoszących powrót Żydów do “ziemi obiecanej”

2. syjonizm polityczny- rozwinął się w XIX w., cel- utworzenie państwa żydowskiego:

- istnienie odrębności narodu żydowskiego

- ciągłość historycznej więzi Żydów z Palestyną

• Realizacja syjonizmu poprzez umacnianie wspólnoty żydowskiej na świecie propagowanie ich emigracji do Palestyny

- I Kongres Syjonistyczny 1897  powstanie Światowej Organizacji Syjonistycznej.

3. Wielka Brytania podczas I wojny światowej nawiązuje współprace z ruchem syjonistycznym, by skłonić USA do wzięcia udziału we wojnie

- deklaracja Balfoura (2.11.1917r.)- po mimo że Brytyjczycy nie sprawowali żadnej jurysdykcji nad Palestyną, to popierali dążenia państwowotwórcze Żydów i przychylnie ustosunkowali się do ich “siedziby” w Palestynie;

• Ententa powierza Wlk Brytanii mandat nad Palestyną i Irakiem  pierwszy dokument potwierdzający prawa Żydów do Palestyny i określenie Żydów narodem.

- stały dopływ Żydów do Palestyny  konflikt z miejscową ludnością arabską

- 1936-39 wojna domowa pomiędzy Arabami palestyńskimi a kolonializmem brytyjskim i żydowskimi osadnikami:

• konferencja w Londynie: Arabowie domagali się utworzenia niepodległej Palestyny, a Żydzi własnego państwa na tym samym terytorium. Wlk Brytania odmawia, więc ruch syjonistyczny przenosi się do USA.

• Tzw. „Biała Księga”- 17.05.1939 opublikowana przez rząd brytyjski i przewidywała utworzenie państwa palestyńskiego w ciągu 10 lat, ograniczenie imigracji żydowskiej i jej kontynuowanie od zgody Arabów.

4. tzw. Program Biltmore, 1942:

- konieczność utworzenia państwa żydowskiego w całej Palestynie

- zorganizowanie armii żydowskiej

- zniesienie ograniczeń w imigracji Żydów do Palestyny.

5. 29.11.1949 rezolucja 181 ONZ- podział Palestyny na dwa niepodległe państwa:

- arabskie (42% terytorium) i żydowskie (56%)

- Jerozolima, Betlejem (2%)- status miejsca świętego 3 religii pod zarządem międzynarodowym i ONZ.

2. Wojny arabsko- izraelskie:

1. 15.05.1948, David Ben Turion, Tel Awiw: proklamowanie powstania państwa Izrael  I wojna zwana niepodległościową:

- oddziały wojskowe krajów arabskich ( Transjordania, Egipt, Irak, Liban, Syria, Arabia Saudyjska) wkroczyły na terytorium Palestyny pod pretekstem ochrony ludności arabskiej przed bojówkami syjonistycznymi; cel- totalna likwidacja Izraela

- 24.02.1949- triumf Izraela:

• powiększył swe terytorium: zajął ¾ terytorium Palestyny ( naród palestyński został pozbawiony prawa do zamieszkania na swej ziemi początek diaspory palestyńskiej

- porozumienie na Rodos

- rezolucja OZN 194: wezwanie Izraela do umożliwienia Palestyńczykom powrotu na ich ziemie)

- 1950- wbrew rezolucji ONZ Izrael przenosi swą siedzibę do Jerozolimy

- podział Palestyny pomiędzy Izraelem, Jordanią a Egiptem

2. wojna sueska (II wojna arabsko- izraelska):

- przyczyna: wewnętrzne przemiany w Egipcie:

• antyzachodnia polityka prezydent Gamala Nasera

• 1956- nacjonalizacja Towarzystwa Kanału Sueskiego

- tajne porozumienia Izraela, Francji i Wlk. Brytanii o wszczęciu działań wojennych przeciwko Egiptowi

• przyczyna wybuchu konfliktu: zamknięcie cieśniny Tiran dla żeglugi izraelskiej po nacjonalizacji kanału

- 29.10.1956- wkroczenie wojsk izraelskich na Synaj, następnego dnia dołączają Francuzi i Brytyjczycy

- ultimatum ZSRR- przystąpienie do wojny po stronie Egiptu w razie nieprzerwania działań zbrojnych

- nacisk USA na Izrael, by przerwały ofensywę

- bilans:

• odblokowanie izraelskiego portu Eilat

• brak nowych nabytków terytorialnych Izraela

• kanał sueski pozostał własnością Egiptu ( klęska militarna, zwycięstwo moralne)

• świat arabski nie udzielił Egiptowi pomocy

• porażka polityczna Wlk Brytanii i Francji.

3. wojna sześciodniowa (5-10.05.1967r.):

- przyczyna: decyzja Nasera o wycofaniu wojsk ONZ z Synaju oraz zamknięcie dla żeglugi izraelskiej cieśniny Tiran i zatoki Al.-Akaba

- 5.06.1967- wojska izraelski zdobyły Synaj, wzgórze Golan, Strefę Gazy, Cisjordanię i E część Jerozolimy (długofalowe dążenie Izraela do stworzenia bezpiecznych granic-/ strefy buforowe)

- 22.11.1967- rezolucja 242 RB ONZ: wezwanie do zawarcia trwałego pokoju, uznania granic Izraela w zamian za wycofanie się z okupowanych terenów, zakończenie stanu wojny

- zwycięska wojna Izraela = potęga militarna regionu

• 1967, szczyt arabski w Chartumie: decyzja o nieprowadzeniu bezpośrednich negocjacji z Izraelem, nieuznawaniu tego państwa i nie podpisywanie pokoju.

4. IV wojna arabsko- izraelska

- 6.10- 22.10. 1973

- Egipt i Syria  odzyskują część ziem

- zaatakowanie Izraela podczas Yom Kippur

- konferencja bliskowschodnia, Genewa, 21-22.12.1973

- Izrael odmawia w całości zwrotu zajętych ziem

3. Problem palestyński:

1. rywalizacja Żydów i Palestyńczyków o Palestynę:

- diaspora palestyńska, uniemożliwienie mieszkania na swoim terytorium

- Agencja NZ ds. Uchodźców Palestyńskich na Bliskim Wschodzie UNRWA

- 1.8 z 3.5 mln Palestyńczyków żyje poza granicami państw

- oficjalne przejęcie odpowiedzialności politycznej i militarnej za reprezentowanie interesów palestyńskich przez Ligę Państw Arabskich

- podział Palestyny LPA traktowała jako stan tymczasowy, a postulaty Palestyńczyków dot. utworzenia niepodległego państwa były ignorowane

- po 1949 kwestia palestyńska stała się instrumentem w walce z Izraelem

2. Organizacja Wyzwolenia Palestyny OWP

- 1964

- cel: utworzenie własnego państwa (walka zbrojna, akty terroru)

- front narodowy

- 13.06.68- powstaje Palestyńska Rada Narodowa (parlament)

- 1969- na czele OWP staje Jasser Arafat (przywódca al- Fatah)

• wieloetapowa wojna narodowowyzwoleńcza, potem akceptacja pokojowego rozwiązania konfliktu

- wewnątrz OWP: rozbieżności polityczne, otwarte konflikty zbrojne, różne frakcje i ugrupowania

- 12.10.1973- rezolucja 242 i 338 RB ONZ- naród palestyński ma niezbywalne prawo do niepodległości narodowej i suwerenności

- uznanie OWP za jedynego legalnego reprezentanta Palestyny, a w 1976 OWP uznane przez OJA i przyjęte do LPA

47. WOJNY W ZATOCE PERSKIEJ

Zatoka Perska tradycyjnie nazywana jest zatoką, ale jej powierzchnia - 233 000km² - sprawia, że można by ją uznać za morze śródlądowe. Do zatoki uchodzi jedna z ważniejszych rzek w regionie - Szatt al-Arab, która powstaje u zbiegu Tygrysu i Eufratu. Nazwa akwenu została nadana już w starożytności przez Greków i nawiązuje do Imperium Perskiego. Dzięki działaniu Iranu nazwa ta jest jedyną obowiązującą i potwierdzoną w dokumentach oenzetowskich. Region Zatoki Perskiej to kraje takie jak Zjednoczone Emiraty Arabskie, Arabia Saudyjska, Iran, Irak, Kuwejt, Katar i Bahrajn. Ma on znaczenie strategiczne gdyż to właśnie na tym obszarze znajduje się około 60% światowych zasobów ropy naftowej. To właśnie dlatego jest to miejsce ciągłych konfliktów zbrojnych.

Wojna Iracko - irańska

Przyczynami tego konfliktu były:

- spór terytorialny dotyczący linii granicznej na rzece Szatt al-Arab (oficjalna przyczyna konfliktu)

- antagonizmy religijne i narodowościowe (dodatkowo Iran przez wiele lat był sojusznikiem USA, podczas gdy Irak był orientacji proradzieckiej)

- dążenia do hegemonii w regionie

- problem kurdyjski (obie strony wykorzystywały obecność Kurdów na terytorium sąsiada do destabilizacji jego sytuacji wewnętrznej)

- odmienne podejście do problemów świata arabskiego (Irak wycofał się z Paktu Bagdadzkiego w 1959; Iran państwem teokratycznym, Irak realizował program nowoczesnego państwa świeckiego)

- zmiany polityczne na najwyższym szczeblu władzy (dojście do władzy Chomeiniego i Husajna)

22.09.1980 Irak zaatakował Iran. Działania wojenne szybko przekształciły się w wojnę pozycyjną, w której armia Iraku używała masowo broni chemicznej. W 1983 rozpoczyna się tzw. „wojna miast”, czyli wzajemne ostrzeliwanie i bombardowanie aglomeracji miejskich (m. in.:Irak - elektrownia jądrowa w Bushahr, Iran - Bagdad i Basra), któa nie przyniosła rozstrzygnięć. „Wojna tankowców” ('85) - Iran atakuje irackie statki transportujące rope i próbuje za pomocą floty zablokować Zatokę. Iran zajął też półwysep Fao - sukces!

'87 - rezolucja RB ONZ nr 598 wzywająca oba państwa do zaprzestania działań wojennych pod groźbą embarga. Iran odrzuca, bo nie napisano kto jest agresorem - a Iran domagał się reparacji. Dopiero odzyskanie przez Irak półwyspu Fao i zniszczenie przez USA dużej części floty irańskiej doprowadziło do porozumienia na zasadzie status quo. Weszło ono w życie w sierpniu 1988 roku, ale rozmowy zakończyły się dopiero w sierpniu 1990 roku po Irackiej agresji na Kuwejt.

Konflikt Iracko - kuwejcki

Pokój w Zatoce Perskiej trwał tylko dwa lata. Dokładnie 2 sierpnia 1990 roku stutysięczna armia iracka przekroczyła granice sąsiedniego Kuwejtu. Zaniepokoiło to bardzo międzynarodową opinię publiczną ponieważ było to pierwszy przykład aneksji terytorialnej po II wojnie światowej.

Przyczyną ataku były

1. roszczenia terytorialne, jakie od wielu lat zgłaszał Irak pod adresem Kuwejtu, który uznawał za „sztuczną jednostkę”, a jego terytorium za swoją historyczną część.

2. Irak uważał, że Kuwejt wykorzystuje ich ropę.

Zachód oskarżał Irak o nadprodukcje ropy w stosunku do zezwoleń OPEC, Irak zrzucił winę na Kuwejt i Zjednoczone Emiraty Arabskie. Rozmowy na szczycie OPEC przyniosły fiasko negocjacyjne.

Irak bardzo szybko opanował terytorium Kuwejtu. Już 4 sierpnia ogłoszone zostało utworzenie Rządu Tymczasowego, który składał się z generałów irackich, a kilka dni później Kuwejt został włączony do Iraku.

USA - nowy lider antyiracki - zdecydował się na przeprowadzenie operacji Pustynna Tarcza, podczas której 18 państw wysłało swoje wojska do Arabii Saudyjskiej w celu ochrony królestwa i tamtejszej ropy przed Husajnem.

Rezolucja 660 (2 sierpnia 1990) - potępienie inwazji i wezwanie do wycofania.

Rezolucja 661 (6 sierpnia 1990) - nałożenie embarga na iracki import i eksport.

Rezolucja 662 (9 sierpnia 1990) - uznanie, że aneksja jest bezprawna z punktu widzenia prawa międzynarodowego

Rezolucja 664 (18 sierpnia) - wezwanie do uwolnienia cudzoziemców i ułatwienia im wyjazdu z Kuwejtu

Rezolucja 678 (29 listopad) - zezwala na „uzycie wszelkich niezbędnych środków” do wyzwolenia Kuwejtu jeżeli Irak do 15 stycznia '91 nie wycofa wszystkich wojsk.

USA zmontował koalicję złożoną z 28 państw w celu wyzwolenia Kuwejtu. Wezwała Irak do podporządkowania się rezolucji RB. W nocy 15/16 stycznia rozpoczęta została operacja Pustynna Burza. Pierwszym etapem były zmasowane bombardowania celów irackich. W odpowiedzi Irak wystrzelił rakiety typu Scud na Izrael. Bush nakłonił Izrael by nie włączał się do wojny (spowodowałoby to wycofanie się z koalicji krajów arabskich). USA przekazała Izraelowi rakiety typu Patriot, które zdały egzamin w czasie kolejnych ostrzałów irackich na Izrael, Arabie Saudyjską oraz Bahrajn.

Dyplomacja radziecka aktywnie uczestniczyła w rokowaniach z irackimi władzami.

W lutym - Irak zgadza się wycofać pod warunkiem zniesienia embarga, spłaty długów itp. Propozycja odrzucona przez koalicję - wycofanie powinno być bezwarunkowe!

Plan Gorbaczowa (22 lutego 1991) nie zostaje zaakceptowany przez kraje zachodnie - zbyt duży ukłod w strone Iraku, Bush wysuwa własne postulaty, które zostają odrzucone przez Irak.

Rozpoczyna się ofensywa lądowa. Błyskawiczne opanowanie stolicy, następnego dnia Husajn bezwarunkowo podpisuje 12 rezolucji RB.

3 kwietnia 1991 roku RB uchwaliła rezolucję nr 687 - warunki trwałego rozejmu między wojskami koalicji a Irakiem. Dokument nakładał na Irak szereg zobowiązań, m.in. zniszczenie zapasów broni chemicznej i biologicznej.

Wojna 2003

Konflikt ten nazywany jest drugą wojną w Zatoce Perskiej.

Mimo poddania Iraku pod międzynarodowy nadzór ONZ i nałożenia sankcji Saddam Husajn nie zrezygnował ze swojej polityki. Stosunki między Irakiem i byłymi krajami koalicji nadal były napięte. Dodatkowo międzynarodowa opinia publiczna obawiała się, że Husajn dąży do zbudowania broni atomowej.

Przyczyną wybuchu konfliktu zbrojnego było oskarżenie Iraku o posiadanie broni masowego rażenia i wspieranie terroryzmu i jego nie wywiązanie się z ultimatum ONZ o zniszczeniu całej broni masowanego rażenia oraz rakiet niedozwolonego zasięgu. Husajn te zalecenia i ultimatum zlekceważył.

20 marca 2003 roku siły nowej koalicji (USA, Wielka Brytania, Australia, Polska) zaatakowały Irak. Koalicja robiła siły irackie i po trzech tygodniach kontrolowały już większą cześć kraju i obaliły rząd partii Baas oraz Husajna. Rozpoczęła się okupacja Iraku, który został podzielony na trzy strefy: amerykańską, brytyjską i polską.

Celem okupacji było:

- demokratyzacja

- normalizacja sytuacji w kraju

- patronowanie budowy nowej administracji.

Sankcje ONZ zostały zniesione. Jednak broni masowego rażenia nie znaleziono.

Okupacja trwała oficjalnie do stycznia, 2005 kiedy to odbyły się w Iraku wybory parlamentarne. Frekwencja wyniosła 59%. Podczas wyborów miało miejsce wiele zamachów terrorystycznych, a lokali pilnowały wojska koalicji. Wybory wygrał szyicki Zjednoczony Sojusz Iracki al-Sistaniego przed Sojuszem Kurdyskim.

Saddam Husajn w 2006 roku został skazany przez bagdadki sąd na śmierć. Wyrok wykonano w grudniu 2006. Wojska koalicji stacjonują tam do dziś w celu utrzymania bezpieczeństwa.

48. PROCES POKOJOWY NA BLISKIM WCHODZIE:

1. Przesłanki inicjujące proces pokojowy na Bliskim Wschodzie:

1. Zakończenie zimnej wojny  zmiana geopolitycznej sytuacji w regionie

2. Wojna w Zatoce Perskiej

3. Wzrost radykalizmu islamskiego  wybuch pierwszej intifady

4. Dążenie OWP do pokojowego rozwiązania konfliktu: przyjęcie rezolucji 242 i 338

2. Trójstronna konferencja Izraela, Egiptu i USA w Camp David, 5-18.09.1978:

1. Tzw. układy z Camp David składał się z:

- projekt traktatu pokojowego między Izraelem a Egiptem, podpisany 26.03.1979:

• zwrot Synaju Egiptowi w ciągu 3 lat

• swoboda żeglugi dla Izraela na M. Czerwonym, Cieś. Tiran i Zat. Al.- Akaba

• nawiązanie pełnych stosunków dyplomatycznych

- układ o ogólnych zasadach pokoju na Bliskim Wschodzie:

• przyznanie stopniowo samorządu Palestyńczykom w Strefie Gazy i na Zachodnim Brzegu Jordanu

• wycofanie się z tych obszarów wojsk izraelskich

• po podpisaniu tych porozumień Egipt został zawieszony w prawach członka LPA, a siedzibę LPA przeniesiono z Kairu do Tunisu; triumf dyplomacji izraelskiej

• wzmocnieniu uległ ekspansjonizm Izraela: aneksja Jerozolimy (1980), Wzgórz Golan (1981) oraz wkroczenie do Libanu (1982)

3. Ośmiopunktowy plan saudyjskiego następcy tronu księcia Fahda- 7.08.1891

1. Główne założenia planu:

- wycofanie się Izraela za wszystkich okupowanych terenów od 1967, łącznie z częścią Jerozolimy

- likwidacja izraelskich osiadli utworzonych na arabskich terenach

- uznanie prawa narodu palestyńskiego do powrotu do domów i rekompensaty dla tych, którzy powrócić nie zechcą

- przejęcie przez ONZ nadzoru nad obszarem Zachodniego Brzegu Jordanu i Strefy Gazy na okres przejściowy

-utworzenie niepodległego państwa palestyńskiego ze stolica w E Jerozolimie i uznanie Izraela

2. LPA jednomyślnie poprała saudyjski plan, natomiast OWP odrzuciła;

4. Plan Reagana, 1982

1. Na bazie układów z Camp David

2. Nie przewidywał utworzenie niepodległego państwa palestyńskiego, wstrzymanie budowy osiedli żydowskich w Cisjordanie i Strefie Gazy,

3. 5cio letni okres przejściowy, a następnie sfederowanie autonomii z Jordanią oraz uznanie państwa Izrael

5. Plan radziecki, zgłoszony przez Breżniewa w 1982

1. Wycofanie się Izraela z zajętych ziem w 1967

2. Gwarancje dla samookreślenia się Palestyńczyków i utworzenie ich państwa w Cisjordanie, Strefie Gazy, ze stolicą we E Jerozolimie

3. Uznanie bytu wszystkich państw bliskowschodnich, wraz z Izraelem

- gwarancje pokojowe RB i wielkich mocarstw

6. Propozycja pokojowa saudujskiego następcy tronu księcia Abd Allah Ibn Abdul Azis

1. Tzw. Arabska Inicjatywa Pokojowa:

- Izrael: wycofanie się ze wszystkich okupowanych ziem z 1967, z terenu Libanu,

- ustanowienie państwa palestyńskiego na obszarze W Brzegu Jordanu i Strefy Gazy

- oferta przedstawiona w czasie nasilenia przemocy, władze Izrael uniemożliwiły Arafatowi przyjazd na szczyt

7. „Kwartet madrycki”:

1. Colin Powell

2. Przedstawiciele UE

3. Minister spraw zagranicznych Rosji- Igor Iwanow

4. Sekretarz Generalny ONZ- Kofi Annan

1. Komunikat wzywający do szybkiego zawieszenia broni, wycofania Izraela z obszarów Autonomii Palestyńskeij, bezwzględne potępienie terroryzmu przez Arafata

2. Drugie spotkanie w NY: Powell, Annan, Solana i Iwanow  wsparcie procesu reform A.P. (specjalny wysłannik ONZ).

8. Wye River Plantation- 23.10.1998r:

1. Porozumienie podpisane przez Netanjahu, Arafata i Clintona; gwaranta netem porozumienia był król Jordanii Husajn

2. Izrael miał się wycofać z kolejnych 13% terytoriów okupowanych i przekazać je pod administrację Autonomii, zgodził się uwolnić 750 więźniów palestyńskich

3. Autonomia zobowiązala się do usunięcia z Kart Palestyńskiej zapisu o totalnym zniszczeniu Izraela, zakończeniu działań terrorystycznych oraz redukcji sił zbrojonych.

9. Nieudany plan „Najpierw Betlejem i Gaza” 2002

10. Trzyetapowy plan utworzenia państwa palestyńskiego w 2005 roku:

1. I etap:

- reformy palestyńskich służb bezpieczeństwa

- zawarcie porozumienia dot. zwalczania terroru

2. II etap:

- reforma systemu władzy

- przygotowanie demokratycznej konstytucji

3. III etap:

- rozwiązanie problemu z Izraelem ( granice, status Jerozolimy, problem uchodźców, osadników żydowskich.

11. Deklaracja Zasad (Deklaracja Pokojowych Intencji) (tzw. Oslo I.)

1. Arafat i Itzhak Rabin - oparta o zasadę „ziemia za pokoj”

2. Określenie zasad funkcjonowania Autonomii Palestyńskiej w pięcioletnim okresie przejściowym; Izrael uznał OWP za reprezentanta narodu palestyńskiego.

• Pokojowa nagroda Nobla dla Sz.Peresa i J.Arafata za osiągnięcie porozumień

1996; Arafat zostaje prezydentem

12. Zwycięstwo prawicowego bloku Likud w 1996, a premierem zostaje Beniamin Netaniahu

1. Odejście od zasady „ziemia za pokój”; zaczeto wspierać ideę osadnictwa żydowskiego na ziemiach okupowanych

2. Rezygnacja z przekazywania dalszych terenow Autonomii Palestyńskiej i zawieszenie wszystkich rozmów pokojowych

13. Wybuch drugiej intifady- 28.09.2000.

14. Ariel Szaron przedstawił swój plan pokojowego rozwiązania konfliktu- 18.12.2003:

1. Wytyczenie nowych „linii bezpieczeństwa”, dzielących Izrael od terytoriów palstyńskich na Zachodnim Brzegu Jordanu i w Strefie Gazy

15. Śmierć Arafata- 11.11.2004

16. W nocy z 14/15. 08.2005 władze izraelskie rozpoczęły historyczną operację wycofywania się ze Strefy Gazy

49. Problemy polityczne i instytucjonalizacja współpracy w regionie Azji i Pacyfiku

Region Azji i Pacyfiku obejmuje:

- Azję Północno-Wschodnią (Rosję, Koree, Japonię, CHRL)

- Azję Południowo-Zachodnią (Birma, Laos etc., ale także Indonezja)

- Ocenia

- Ameryka Północna

Problemy polityczne:

Problem uwarunkowań bezpieczeństwa w regionie: jest często postrzegany jako drugoplanowy wobec sukcesów gospodarczych państw regionu. Ze względu na sukcesy ekonomiczne, a także instytucjonalizację współpracy gospodarczej region bywa postrzegany jako stabilny i pokojowy. Jednak jest to teza przedwczesna. Na obszarze Azji i Pacyfiku nie stworzono do tej pory zinstytucjonalizowanego systemu bezpieczeństwa.

Czynniki destabilizujące:

1. Konsekwencje zimnej wojny: mimo zakończenia zimnowojennej rywalizacji w regionie nie do końca prezwyciężono jej skutki, o czym świadczą utrzymujące się napięte stosunki pomiędzy ChRL i Tajwanem oraz podział Korei. W regionie Azji i Pacyfiku nadal ma miejsce konfrontacja ideologiczna - wciąż istnieją państwa o ustroju komunistycznym (Korea Pn., ChRL, Wietnam)

2. Spory i konflikty: mają różne podłoże. Przeszłość kolonialna, zimnowojenna rywalizacja supermocarstw i podziały państw, liczne są spory i konflikty graniczne, terytorialne (rozgraniczenie stref morskich), etniczne, narodowościowe.

Do najważniejszych sporów terytorialnych należy ten pomiędzy ChRL a Tajwanem o suwerenną zwierzchność nad wyspą oraz podział Korei.

Inne spory:

- jakońsko-rosyjski: Wyspy Kurylskie

- japońsko-południowokoreański o Skaliste Wyspy.

- jakońsko-chińsko-tajwański o Archipelag Senkaku i wiele innych.

Przyczyny sporów:

- specyfika regionu: dużą rolę odgrywa czynnik morski, kontrola nad morskimi szlakami żeglugowymi, kontrola nad złożami ropy i gazu ziemnego, prawo do wykorzystywania zasobów szelfu kontynentalnego.

- spory graniczne

- ruchy separatystyczne i niepodległościowe: w Malezji, na Filipinach, w Papui - Nowej Gwinei, czy w Birmie, Indonezji (Timor Wschodni)

- napięta sytuacja wewnętrzna w niektórych państwach (Kambodża, Laos, Birma)

W regionie Azji i Pacyfiku obecne są USA w sferze gospodarczej i wojskowej. Pełnią rolę odstraszania poprzez zawieranie dwustronnych traktatów i bezpośrednią obecność militarną, a także stymulowania wzrostu gospodarczego.

Jednak istotna jest też rywalizacja innych mocarstw w regionie. Obecne są Chiny i Rosja. Rosja po zakończeniu zimnej wojny stopniowo wycofuje się z regionu, a jej interesy przejmują Chiny, które rosną w siłę.

Instytucjonalizacja współpracy:

W kwestii wielostronnej współpracy gospodarczej w regionie dają o sobie znać dwie przeciwstawne, ale zarazem uzupełniające się tendencje rozwojowe - dążenie do ustanowienia ogólnoregionalnych struktur współpracy oraz dążenia do tworzenia struktur współpracy subregionalnej.

ESCAP: Ekonomiczno-Społęczna Komisja Azji i Pacyfiku, komisja ONZ do spraw gospodarczych regionu powołana w 1947, a w 1973 zmieniono jej nazwę na obecną. Świadczy pomoc techniczną związaną z programami rozwoju, doradztwo rządom, prowadzenie badań i analiz ekonomiczno-technicznych; organizowanie szkoleń, stanowi centrum informacji.

Organizacja ta w 1966 utworzyła Azjatycki Bank Rozwoju (ADB). Z inicjatywą taką wyszły USA, realizując strategię powstrzymywania komunizmu. Bank sprzyjał rozwojowi państw regionu i ograniczał tym samym wpływy komunizmu. Bank udziela kredytów na cele inwestycyjne w przemyśle, rolnictwie oraz na rozwój infrastruktury, świadczy pomoc techniczną i doradztwo związane z realizacją konkretnych projektów inwestycyjnych, udziela pomocy państwom członkowskim w zakresie planowania i realizacji polityki rozwoju społecznego i gospodarczego.

1. Ogólnoregionalne struktury współpracy:

- APEC: Rada Współpracy Gospodarczej Azji i Pacyfiku (1989) (Największa na świecie instytucja regionalna. Jej celem jest liberalizacja handlu i inwestycji, swobodne stosunki gospodarcze łączne z wymianą technologii w skali regionalnej i globalnej, wspólne występowanie w organizacjach typu rządowego oraz wspieranie rozwoju regionu.)

- PECC: Rada Współpracy Gospodarczej Pacyfiku (1967) (Jest organizacją pozarządową skupiającą przedstawicieli sektora prywatnego. Promuje współpracę gospodarczą w regionie, wypracowuje rekomendacje dla rządów na temat handlu, inwestycji i rozwoju ekonomicznego w regionie.)

- PBEC: Komitet Współpracy Gospodarczej Basenu Pacyfiku (1980) (Organizacja pozarządowa posiadająca charakter konsultacyjny, grupująca przedstawicieli prywatnego biznesu z państw regionu. Stawia sobie za cel promowanie handlu i inwestycji przez znoszenie barier w dostępie do rynku, dlatego idea wolnego handlu jest najważniejszą wartością determinującą istotę i charakter jego działań.)

2. Subregionalne struktury współpracy:

- CER: Strefa Wolnego Handlu Australia-Nowa Zelandia (1983) (Celem jest utworzenie w przyszłości wspólnego rynku. Obecnie swoboda dotyczy przepływu towarów, usług i siły roboczej. Nie obejmuje swobody przepływu kapitału. Większe zainteresowanie współpracą w CER wykazuje NZ, a Australia woli opierać się na strukturach ogólnoregionalnych - PBEC, PECC)

- AFTA: Strefa Wolnego Handlu ASEAN (1993) (Powstała w wyniku decyzji państw ASEAN [Stowarzyszenie Narodów Południowo-Wschodniej Azji, współpraca polityczna], by wspierać również ich współpracę gospodarczą.)

- NAFTA: Północnoamerykański Układ o Wolnym Handlu (1994) (Porozumienie zawarte pomiędzy USA, Kanadą i Meksykiem. (poprzedzone porozumieniem kanadyjsko-amerykańskim CAFTA z 1989). Zakłada zniesienie barier w swobodnym przepływie towarów, usług i inwestycji zagranicznych. Nie przewiduje jednak unii celnej ani walutowej, czy też wspólnej polityki gospodarczej lub społecznej.)

1

---