Prawo spadkowe

Prawo spadkowe - dział prawa cywilnego regulujący przejście praw majątkowych osoby zmarłej na oznaczone osoby.

Podstawą prawa spadkowego jest zasada, że prawa i obowiązki majątkowe osoby zmarłej nie wygasają z chwilą jej śmierci, lecz przechodzą na inne osoby.

Spadek - ogół praw i obowiązków o charakterze cywilnoprawnym.

W skład spadku wchodzą prawa podmiotowe bezwzględne i prawa względne.

Otwarcie spadku następuje z chwilą śmierci spadkodawcy.

Spadkodawca - osoba zmarła, po której następuje dziedziczenie.

Spadkobierca - osoba, która dziedziczy po zmarłym.

Dziedziczenie - polega na przejęciu ogółu praw i obowiązków majątkowych wchodzących w skład spadku bądź w całości na jedną osobę, bądź na kilku spadkobierców (w oznaczonych częściach ułamkowych).

Dziedziczenie ustawowe - zachodzi, jeżeli osoba zmarła nie sporządziła testamentu, a także w szczególnych wypadkach, jeżeli testament jest nieważny lub osoby powołane do dziedziczenia odrzuciły spadek.

Do kręgu spadkobierców dziedziczących po zmarłym zalicza się osoby, które łączyła ze zmarłym więź pokrewieństwa lub więź małżeńska. Jeżeli nie ma małżonka spadkodawcy i krewnych powołanych z mocy ustawy do dziedziczenia, spadek przypada Skarbowi Państwa.

Kolejność i pro­porcje dziedziczenia ustawowego

W pierwszej kolejności powołane są do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek. Dziedziczą oni w częściach równych, jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza od 1/4 spadku.

Gdy dziecko spadkodawcy nie żyje, udział, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych.

Jeżeli nie ma zstępnych spadkodawcy (tj. dzieci, wnuków itp.) dzie­dziczą z ustawy: jego małżonek, rodzice i rodzeństwo. W takim wypadku udział małżonka wynosi połowę całości spadku. Udział spadkowy każde­go z rodziców, które dziedziczy wraz z rodzeństwem, wynosi 1/4 tego, co przypada łącznie dla rodziców i rodzeństwa. Pozostałą część dziedziczy rodzeństwo w częściach równych.

Jeżeli jedno z rodziców nie żyje, jego część przypada po połowie drugiemu z rodziców i rodzeństwu.

Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie żyje, jego udział przypada jego zstępnym.

Jeżeli nie ma zstępnych, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeń­stwa spadkodawcy, cały spadek przypada jego małżonkowi.

Jeżeli nie ma zstępnych i małżonka spadkodawcy, cały majątek przy­pada jego rodzicom, rodzeństwu i zstępnym rodzeństwa.

Testament - jednostronna czynność prawną, przez którą spadkodawca rozporządza swym majątkiem na wypadek śmierci, ustanawiając spadkobierców. Testament może być sporządzony tylko osobiście. Nie jest możliwe sporządzenie testamentu przez przedstawiciela.

Ważność testamentu:

- sporządzić testament może tylko osoba mająca pełną zdol­ność do czynności prawnych

- oświadczenie woli spadkodawcy musi być wolne od wad

- treść testa­mentu nie może być sprzeczna z prawem i z zasadami współżycia społecznego

- testament sporządzony być musi w jednej z przewidzianych prawem form.

Przyjęcie spadku - spadkobierca może spadek przyjąć lub odrzucić, składając w ciągu 6 miesięcy odpowiednie oświadczenie. Przyjęcie spadku może być przyjęciem prostym, obejmującym odpowiedzialność za długi, bądź przyjęciem z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe, zwanym przyjęciem z dobrodziejstwem inwentarza. W tym ostatnim wy­padku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości spadku. Stwierdzenia nabycia spadku dokonuje sąd na wniosek osoby zain­teresowanej.

Dział spadku - poszczególni spadkobiercy, którzy przed działem mieli jedy­nie określoną ułamkowo część spadku (np. 1/3 lub 1/4), przez przepro­wadzenie działu spadku nabywają prawa majątkowe do części przedmiotów wchodzących w skład spadku. Dział spadku może nastąpić na mocy umowy między wszystkimi spadkobiercami, bądź na mocy orzeczenia sądu na żądanie któregokolwiek ze spadkobierców.

Formy testamentu:

a) zwykłe

- własnoręczne - są ważne, jeżeli sporządzone są pismem ręcznym, są podpisane i opatrzone datą, aczkolwiek brak daty nie powoduje nieważności testamentu, jeśli nie budzi wątpliwości na przy­kład co do wzajemnego stosunku kilku testamentów.

- w formie aktu notarialnego

- sporządzone wobec organów gminy - w obecności dwóch świadków spadkodawca oświadcza swą wolę ustnie wobec organów gminy. Oświadczenie takie spisuje się w proto­kole z podaniem daty jego sporządzenia. Następnie protokół odczytuje się spadkodawcy w obecności świadków, po czym spadkodawca, świad­kowie i osoba, wobec której wolę oświadczono, podpisują go.

b) szczególne

- ustne - mogą być dokonywane w szczególnych okolicz­nościach, przy jednoczesnej obecności co najmniej 3 świadków. Do takich szczególnych okoliczności należy obawa rychłej śmierci spadko­dawcy lub sytuacja tego rodzaju, że dokonanie testamentu w zwykłej for­mie jest niemożliwe lub bardzo utrudnione.

- na polskich statkach morskich lub powietrznych - spo­rządza się przed dowódcą statku lub jego zastępcą. Spadkodawca oświad­cza im swą wolę w obecności 2 świadków, po czym dowódca lub jego zastępca spisuje wolę spadkodawcy, podaje datę jej spisania i pismo to w obecności świadków odczytuje spadkodawcy, a następnie pismo podpisu­ją: spadkodawca, świadkowie oraz dowódca statku lub jego zastępca.

- wojskowe - mogą być sporządzane w czasie mobilizacji, wojny lub przebywania w niewoli. Regulacja ich znajduje się w odręb­nych przepisach wojskowych.

PRAWO RODZINNE

Prawo rodzinne - reguluje stosunki społeczne wynikające z małżeństwa, stosunki między rodzicami i dziećmi oraz stosunki wynikające z pokrewieństwa i z opieki.

Zasady prawa rodzinnego:

— zasada równości małżonków, w myśl której kobieta ma równe prawa z mężczyzną we wszystkich dziedzinach życia,

— zasada trwałości małżeństwa, polegającą na tworzeniu warun­ków sprzyjających trwałemu pożyciu małżonków i eliminowaniu możliwości zawierania małżeństw pochopnych.

— zasada zabezpieczenia losów dzieci, polegającą na tym, że wła­dza rodzicielska musi być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka, a rozwiązanie małżeństwa może nastąpić tylko wtedy, gdy dobro dzieci nie stoi temu na przeszkodzie,

— zasada równouprawnienia dzieci pozamałżeńskich z dziećmi zrodzonymi z małżeństwa.

Źródła prawa rodzinnego:

- kodeks rodzin­ny i opiekuńczy z 1964 r. (wielokrotnie nowelizowany),

- prawo o aktach stanu cywilnego z 1986 r. (wielokrotnie nowelizo­wane).

Małżeństwo - uznany przez prawo i zawarty w określonych formach związek kobiety z mężczyzną, któ­rego celem jest wspólne pożycie, wzajemna pomoc i współdziałanie dla dobra założonej rodziny, a w szczególności wychowanie dzieci.

Zawarcie małżeństwa - następuje, gdy mężczyzna i kobieta jednocze­śnie obecni złożą przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego (w skrócie: usc) oświadczenia, że wstępują ze sobą w związek małżeński. [można wysłać pełnomocnika + zgoda sądu].

Małżeństwo konkordatowe - gdy męż­czyzna i kobieta zawierający związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu kościoła w obecności duchownego oświadczą wolę jed­noczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu i kie­rownik urzędu stanu cywilnego następnie sporządzi akt małżeństwa.

Wymagania: najpóźniej na miesiąc przed zamierzonym terminem zawarcia małżeństwa osoby, które zamierzają je zawrzeć, obowiąza­ne są do złożenia kierownikowi usc pisemnego zapewnienia, że nie wiedzą o istnieniu okoliczności wyłączających zawarcie tego mał­żeństwa. Zezwolenie na zawarcie małżeństwa przed upływem mie­sięcznego terminu może nastąpić jedynie z ważnych powodów.

Gdy małżeństwo zawierane jest przed duchownym, kierownik usc wydaje zaświadczenie stwierdzające brak okoliczności wyłą­czających zawarcie małżeństwa.

Kto nie może zawrzeć związku małżeńskiego? Zdolność do za­warcia małżeństwa może zostać wyłączona na skutek:

- nieosiągnięcia określonego wieku,

- całkowitego ubezwłasnowolnienia

- choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego

- pokrewieństwa, powinowactwa lub przysposobienia pomiędzy stronami

Nie może zawrzeć małżeństwa osoba, która nie ukończyła 18 lat. Sąd opiekuńczy może jednak zezwolić na zawarcie małżeństwa kobiecie, która ukończyła lat 16, jeżeli z okoliczności wynika, że zamierzone małżeństwo będzie zgodne z dobrem zakładanej rodziny.

Unieważnienie małżeństwa - gdy przy zawarciu małżeństwa nastąpiło naruszenie określonych prze­słanek zawarcia małżeństwa, a w szczególności zakazów zawarcia związku małżeńskiego, małżeń­stwo ulega unieważnieniu. Unieważnienie małżeństwa orzeka sąd.

3. Prawa i obowiązki małżonków ?????????

Najważniejsze prawa i obowiązki małżonków to:

— obowiązek wspólnego pożycia,

— obowiązek wzajemnej pomocy,

— obowiązek wierności,

— obowiązek współdziałania dla dobra rodziny,

— zasada wspólnego rozstrzygania spraw rodziny.

Ustawowy ustrój majątkowy - (zwany wspólnością ustawową) po­lega na tym, że z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżon­kami z mocy ustawy wspólność majątkowa obejmująca ich dorobek. Każdy z małżonków oprócz majątku objętego wspólnością ustawową może mieć swój majątek odrębny (niestanowiący wspólnego dorobku).

Wspólność majątkowa między małżonkami stanowi współwłasność łącz­ną w rozumieniu prawa rzeczowego. Podsta­wą tej współwłasności jest osobisty stosunek między małżonkami. Istota jej polega na tym, iż udział każdego z małżonków w majątku wspólnym nie jest oznaczony, a jego oznaczenie nastąpić może dopiero z chwilą ustania wspólności ustawowej. Konsekwencją braku ustalenia udziału każdego z mał­żonków we wspólności ustawowej jest brak możliwości rozporządzania swym udziałem przez któregokolwiek małżonka w czasie trwania tej wspólnoty.

Dorobek małżonków - wszelkie przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania małżeństwa przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. W szcze­gólności dorobkiem małżonków są pobierane wynagrodzenia za pracę oraz za inne usługi świadczone przez każdego z małżonków, dochody z mająt­ku wspólnego, jak również z odrębnego majątku każdego z małżonków.

Odrębny majątek każdego z małżonków sta­nowią np. przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej, przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspakajania osobistych potrzeb jednego z małżonków, prawa autorskie twórcy, prawa twórcy wynalazku itd..

Ustanie wspólności ustawowej - ustaje ona z momentem unieważ­nienia małżeństwa lub jego ustania. Może ona ustać tak­że w czasie trwania małżeństwa na żądanie jednego z małżonków z waż­nych powodów. O zniesieniu wspólności ustawowej decyduje w takich wypadkach sąd. Małżonkowie mogą również zawrzeć między sobą w czasie trwania małżeństwa umowę o wyłączeniu wspólności ustawowej.

Ustanie małżeństwa z przyczyn naturalnych, tj. na skutek śmierci jednego ze współmałżonków. Według prawa wewnętrznego kościoła związek małżeński może ustać w zasadzie tylko wskutek naturalnej przyczyny.

Rozwód - prawo przewiduje możliwość rozwiązania przez sąd małżeństwa w drodze orzeczenia rozwodu.

Podstawową przesłanką orzeczenia rozwodu jest rozkład pożycia między małżonkami, który musi być jednocześnie zupełny i trwały. Według Sądu Najwyższego rozkład jest zupełny, gdy nie istnieje między małżonkami więź duchowa, fizyczna ani gospodarcza. Rozkład pożycia jest trwały, gdy nie można się już spodzie­wać przywrócenia wspólności.

Rozwód nie może być orzeczony, gdy w jego skutek miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków, a także gdy rozwodu żąda małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia.

Z żądaniem orzeczenia rozwodu może wystąpić do sądu każdy z małżonków.

Po orzeczeniu rozwodu rozwiedziony małżonek ma prawo w ciągu trzech miesięcy, przez złożenie oświadczenia przed kierownikiem usc, powrócić do nazwiska, które nosił przed zawarciem małżeństwa.

Separacja - występuje, gdy nastąpił zupełny rozkład pożycia. Pominięta jest tu prze­słanka trwałości rozkładu. O separację może wystąpić każdy z małżonków.

Małżo­nek pozostający w separacji nie może zawrzeć małżeństwa. Na zgodne żądanie małżonków sąd orzeka o zniesieniu separacji. Ustają wtedy jej skutki.

Sąd nie może orzec separacji, gdy mogłoby wskutek niej ucierpieć do­bro wspólnych małoletnich dzieci.

W sferze majątkowej orzeczenie separacji powoduje zniesienie wspólności ustawowej, co oznacza powstanie miedzy małżonkami rozdzielności majątkowej.

Ustalenie pochodzenia dziecka - jest istotne przede wszystkim ze względu na określenie, na kim mają ciążyć obowiązki wychowania dziec­ka, utrzymywania go oraz zapewnienia mu opieki.

Przy ustaleniu ojcostwa dziecka małżeńskiego kodeks rodzinny i opiekuńczy stwarza domniemanie stanowiąc, że: „Jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem trzystu dni od jego ustania lub unieważnienia, domniemywa się, że pochodzi ono od męża matki". Domniemanie to jednak może zostać obalone w postępowaniu sądowym o zaprzeczenie ojcostwa.

Ustalenie ojcostwa, jeśli mężczyzna nie jest mężem matki dziecka, może nastąpić w drodze uznania dziecka przed kierownikiem usc lub przed sądem opiekuńczym bądź też w drodze postępowania sądowego o ustalenie ojcostwa. Ustalenie takie nastąpić może na żądanie dziecka, jego matki, a także prokuratora.

Władza rodzicielska - obejmuje całokształt praw i obowiązków rodziców, a przede wszystkim pieczę nad osobą i ma­jątkiem dziecka, wychowaniem dziecka i jego reprezentację w ob­rocie prawnym. Dziecko od chwili urodzenia aż do pełnoletności pozostaje pod władzą rodzicielską.

Władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom. Od tej general­nej zasady istnieją wyjątki w sytuacjach, gdy np. jedno z rodziców pozbawione zostało zdolności do czynności prawnych lub pozbawio­ne zostało przez sąd władzy rodzicielskiej. Gdy władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, każde z nich jest obowiązane i upraw­nione do jej wykonywania. Jednakże o istotnych sprawach dziecka rodzice muszą rozstrzygać wspólnie. W wypadku gdy nie mogą osią­gnąć porozumienia spory między nimi rozstrzyga sąd opiekuńczy.

Piecza nad osobą dziecka - obejmuje takie obowiązki rodziców, jak zapewnienie dziecku odpowiednich warunków egzystencji, obowiązek ochrony dziecka przed niebezpieczeństwami, czuwanie nad właściwym duchowym rozwo­jem dziecka, nad jego rozwojem umysłowym itd.

Piecza nad majątkiem dziecka - obejmuje zarządzanie majątkiem dziec­ka (o ile dziecko majątek posiada). Zarząd ten nie rozciąga się na wszystkie elementy majątku dziecka. Tak np. nie obejmuje on zarobków dziecka ani przedmiotów oddanych mu do swobodnego użytku. Po ustaniu zarządu rodzice obowiązani są oddać dziecku zarządzany przez nich majątek.

Rodzice - reprezentują dziecko pozostające pod ich władzą rodziciel­ską. Są oni przedstawicielami ustawowymi dziecka. Gdy dziecko pozo­staje pod władzą rodzicielską obojga rodziców, każde z nich może dzia­łać samodzielnie jako przedstawiciel ustawowy dziecka. W wypadku wyłączenia przedstawicielstwa ustawowego rodziców reprezentuje je kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy. W wypadku śmierci jedne­go z rodziców lub pozbawienia go władzy rodzicielskiej władza rodzi­cielska przysługuje drugiemu z rodziców. Jeżeli żadnemu z rodziców nie przysługuje władza rodzicielska lub rodzice są nieznani, to ustana­wia się dla dziecka opiekę. Pozbawienie władzy rodzicielskiej może orzec sąd opiekuńczy, gdy np. rodzice nadużywają swej władzy lub w sposób rażący zaniedbują wykonywania swych obowiązków wzglę­dem dziecka. Ograniczenie lub pozbawienie władzy rodzicielskiej może zostać również orzeczone w wyroku orzekającym rozwód.

Obowiązek alimentacyj­ny - polega na dostarczaniu innym osobom środków utrzymania. Ma charakter ściśle osobisty i wynika w zasadzie ze sto­sunków rodzinnych. Obciąża on krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. W stosunku do dzieci, które nie mogą jeszcze utrzymać się samodzielnie obowiązek świadczeń alimentacyj­nych spoczywa na rodzicach. Jeżeli rodzice dziecka nie są małżeństwem, ojciec obowiązany jest przyczynić się w rozmiarze odpowiadającym oko­licznościom do pokrycia wydatków związanych z ciążą i porodem oraz kosztów trzymiesięcznego utrzymania matki w okresie porodu, a z waż­nych powodów nawet dłużej. Ma on także obowiązek przyczyniania się do wychowywania i utrzymywania dziecka.

---