I. CZĘŚĆ OGÓLNA PRAWA CYWILNEGO

1. POJĘCIE I SYSTEMATYKA PRAWA CYWILNEGO

Prawo cywilne - jest to zespół przepisów uregulowanych z wykorzystaniem cywilistycznej metody regulacji (równorzędność i autonomiczność podmiotów), których przedmiotem są przede wszystkim stosunki o charakterze majątkowym i częściowo o charakterze niemajątkowym.

*prof. A. Stelmach „....prawo cywilne jest prawem życia codziennego”

Podstawowe dwa kryteria, wyróżniające przepisy prawa cywilnego od pozostałych norm prawnych:

1. Przedmiot regulacji - stosunki społeczne o doniosłości majątkowej oraz związane z nimi stosunki niemajątkowe (np. prawo do nazwiska, godności itd.).

2. Metoda regulacji - w przepisach prawa cywilnego wszystkie podmioty są względem siebie równorzędne (nie ma podmiotów podległych) oraz autonomiczne (niezależność, swoboda w podejmowaniu decyzji).

Systematyka prawa cywilnego:

1. Kodeks Cywilny, w jego skład wchodzi:

• część ogólna - księga I K.c. zasady ogólne, wspólne dla innych działów prawa cywilnego,

• prawo rzeczowe - księga II K.c. (i przepisy odrębne) regulacja prawa własności i innych praw rzeczowych - użytkowania wieczystego i ograniczonych praw rzeczowych,

• prawo zobowiązań - księga III K.c. (i przepisy odrębne) regulacja wymiany dóbr i świadczeń usług, o charakterze względnym,

• prawo spadkowe - księga IV K.c. zasady dziedziczenia spadku

2. Prawo rodzinne - zawarte w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym - materia małżeństwa, pokrewieństwa, opieki i kurateli.

3. Prawo własności intelektualnej (regulacja rozproszona) - problematyka prawa autorskiego, wynalazczego, znaków towarowych itp.

4. Prawo handlowe - zawarte w Kodeksie spółek handlowych, który stanowi prawo ustrojowe spółek handlowych (osobowych i kapitałowych), normuje on w szczególności zasady tworzenia, organizacji, funkcjonowania, rozwiązywania, łączenia, podziału i przekształcania tych spółek.

2. PODSTAWOWE ZRÓDŁA PRAWA CYWILNEGO

Stanowione źródła prawa cywilnego:

1. Naczelnym źródłem prawa cywilnego (pomijając nadrzędną miejsce Konstytucji RP) jest Kodeks cywilny z ustawą wprowadzającą, które weszły w życie od 01.01.1965r:

• kodeks cywilny (ustawa z dnia 23.04.1964r Dz.U. Nr 16, poz.93) zawiera trzon prawa cywilnego, jest usystematyzowany według wspólnych zasad przewodnich, w ustawach odrębnych dochowuje się wierności jego podstawowym konstrukcjom i terminom,

• Kodeks rodzinny i opiekuńczy (ustawa z dnia 25.02.1964 Dz.U. Nr 9, poz.59) wszedł w życie równocześnie z Kodeksem cywilnym,

• Kodeks spółek handlowych (ustawa z dnia 15.09.2000r Dz.U. Nr 94, poz.1037) obowiązuje od 01.01.2001r. i zastąpił dotychczasowy Kodeks handlowy z 1934r.

2. Ustawy odrębne (przykłady):

• Prawo czekowe, Prawo wekslowe, Prawo o działalności ubezpieczeniowej,

• Prawo przewozowe, Prawo spółdzielcze, Prawo o księgach wieczystych i hipotece,

• Prawo o własności lokalu, Prawo o wynalazczości.

3. Rozporządzenia - wykonawcze do ustaw i płynące z delegacji zawartych w Kodeksie cywilnym np.:

• zobowiązuje Radę Ministrów do określania odsetek ustawowych,

• upoważnia Rady Ministrów do określania szczegółowych warunków zawierania i wykonywania umów z udziałem konsumentów

4. Umowy międzynarodowe - na obszarze prawa cywilnego należy zwrócić uwagę na ratyfikowane przez Polskę: Paktu Praw Człowieka oraz Europejskiej Konwencji Praw, które określają standardy ochrony, które bezpośrednio zastosowano także w stosunkach wewnętrznych.

Niepisane źródła prawa:

1. Zwyczaje: źródła prawa stanowionego odsyłają często do zwyczajów i zasad współżycia społecznego:

• przepisy Kodeksu cywilnego odsyłają do zwyczajów: „ustalonych”[art.56-57], „ przyjętych” [art.69], „miejscowych”[art.287],

• zwyczaje odgrywają więc pomocniczą rolę w stosowaniu norm prawa cywilnego.

2. Zasady współżycia społecznego: odesłania do tych zasad współżycia społecznego nadają normom prawnym większą elastyczność, ustawodawca nawiązuje tu do ustalonych poglądów moralnych (to co przyzwoite, słuszne itp.)

3. Wzorce umowne: to ogólne warunki, wzory i regulaminy umów; ich ranga i moc obowiązująca jest różna, poza ustanowionymi przez Radę Ministrów istnieją te wydawane przez jedną ze stron:

[Art. 385 § 2] „ inne ogólne warunki umów, wzory umów czy regulaminów wiążą drugą stronę tylko wtedy, gdy znając ich treść wyraziła zgodę na włączenie ich do treści umowy.”

4. Orzeczenia sądowe - uchwały czy orzeczenia Sądu Najwyższego nie są aktami tworzenia prawa, lecz zawierają wykładnię prawa w procesie jego stosowania.

3. ZASADY PRAWA CYWILNEGO

1. Zasada ochrony własności - jest fundamentem prawa cywilnego (marksistowska koncepcja odrzucała prawo własności), waga prawa własności potwierdzona jest przez jego ochronę:

• prawo własności jest prawem podmiotowym,

• jest prawem bezwzględnym, tzn. że nikt nie może go naruszać,

• prawo własności jest dla wszystkich takie samo tzn., że prawa, obowiązki i ograniczenia prawa własności obowiązują wszystkich tak samo.

2. Zasada jedności prawa cywilnego - nie ma w Polsce odrębnego prawa gospodarczego i handlowego, do stosunków tych odnosi się K.c. (patrz pyt 1).

3. Zasada zupełności - zgodnie z nią uznajemy że w prawie cywilnym nie ma luk prawnych, jeżeli jakaś się znajdzie usuwamy ją przez interpretację - stosowanie odpowiednie przepisów ogólnych. Wszystkie problemy są do rozstrzygnięcia przez przepisy Kodeksu cywilnego (zawsze można zastosować przepis odwołujący się do podobnych procedur).

4. Zasada autonomii woli - podmioty prawa są autonomiczne i ich wole, decyzje są kształtowane pod wpływem motywów (pobudek) i są swobodne.

5. Zasada ochrony własności - jest fundamentem prawa cywilnego (marksistowska koncepcja odrzucała prawo własności), waga prawa własności potwierdzona jest przez jego ochronę:

• prawo własności jest prawem podmiotowym,

• jest prawem bezwzględne, tzn. że nikt nie może go naruszać,

• prawo własności jest dla wszystkich takie samo tzn., że prawa, obowiązki i ograniczenia prawa własności obowiązują wszystkich tak samo.

6. Zasada swobody umów - uznaje się, że istnieje zamknięta lista jednostronnych czynności prawnych; czynności prawne to umowy, które cieszą się wolnością i swobodą; przepis [art.353 K.c.] formułuje zasadę swobody ruchu (określa granice tej swobody), która przejawia się:

• na płaszczyźnie zawierania umów w ogóle - nie można nikogo zmusić do umowy,

• na płaszczyźnie doboru partnera - każdy sam może dobrać sobie partnera umowy,

• na płaszczyźnie formy zawierania umowy - umowy mogą być zawierane w dowolnej formie, ale żeby to porozumienie było zrozumiałe dla stron (wyjątki gdzie forma jest ważna: np. dla celów dowodowych).

7. Zasada wykonywanie praw podmiotowych - z uwzględnieniem społeczno-gospodarczego prawa i zasad współżycia społecznego; zgodnie z [art.5 K.c.] nie można używać swojego prawa, gdy przynosi ono szkodę innemu odbiorcy prawa, prawo można wykonywać tylko w określonych granicach.

[Art. 5] Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.

8. Zasada ochrony dobrej wiary - ma szczególnie istotne znaczenie w wypadku gdy podmiot uzyskuje odpłatnie prawo podmiotowe. Przyjęto ogólne domniemanie dobrej wiary co znaczy że każdy podmiot działa w „dobrej wierze” [art.7 K.c.]. Zarzut „złej wiary” musimy udowodnić, domniemanie dobrej wiary jest zatem wzruszalne (wiedza albo niewiedza wywołana niedbalstwem lub lekkomyślnością).

9. Zasada ochrony praw nabytych - przepisy K.c. są skonstruowane tak by zapewnić podmiotom prawa poczucie stabilności, pewności co do ich sytuacji prawnej.

10. Zasada ochrona dóbr osobistych - wynika z [art.23 i 24 K.c.], które zawierają otwarty katalog:

[Art.23] Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.

[Art.24 §1] Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. (...) usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie.(...) zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny(...).

4. PRAWO PRZECHODNIE, MIĘDZYCZASOWE, INTERTEMPORALNE (pojęcia, zasady)

Prawo przechodnie zajmuje się rozstrzyganiem reguł określających w jakich przypadkach należy stosować dawne, a obecnie uchylone przepisy prawne, a kiedy opierać się na prawie aktualnie obowiązującym.

W Kodeksie cywilnym przepisem prawa przechodniego jest tylko [art.3], więcej takich przepisów zawiera ustawa - przepisy wprowadzające Kodeks cywilny z 1964r., a w niej przepisy Rozdziału III [art.26-64], który zawierają często tzw. klauzule derogacyjne, czyli uchylające wcześniej uchwalone przepisy.

• Zasady prawa międzyczasowego:

1. Zasada „lex retro non agit” - [art.3 K.c.] „ustawa nie ma mocy wstecznej, chyba że to wynika z jej brzmienia lub celu”. (tzw. nieretroakcja)

2. Zasada bezpośredniego działania nowej ustawy - chodzi o zastosowanie nowej ustawy od momentu jej wejścia w życie wobec stosunku cywilnoprawnego nawiązanego poprzednio i trwającego pod jej rządami. W wypadku stosowania tej zasady rozdzielamy stosowanie:

przepisów dawnych - wobec stosunku do czasu ich uchylenia,

przepisów nowych - wobec tego samego stosunku od momentu ich wejścia w życie.

1. Zasada dalszego działania ustawy dawnej - stosowanie dawnej ustawy do stosunku poprzedniego, ale kontynuowanego w czasie ustawy nowej, o wyborze między zasadami decyduje ustawodawca.

• Zasady ogólne stosowania prawa:

1. Ustawa późniejsza uchyla wcześniejszą - „lex posterior derogat legi priori”.

2. Ustawa późniejsza ogólna nie uchyla specjalnej wcześniejszej - „lex posterior generalis non derogat legi priori speciali”.

3. Ustawa późniejsza specjalna uchyla wcześniejszą ogólną - „lex posterior specialis derogat legi priori generali”.

5. PRAWO PRYWATNE MIĘDZYNARODOWE (pojęcie, systematyka)

Zgodnie z ogólnymi zasadami normy prawa cywilnego ustanowione lub uznane przez centralne organy państwowe obowiązują na całym terytorium Polski, adresatami tych norm prawnych są obywatele RP i polskie osoby prawne.

Zasada ta została rozciągnięta na cudzoziemców, którzy mogą mieć w Polsce prawa i obowiązki na równi z obywatelami polskimi - chyba, że ustawa stanowi inaczej.

Natomiast kwestie jakie prawo należy stosować do stosunków prawnych zawierających jakiś element obcy (powiązany z obywatelstwem lub terytorium innego państwa) rozstrzygają reguły kolizyjne prawa prywatnego międzynarodowego.

Ustawa z dnia 12.11.1965r. Prawo prywatne międzynarodowe rozstrzyga o przestrzeni obowiązywania polskiego prawa, czyli przynosi odpowiedź na pytanie: prawo jakiego państwa stosuje się do konkretnej sytuacji zawierającej element międzynarodowy. Przepisów tej ustawy nie stosuje się, jeżeli umowa międzynarodowa, której RP jest stroną postanawia inaczej.

Definicja wg Przybyłowskiego:

Prawo prywatne międzynarodowe - to ogół norm rozgraniczających w stosunkach prywatnoprawnych sfery działania praw różnych państw, a to przez określenie, które z nich należy zastosować.

6. ELEMENTY STOSUNKU CYWILNO PRAWNEGO

Definicja wg A. WOLTERA

Stosunek cywilnoprawny - to taki stosunek między ludźmi lub jednostkami organizacyjnymi uznawanymi przez normę prawną za podmioty prawa, w którym podmioty te maja wynikające z dyspozycji prawnej uprawnienia i obowiązki, zaś realizacja tych uprawnień i obowiązków zagwarantowana jest przymusem państwowym ( inaczej to prawnie uregulowany stosunek społeczny).

Elementy stosunku cywilnoprawnego:

1. Podmioty (strony) stosunku:

1. osoby fizyczne - to każdy człowiek już urodzony i jeszcze żyjący [art.8 K.c.] czyli człowiek od urodzenia aż do śmierci lub uznania go za zmarłego,

2. osoby prawne [art.33 K.c.]:

• Skarb państwa, który reprezentuje państwo w stosunkach cywilno - prawnych,

• jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną.

1. niepełne osoby prawne - jest to kategoria jednostek organizacyjnych, które nie maja osobowości prawnej, ale na mocy przepisów szczególnych przyznano im zdolność sądową (np. spółki: cywilne, partnerskie, komandytowe itd.). Ten rodzaj podmiotu prawa zostanie wkrótce uregulowany w przepisach prawa cywilnego.

2. Przedmiot stosunku - jest to określone (dozwolone, nakazane, zakazane) zachowanie się stron stosunku, stosownie do wynikających ze stosunku cywilnoprawnego uprawnień i obowiązków, wraz z obiektem (dobrem) którego to zachowanie dotyczy.

3. Treść stosunku - to uprawnienia (możliwość określonego zachowania) i obowiązki (powinność nakazanego zachowania) stron stosunku, z reguły są one ze sobą sprzężone, gdyż każdemu uprawnieniu jednej strony odpowiada sprzężony z nim obowiązek drugiej strony.

Za powstanie, modyfikację, ustanie stosunków cywilnoprawnych odpowiedzialne są zdarzenia prawne.

7. PRAWO PODMIOTOWE (pojęcie, typy i postacie)

Prawo podmiotowe - to przyznana i zabezpieczona przez normę prawną oraz wynikająca ze stosunku cywilnoprawnego sfera możności postępowania w określony sposób.

Rodzaje (postacie) praw podmiotowych - to struktura ogólna tych praw, w zależności od przyjętego kryterium występują różne podziały praw podmiotowych:

I Podział - podstawą wyróżnienia jest skuteczność praw podmiotowych wobec innych niż uprawniony podmiot, w tym przypadku wyróżniamy:

1. prawa bezwzględne - są skuteczne wobec wszystkich „erga omnes”, przysługują wyłącznie wskazanemu podmiotowi, a na wszystkich innych spoczywa bierny obowiązek nie ingerowania w sferę cudzych uprawnień; z uwagi na to, że ograniczają wolną sferę postępowania obywateli - muszą być wyznaczone przepisami prawnymi rzędu ustawy (np. prawa rzeczowe i osobiste oraz niemajątkowe prawa rodzinne).

2. prawa względne - są skuteczne jedynie wobec określonych podmiotów, w tym wypadku obowiązek konkretnego zachowania się spoczywa tylko na oznaczonych osobach, uprawniony zaspokaja swój interes prawny przez powinne zachowanie się konkretnej osoby zobowiązanej (np. wierzytelności ze stosunku zobowiązaniowego).

II Podział - podstawą wyróżnienia jest typowy interes jaki te prawa realizują, w tym przypadku wyróżniamy:

1. prawa majątkowe - wyrażają i chronią interes ekonomiczny, w ich grupie można wyróżnić:

• prawa rzeczowe,

• wierzytelności opiewające na świadczenia majątkowe,

• prawa na dobrach niematerialnych o charakterze majątkowym (małżeńskie),

• prawa rodzinne o charakterze majątkowym,

• istotną część praw kwalifikacyjnych jako tzw. własność intelektualną.

2. prawa niemajątkowe - prawa osobiste oraz niemajątkowe prawa rodzinne (są niezbywalne, niedziedziczne i nie podlegają przedawnieniu !).

III Podział - podstawą wyróżnienia jest fakt, czy dopuszczalna jest zmiana podmiotów tych praw, w tym przypadku wyróżniamy:

1. prawa zbywalne (przenoszalne) - niektóre prawa majątkowe (np. prawo własności), zasadniczo także wierzytelności, prawa te podlegają dziedziczeniu na mocy testamentu lub ustawy:

[Art.140] W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą.

2. prawa niezbywalne (nieprzenoszalne) - to prawa osobiste i niektóre prawa majątkowe np.:

• prawo użytkowania [art.254 K.c.] - jest niezbywalne,

• służebności osobiste [art.300 K.c.] - są niezbywalne, nie można również przenieść uprawnienia do ich wykonywania.

• prawo dożywocia [art.912 K.c.] - jest niezbywalne.

IV Podział:

1. prawa samoistne (niezwiązane / akcesoryjne) - są w pełni samodzielne np. prawo własności,

2. prawa niesamoistne (związane) - są pozbawione cech samodzielności np. prawa związane z poręczeniem.

Typy praw podmiotowych - systematyka praw podmiotowych ze względu na ich treść, prowadzi do wyróżnienia różnych ich typów, czym zajmują się szczególne działy prawa cywilnego np.:

• prawo własności, prawo najmu,

• prawo do spadku itd.

8. ”PRZEDMIOTY” STOSUNKÓW CYWILNOPRAWNYCH

Przedmiot stosunku - to określone (dozwolone, nakazane, zakazane) zachowanie się stron stosunku, stosownie do wynikających ze stosunku cywilnoprawnego uprawnień i obowiązków, wraz z obiektem (dobrem) którego to zachowanie dotyczy.

1. Rzeczy (ich części składowe i przynależności) - rzeczami w rozumieniu Kodeksu cywilnego [art.45] są tylko przedmioty materialne, a wśród nich rzeczami w rozumieniu naszego prawa cywilnego są materialne części przyrody w stanie pierwotnym lub przetworzonym, na tyle wyodrębnione (w sposób naturalny lub sztuczny), że w stosunkach społeczno - gospodarczych mogą być traktowane jako dobra samoistne.

Nie są więc rzeczami:

• złoża w ziemi, woda, powietrze, dzikie zwierzęta na wolności - dopiero wydobyty węgiel, gaz w butli, woda w beczce, upolowane zwierzę mogą być dobrami samoistnymi,

• dobra niematerialne w postaci: energii, dóbr osobistych, dzieł literackich, artystycznych, naukowych, wynalazki, wzory użytkowe itp.

Klasyfikacja rzeczy:

1. ruchomości i nieruchomości - przepisy Kodeksu cywilnego nie definiują pojęcia ruchomości, natomiast określają nieruchomości [art.46 §1] „Nieruchomościami są części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty), jak również budynki trwale z gruntem związane lub części takich budynków, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności”. Inne materialne przedmioty są ruchomościami.

2. rzeczy proste i złożone - w związku z występowaniem rzeczy złożonych pojawia się termin „część składowa rzeczy”, która zgodnie z [art.47 §2 K.c.] stanowi to „wszystko, co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączanego”,

3. rzeczy podzielne i niepodzielne - podzielne to takie, które w obrocie da się podzielić bez istotnej zmiany samego przedmiotu lub jego wartości,

4. rzeczy oznaczone co do tożsamości (indywidualnie) i co do gatunku, podział ten umożliwia rozstrzygnięcie kwestii świadczeń w razie zniszczenia rzeczy oznaczonej indywidualnie:

• oznaczone co do tożsamości - ze swej natury są nimi nieruchomości, rzecz o cechach tylko jej właściwych (np. FIAT 126p nr rej...),

• oznaczone co do gatunku - o wskazanym ogólniejszym kryterium, wskazanych tylko cechach rzeczy (np. samochód osobowy, kilogram ziemniaków itp.)

1. rzeczy w obrocie i wyłączone z obrotu:

• rzeczy w obrocie - to materialne przedmioty dopuszczone do cywilnoprawnej wymiany i ustanawiania na nich praw,

• rzeczy wyłączone z obrotu - wyłączeniu z obrotu i odrębnej regulacji zostały poddane zwłoki ludzkie i odłączone od ciała narządy, tkanki, komórki (nie mogą stanowić przedmiotu praw rzeczowych i stosunków zobowiązaniowych),

1. rzeczy główne i przynależności - [art.51 K.c.] „przynależnościami są rzeczy ruchome potrzebne do korzystania z innej rzeczy (rzeczy głównej) zgodnie z jej przeznaczeniem, jeżeli pozostają z nią w faktycznym związku odpowiadającym temu celowi”; przynależność jest samoistną rzeczą odrębną od głównej, to tylko rzecz ruchoma; własność rzeczy głównej i przynależności musi przysługiwać tej samej osobie.

2. rzeczy zużywalne i niezużywalne.

1. Przedmioty materialne nie będące rzeczami - są to:

• ciecze (np. woda w kranie), ale woda w butelce już jest rzeczą,

• gazy, ale gaz w butli już jest rzeczą,

• kopaliny, zwierzęta w stanie wolnym.

3. Przedmioty niematerialne - zaliczamy do nich:

• energię [art.555 K.c.] - np. energia elektryczna, cieplna, jądrowa, która może być przedmiotem obrotu cywilnoprawnego,

• dobra niematerialne o charakterze intelektualnym (dzieło literackie, muzyczne, znaki towarowe, wynalazki),

• dobra osobiste (np. zdrowie, honor, wolność itp.),

• działania i zaniechania,

• prawa podmiotowe będące przedmiotem innych praw (np. własnościowe, spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego obciążone hipoteką).

4. Pieniądze i papiery wartościowe:

1. pieniądze - są szczególnym rodzajem rzeczy będącym przedmiotem stosunku cywilnoprawnego, pełnią w obrocie cywilnoprawnym funkcję miernika i nośnika wartości oraz służą jako środek płatności do umarzania zobowiązań; ze zobowiązaniami pieniężnymi związane są dwie zasady:

• walutowa [art.358 K.c.] - zobowiązanie może być wyrażone tylko w pieniądzu polskim,

• nominalizmu [art.358¹ K.c.] - jeżeli przedmiotem zobowiązania jest suma pieniężna, to spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej, chyba że strony umówiły się inaczej.

1. papiery wartościowe (nie zdefiniowane w pr. cywilnym) - są to dokumenty o charakterze prywatnym, ucieleśniają prawo majątkowe i wyrażają wartość tego prawa: weksle, czeki, obligacje, świadectwa udziałowe, akcje w spółkach akcyjnych, konosamenty w transporcie morskim i listy zastawne; można wyróżnić papiery wartościowe:

• imienne [art.921⁸ w związku z art.509-516] - „Papiery wartościowe imienne legitymują osobę imiennie wskazaną w treści dokumentu. Przeniesienie praw następuje przez przelew połączony z wydaniem dokumentu”.

• na zlecenie [art.921⁹] - „§1. Papiery wartościowe na zlecenie legitymują osobę wymienioną w dokumencie oraz każdego, na kogo prawa zostały przeniesione przez indos. §2. Indos jest pisemnym oświadczeniem umieszczonym na papierze wartościowym na zlecenie i zawierającym co najmniej podpis zbywcy, oznaczającym przeniesienie praw na inną osobę. §3. Do przeniesienia praw z dokumentu potrzebne jest jego wydanie oraz istnienie nieprzerwanego szeregu indosów.”

• na okaziciela [art. 921¹²] - „Przeniesienie praw z dokumentu na okaziciela wymaga wydania tego dokumentu.”

5. Przedmioty zbiorowe - większa całość przedmiotów mierzona wagą, objętością, która funkcjonuje w obrocie np.: wagon zboża czy kilogram żyta. Zbiory rzeczy to:

• niezorganizowany zbiór rzeczy jednorodzajowych np. arkusze blachy, cegły,

• uzupełniający się zbiór rzeczy np. para rękawiczek, talia kart,

• zorganizowany zbiór rzeczy wzajemnie dobranych np. zbiór znaczków, biblioteka pracownicza.

Do przedmiotów zbiorowych zalicza się także:

• przedsiębiorstwo [art.55 K.c.] - w znaczeniu przedmiotowym prawa podmiotowego przedsiębiorstwo to kompleks majątkowy przeznaczony do wykonywania określonych zadań gospodarczych; przedsiębiorstwo może być zbyte, wydzierżawione lub obciążone prawem użytkowania,

• gospodarstwo rolne [art.55³ K.c.] - za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą, oraz prawami i obowiązkami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego.

6. Surogacja - w miejsce tego co z danej masy majątkowej wyszło wchodzi to co zostało uzyskane (składniki majątkowe wzajemnie się uzupełniają).

7. Pożytki [art.53-54 K.c.] - są to wszelkie korzyści w postaci przychodu lud dochodu uzyskiwane z pewnego przedmiotu prawa lub pewnego prawa podmiotowego, w granicach normalnej i prawidłowej gospodarki, bez natychmiastowego zniszczenia lub utraty źródła tego przychodu. Dzielimy je na:

1. pożytki rzeczy - przysługują właścicielowi rzeczy, mogą być:

• naturalne - to np. zebrane owoce z drzewa pod warunkiem, że zebrał je właściciel,

• cywilne - właściciel mieszkania zawarł umowę najmy (dzierżawy) i otrzymuje pieniądze za czynsz,

1. pożytki prawa - jeżeli najemca odda rzecz najętą w podnajem, to wówczas czynsz z podnajmu będzie stanowił pożytek cywilny prawa np.: odsetki z tytułu wierzytelności, dochody z praw autorskich, uzyskane opłaty licencyjne i sublicencyjne; pożytki prawa przysługują osobom, którym służy prawo inne niż prawo własności.

Przepisy prawa rzeczowego i prawa zobowiązań Kodeksu cywilnego wskazują podmioty uprawnione do pobierania pożytków, tj.:

• właściciela [art.140], współwłaścicieli [art.207],

• właściciela gruntu, na który opadły owoce z drzewa na gruncie sąsiednim [art.148],

• samoistnego posiadacza w dobrej wierze [art.224],

• użytkownika [atr.252], dzierżawcę [art.693].

8. Mienie i majątek:

1. mienie [art.44 i 44¹ K.c.] - „Mieniem jest własność i inne prawa majątkowe.” to odnosi się tylko do aktywów, „Własność i inne prawa majątkowe, stanowiące mienie państwowe, przysługują Skarbowi Państwa albo innym państwowym osobom prawnym.”

2. majątek - czasem używamy tego określenia jako aktywów, czasem jako sumy aktywów i pasywów, każdorazowo należy tę kwestię ustalić.

9. SPOSOBY NABYCIA I UTRATY PRAWA PODMIOTOWEGO

SPOSOBY NABYCIA PRAWA PODMIOTOWEGO:

I Podział:

1. nabycie pierwotne - nabywca nie uzyskuje tu prawa podmiotowego od określonej osoby, uzyskuje to prawo niezależnie od woli poprzednika (nabywa prawo nie OD poprzednika tylko PO nim) lub gdy tego poprzednika nie ma (np.: zasiedzenie, prawo do życia); nabycie pierwotne następuje z mocy decyzji administracyjnej, orzeczenia sądowego, zawłaszczenia ruchomej rzeczy niczyjej [art.181 K.c.]

2. nabycie pochodne - nabywca uzyskuje prawo podmiotowe od innej osoby (poprzednika prawnego), która na niego to prawo przenosi, obowiązuje zasada, że nikt nie może przenieść na innego więcej praw niż sam ma [wyjątek art.169 K.c. - nabycie od nieuprawnionego]; jest to nabycie prawa podmiotowego za wiedzą i wolą poprzednika i następuje w drodze czynności prawnej (np.: nabycie prawa własności na podstawie omowy kupna - sprzedaży).

II Podział - nabycie pierwotne i pochodne dzieli się na:

1. nabycie translatywne - polega na tym, że nabywca uzyskuje prawo poprzednio już istniejące, czyli oznacza przejście w całości na następcę istniejącego prawa podmiotowego i tak np.

• pierwotnym nabyciem translatywnym jest zasiedzenie czy wywłaszczenie nieruchomości, zaś

• pochodnym nabyciem translatywnym jest przeniesienie prawa własności, zbycie spadku,

1. nabycie konstytutywne - polega na tym, że jednocześnie z nabyciem powstaje prawo podmiotowe, czyli nabycie prawa następuje wraz z jego powstaniem i tak np.:

• pierwotnym nabyciem konstytutywnym jest prawo do życia w chwili urodzenia, zaś

• pochodnym nabyciem konstytutywnym jest ustanowienie użytkowania wieczystego.

III Podział - samo nabycie pochodne dzieli się na:

1. nabycie pod tytułem szczególnym (sukcesja singularna) - oznacza nabycie każdej rzeczy z osobna, czyli nabycie indywidualnie oznaczonego prawa lub praw (jest to zasada naszego prawa); w taki sposób następuje przeniesienie własności rzeczy, innych praw rzeczowych, przeniesienie praw autorskich czy przelew wierzytelności np.: nabycie kolekcji obrazów - przeniesienie tylu praw własności ile jest obrazów,

2. nabycie pod tytułem ogólnym (sukcesja uniwersalna) - prowadzi do nabycia całego lub części jakiegoś majątku i to na podstawie jednego zdarzenia prawnego np.: dziedziczenie czy łączenie lub podział osób prawnych; występuje tylko w przypadkach wyraźnie przez ustawę przewidzianych.

UTRATA PRAWA PODMIOTOWEGO - generalnie następuje:

1. na skutek przejścia na inną osobę (np. sprzedaż - zbycie),

2. przez jego wygaśnięcie, które występuje tylko w wypadkach wskazanych w ustawie np.:

• wierzytelności wygasają po wykonaniu zobowiązania (spłata),

• prawa osobiste wygasają z chwilą śmierci,

• własność rzeczy ruchomej wygasa na skutek porzucenia,

• wygasa użytkowanie na skutek długoletniego niewykonywania.

1. przez konfuzję - czyli połączenie prawa i obowiązku w jednym podmiocie (np. odziedziczenie wierzytelności + własny dług).

10. WYKONYWANIE I NADUŻYCIE PRAWA PODMIOTOWEGO

1. Wykonywanie prawa podmiotowego (czynienie użytku ze swego prawa) - następuje przez podejmowanie działań mieszczących się w sferze możności postępowania zakreślonej treścią prawa podmiotowego, może polegać na:

• wykonywaniu czynności czysto faktycznych (np. noszenie swojej bielizny, czy teczki, pisanie swoim długopisem --> [Author:Kuitkowsk] ), bądź

• wykonywaniu czynności prawnych (np. uprawniania właściciela do rozporządzania rzeczą), w tym wypadku uprawniony musi posiadać zdolność do czynności prawnych,

• ustawodawca nie wymaga osobistego wykonywania prawa podmiotowego, można posłużyć się innymi osobami,

• możliwe jest (poza kilkoma wyjątkami) zaniechanie wykonywania prawa podmiotowego, trzeba się jednak liczyć z ujemnymi skutkami długiego zaniechania

2. Nadużycie prawa podmiotowego - kto wykonuje swoje prawo ten nie narusza praw drugiego, tylko ten wyrządza szkodę kto czyni to do czego nie ma prawa.

[Art.5] Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.

11. INDYWIDUALIZACJA I EWIDENCJA OSÓB FIZYCZNYCH

Indywidualizacja jest niezbędna przy określaniu sfery praw i obowiązków konkretnej osoby, ustaleniu jej odpowiedzialności, oznaczeniu dóbr osobistych, pozycji w stosunkach rodzinnych.

Funkcję indywidualizacyjną pełnią w szczególności:

1. Imię i nazwisko:

1. imię - wybierają rodzice dziecka i zgłaszają to w USC w celu sporządzenia aktu urodzenia (niedopuszczalne jest wpisywanie do aktu więcej niż 2 imion lub imienia ośmieszającego, nieprzyzwoitego, zdrobniałego czy nie pozwalającego odróżnić płci dziecka), imię to można zmienić w ciągu 6 miesięcy, a także wskutek przysposobienia,

2. nazwisko - może się składać najwyżej z dwóch członów, zależne jest od pochodzenia człowieka, a mianowicie od:

• określonych rodziców, urodzenia w małżeństwie [art. 88 KRO],

• uznania przez ojca [art.89 §1 KRO], ustalenia ojcostwa [art.89 § 2 KRO],

• zawarcia małżeństwa [art.25 KRO], przysposobienia [art.122 i126 §2 KRO].

Imię i nazwisko mogą być zmienione w trybie administracyjnym na podstawie ustawy z dnia 15.11.1956 o zmianie imion i nazwisk.

2. Stan cywilny:

• w szerszym ujęciu - określa pozycję osoby fizycznej w rodzinie, pokrewieństwo, małżeństwo, cechy wyznaczające sytuację osobistą człowieka - imię nazwisko, płeć, wiek,

• w węższym ujęciu - określa stany takie jak np. kawaler/panna, żonaty/mężatka, wdowiec/wdowa.

Stan cywilny osoby fizycznej jest wynikiem zdarzeń prawnych tzn. urodzenie, śmierć, zawarcie małżeństwa, rozwód, zmiana nazwiska, uznanie dziecka.

Stan cywilny stwierdza się na podstawie akt z ksiąg stanu cywilnego, w których rejestruje się zdarzenia mające wpływ na stan cywilny osób i tak:

• akty stanu cywilnego stanowią wyłączny dowód zdarzeń w nich stwierdzonych, a ich niezgodność z prawdą może być udowodniona jedynie w postępowaniu sądowym,

• z akt wydaje się odpisy zupełne i skrócone, zaświadczenia o wpisach do ksiąg lub ich braku, zaświadczenia o zaginięciu lub zniszczeniu księgi,

• Płeć - w Polsce prawo mówi o płci męskiej i żeńskiej, nie wyróżnia się tzw. obojniaków; zmiana płci jest możliwa przez sprostowanie aktu urodzenia, jeżeli z upływem czasu ujawniły się cechy płci przeciwnej lub przeprowadzono operację medyczną.

4. Zamieszkanie - przepisy Kodeksu cywilnego mówią, że:

[Art. 25] Miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu.

Zatem muszą wystąpić razem dwie przesłanki:

• faktyczne przebywanie w danej miejscowości, czyli element fizyczny [corpus],

• zamiar stałego w niej pobytu, czyli element psychiczny [animus]

[Art. 28] Można mieć tylko jedno miejsce zamieszkania.

Fakt zameldowania nie przesadza o miejscu zamieszkania i tak:

• dziecko pozostające pod władzą rodzicielską ma miejsce zamieszkania rodziców lub tego z nich, któremu przysługuje władza rodzicielska,

• zawarcie małżeństwa nie stwarza obowiązku wspólnego miejsca zamieszkania.

• Numer PESEL (ewidencja ludności) oraz numer NIP (ewidencja podatników).

• Dowód osobisty - również pełni istotna rolę, gdyż jest dokumentem stwierdzającym tożsamość osoby fizycznej.

12. ZDOLNOŚĆ PRAWNA OSOBY FIZYCZNEJ ( początek, zakres, koniec)

Zdolność prawna - to zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków czyli podmiotem stosunków cywilnoprawnych.

Inaczej zdolność prawna oznacza możliwość stania się podmiotem praw i obowiązków wskutek różnych zdarzeń cywilnoprawnych.

Osoba fizyczna - to człowiek już urodzony czyli „natus” - jest nią tak długo dopóki nie nastąpi jego koniec, czyli do chwili jego śmierci lub uznani go za zmarłego.

Zgodnie z brzmieniem [art.8 K.c.] każdemu człowiekowi przypisuje się zdolność prawną, która kwalifikuje go jako podmiot praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego: „Każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną.”,

potwierdza to również treść Konstytucji RP: „Każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia”

POCZĄTEK ZDOLNOŚCI PRAWNEJ:

Początkiem zdolności prawnej człowieka jest chwila jego urodzenia [art.8 K.c.], a więc moment oddzielenia się od ciała matki, przy czym niezbędna przesłanką nabycia zdolności prawnej jest, by dziecko urodziło się żywe.

Zdolność prawną nabędzie także noworodek niezdolny do życia, który urodził się żywy lecz żył krócej niż 24 godziny.

W [art. 9 K.c.] wprowadzono domniemanie prawne (wzruszalne), a mianowicie: „W razie urodzenia się dziecka domniemywa się, że przyszło ono na świat żywe”.

Kto chce to domniemanie obalić, powinien wykazać że dziecko urodziło się martwe.

Fakt urodzenia stwierdza się aktem urodzenia sporządzonym przez USC (akt ten stanowi dowód urodzenia).

Osobnym zagadnieniem w prawie cywilnym jest zdolność prawna dziecka poczętego, a nie urodzonego, czyli „nasciturusa” - odp. na pyt. 13.

ZAKRES ZDOLNOŚCI PRAWNEJ:

Zdolność prawna przysługuje nie tylko każdemu człowiekowi lecz ponadto przysługuje mu ona w takim samym zakresie. Wszyscy więc ludzie w równej mierze mogą być podmiotami cywilnych praw i obowiązków dostępnych wedle obowiązującego systemu prawnego dla osób fizycznych.

Ograniczenia zdolności prawnej w prawie polskim są nader rzadkie (np. pozbawienie praw rodzicielskich i opiekuńczych).

KONIEC ZDOLNOŚCI PRAWNEJ:

1. Śmierć - zdolność prawna osoby fizycznej trwa przez całe życie człowieka i kończy się wraz z jego śmiercią, ze śmiercią ustawodawca wiąże:

• wygaśnięcie praw i obowiązków niemajątkowych oraz

• przejście prawa majatkowych na spadkobierców według zasad prawa spadkowego.

Za chwilę śmierci uznaje się tzw. śmierć mózgową, polegającą na trwałym i nieodwracalnym ustaniu funkcji pnia mózgu. Według tej chwili ocenia się:

• ustanie małżeństwa, wygaśnięcie praw i obowiązków osobistych zmarłego,

• ustala zakres spadku, określa krąg spadkobierców

[Art. 32] Jeżeli kilka osób utraciło życie podczas grożącego im wspólnie niebezpieczeństwa, domniemywa się, że zmarły jednocześnie. (tzw. komorienci).

Jest to domniemanie wzruszalne, co ma znaczenie dla np. porządku dziedziczenia.

2. Stwierdzenie zgonu - orzeczenie sądu o stwierdzeniu zgonu następuje, gdy fakt śmierci jest niewątpliwy, ale nie został sporządzony akt zgonu. To stwierdzenie deklaratoryjne nie tworzące nowego stanu prawnego, a jedynie potwierdzające fakt.

3. Uznanie za zmarłego - istnieją dwie przesłankami uznania za zmarłego, gdy obie wystąpią łącznie wówczas sąd wydaje stosowne orzeczenie (charakter konstytutywny), przesłanki te to:

1. zaginięcie osoby,

2. upływ czasu określonego przez ustawodawcę, jest on zróżnicowany ze względu na różne okoliczności w jakich nastąpiło zaginięcie, [art.29 K.c.] przewiduje następujące terminy:

• §1. Zaginiony może być uznany za zmarłego, jeżeli upłynęło lat dziesięć od końca roku kalendarzowego, w którym według istniejących wiadomości jeszcze żył; jednakże gdyby w chwili uznania za zmarłego zaginiony ukończył lat siedemdziesiąt, wystarczy upływ lat pięciu.

• § 2. Uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed końcem roku kalendarzowego, w którym zaginiony ukończyłby lat dwadzieścia trzy.

W przypadkach szczególnych terminy te są skrócone, zgodnie z [art.30 K.c.]:

• § 1 Kto zginął w czasie podróży powietrznej lub morskiej w związku z katastrofą statku lub okrętu albo w związku z innym szczególnym zdarzeniem, ten może być uznany za zmarłego po upływie sześciu miesięcy od dnia, w którym nastąpiła katastrofa albo inne szczególne zdarzenie.

• § 2. Jeżeli nie można stwierdzić katastrofy statku lub okrętu, bieg terminu sześciomiesięcznego rozpoczyna się z upływem roku od dnia, w którym statek lub okręt miał przybyć do portu przeznaczenia, a jeżeli nie miał portu przeznaczenia - z upływem lat dwóch od dnia, w którym była ostatnia o nim wiadomość.

• § 3. Kto zaginął w związku z bezpośrednim niebezpieczeństwem dla życia nie przewidzianym w paragrafach poprzedzających, ten może być uznany za zmarłego po upływie roku od dnia, w którym niebezpieczeństwo ustało albo według okoliczności powinno było ustać.

Wniosek o uznanie za zmarłego może złożyć każdy zainteresowany [art.527 K.p.c.], jako chwilę śmierci oznacza się najbardziej prawdopodobny moment, a jeśli brak danych, pierwszy dzień terminu, w którym to jest możliwe.

O uznaniu za zmarłego orzeka sąd rejonowy postanowieniem wydanym po przeprowadzeniu stosownego postępowania [art.526 i nast. K.p.c.].

Uchylenie postępowania dotyczącego „uznania osoby za zmarłą”:

• przywraca tej osobie prawa i obowiązki, które posiadała przed uznaniem jej za zmarłą,

• małżeństwo uważa się za istniejące chyba że druga strona już zawarła nowy związek małżeński.

Dowodem śmierci jest akt zgonu, sporządzony przez USC na podstawie:

• karty zgonu wystawionej przez lekarza,

• pisemnego zgłoszenia właściwego organu prowadzącego dochodzenie co do okoliczności zgonu,

• sądowego orzeczenia o stwierdzeniu zgonu,

• sądowego orzeczenia o uznaniu za zmarłego.

13. SYTUACJA PRAWNA NASCITURUSA (PŁODU)

W doktrynie prawa cywilnego „nasciturus” ma warunkową zdolność prawną, przysługuje ona każdemu dziecku poczętemu pod warunkiem, że urodzi się żywe.

W okresie od poczęcia do chwili urodzenia „nasciturus” może nabywać prawa podmiotowe, których wykonanie pozostaje w zawieszeniu do momentu jego żywych narodzin, kiedy to jako już osoba fizyczna nabędzie owe prawa definitywnie.

Przepisy Kodeksu cywilnego regulują tę kwestię w sposób następujący:

[Art. 446 ¹]... z chwilą urodzenia dziecko może żądać naprawienia szkód doznanych przed urodzeniem.

Ustawą z 1996 uzupełniono ten przepis o zdanie:

„dziecko nie może dochodzić tych roszczeń w stosunku do matki”.

[Art. 927 §2] Jednakże dziecko w chwili otwarcia spadku już poczęte może być spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe.

[Art. 994 §2] Przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu nie dolicza się do spadku darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego.

Niepisana zasada prawa cywilnego: płód matki uważany jest za już urodzony, gdy chodzi o jego korzyść

Przepisy KRO: umożliwiają uznanie dziecka poczętego a nie urodzonego oraz zabezpieczenie roszczeń alimentacyjnych jeszcze przed urodzeniem dziecka.

Z orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika, że:

„fakt urodzenia się powoda po śmierci ojca nie wyłącza jego uprawnień do odszkodowania i renty”.

14. ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH (pojęcie, brak zdolności, ograniczona i pełna zdolność)

Zdolność do czynności prawnych to:

• możliwość nabywania praw i zaciągania zobowiązań w drodze czynności prawnych dokonywanych przez dany podmiot, lub inaczej to

• możliwość dokonywania czynności prawnych we własnym imieniu,

Ustawodawca uzależnił kwalifikację zdolności do czynności prawnych od osiągnięcia koniecznego wieku oraz od posiadania odpowiedniej sprawności umysłowej.

Ponadto można także wyróżnić:

• zdolność deliktową - do ponoszenia odpowiedzialności za szkody wyrządzone czynem niedozwolonym:

[Art.415] Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.

• zdolność do zawarcia małżeństwa.

Polski system prawny wyróżnia trzy stany zdolności do czynności prawnych:

I - PEŁNA ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH:

Pełną zdolność do czynności prawnych posiadają:

• osoby, które ukończyły 18 rok życia (pełnoletnie),

• za wyjątkiem kobiet, które ukończyły 16 rok życia i zawarły związek małżeński (nie tracą tej zdolności z chwilą unieważnienia małżeństwa),

Pełna zdolność do czynności prawnych oznacza, że osobom tym przysługuje kompetencja do samodzielnego dokonywania wszelkich czynności prawnych z zakresu prawa cywilnego.

Pełną zdolność do czynności prawnych traci się:

• w chwili śmierci lub

• z chwilą ubezwłasnowolnienia częściowego lub całkowitego.

II - OGRANICZONA ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH

Ograniczoną zdolność do czynności prawnych posiadają:

• osoby które ukończyły 13 rok życia a nie ukończyły 18 roku życia,

• za wyjątkiem kobiet które ukończyły 16 rok życia i zawarły związek małżeński (posiadają pełną zdolność),

• osoby ubezwłasnowolnione częściowo lub, dla których ustanowiono doradcę tymczasowego (gdy ubezwłasnowolniona ma być osoba pełnoletnia do czasu ustanowienia opiekuna lub kuratora).

Przesłankami ubezwłasnowolnienia częściowego są:

• choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy lub inne zaburzenia psychiczne, w szczególności pijaństwo i narkomania,

• stan osoby nie uzasadniający ubezwłasnowolnienia całkowitego,

• potrzeba pomocy do prowadzenia spraw tej osoby.

Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustala się kuratora, ubezwłasnowolnienie może zostać uchylone, a wtedy kuratela ustaje z mocy prawa, w sprawach tych orzeka sąd okręgowy w trybie przepisów [art. 544-560 K.p.c.].

Skutki częściowego ograniczenia zdolności do czynności prawnych - przepisy Kodeksu cywilnego wyróżniają trzy odmienne zakresy czynności prawnych, a mianowicie:

1. Pierwszy zakres to czynności, co do których wymagane jest pełna zdolność do czynności prawnych (np. sporządzenie i odwołanie testamentu), jeżeli dokonane są przez osobę ograniczoną w zdolności do czynności prawnych to czynności te są nieważne, w tym zakresie osoba ta jest traktowana jakby nie miała w ogóle zdolności do czynności prawnych.

2. Drugi zakres to czynności, przy których osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych musi mieć zgodę przedstawiciela ustawowego, do czynności tych można zaliczyć: zaciąganie zobowiązań (umowa pożyczki), czy rozporządzania swoim prawem (przeniesienie własności). Zgoda ta służy ochronie interesów osoby ograniczonej.

Skutki braku takiej zgody są różne:

• jednostronna czynność wymagająca zgody jest nieważna, zgoda taka musi zostać wyrażona przez przedstawiciela najpóźniej w chwili dokonania czynności,

• zawarcie umowy przez osobę ograniczoną w zdolnościach do czynnościach prawnych bez zgody nie czyni umowy nieważną, jest ona jednak dotknięta sankcją bezskuteczności zawieszonej (tzw. umowa niezupełna, kulejąca) do czasu potwierdzenia jej przez przedstawiciela, takie potwierdzenie czyni umowę ważną z mocą wsteczną (od chwili jej dokonania).

3. Trzeci zakres to sprawy, przy których osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może podejmować decyzje sama i jest w tym zakresie traktowana tak jak osoba mająca pełną zdolność, do czynności tych można zaliczyć:

• czynności nie mające charakteru zobowiązującego czy rozporządzającego (przyjęcie darowizny bez zobowiązań) lub zmniejszające obowiązki (przyjęcie zwolnienia z długu),

• drobne czynności życia codziennego,

• rozporządzanie swoim zarobkiem jeśli sąd nie postanowi inaczej,

• czynności dotyczące przedmiotów oddanych osobie do swobodnego użytku,

• umowa o pracę, którą może zawrzeć taka osoba.

III - BRAK ZDOLNOŚCI DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH:

Zdolności do czynności prawnych nie posiadają osoby, które:

• nie ukończyły 13 roku życia,

• zostały jej pozbawione, czyli ubezwłasnowolnione całkowicie gdyż nie są w stanie kierować sami swoimi sprawami, z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub innych zaburzeń psychicznych (pijaństwo, narkomania)

Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekuna chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską, orzekają o tym sądy okręgowe w trybie [art.544 - 560 K.p.c.], a wniosek może złożyć:

• małżonek ubezwłasnowolnionego,

• krewni w prostej linii lub rodzeństwo ubezwłasnowolnionego,

• przedstawiciel ustawowy ubezwłasnowolnionego.

Sąd może uchylić postanowienie lub ustaje ono z mocy prawa.

Skutki braku zdolności:

• czynności prawne dokonywane przez te osoby są nieważne, są dotknięte tzw. sankcja nieważności bezwzględnej,

• wyjątek stanowią czynności prawne związane z zawieraniem drobnych umów życia codziennego (stają się ważne z chwilą wykonania), chyba że pociągają za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnej,

• w imieniu tych osób czynności prawne wykonują ich przedstawiciele ustawowi, czyli rodzice lub ustanowieni przez sąd opiekunowie,

• brak zdolności do czynności prawnych nie wyklucza pełnienia przez taka osobę funkcji posłańca, pełnienie której nie polega na dokonywaniu czynności prawnej a jedynie na przenoszeniu oświadczeń woli innej osoby.

• Schemat dotyczący: zdolności prawnej oraz zdolności do czynności prawnych (pyt.12 - 14):

<= poczęcie

narodziny

13 rok życia

16 rok życia

18 rok życia

uznanie za zmarłego lub śmierć =>

=<

=<

< ukończony

=<

< ukończony

np. prawo do spadku jeśli dziecko urodzi się żywe

brak zdolności do czynności prawnych

ograniczona zdolność do czynności prawnych

pełna zdolność do czynności prawnych





















życie płodowe (9 miesięcy) NASCITURUS

kobiety mogą mieć pełną zdolność do czynności prawnych (małżeństwo za zgodą sądu)





< ukończony

zdolność prawna warunkowa

 zdolność prawna ( od narodzin aż do śmierci może być stroną stosunku prawnego ) 

=<

15. CYWILNOPRAWNA OCHRONA DÓBR OSOBISTYCH (art.23 i 24 k.c.)

Dobra osobiste są przymiotem każdej osoby fizycznej i są to „indywidualne wartości świata uczuć, stanu życia psychicznego człowieka”.

Dobra te mają charakter niemajątkowy i są ściśle związane z osobą człowieka, z daną jednostką. Przepisy Kodeksu cywilnego w [art.23] wymieniają przykładowy, otwarty katalog dóbr osobistych:

Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach. (np. w Konstytucji RP).

Powyższy katalog dóbr osobistych można uzupełnić także o prawo:

• najbliższej rodziny do pochowania zmarłego i pamięci o nim (tzw. prawo do kultu zmarłego),

• do nieskażonego środowiska, do spokojnego korzystania z mieszkania,

• do prywatności oraz do stanu cywilnego.

W ramach prawa cywilnego do ochrony dóbr osobistych człowieka służą tzw. prawa podmiotowe osobiste, które są prawami:

• niemajątkowymi, bezwzględnymi (skuteczne wobec wszystkich)

• niezbywalnymi i niedziedzicznymi (gasną wraz ze śmiercią uprawnionego).

Przesłanką ochrony dóbr osobistych jest bezprawność[art.24 K.c.], czyli sprzeczność z ustawą, nie musi to być naruszenie zawinione, rozróżnić należy:

• naruszenie dóbr osobistych od

• naruszenia praw osobistych.

Dopiero naruszenie prawa osobistego uzasadnia zastosowanie środków ochronnych, natomiast naruszenie dobra osobistego stanowi jedynie przesłankę domniemania, że prawo podmiotowe zostało naruszone.

Środki ochrony dóbr osobistych - w razie bezprawnego naruszenia lub zagrożenia dobra osobistego uprawnionemu służą następujące środki ochrony:

1. Powództwo o ustalenie - orzeczenie ustalające, że określone dobro, które przysługuje powodowi zostało zagrożone lub naruszone, niekiedy to wystarczy aby zapobiec dalszym naruszeniom lub aby uchylić niebezpieczeństwo dokonania naruszenia.

2. Powództwo o zaniechanie - o żądaniu zaniechania działań zagrażającym dobrom osobistym lub je już naruszających stanowi [art. 24 §1 K.c.], roszczenie to jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy istnieje uzasadniona obawa dalszych naruszeń; natomiast gdy dobro osobiste nie zostało jeszcze naruszone, a jest tylko zagrożone, wówczas żądanie zaprzestania działań przygotowawczych stanowi środek jego ochrony, np.: zaniechanie druku publikacji, które godzą w cześć człowieka.

3. Powództwo o usunięcie skutków naruszenia - może znaleźć zastosowanie jedynie gdy nastąpiło już naruszenie, przepisy Kodeksu cywilnego wskazują:

1. na ochronę niemajątkową dóbr osobistych:

[Art.24. §1] Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. (...)

Możliwe formy takich czynności to np.: przeproszenie ustne lub listowne, ogłoszenie w prasie, usunięcie fragmentu z książki lub z filmu, wydanie nowej opinii o pracowniku, zmiana napisu na nagrobku itd.

2. na ochronę majątkową dóbr osobistych (uważa się, że świadczenie pieniężne może złagodzić przynajmniej pewne skutki wyrządzonej krzywdy) czyli zadośćuczynienie lub odszkodowanie:

[Art.24 §1 c.d.] (...) Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.

[Art.445 §3] Roszczenie o zadośćuczynienie przechodzi na spadkobierców tylko wtedy, gdy zostało uznane na piśmie albo gdy powództwo zostało wytoczone za życia poszkodowanego.

[Art.448] W razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia. Przepis art. 445 § 3 stosuje się.

Poza wyżej wymienionymi środkami ochrony dóbr osobistych występują także inne, a mianowicie:

• środki wynikające z przepisów prawa zobowiązań [art.24 §2, art.361 - 363 K.c.], które zajmują się odrębnym zagadnieniem jakim jest ochrona interesów majątkowych naruszonych łącznie z dobrami osobistymi (odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę majątkową),

• środki wskazane w przepisach pozakodeksowych np. wynikające z prawa autorskiego, czy z prawa prasowego.

Środki ochrony dóbr osobistych mogą być skierowane do osób fizycznych oraz osób prawnych, przy czym działanie osoby fizycznej w ramach jakiejś organizacji, w szczególności w roli organu osoby prawnej, nie zwalnia jej od odpowiedzialności.

16. OSOBY PRAWNE (pojęcie i rodzaje osób prawnych, tryby powoływania osób prawnych, teoria organów osoby prawnej a teoria przedstawicielstwa)

POJĘCIE OSOBY PRAWNEJ:

Osoba prawna - jest to wyodrębniona strukturalnie i majątkowo oraz mająca własne organy, powstała w celu realizacji określonych zadań gospodarczych lub społecznych, jednostka organizacyjna, której ustawodawca nadał kwalifikację podmiotowości cywilnoprawnej.

Do cech osoby prawnej zaliczamy:

• wyodrębnienie organizacyjne (strukturalne) - polegające na osobnej, samodzielnej i zorganizowanej jednostce,

• wyodrębnienie majątkowe - majątek ten ma służyć wykonywaniu zadań przez tę jednostkę oraz odpowiedzialności za jej zobowiązania,

• określenie organów - czyli osoby lub osób, które mają przejawiać wolę danej jednostki,

• istnienie przepisu szczególnego - który przyznaje jednostce osobowość prawną.

Zgodnie z brzmieniem [art.33 K.c.] osobami prawnymi są:

• Skarb państwa, który reprezentuje państwo w stosunkach cywilnoprawnych,

• jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną.

• Przyznając osobowość prawną ustawodawca bierze pod uwagę:

• znaczenie jednostek w obrocie cywilnoprawnym,

• zakres powierzonych im zadań,

• potrzeby społeczne i gospodarcze,

Osobę prawną tworzą jej założyciele:

• powstaje z momentem wpisu jej przez sąd do Krajowego Rejestru Sądowego (KRS) i

• od tego momentu ma pełną zdolność do czynności prawnych,

• istnieje aż do momentu wykreślenia jej z KRS.

Dobra osobiste osób prawnych, podobnie jak dobra osobiste człowieka [art.23 K.c.] pozostają pod ochroną prawa cywilnego, środki tej ochrony zostały wymienione w [art.24¹ K.c.].

RODZAJE OSÓB PRAWNYCH:

1. Skarb Państwa i państwowe osoby prawne:

[Art.44¹] §1. Własność i inne prawa majątkowe, stanowiące mienie państwowe, przysługują Skarbowi Państwa albo innym państwowym osobom prawnym.

§2. Uprawnienia majątkowe Skarbu Państwa względem państwowych osób prawnych określają odrębne przepisy, w szczególności regulujące ich ustrój.

Nabywają one samodzielnie prawa do części mienia pochodzącego z funduszu państwowego i majątku nabytego przez nie samodzielnie.

1. Skarb Państwa, czyli jednostki takie jak: urzędy naczelne, centralne, wojewódzkie, rejonowe, szpitale państwowe, komendy policji, które charakteryzują się tym, że:

• nie mają osobowości prawnej, nie mogą samodzielnie nabywać praw i obowiązków,

• zebrano je wszystkie pod wspólnym określeniem Skarb Państwa, który jest podmiotem praw i obowiązków w zakresie mienia państwowego nie należącego do innych państwowych osób prawnych,

• czynności procesowe za Skarb Państwa podejmuje organ jednostki organizacyjnej, z której działalnością wiąże się roszczenie lub jednostki nadrzędnej, szczegółowe zasady tej reprezentacji zawiera ustawa o urzędzie Ministra Skarbu Państwa.

1. Państwowe osoby prawne - są nimi w szczególności:

• przedsiębiorstwa państwowe, jednoosobowe spółki Skarbu Państwa,

• NBP, banki państwowe,

• fundacje, których jedynym fundatorem jest Skarb Państwa,

• Polska Akademia Nauk, państwowe szkoły wyższe,

• Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa, Agencja Prywatyzacji.

Ich mienie stanowi własny majątek odrębny od Skarbu Państwa, a Skarb Państwa nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania państwowych osób prawnych i odwrotnie, zaś majątek po zlikwidowanej takiej jednostce nabywa Skarb Państwa.

[Art.40 §2] W razie nieodpłatnego przejęcia, na podstawie obowiązujących ustaw, określonego składnika mienia od państwowej osoby prawnej na rzecz Skarbu Państwa, ten ostatni odpowiada solidarnie z osobą prawną za zobowiązania powstałe w okresie, gdy składnik stanowił własność danej osoby prawnej, do wysokości wartości tego składnika ustalonej według stanu z chwili przejęcia, a według cen z chwili zapłaty.

2. Komunalne osoby prawne - powstały na podstawie ustawy o samorządzie terytorialnym, a ich majątek powstał na skutek skomunalizowania części mienia państwowego, należą do nich:

1. gmina - jako podmiot cywilny posiada osobowość prawna na mocy stosownej ustawy (uczestniczy w obrocie cywilnoprawnym), powoduje to jej wyodrębnienie organizacyjne oraz majątkowe, czego przejawem jest:

• wyposażenie gminy we własne organy,

• umożliwienie gminie kształtowania (w pewnym zakresie) jej ustroju,

• umożliwienie gminie tworzenia jednostek pomocniczych, zaś

• wyodrębniony majątek umożliwia realizację zadań statutowych gminy, ponadto

• stanowi gwarancję odpowiedzialności za jej zobowiązania.

1. związek komunalny - jest również podmiotem komunalnym wyposażonym w osobowość prawną, wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.

2. jednoosobowe spółki gminy oraz fundacje - których jedynym fundatorem jest gmina także posiadają osobowość prawną.

3. Korporacje i fundacje - osoby prawne można podzielić na dwa typy:

1. typ korporacyjny (korporacje) - do tego typu osób prawnych należą np. partie polityczne, stowarzyszenia, spółdzielnie, spółki prawa handlowego, tego typu osoby prawne charakteryzują się tym, że:

• substratem korporacji są ludzie, którzy stanowią zbiorowość osób związanych z osoba prawną stosunkiem członkostwa, liczba członków korporacji jest możliwa do określenia,

• członkowie poprzez udziały tworzą majątek a poprzez swoje uprawnienia decydują o jej działalności i realizują wspólny cel gospodarczy lub inny,

• zadania i cele korporacji określane są przez jej członków,

1. typ fundacyjny (zakłady) - do tego typu osób należą np. fundacje, przedsiębiorstwa państwowe i komunalne, szkoły wyższe, PAN itd., tego typu osoby prawne charakteryzują się tym, że:

• substratem fundacji jest wyodrębniona masa majątkowa,

• brak instytucji członka, pojawia się instytucja założyciela (fundatora), która wyposaża osobę prawną w jej pierwotny majątek, określa strukturę i cele,

• z jej działalności korzystają osoby nie będące jej członkami czyli destynatariusze, a ich liczba jest nieokreślona.

TRYB POWOŁYWANIA OSÓB PRAWNYCH:

[Art. 35 K.c.] Powstanie, ustrój i ustanie osób prawnych określają właściwe przepisy; w wypadkach i w zakresie w przepisach tych przewidzianych organizację i sposób działania osoby prawnej reguluje także jej statut.

Istnieją trzy zasadnicze systemy powstawania osób prawnych, a mianowicie:

1. System aktów organów państwa (decyzyjny) - kreatorem, założycielem osoby prawnej jest organ państwa, który bądź w drodze aktu normatywnego bądź aktu administracyjnego powołuje do istnienia jednostkę administracyjną mającą osobowość prawną (wyższe uczelnie państwowe, banki państwowe, przedsiębiorstwa państwowe itp.).

2. System koncesyjny - osoba tworzona jest przez inicjatorów, którymi są osoby fizyczne lub prawne, jednakże do powstania osoby prawnej wymagana jest zgoda (koncesja, zezwolenie) właściwego organu państwa.

3. System normatywny - określenie w akcie normatywnym w sposób generalny dla konkretnego rodzaju jednostek organizacyjnych przesłanek, od zaistnienia, których zależy uzyskanie osobowości prawnej, i tak:

• spełnienie przez organizację warunków normatywnych prowadzi do powstania osoby prawnej bez konieczności uzyskania odrębnego zezwolenia organu państwowego,

• kontrola zachowania określonych prawem przesłanek dokonywana jest w systemie rejestracji poszczególnych rodzajów osób prawnych (wpis do KRS).

TEORIA ORGANÓW OSOBY PRAWNEJ A TEORIA PRZEDSTAWICIELSTWA

Teoria organów:

Obecne prawo polskie stanęło na gruncie teorii organów, zgodnie z Kodeksem cywilnym:

[Art.38 K.c.] Osoba prawna działa przez swoje organy w sposób przewidziany w ustawie i w opartym na niej statucie.

Teoria ta przewiduje, że organ jest elementem wchodzącym w skład wewnętrznej struktury osoby prawnej, a zatem ta osoba fizyczna, która jest piastunem organu osoby prawnej działa i oświadcza wolę w taki sposób, jakby działała i oświadczała ją sama osoba prawna.

Na gruncie tej teorii możliwa jest sytuacja, w której osoba prawna poprzez niedozwolone działania swojego organu (jego piastuna) dopuści się sama czynu niedozwolonego (tzw. deliktu)

Teoria przedstawicielstwa:

Przed wejściem w życie Kodeksu cywilnego w Polsce obowiązywała teoria przedstawicielstwa i wtedy osoby prawne mogły przez swoich przedstawicieli podejmować jedynie działania, tak jakby to byli przedstawiciele ustawowi tzn. nie można było podejmować żadnych działań poza czynnościami prawnymi, a więc jeżeli przedstawiciele dopuścili się czynów niedozwolonych to nie były one zaliczane osobie prawnej.

17. PODMIOTOWOŚĆ SPÓŁEK HANDLOWYCH

Cechą charakterystyczną, że kogoś uznajemy za podmiot praw i obowiązków jest to, że ma zdolność prawną. Zgodnie z definicją podmiotowości prawnej - prawo podmiotowe, to przyznana i zabezpieczona przez normę prawną oraz wynikająca ze stosunku prawnego sfera możności postępowania w określony sposób (bycie podmiotem praw i obowiązków). Zgodnie z [art.1 §2 K.s.h.] spółkami handlowymi są:

1. Osobowe spółki handlowe (nie posiadają osobowości prawnej), należy do nich spółka: jawna, partnerska, komandytowa oraz komandytowo-akcyjna;

1. PODMIOTOWOŚĆ spółek osobowych [art.8 K.s.h.]:

• wszystkie spółki osobowe od chwili powstania posiadają podmiotowość prawną, której wyznacznikiem jest zdolność prawna tj. możność stania się podmiotem praw i obowiązków tak cywilnych, jak też administracyjnych,

• w świetle Prawa Gospodarczego osobowe spółki handlowe od chwili wpisu do rejestru posiadają status przedsiębiorcy,

• funkcjonalnym przedłużeniem zdolności prawnej jest kompetencja do nabywania praw i zaciągania obowiązków wskutek działań prawnych tj. zdolność do czynności prawnych,

• ww. spółki posiadają ponadto zdolność sądową,

• podmiotowość prawną spółek osobowych podkreśla prawo i zarazem obowiązek posługiwania się w obrocie własną firmą.

1. powstanie spółek osobowych:

• spółka jawna powstaje z chwilą zawarcia umowy spółki (wyj.art.26 §4 - powstanie ze sp.cyw.), wymagana jest forma pisemna pod rygorem nieważności, wpis takiej spółki do rejestru ma charakter deklaratywny[art.26 §3 K.s.h.],

• wszystkie pozostałe spółki osobowe powstają z chwilą wpisu do rejestru, który ma charakter konstytutywny [art.94 - sp.p., art.109 - sp.k., art.134 - sp.k.a. K.s.h.],

1. reprezentacja spółek osobowych:

• spółka jawna [art.29 K.s.h.] - samodzielna reprezentacja przysługuje wszystkim wspólnikom, chyba że umowa spółki stanowi inaczej, za zgodą wspólników może zostać ustanowiona prokura [art.41 K.s.h.],

• spółka partnerska [art.96 K.s.h.] - samodzielna reprezentacja przysługuje wszystkim partnerom (wyłącznie osoby fizyczne wykonujące wolne zawody), chyba że umowa spółki stanowi inaczej, istnieje również możliwość ustanowienia zarządu, na rzecz, którego partnerzy zrzekają się prawa reprezentacji oraz prowadzenia spraw spółki,

• spółka komandytowa [art.117 K.s.h.] - samodzielna reprezentacja przysługuje wszystkim komplemantariuszom (odpowiedzialność bez ograniczeń), chyba że umowa spółki stanowi inaczej (np. przewiduje reprezentację łączną), nie przysługuje ona natomiast komendytariuszom (odpowiedzialność ograniczona),

• spółka komandytowo-akcyjna [art137 K.s.h.] - samodzielna reprezentacja przysługuje wszystkim komplemantariuszom (odpowiedzialność bez ograniczeń), chyba że umowa spółki stanowi inaczej (np. przewiduje reprezentację łączną), ale tylko w zakresie nie objętym kompetencją walnego zgromadzenia spółki (występuje obligatoryjnie) oraz rady nadzorczej (występuje fakultatywnie), obok komplementariuszy w spółce tej występują także akcjonariusze.

1. Kapitałowe spółki handlowe (posiadają osobowość prawną), należy do nich spółka: z ograniczoną odpowiedzialnością oraz akcyjna;

1. PODMIOTOWOŚĆ spółek kapitałowych [art.11 K.s.h.]:

• wszystkie spółki kapitałowe od chwili powstania posiadają podmiotowość prawną, z tym że przed wpisem ich do rejestru jest to tzw. ułomna osobowość prawna i w tym okresie spółki te występują w pierwszej formie ustrojowej tj. jako spółki w organizacji,

• wraz z wpisem do rejestru, który ma charakter konstytutywny (o ile to nastąpi) spółki te uzyskują osobowość prawną, czyli staje się osobą prawną [art.164 - sp. z o.o., art.316 - sp.a. K.s.h.],

• spółki kapitałowe przed i po wpisie do rejestru są tożsame podmiotowo, zmiana dotyczy wyłącznie formy ustrojowej

1. powstanie spółek kapitałowych:

• powstają (jako organizacja wspólników) z chwilą zawiązania spółki, a więc zawarcia umowy spółki z o.o. [art161 §1 K.s.h.] albo objęcia wszystkich akcji w spółce akcyjnej [art.323 §1, art.310 §1 i art.313-314 K.s.h.],

• od chwili zawiązania występują jako spółki w organizacji, co stanowi informację dla kontrahentów, iż proces ich tworzenia, w tym tworzenia ich kapitału zakładowego, nie został jeszcze zakończony oraz że obowiązują w nich szczególne zasady odpowiedzialności,

3. reprezentacja spółek kapitałowych:

• spółka z o.o. - zarząd [art.201 K.s.h.] jako organ wykonawczy prowadzi sprawy spółki, czyli dokonuje czynności faktycznych (podejmuje decyzje) oraz reprezentuje spółkę, czyli występuje za spółkę w stosunkach zewnętrznych (odwołują go wspólnicy); zasady prowadzenia spraw i reprezentacji określa umowa spółki lub ustawa, poza tym w spółce tej występuje organ stanowiący tj. zgromadzenie wspólników [art.227 K.s.h.], może także zostać ustanowiona prokura [art.205 K.s.h.],

• spółka akcyjna - zarząd [art.368 K.s.h.] jako organ wykonawczy prowadzi sprawy spółki, czyli dokonuje czynności faktycznych (podejmuje decyzje) oraz reprezentuje spółkę, czyli występuje za spółkę w stosunkach zewnętrznych (odwołuje go walne zgromadzenie); zasady prowadzenia spraw i reprezentacji określa umowa spółki lub ustawa, poza tym w spółce tej występuje organ stanowiący i zarazem szczególne forum podejmowania decyzji (uchwał) tj. walne zgromadzenie [art.393 K.s.h.], może także zostać ustanowiona prokura [art.371 K.s.h.],

UWAGA: spółka cywilna nie jest spółką handlową, jest jedynie umową cywilnoprawną, Prawo Gospodarcze przyznaje jej status przedsiębiorcy.

18. POJĘCIE I SYSTEMATYKA ZDARZEŃ PRAWNYCH

Zdarzenia prawne - to pewne stany faktyczne, z którymi ustawodawca wiąże skutki prawne, stany faktyczne o doniosłości prawnej (coś w pewnym miejscu się dzieje, co zaczyna wpływać na zmianę naszej sytuacji prawnej).

Inaczej - to fakty z którymi normy prawa cywilnego wiążą jakiekolwiek skutek, szczególnie powstanie, zmianę lub ustanie stosunku cywilnoprawnego.

Systematyka - zdarzenia prawne można podzielić na:

1. Niezależne od woli człowieka (np. upływ czasu).

2. Zależne od woli człowieka (działania, przy których wola ma swój udział), te dzielimy na:

1. czyny (wystąpienie skutków prawnych jest niezamierzone), które mogą być:

• dozwolone - np. odebranie przesyłki sąsiedzkiej od listonosza,

• niedozwolone (bezprawne) - np.. nieumyślne uszkodzenie cudzej rzeczy,

2. czynności (bezpośrednio zmierzające do wywołania skutków prawnych), do których zaliczamy:

• czynności prawne - np.. oświadczenie woli,

• decyzje administracyjne - wywołujące indywidualne skutki cywilnoprawne,

• orzeczenia sądu, które mogą mieć charakter:

• konstytutywny - tworzą nowy stan prawny, np. uznanie za zmarłego,

• deklaratywny - potwierdzają istniejący stan prawny, np. stwierdzenie zgonu.

19. POJĘCIE I RODZAJE CZYNNOŚCI PRAWNYCH

POJĘCIE CZYNNOŚCI PRAWNEJ

Definicja z wykładni:

Czynność prawna - to stan faktyczny, w którego skład wchodzi co najmniej jedno oświadczenie woli oraz niejednokrotnie także inne elementy zmierzające do ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku cywilnoprawnego, z którym to stanem faktycznym ustawa wiąże skutki prawne nie tylko wyrażone w oświadczeniu woli lecz także oświadczeniem tym nie objęte, a wynikające z ustawy, zasad współżycia społecznego lub ustalonych zwyczajów.

Definicja z ustawy:

[Art. 60] Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej (oświadczenie woli).

RODZAJE CZYNNOŚCI PRAWNYCH

I - PODZIAŁ z uwagi na liczbę stron uczestniczących:

1. Czynności jednostronne - są to czynność, które do swojej skuteczności, do wywołania skutków prawnych wymagają oświadczenia woli tylko jednej osoby (np. testament, przyrzeczenie publiczne). Istotne cechy takich czynności:

• jeżeli chodzi o jednostronne czynności prawne, to w polskiej doktrynie prawa cywilnego przeważa pogląd o istnieniu zasady zamkniętej listy jednostronnych czynności prawnych (numerus klauzus j.c.p.), która oznacza, że niema takiej jednostronnej czynności prawnej, która nie byłaby przewidziana przez literę prawa i która nie byłyby w jakimś sensie nazwana czy określona przez prawo,

• w konsekwencji nie można tu mówić o swobodzie podmiotów prawa cywilnego w wymyślaniu czynności jednostronnych, przesłanką jest to, że dana osoba jednostronnie mogłaby wpływać na sytuację prawną innych osób.

2. Czynności dwustronne oraz czynności wielostronne - to przede wszystkim umowy i tutaj żeby zaistniały czynności cywilnoprawne:

• konieczny jest udział co najmniej dwóch podmiotów i to z pozycji różnych interesów, i

• konieczne jest pojawienie się konsensusu, czyli zgodnego oświadczenia stron tej umowy, konsensus pozwala odróżnić umowy cywilnoprawne od uchwał,

• uchwała jest też czynnością wielostronną, ale jej realizacja przebiega nie na zasadzie konsensusu, tylko na zasadzie ustalonej regulaminem przewagi głosów.

II - PODZIAŁ (zobowiązujące, rozporządzające i mieszane):

1. Czynności zobowiązujące (rosną pasywa) - to takie czynności, w wyniku których między stronami rodzi się stosunek obligacyjny, czyli powstaje dług po jednej czy po wszystkich stronach. Czynnościami zobowiązującymi jest zdecydowana większość umów prawa zobowiązań, a więc tych umów, które są uregulowane w księdze III K.c., ale jest też szereg umów poza kodeksowych, ponieważ umowy rodzą jedynie zobowiązania, rodzą dług, obowiązek spełnienia świadczenia przez strony (np. umowa o dzieło).

2. Czynności rozporządzające (maleją aktywa) - to takie czynności, w wyniku których następuje zbycie prawa, obciążenie własnego prawa na rzecz osób innych, ewentualne doprowadzenie do wygaśnięcia tego prawa. Czynności rozporządzające są częstsze w prawie rzeczowym, w prawie spadkowym, ale pojawiają się również w prawie zobowiązań (jeden wyjątek), jest nią umowa o zwolnienie z długu uregulowana w prawie zobowiązań (art. 508 K.c.), wymagana jest tu również zgoda zwalnianego z długu dla skuteczności prawnej. Testament jest specyficznym rodzajem czynności rozporządzającej tzw. czynnością rozrządzającą - spadkobierca powołując spadkobierców rozrządza całym swym majątkiem, a nie tylko jego elementami dlatego mówimy, że rozrządza a nie rozporządza, gdyż to określenie jest zarezerwowane dla poszczególnego prawa majątkowego danej osoby.

3. Czynności zobowiązująco-rozporządzające - czyli czynności o podwójnym skutku (zobowiązują i jednocześnie rozporządzają), zawarcie transakcji, umowy dotyczącej rzeczy określonej co do gatunku (np. ziemniaki, umowa jest zawierana w barze przy piwie) jest umową zobowiązującą, gdzie każda ze stron jest zarazem dłużnikiem i wierzycielem, i wymaga, do przeniesienia własności, jakby drugiej czynności rozporządzającej, a mianowicie która część z danej partii towaru ma być wydana. Sam konsensus, samo porozumienie, wywołuje rozporządzenie prawne, będzie to dotyczyło transakcji sprzedaży, zamiany itd. rzeczy o oznaczonej tożsamości.

III - PODZIAŁ (odpłatne i nieodpłatne):

1. Czynności odpłatne - występują wówczas jeżeli ktoś za dokonane przysporzenie otrzymuje lub ma otrzymać w zamian za to przysporzenie korzyść majątkową, co jest w jakimś sensie ekwiwalentem tego przysporzenia (np. korzyść majątkowa z dzierżawy).

2. Czynności nieodpłatne - występują wówczas jeżeli takiego ekwiwalentu w danej umowie jest brak, na pewno w prawie polskim nieodpłatna jest umowa darowizny, nieodpłatne jest użyczenie, nie należy tego mylić z pożyczeniem, przy użyczeniu oddajmy tę samą, a przy pożyczce taką samą rzecz.

Podział na czynności odpłatne i nieodpłatne ma konsekwencje prawne, ponieważ prawo różnie traktuje te sytuacje i bardziej precyzyjnie chroni nabywców odpłatnych praw podmiotowych.

IV. PODZIAŁ - na czynności:

1. Czynności konsensualne (porozumienia) - dla ich skuteczności wystarczy samo złożenie oświadczeń woli (np. umowa kupna-sprzedaży),

2. Czynności realne - dla ich skuteczności oprócz oświadczenia woli konieczne jest także wydanie rzeczy (np. umowa: przechowania, pożyczki, składu),

V - PODZIAŁ (między żyjącymi i na wypadek śmierci):

1. Czynności między żyjącymi (inter vivos) - większość czynności jest dokonywana między żyjącymi i ze skutkami prawnymi obliczonymi na zaistnienie ich jeszcze za życia dokonujących tych czynności.

2. Czynności na wypadek śmierci (in bortis cauza) - czynności, których skutki prawne powstają dopiero po śmierci składającego oświadczenie woli, takim klasycznym przykładem jest testament.

VI - PODZIAŁ (przysparzające i pozostałe):

1. Czynności przysparzające - są to takie czynności, których skutkiem i to zamierzonym przez składającego oświadczenie woli jest przysporzenie korzyści majątkowej innej osobie, korzyść tej innej osoby może polegać albo na zwiększeniu aktywów tej osoby, albo na zmniejszeniu pasywów (np. umowa o zwolnieniu z długu -jest nie tylko umową rozporządzającą ale jest również umową przysparzającą),

2. Czynności pozostałe (upoważniające) - nie wywołują takich skutków.

VII - PODZIAŁ (kauzalne i abstrakcyjne):

1. Czynności kauzalne - znakomita większość czynności ma charakter kauzalny, ich dokonywanie zawisło od pewnej konkretnej podstawy prawnej czyli „kauzy”. Jest kilka podstawowych rodzajów „kauz”:

• CAUSA OBLIGANDI - ich celem jest uzyskanie przysporzenia od drugiej strony (np. dostawa),

• CAUSA SOLVENDI - ich celem jest wykonanie zobowiązania (np. spłata długu),

• CAUSA DONANDI (szczodrobliwości) - ich celem jest chęć nieodpłatnego wzbogacenia drugiej osoby (np. darowizna),

• CAUSA CAVEN - ich celem jest pokrycie jednej transakcji drugą.

2. Czynności abstrakcyjne - pozostałe czynności oderwane od konkretnej przyczyny czyli podstawy prawnej, takim zobowiązaniem (czynnością prawną) o charakterze abstrakcyjnym są czynności prawne wpływające na powstanie, zmianę i ustanie stosunku wekslowego (nie ma znaczenia przyczyna zawarcia umowy wekslowej, istotna jest tylko jej forma, która musi być zgodna ze wzorem wynikającym z Prawa Wekslowego).

20. FORMA I TREŚĆ CZYNNOŚCI PRAWNYCH

FORMA CZYNNOŚCI PRAWNYCH

Zasadą polskiego prawa zgodnie z [Art.60 K.c.] jest dowolność formy, nie oznacza to jednak rezygnacji z formy pisemnej na rzecz formy ustnej, lecz świadczy o dopuszczeniu każdej formy, w jakiej chce się realizować oświadczenie woli, ale dla niektórych czynności prawnych przepisy zastrzegają określoną ich formę.

Rodzaje form czynności prawnych:

1. Forma ustna.

2. Forma ustna kwalifikowana - ustne oświadczenie złożone w obecności świadka lub urzędnika:

• dotyczy to najczęściej oświadczeń jednostronnych (oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku), ale też dwustronnych np. ugoda sądowa,

• fakt ten i treść oświadczenia odnotowuje się zwykle w protokole lub akcie specjalnym (np. akcie zawarcia małżeństwa).

1. Forma zwykła pisemna - ręcznie, na maszynie lub komputerowo z wyjątkiem testamentu, który musi być w całości sporządzony „ pismem ręcznym”:

• przyjmuje się, że wystarcza nazwisko, a nawet powszechnie znany pseudonim składającego oświadczenie,

• osoba nie mogąca pisać odciska na dokumencie tuszowy odcisk palca, a obok inna osoba wpisuje imię i nazwisko składającego oświadczenie oraz swój podpis,

• drugą formą jest poświadczenie notariusza lub przewodniczącego zarządu gminy,

• osoba nie mogąca czytać może złożyć oświadczenie wyłącznie w formie aktu notarialnego.

[Art.78 K.c] Do zachowania pisemnej formy czynności prawnej wystarcza złożenie własnoręcznego podpisu na dokumencie obejmującym treść oświadczenia woli. Do zawarcia umowy wystarcza wymiana dokumentów, z których każdy obejmuje treść oświadczenia woli jednej ze stron i jest przez nią podpisany.

1. Forma pisemna kwalifikowana, w tym:

1. z poświadczeniem własnoręczności podpisu - np. przez notariusza, wymagane jest np. w przypadku zbycie oraz wydzierżawienie przedsiębiorstwa albo ustanowienie na nim użytkowania wymaga urzędowego poświadczenia podpisów stron,

2. z data pewną - data dokonania czynności prawnej jest uwiarygodniona przez organ do tego powołany np. przez notariusza, urząd, bank; wymóg „daty pewnej” ma na celu przeciwdziałanie antydatowaniu dokumentów; pismo ma datę pewną w wypadkach:

• stwierdzenie daty przez notariusza,

• stwierdzenie dokonania czynności w innym dokumencie urzędowym - od daty wystawienia tego dokumentu,

• uczynienie na dokumencie prywatnym wzmianki organu państwowego - od daty wzmianki,

• w wypadku śmierci osoby podpisanej - od daty śmierci osoby,

• skuteczność daty istnieje wobec stron czynności i osób trzecich

• forma taka dotyczy np. umowy o ustanowienie zastawu na prawie.

1. Forma aktu notarialnego - specjalna forma czynności prawnej, która jest opracowana przez notariusza w formie dokumentu, który jest sporządzany w trybie ustawy Prawo o notariacie, polega on w skrócie na:

stwierdzeniu przez notariusza tożsamości stawiających się,

spisaniu złożonych ustnie oświadczeń woli,

odczytaniu dokumentu,

jeśli jest zgodny podpisują go strony i notariusz.

forma taka dotyczy np. umowy zobowiązującej do przeniesienia własności, a także przeniesienia własności nieruchomości.

Forma czynności prawnej bywa obwarowana różnymi rygorami:

1. Rygor dowodowy (ad probacione) - wymóg odpowiedniej formy dla celów dowodowych (najpopularniejsza - zwykła pisemna) np.:

51. rozporządzanie prawem przekraczającym równowartość 2000,- zł, w tym przypadku czynność prawna jest ważna, ale pojawiają się problemy w procesie gdy forma jest ustna,

52. nie jest dopuszczalne zeznanie świadków ani stron na fakt dokonania umowy ustnej, sąd może dopuścić te dowody gdy: strony wyrażą na to zgodę, fakt dokonania czynności został uprawdopodobniony pisemnie, sąd uzna to za konieczne zważywszy szczególne okoliczności sprawy.

1. Rygor nieważności (ad soleminantum) - niezachowanie określonej wyraźnie w przepisie formy (zwykła i kwalifikowana pisemna), zgodnie z ustawą powoduje nieważność danej czynności prawnej, np. nieważna jest umowa o przeniesieniu własności nieruchomości zawarta w innej formie niż forma aktu notarialnego.

2. Rygor wywołania pewnych skutków (ad eventum) - zastrzeżenie formy ma na celu wywołanie określonych (specyficznych) skutków prawnych, które są w przepisie jednoznacznie wskazane, np.:

[Art.660 K.c.] Umowa najmu nieruchomości lub pomieszczenia na czas dłuższy niż rok powinna być zawarta na piśmie. W razie niezachowania tej formy poczytuje się umowę za zawartą na czas nie oznaczony.

Tu forma pisemna potrzebna jest do skonkretyzowania okresu najmu, zatem umowa zawarta ustnie będzie ważna, z tym że bez konkretnego terminu, co może mieć wpływ na możliwość jej wypowiedzenia. Innym przykładem wywołania pewnych skutków jest również umowa przedwstępna [art.389-390 K.c.]

TREŚĆ CZYNNOŚCI PRAWNEJ

Mówiąc o treści czynności prawnej chodzi głównie o treści oświadczenia woli, i w tym zakresie można wyróżnić następujące trzy elementy, które tworzą treść czynności prawnej:

1. Elementy przedmiotowo istotne (esencjalia negocji) - w księdze III K.c. określenie poszczególnych umów (nazwanych) w tych przepisach definiujących, jest jednocześnie wskazaniem elementów przedmiotowo istotnych, charakterystycznych dla tych właśnie poszczególnych, konkretnych umów, bez nich dana czynność prawna nie mogłaby dojść do skutku.

2. Elementy podmiotowo istotne (akcidentalia negocji) tzw. dodatkowe - dla stron jest ważne to, co postanowią (uzgodnią), np. z uwagi na sposób płacenia, wykonywania zobowiązania, do którego strony w umowie zgodnie się zobowiązują będzie ważne to, w jakich terminach to nastąpi, czy w jaki sposób, jeżeli ktoś chce zawrzeć umowę pod warunkiem, to wprowadza ten warunek do treści umowy i jest to element podmiotowy.

3. Elementy uzupełniające (naturalia negocji) - trzecia grupa treści to jest to, co wnosi do stosunku cywilnoprawnego treść [art.56 K.c.] „Czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów” tego, co strony nie określą jako elementy podmiotowo istotne i to, co nie należy do elementów przedmiotowo istotnych, zostanie uzupełnione przez względnie i bezwzględnie obowiązujące przepisy prawa cywilnego, które odnoszą się do danego stosunku cywilnoprawnego, np. do sprzedaży:

• jeżeli postanowienia stron będą sprzeczne z prawami względnie obowiązującymi, to pierwszeństwo będzie miało to, co sobie strony ustaliły, natomiast

• jeżeli postanowienia stron będą sprzeczne z prawami bezwzględnie obowiązującymi, to pierwszeństwo będą miały przepisy prawa (np. strony nie mogą z umowy sprzedaży wyłączyć rękojmi, mogą natomiast wprowadzać prawo pierwokupu, sprzedaż na raty itd.).

Z treści czynności prawnej mają wynikać dla stron konkretne prawa, uprawnienia i konkretne obowiązki, po to, ażeby cel tej czynności prawnej, czyli zamiar stron mógł być w rzeczywistości zrealizowany.

21. INTERPRETACJA OŚWIADCZENIA WOLI

W doktrynie kwalifikacji oświadczenia woli, uznać należy, że:

przejaw woli jest finalnym etapem pewnego procesu psychicznego, w czasie, którego zainteresowany zdecydował się wykorzystać instrument prawa cywilnego (zapewne mu znany) potrzebny do osiągnięcia pożądanych przez siebie skutków, manifestując taki swój zamiar wobec otoczenia przez określone zachowanie.

Kodeksowe pojęcie oświadczenia woli:

[Art.60 K.c.] Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej (oświadczenie woli).

Za oświadczenie woli uznać można tylko taki przejaw, który spełniać będzie następujące wymogi:

• jest dokonany na serio, a więc w celu rzeczywistego osiągnięcia zamierzonych następstw cywilnoprawnych,

• jest dokonany bez przymusu fizycznego,

• jest dokonany w sposób na tyle zrozumiały by, co najmniej przy zastosowaniu procesu wykładni ustalić sens oświadczenia, nie musi ono być, zatem wyraźne, ale wystarczy, że będzie dorozumiane (np. wręczenie kluczy do lokalu finalizujące pertraktacje dotyczące jego wynajęcia.

[Art.65 K.c.] §1 Oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których złożone zostało, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje.

§ 2. W umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu.

Można wyróżnić oświadczenia woli kierowane do:

• ściśle określonej osoby lub sprecyzowanego kręgu podmiotów (np. oferta umowy),

• ogółu, które powinny jednak dotrzeć do wiadomości kogokolwiek, jeżeli mają osiągnąć jakiś cel, dla którego je złożono (np. ogłoszenie publiczne),

• takie, które w ogóle nie wymagają dla swej ważności świadomości otoczenia o ich złożeniu ani niczyjej aprobaty (np. testament).

W polskim prawie wyjątkowo ustawodawca odstąpił od teorii oświadczenia woli na rzecz teorii aktu woli np. testament należy interpretować tak, aby został on utrzymany w mocy.

22. WADY OŚWIADCZENIA WOLI

Wadą oświadczenia woli jest nieprawidłowość, która zaszła w toku procesu, którego głównymi etapami są akt woli (wewnętrzne podejmowanie decyzji) i uzewnętrznienie aktu woli (np. pisemne, ustne), czyli owa nieprawidłowość dotyczyć może albo:

• aktu woli, jeżeli będziemy mieli do czynienia z wadliwym funkcjonowaniem mechanizmem woli, albo

• przejawu tego aktu na zewnątrz, co w szczególności będzie polegało na niezgodności między aktem woli a jego uzewnętrznieniem, jego przejawem.

PRZYKŁADY WAD OŚWIADCZENIA WOLI

1. Brak świadomości lub swobody [art.82 Kc]:

Nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych.

Jeżeli oświadczenie woli zostało złożone w sytuacji, gdy anormalny stan psychiczny podmiotu podejmującego decyzję lub składającego oświadczenie wyłączał (a nie tylko ograniczał) świadomość lub swobodę postępowania podmiotu, to tak podjęta decyzja nie rodzi skutków prawnych, jest ona z mocy prawa bezwzględnie nieważna.

2. Pozorność - [art.83 K.c.]:

§ 1. Nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Jeżeli oświadczenie takie zostało złożone dla ukrycia innej czynności prawnej, ważność oświadczenia ocenia się według właściwości tej czynności.

§ 2. Pozorność oświadczenia woli nie ma wpływu na skuteczność odpłatnej czynności prawnej, dokonanej na podstawie pozornego oświadczenia, jeżeli wskutek tej czynności osoba trzecia nabywa prawo lub zostaje zwolniona od obowiązku chyba, że działała w złej wierze.

Czynność prawna dotknięta pozornością, jest wadliwa, rodzi taki sam skutek jak brak świadomości lub swobody i jest bezwzględnie nieważna. Mogą tu wystąpić różne sytuacje, dla przykładu: faktycznie transakcja jest zawierana na zasadach sprzedaży, natomiast strony dla uchylenia się od obciążeń podatkowych z tym związanych, przed notariuszem zawierają umowę darowizny.

Taka darowizna jest bezwzględnie nieważna jako czynność prawna pozorna, istnieje tutaj możliwość konfesji (?) tej czynności prawnej tzn., że darowizna jest nieważna, ale ważna jest ta czynność, która została ukryta, tzn. ważna jest sprzedaż o ile zostały spełnione w rzeczywistości warunki dla transakcji sprzedaży (tzw. pozorność kwalifikowana).

3. Błąd - [art.84 K.c.]:

§ 1. W razie błędu, co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Jeżeli jednak oświadczenie woli było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo, gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć; ograniczenie to nie dotyczy czynności prawnej nieodpłatnej.

§ 2. Można powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści (błąd istotny).

W sytuacji, gdy ten ktoś nie posiadał wiedzy o danym przedmiocie sprzedaży, np. kupujący obraz w przekonaniu, że kupuje oryginał kupił kopię, to również w tym przypadku dana osoba będzie mogła z czynności prawnej się wycofać; sytuacja powstała w wyniku mylnego wyobrażenia o istniejącym stanie rzeczy.

Pewną odmianą błędu jest pomyłka, nie dotyczy aktu woli, ale tego cośmy oświadczyli, np. można napisać o jedno zero za dużo, ktoś myśląc o koronach czeskich napisał korony szwedzkie itp., błąd polegający na pomyłce jest to nieprawidłowość między decyzją a tym, co się oświadczyło i również z pomyłki można się wycofać.

Błąd przez posłańca - [art.85 K.c.]:

Zniekształcenie oświadczenia woli przez osobę użytą do jego przesłania ma takie same skutki, jak błąd przy złożeniu oświadczenia.

Błąd w wyniku podstępu (kwalifikowany) - [art. 86 K.c.]:

§ 1. Jeżeli błąd wywołała druga strona podstępnie, uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu może nastąpić także wtedy, gdy błąd nie był istotny, jak również wtedy, gdy nie dotyczył treści czynności prawnej.

§ 2. Podstęp osoby trzeciej jest jednoznaczny z podstępem strony, jeżeli ta o podstępie wiedziała i nie zawiadomiła o nim drugiej strony albo, jeżeli czynność prawna była nieodpłatna.

Błąd kwalifikowany w prawie cywilnym nazywamy podstępem, np. osoba będąca znawcą jakiegoś tematu potwierdza opłacalność transakcji, to mylne wyobrażenie spowodowało powzięcie decyzji, która nigdy by nie zaistniała w sytuacji pełnej świadomości stanu rzeczy, brak wiedzy, mylne wyobrażenie o istniejącym stanie rzeczy, został z premedytacja wywołany.

Podstęp będzie różnił się od „zwykłego” błędu tym, że osoba działająca pod wpływem podstępu będzie mogła uchylić się od skutków prawnych złożonego oświadczenia woli nawet wtedy, kiedy:

• ów błąd nie dotyczył treści czynności prawnych i

• nie był istotny (przy zwykłym błędzie warunek, że dotyczy treści czynności prawnych i był istotny) oraz

• nie są konieczne przesłanki błędu, wystarczy wskazanie, że ktoś podstępem wywołał określone oświadczenie woli, spowodowane mylnym wyobrażeniem o istniejącym stanie rzeczy.

4. Groźba [art.87 Kc]:

[Art.87 K.c.] Kto złożył oświadczenie woli pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, ten też może uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia, jeżeli z okoliczności wynika, że mógł się obawiać, iż jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe.

Jeżeli ktoś dokonał czynności prawnej działając w stanie obawy o swoje życie, zdrowie, czy majątek, pod wpływem groźby, która była bezprawna, poważna i miała szanse realizacyjne, to z tej czynności może się wycofać. Prawo stanowi, że ta czynność będzie ważna tak długo dopóki osoba składająca oświadczenie woli pod wpływem groźby nie odwołała tego, co oświadczyła.

Konsekwencje wad oŚWiadczenia woli

1. Bezwzględna nieważność (jest niewzruszalna) - konsekwencja ta wynika z samego prawa, może się na nią powołać każdy, nie tylko strony danej czynności, a organ orzekający powinien brać ją pod uwagę z urzędu, występuje w sytuacji:

1. braku świadomości lub swobody,

2. pozorności.

1. Względna nieważność (jest wzruszalna) - takie czynności są od początku skuteczne, można je jednak uchylić, jeżeli strona uprawniona wykorzysta w przewidzianym terminie przyznane jej uprawnienia, następuje zmiana treści łączącego strony stosunku lub unieważnienie czynności ze skutkiem wstecznym, występuje w sytuacji:

1. błędu (w tym błędu: przez posłańca oraz w wyniku podstępu),

2. groźby,

[Art.88 K.c.] § 1. Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli, które zostało złożone innej osobie pod wpływem błędu lub groźby, następuje przez oświadczenie złożone tej osobie na piśmie.

§ 2. Uprawnienie do uchylenia się wygasa: w razie błędu - z upływem roku od jego wykrycia, a w razie groźby - z upływem roku od chwili, kiedy stan obawy ustał.

Proces cywilny jest procesem kontradyktoryjnym, ciężar spoczywa na tej osobie, która chce wywieść skutki prawne zgodnie z regułą [art.6 K.c.], ustalona jest tu reguła dowodowa, osoba musi podnieść zarzut, że czynność została podjęta z określoną wadą.

23. WARUNEK I TERMIN

• WARUNEK

[Art.89 K.c.] Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych albo wynikających z właściwości czynności prawnej, powstanie lub ustanie skutku czynności prawnej można uzależnić od zdarzenia przyszłego i niepewnego (warunek).

[Art.90 K.c.] Ziszczenie się warunku nie ma mocy wstecznej, chyba że inaczej zastrzeżono.

Warunek uzależnia skuteczność czynności prawnej od zdarzenia, którego zaistnienie nie jest pewne w momencie dokonywania takiego zastrzeżenia, sprecyzowanie warunku zależy od stron. Można wyróżnić:

1. Warunek zawieszający - występuje, jeżeli czynność ma wywołać skutki dopiero po zaistnieniu zdarzenia przyszłego i niepewnego (np., jeśli urodzisz dziecko to...).

2. Warunek rozwiązujący - występuje, jeżeli po wystąpieniu zdarzenia czynność ma przestać wywoływać skutki prawne (np. jeśli się ożenisz najem będzie rozwiązany).

Poza tym występują warunki:

• dodatnie oraz ujemne,

• zależne od woli stron oraz niezależne od woli stron,

• mieszane.

Warunek niemożliwy do spełnienia w chwili jego zastrzeżenia, przeciwny ustawie lub zasadom życia społecznego spowoduje nieważność czynności prawnej w ramach, której został zastosowany.

[Art.93 K.c.] §1. Jeżeli strona, której zależy na nieziszczeniu się warunku, przeszkodzi w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego ziszczeniu się warunku, następują skutki takie, jak by warunek się ziścił.

§ 2. Jeżeli strona, której zależy na ziszczeniu się warunku, doprowadzi w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego do ziszczenia się warunku, następują skutki takie, jak by warunek się nie ziścił.

termin

Zastrzeżenie terminu wiąże powstanie albo ustanie skutków czynności prawnych z określonym zdarzeniem przyszłym i pewnym, a mianowicie:

• do terminu początkowego, z którego nadejściem ma nastąpić skutek czynności prawnej stosuje się przepisy o warunku zawieszającym,

• do terminu końcowego, z którym wiąże się ustanie skutków stosuje się przepisy o warunku rozwiązującym.

Oznaczenie terminu (jednostki):

1. termin oznaczony dobą - jest najkrótszą jednostką terminu,

2. termin oznaczony dniami - kończy się z upływem ostatniego dnia (o północy), jeżeli początkiem takiego terminu jest zdarzenie pewne przy obliczaniu terminu nie uwzględnia się dnia, w którym ono nastąpiło,

3. termin oznaczony tygodniami, miesiącami lub latami:

58. terminy w ten sposób oznaczone kończą się z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada początkowemu dniowi terminu,

59. początek, środek, koniec miesiąca to 1, 15 lub ostatni dzień tego miesiąca, a termin półmiesięczny to ciągły okres 15 dni,

60. termin miesięczny = 30 dni, termin roczny = 365 dni.

Jeżeli koniec terminu do wykonania jakiejś czynności przypada na dzień ustawowo wolny od pracy termin ten upływa dnia następnego (roboczego).

24. RODZAJE BEZSKUTECZNOŚCI CZYNNOŚCI PRAWNYCH

1. Czynności prawnie nieistniejące (negocim non egzistes) - np. przepis [art.1 §1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego] wymaga dla zawarcia związku małżeńskiego jednoczesnej zgody mężczyzny i kobiety wyrażonej przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, uchybienie przesłankom wyrażonym w tym przepisie powoduje, że taka czynność nie jest prawnie nieważna, lecz jest prawnie nieistniejąca.

2. Czynności bezwzględnie nieważne (negocium nullum) - są to czynności obarczone:

1. brakiem świadomości lub swobody,

2. pozornością,

3. niezachowaniem formy zastrzeżonej warunkiem nieważności,

4. sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia społecznego,

5. dokonane przez osobę nie mającą zdolności do czynności prawnych (np. małoletnią).

Konsekwencje:

• czynność te nie wywołuje skutków prawnych, co wynika z mocy prawa,

• może się na to powołać każdy podmiot, a nie tylko strony czynności,

• organy państwa mają obowiązek uwzględnić a sąd ma obowiązek stwierdzić z urzędu o nieważności takich czynności.

3. Czynności względnie nieważne (wzruszalne, zaskarżalne) - to są takie czynności, których bezskuteczność prawna zależy jedynie od stanowiska stron, należą do nich czynności obarczone:

1. błędem (w tym błędem: przez posłańca oraz w wyniku podstępu),

2. groźbą,

3. wyzyskiem.

Konsekwencje:

• czynności te są skuteczne, lecz można się uchylić lub zmienić ich skutki, jeżeli strona wykorzysta swe uprawnienia w określonym terminie,

• unieważnienie lub zmiana łączącego strony stosunku następuje ze skutkiem wstecznym, następuje wyłącznie na wniosek uprawnionych,

• czynności te mogą zostać uzdrowione (konwalidowane) przez zrzeczenie się praw przez uprawnionego lub upłynięcie terminu wykonania uprawnień,

• prawo uchylenia się od skutków ograniczone jest terminem 1 roku od dnia wykrycia podstępu (błąd), czy ustania stanu obawy (groźba), natomiast przy wyzysku po 2 latach.

4. Czynności niezupełne (bezskuteczność zawieszona) - są to takie czynności prawne, do których pełnej skuteczności jest wymagany pewien dodatkowy element, jakim jest np. czyjaś zgoda, zatwierdzenie przez kogoś, skuteczność tych czynności będzie zależała od tego czy dana osoba uzyskała zgodę, np. rodziców, kuratora, co za tym idzie czynności te:

• nie wywołują skutków prawnych aż do czasu ich potwierdzenia przez właściwą osobę,

• są do czasu ich potwierdzenia bezskuteczne (pozostają w zawieszeniu),

• wiążą strony do upływu terminu wyznaczonego na potwierdzenie,

• potwierdzenie przez właściwą osobę uruchamia je z mocą wsteczną.

5. Czynności względnie nieskuteczne (bezskuteczność względna, relatywna) - polegają na tym, że brak skutków danej czynności zostaje ograniczony tylko w odniesieniu do pewnych osób, jest to sytuacja, kiedy generalnie dana czynność jest prawnie skuteczna, natomiast będą pewne kategorie podmiotów prawa w stosunku, do których ta czynność jest bezskuteczna, przykłady:

Ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika - przesłanki [art.527 Kc].

§1. Gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.

Wspólność majątku spadkowego i dział spadku - rozporządzanie udziałem w przedmiocie [art.1036]:

Spadkobierca może za zgodą pozostałych spadkobierców rozporządzać udziałem w przedmiocie należącym do spadku. W braku zgody któregokolwiek z pozostałych spadkobierców rozporządzenie jest bezskuteczne o tyle, o ile naruszałoby uprawnienia przysługujące temu spadkobiercy na podstawie przepisów o dziale spadku.

25. SPOSOBY ZAWIERANIA UMÓW

1. W drodze OFERTY - czyli oświadczenia woli oferenta skierowanego do oblata (adresata), które zawiera propozycję zawarcia umowy, z określeniem jej istotnych postanowień (elementów):

[Art.66 §1 K.c.] Kto oświadczył drugiej stronie wolę zawarcia umowy, określając w oświadczeniu jej istotne postanowienia (oferta), i oznaczył termin, w ciągu którego oczekiwać będzie odpowiedzi, ten jest ofertą związany aż do upływu oznaczonego terminu.

§ 2. Gdy termin nie był oznaczony, oferta złożona w obecności drugiej strony za pomocą telefonu lub innego środka bezpośredniego porozumiewania się na odległość przestaje wiązać, jeżeli nie zostanie przyjęta niezwłocznie; złożona w inny sposób przestaje wiązać z upływem czasu, w którym składający ofertę mógł w zwykłym toku czynności otrzymać odpowiedź wysłaną bez nieuzasadnionego opóźnienia.

Opóźnienie odpowiedzi [art.67 Kc]:

Jeżeli oświadczenie o przyjęciu oferty nadeszło z opóźnieniem, lecz z jego treści lub okoliczności wynika, że zostało wysłane w czasie właściwym, umowa dochodzi do skutku chyba, że składający ofertę zawiadomi niezwłocznie drugą stronę, iż wskutek opóźnienia odpowiedzi poczytuje umowę za nie zawartą.

Zastrzeżenia [art.68 Kc]:

Przyjęcie oferty dokonane z zastrzeżeniem zmiany lub uzupełnienia jej treści poczytuje się za nową ofertę.

Chwila i miejsce zawarcia umowy - przepis [art.70 K.c.] zawiera stwierdzenie „w razie wątpliwości”, ponieważ strony mogą same sprecyzować moment zawarcia umowy:

§1. W razie wątpliwości poczytuje się umowę za zawartą w chwili otrzymania przez składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu, a jeżeli dojście do składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu nie jest potrzebne - w chwili przystąpienia przez drugą stronę do wykonania umowy.

§2. W razie wątpliwości poczytuje się umowę za zawartą w miejscu otrzymania przez składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu, a jeżeli dojście do składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu nie jest potrzebne - w miejscu zamieszkania składającego ofertę w chwili zawarcia umowy.

Milczące przyjęcie oferty [art.386¹ Kc]:

Jeżeli osoba prowadząca działalność gospodarczą otrzyma ofertę zawarcia umowy w ramach swej działalności od osoby, z którą pozostaje w stałych stosunkach, brak odpowiedzi uważa się za przyjęcie oferty.

Zaproszenie do rokowań [art.72 Kc}:

Ogłoszenia, reklamy, cenniki i inne informacje, skierowane do ogółu lub do poszczególnych osób, poczytuje się w razie wątpliwości nie za ofertę, lecz za zaproszenie do rozpoczęcia rokowań.

Podstawowe zasady oferty:

• w okresie związania ofertą oferent nie może cofnąć oferty,

• jeżeli w tym okresie oferent cofnie ofertę jest zobowiązany do pokrycia szkód wyrządzonych oblatowi,

• od drugiej strony (oblata) zależy przyjęcie lub odrzucenie oferty,

• odrzucona oferta przerywa stan związania oferenta.

1. W drodze PRZETARGU (czasami jest obowiązkowy) - etapy przetargu:

73. ogłoszenia,

74. składania ofert oraz

75. przyjęcia wybranej oferty

[Art.70 ¹ K.c.] §1. Umowa może być zawarta w drodze przetargu ustnego lub pisemnego.

§2. Ogłoszenie przetargu obejmuje, co najmniej czas, miejsce, przedmiot oraz warunki przetargu.

Postępowanie inicjuje organizator stosownym ogłoszeniem, które jest zaproszeniem do składania ofert samo będąc ofertą, ważna jest również informacja o typie przetargu i obowiązku uiszczenia wadium (zapewnia wiarygodność złożonych ofert).

Przetarg ustny (licytacja, aukcja) [art.70² Kc]:

§1. Oferta złożona w toku przetargu ustnego przestaje wiązać, gdy inny licytant złoży ofertę korzystniejszą albo przetarg zostanie zamknięty bez wybrania którejkolwiek z ofert, chyba, że w warunkach przetargu zastrzeżono inaczej.

§ 2. Zawarcie umowy w drodze przetargu ustnego następuje z chwilą wybrania oferty.

Przetarg pisemny - następuje składanie pisemnych ofert w określonym terminie, powołana komisja weryfikuje ich poprawność, a następnie wybiera najkorzystniejszą; wszyscy uczestnicy powinni zostać niezwłocznie poinformowani o ostatecznym wyniku przetargu.

Unieważnienie przetargu - przeprowadzenie przetargu nie musi doprowadzić do zawarcia umowy:

[Art. 70 ⁴ K.c.] §1. Strona umowy zawartej w drodze przetargu może żądać jej unieważnienia, jeżeli druga strona lub działająca z nią w porozumieniu osoba trzecia sprzecznie z prawem lub zasadami współżycia społecznego wpłynęła na wynik przetargu. Jeżeli umowa została zawarta na cudzy rachunek, jej unieważnienia może żądać także dający zlecenie.

§2. Uprawnienie powyższe wygasa z upływem miesiąca od dowiedzenia się o istnieniu przyczyny unieważnienia, nie później jednak niż z upływem roku od dnia zawarcia umowy.

Po unieważnieniu przetargu - strony są wzajemnie zobowiązane do wydania korzyści wcześniej uzyskanych w wykonaniu takiej umowy.

1. W drodze ROKOWANIA - istotą rokowań jest to, że obie strony uczestniczą aktywnie w ustalaniu finalnej treści umowy; w toku negocjacji uzgadniane są postanowienia przyszłej umowy, występują najczęściej w sprawach skomplikowanych lub dotyczących znacznych przedsięwzięć gospodarczych.

[Art.72 K.c.] Jeżeli strony prowadzą rokowania w celu zawarcia oznaczonej umowy, umowa zostaje zawarta, gdy strony dojdą do porozumienia co do wszystkich jej postanowień, które były przedmiotem rokowań.

UWAGA: powyższe sposoby zawierania umów można również łączyć.

26. PRZEDSTAWICIELSTWO USTAWOWE

Przedstawiciel dokonuje w imieniu reprezentowanego czynności prawnej, która o ile mieści się w granicach umocowania (upoważnienia do działania) to wywołuje skutki prawne bezpośrednio u reprezentowanego.

Między reprezentowanym a przedstawicielem istnieje stosunek podstawowy, który w przypadku przedstawicielstwa ustawowego:

• będzie kreowała ustawa np. z faktu bycia rodzicem istnieje upoważnienie do działania w imieniu dziecka, ale również obowiązek tego działania, czyli odpowiedzialność rodzica,

• zatem źródłem stosunku przedstawiciela ustawowego jest zdarzenie inne niż jednostronne oświadczenie woli reprezentowanego.

Celem przedstawicielstwa ustawowego jest z reguły umożliwienie dokonywania czynności prawnych osobom, które z powodu braku wymaganej prawem zdolności do czynności prawnych lub innych powodów (np. nieobecności) same nie mogą działać.

Przesłanki przedstawicielstwa ustawowego:

• przedstawiciel ustawowy ma zawsze pełną zdolność do czynności prawnych,

• przedstawicielstwo ustawowe ustaje z chwilą ustania okoliczności, które określone w ustawie stały się przyczyną jego powstania (ustawa może określać zdarzenie, z którego wynika przedstawicielstwo ustawowe albo wskazać określony organ /sąd/ właściwy do ustanowienia tego stosunku),

• przedstawicielstwo ustawowe rodzi obowiązek reprezentowania (musi być przyjęte).

Przykłady przedstawicielstwa ustawowego:

• Kodeks rodzinny i opiekuńczy mówi, że przedstawicielami małoletniego dziecka są rodzice,

• [Art.866 K.c.] mówi że każdy wspólnik spółki cywilnej jest umocowany do reprezentowania spółki w granicach w jakich jest uprawniony do prowadzenia jej spraw,

• [Art.83 K.s.h.] mówi, że każdy wspólnik spółki jawnej ma prawo reprezentować spółkę,

• stosunek przedstawicielstwa powstaje także przez orzeczenie sądu o ustanowieniu opieki lub kurateli.

Kto nie jest przedstawicielem:

• organ osoby prawnej jest wewnątrz struktury, jest integralny z przedsiębiorstwem, nie jest kimś zewnętrznym w stosunku do przedsiębiorstwa, jak w przypadku przedstawiciela,

• komisant czyli zastępca pośredni,

• tajny pełnomocnik (między zainteresowanymi jest pełnomocnikiem, ale na zewnątrz ten fakt jest ukrywany w formule zastępstwa pośredniego),

• posłaniec (przenosi jedynie cudze oświadczenie woli).

27. PEŁNOMOCNICTWO I PROKURA

PEŁNOMOCNICTWO - to przedstawicielstwo, którego źródłem umocowania do działania jest jednostronne oświadczenie woli (jednostronna czynność prawna) reprezentowanego czyli mocodawcy.

Przesłankami udzielenia skutecznego prawnie pełnomocnictwa są:

• posiadanie przez mocodawcę zdolności wymaganej dla danej czynności prawnej, która ma być podjęta przez pełnomocnika, zaś

• pełnomocnik musi mieć co najmniej ograniczoną zdolność do czynności prawnych,

Poza tym:

• jeżeli do ważności czynności potrzebna jest forma szczególna to pełnomocnictwo powinno być udzielone w takiej samej formie,

• pełnomocnictwo ogólne powinno być udzielone na piśmie pod rygorem nieważności,

• pełnomocnictwo do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku powinno być pisemne z podpisem urzędowo poświadczonym,

• pełnomocnik może odmówić przyjęcia pełnomocnictwa,

• nie ma ograniczenia liczby pełnomocników.

Rodzaje pełnomocnictw [art.98 Kc]:

Pełnomocnictwo ogólne obejmuje umocowanie do czynności zwykłego zarządu. Do czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu potrzebne jest pełnomocnictwo określające ich rodzaj, chyba że ustawa wymaga pełnomocnictwa do poszczególnej czynności.

1. Pełnomocnictwo ogólne - obejmuje czynności zwykłego zarządu, to zwykłe codzienne czynności zarządu majątkiem, zmierzające do:

• utrzymania majątku w stanie niepogorszonym,

• mające na celu normalne korzystanie z tego majątku,

• zgodnie z jego przeznaczeniem (np. stałe administrowanie budynkiem).

2. Pełnomocnictwo rodzajowe - określa kategorię czynności, które mogą być dokonywane przez pełnomocnika (wielokrotne dokonywanie pewnych czynności np. zawieranie umów, sprzedaż).

3. Pełnomocnictwo szczególne - przepis może wymagać udzielenia pełnomocnictwa szczególnego do podjęcia indywidualnie oznaczonej czynności prawnej (np. sprzedaż jednej konkretnej rzeczy).

Substytucja pełnomocnictwa - ustanowienie pełnomocników przez pełnomocnika jest dopuszczalne gdy kompetencja taka wynika:

• z treści samego pełnomocnictwa,

• z przepisów ustawy, np. udzielenia dalszego pełnomocnictwa procesowego adwokatowi lub radcy prawnemu [art.91 pkt 3 K.p.c.],

• stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa.

Domniemanie pełnomocnictwa [art.97 Kc]: Osobę czynną w lokalu przedsiębiorstwa przeznaczonym do obsługiwania publiczności poczytuje się w razie wątpliwości za umocowaną do dokonywania czynności prawnych, które zazwyczaj bywają dokonywane z osobami korzystającymi z usług tego przedsiębiorstwa.

Rzekomym pełnomocnikiem - jest osobę, która działa w cudzym imieniu nie legitymując się pełnomocnictwem lub przekraczając jego granice, zaś umowa zawarta przez taką osobę:

• pozostaje w zawieszeniu (bezskuteczność zawieszona) do czasu potwierdzenia jej przez mocodawcę w oznaczonym terminie,

• jeżeli on tego nie zrobi umowa jest nieważna, a rzekomy pełnomocnik obowiązany jest do zwrotu tego, co otrzymał oraz naprawienia szkód.

Wygaśnięcie pełnomocnictwa - pełnomocnictwo wygasa w przypadku:

• upływu czasu (terminu) oznaczonego w jego treści, dokonania czynności objętej jego treścią,

• wygaśnięcia stosunku będącego podstawą pełnomocnictwa (np. umowy o pracę),

• odwołania pełnomocnictwa przez mocodawcę, śmierci mocodawcy lub pełnomocnika,

• zrzeczenia się pełnomocnictwa przez pełnomocnika,

• utraty przez pełnomocnika zdolności do czynności prawnych.

PROKURA - jest specjalną kategorią pełnomocnictwa, rodzajem pełnomocnictwa ogólnego, udzielonego przez spółki prawa handlowego. Przesłanki prokury to:

• prokurent musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych,

• prokura musi być wpisana do rejestru handlowego,

• prokura może występować tylko w następujących spółkach handlowych: jawnych, z o.o. oraz akcyjnych,

• Instytucja prokury - ma zostać uregulowana w nowelizacji Kodeksu cywilnego (po art.109 zostaną dodane nowe przepisy od art.109¹ do 109⁹), do tego czasu obowiązują w tym zakresie przepisy zawarte w „starym” Kodeksie handlowym, czyli w rozporządzeniu Prezydenta Rzeczpospolitej z dnia 27 czerwca 1934r (Dz.U. z 1934r. Nr 57, poz.502 ze zmianami), a mianowicie:

Powstanie [Art.60]:

Prokury może udzielić tylko kupiec rejestrowy przez piśmienne oświadczenie.

Zakres [Art.61]:

§1. Prokura upoważnia do wszystkich czynności sądowych i pozasądowych jakie są związane z prowadzeniem jakiegokolwiek przedsiębiorstwa zarobkowego.

§2 Do zbycia przedsiębiorstwa, wydzierżawienia i ustanowienia na nim prawa użytkowania oraz do zbywania i obciążania nieruchomości potrzeba wyraźnego upoważnienia.

§3 Nie można ograniczyć prokury ze skutkiem prawnym wobec osób trzecich.

[Art.62] Prokura może być udzielona kilku osobom oddzielnie lub łącznie, jednakże nawet w przypadku prokury łącznej oświadczenia zwrócone do kupca tudzież doręczenia pism mogą być dokonywane wobec jednej z osób łącznie ustanowionych.

Przenoszenie [Art.63]:

Prokury nie można przenieść, prokurent może jednak ustanowić pełnomocnika do poszczególnych czynności lub pewnego rodzaju czynności.

Wygaśnięcie [Art.64]:

§l. Prokura może być w każdej chwili odwołana.

§2. Prokura wygasa wskutek ogłoszenia upadłości kupca

§3. Śmierć kupca ani utrata zdolności jego do działań prawnych nie powoduje wygaśnięcia prokury.

[Art.65] §1. Udzielenie i wygaśnięcie prokury kupiec powinien zgłosić celem wpisania do rejestru handlowego (...)

28. PRZEDAWNIENIE (pojęcie, terminy)

PRZEDAWNIENIE - to instytucja, gdzie upływ czasu i bierność osoby uprawnionej prowadzi do ograniczenia możności dochodzenia roszczeń, jeżeli nie było inicjatywy po stronie mającego prawa w okresie, jaki jest przewidziany dla danego typy roszczenia w ustawie (np. po upływie określonego czasu dłużnik może uchylić się od spełnienia świadczenia). Instytucja przedawnienia jest zaliczana w polskim prawie do kategorii dawności, podobnie jak zasiedzenie, przemilczenie oraz terminy zawite.

[Art.117] §1. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu.

§2. Po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Jednakże zrzeczenie się zarzutu przedawnienia przed upływem terminu jest nieważne.

Przepisy [art.117-118 K.c.] regulujące przedawnienie mają charakter bezwzględny i odnoszą się do roszczeń mających charakter majątkowy oraz cywilnoprawny, w rozumieniu przepisów prawa przedawniają się jedynie roszczenia majątkowe a nie prawa (nie dotyczą: roszczeń wynikających z praw osobistych, rodzinnych).

WYJĄTKI od przedawnienia:

1. Roszczenia majątkowe, które w ogóle nie ulegają przedawnieniu:

• roszczenie o zniesienie współwłasności, roszczenie windykacyjne wynikające z własności nieruchomości,

• roszczenie negatoryjne wynikające z własności nieruchomości.

2. Roszczenia majątkowe-cywilnoprawne, których dochodzenie zostało ograniczane terminami zawitymi:

• roszczenia posesoryjne, o przywrócenie stanu poprzedniego i zaniechanie naruszeń - wygasa z upływem 1 roku,

• roszczenie o wstrzymanie budowy - wygasa po upływie jednego miesiąca,

• roszczenie z tytułu rękojmi rzeczy nabytych.

Stosowania instytucji przedawnienia:

• sąd nie może bez zarzutu pozwanego uwzględniać z urzędu upływu terminu przedawnienia,

• po upływie terminu zobowiązany może podnieść zarzut przedawnienia,

• roszczenie przedawnione nie wygasa, istnieje i nie można go dochodzić, jeśli zobowiązany skorzystał z zarzutu przedawnienia,

• możliwe jest dobrowolne zaspokojenie przedawnionego roszczenia.

TERMINY przedawnienia [art.119 Kc]:

terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną (np. w umowie), czyli są bezwzględnie obowiązującymi, wyróżniamy następujące terminy:

• normalne skrócone - 3 lata, odnoszące się do roszczeń o świadczenia okresowe (np. zapłata czynszu), oraz do roszczeń w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą.

• normalne zwykłe - 10 lat, wszystkie pozostałe, chyba że przepis stanowi inaczej.

[Art.118 K.c.] Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata.

Szczególne zastrzeżenia terminów przedawnienia wynikające z Kodeksu cywilnego:

Użytkowanie wieczyste [art.243]:

Roszczenie przeciwko wieczystemu użytkownikowi o naprawienie szkód wynikłych z niewłaściwego korzystania z gruntu Skarbu Państwa lub gruntu należącego do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków, jak również roszczenie wieczystego użytkownika o wynagrodzenie za budynki i urządzenia istniejące w dniu zwrotu użytkowanego gruntu przedawniają się z upływem lat trzech od tej daty.

Umowa przedwstępna [art.390]:

§3. Roszczenia powyższe przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta. Jeżeli sąd oddali żądanie zawarcia umowy przyrzeczonej, roszczenie o naprawienie szkody przedawnia się z upływem roku od dnia, w którym orzeczenie stało się prawomocne.

Szkoda wyrządzona czynem niedozwolonym [art.442]:

§1. Roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże w każdym wypadku roszczenie przedawnia się z upływem lat dziesięciu od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę.

§2. Jeżeli szkoda wynikła ze zbrodni lub występku, roszczenie o naprawienie szkody ulega przedawnieniu z upływem lat dziesięciu od dnia popełnienia przestępstwa bez względu na to, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.

Sprzedaż dokonana przez - sprzedawcę, rzemieślnika, prowadzącego gospodarstwo rolne [art.554]:

Roszczenia z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy, roszczenia rzemieślników z takiego tytułu oraz roszczenia prowadzących gospodarstwa rolne z tytułu sprzedaży płodów rolnych i leśnych przedawniają się z upływem lat dwóch.

ROZPOCZĘCIE BIEGU przedawnienia:

bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne.

[Art.120 K.c.] §1. Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało wymagalne. Jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przecz uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie.

§2. Bieg przedawnienia roszczeń o zaniechanie rozpoczyna się od dnia, w którym ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje, nie zastosował się do treści roszczenia. Przedawnienie następuje po upływie terminu zastrzeżonego przez ustawodawcę.

ZAWIESZENIE BIEGU przedawnienia:

to udzielenie uprawnionemu ochrony przed ujemnym skutkiem upływu terminu przedawnienia, po ustaniu przeszkody przedawnienie biegnie ono DALEJ, jest kontynuowane.

[Art.121 K.c.] Bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu:

1. co do roszczeń, które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom - przez czas trwania władzy rodzicielskiej;

2. co do roszczeń, które przysługują osobom nie mającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę - przez czas sprawowania przez te osoby opieki lub kurateli;

3. co do roszczeń, które przysługują jednemu z małżonków przeciwko drugiemu - przez czas trwania małżeństwa;

4. co do wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego, rodzaju - przez czas trwania przeszkody.

WSTRZYMANIE ZAKOŃCZENIA przedawnienia - [art.122 K.c.]:

§1. Przedawnienie względem osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat dwóch od ustanowienia dla niej przedstawiciela ustawowego albo od ustania przyczyny jego ustanowienia.

§2. Jeżeli termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata, jego bieg liczy się od dnia ustanowienia przedstawiciela ustawowego albo od dnia, w którym ustała przyczyna jego ustanowienia.

§3. Przepisy powyższe stosuje się odpowiednio do biegu przedawnienia przeciwko osobie, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia.

PRZERWANIE BIEGU przedawnienia:

dotyczy każdego przypadku biegnącego przedawnienia, kasuje upływający termin tak, że po każdym przerwaniu przedawnienia biegnie ono NA NOWO od początku.

[Art.123 K.c.] §1. Bieg terminu przerywa się:

5. przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia;

6. przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje.

[Art.124] §1. Po każdym przerwaniu przedawnienia biegnie ono na nowo.

§ 2. Jednakże w razie przerwania przedawnienia przez czynność w postępowaniu przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym przedawnienie nie biegnie na nowo, dopóki postępowanie nie zostanie zakończone.

29. TERMINY ZAWITE (PREKLUZJA)

Terminy zawite - to terminy ustanowione dla realizacji celów o doniosłości ogólnospołecznej lub dla silniejszej ochrony dłużników, charakteryzują się (różnice wobec przedawnienia):

• znacznym rygoryzmem prawnym,

• zastrzega je wyłącznie ustawodawca jako przepisy bezwzględnie obowiązujące,

• skutkiem bezczynności uprawnionego w ciągu określonego ustawą terminu jest wygaśnięcie przysługującego mu prawa (przedawnienie - tylko ogranicza możliwość dochodzenia roszczeń),

• upływ terminu zawitego uwzględnia się z urzędu, czyli bez zarzutu procesowego (przedawnienia sąd nie uwzględnia z urzędu, a jedynie na skutek zarzutu zobowiązanego).

Terminy zawite mogą dotyczyć wszelkich odmian prawa podmiotowego (np. terminy zawite prekluzyjne) - tworzą mozaikę różnych terminów, można je podzielić na terminy:

• do dochodzenia roszczeń,

• do wytaczania powództwa, których przedmiotem nie jest dochodzenie roszczeń,

• związane z przyjęciem oferty,

• po upływie, których nie wykonanie ograniczonego prawa rzeczowego powoduje jego wygaśnięcie,

• sztywno określone przez ustawodawcę do wykonania różnego rodzaju zawiadomień.

Zatem terminy zawite mogą dotyczyć np.:

• praw podmiotowych bezpośrednich:

[Art.255 K.c.] Użytkowanie wygasa wskutek niewykonywania przez lat dziesięć.

• uprawnień kształtujących:

[Art.88 K.c.] §1. Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli, które zostało złożone innej osobie pod wpływem błędu lub groźby, następuje przez oświadczenie złożone tej osobie na piśmie.

§2. Uprawnienie do uchylenia się wygasa: w razie błędu - z upływem roku od jego wykrycia, a w razie groźby - z upływem roku od chwili, kiedy stan obawy ustał.

• wyjątkowo roszczeń:

[Art. 118 K.c.] Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata.

[Art.119 K.c.] Terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną.

§2. Roszczenie wygasa, jeżeli nie będzie dochodzone w ciągu roku od chwili naruszenia.

30. PRZEDSIĘBIORSTWO, GOSPODARSTWO ROLNE

PRZEDSIĘBIORSTWO

W sensie podmiotowym to wyposażona w osobowość prawną jednostka organizacyjna utworzona w celu prowadzenia działalności gospodarczej, została określona w [art.55¹ K.c.]:

Przedsiębiorstwo, jako zespół składników materialnych i niematerialnych przeznaczonych do realizacji określonych zadań gospodarczych, obejmuje wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa, w szczególności:

1. firmę (nazwę), znaki towarowe i inne oznaczenia indywidualizujące przedsiębiorstwo,

2. księgi handlowe,

3. nieruchomości i ruchomości należące do przedsiębiorstwa, w tym produkty i materiały,

4. patenty, wzory użytkowe i zdobnicze,

5. zobowiązania i obciążenia, związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa,

6. prawa wynikające z najmu i dzierżawy lokali zajmowanych przez przedsiębiorstwo

Wyliczenie to nie stanowi zamkniętego katalogu.

Przedsiębiorstwo jako zbiorowy przedmiot może być w drodze czynności prawnej:

• zbyte, wydzierżawione lub

• obciążone prawem użytkowania.

GOSPODARSTWO ROLNE

[Art.55³ K.c.] Za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowiąc zorganizowaną całość gospodarczą, oraz prawami i obowiązkami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego.

Ponadto przepisy Kodeksu cywilnego mówią o:

• solidarnej odpowiedzialności zbywcy i nabywcy za zaciągnięte przez zbywcę zobowiązania związane z prowadzeniem gospodarstwa, oraz

• o dziedziczeniu gospodarstw rolnych (w Księdze IV).

31. POŻYTKI (pożytki rzeczy, pożytki prawa)

Pożytki [art.53-54 K.c.] - są to wszelkie korzyści w postaci przychodu lub dochodu uzyskiwane z pewnego przedmiotu prawa lub pewnego prawa podmiotowego, w granicach normalnej i prawidłowej gospodarki, bez natychmiastowego zniszczenia lub utraty źródła tego przychodu (są przedmiotem stosunków cywilnoprawnych).

Pożytki dzielimy na:

1. Pożytki rzeczy - to przychody, jakie rzecz przynosi w toku jej normalnej zgodnej z przeznaczeniem eksploatacji lub wskutek uczynienia tej rzeczy przedmiotem stosunku prawnego, przysługują właścicielowi rzeczy i mogą być:

2. naturalne - to płody rzeczy (zebrane warzywa, przychówek zwierząt) i odłączone od niej części składowe, jeżeli według zasad prawidłowej gospodarki stanowią normalny dochód z rzeczy,

3. cywilne - to dochody, które rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego, np. właściciel mieszkania zawarł umowę najmy (dzierżawy) i otrzymuje pieniądze za czynsz.

1. Pożytki prawa - to dochody, które prawo przynosi zgodnie ze swym społeczno gospodarczym przeznaczeniem, przysługują osobom, którym służy prawo inne niż prawo własności, zalicza się do nich np.:

4. czynsz z podnajmu (poddzierżawy),

5. odsetki z tytułu wierzytelności,

6. dochody z praw autorskich,

7. uzyskane opłaty licencyjne i sublicencyjne;

Przepisy prawa rzeczowego i prawa zobowiązań Kodeksu cywilnego wskazują podmioty uprawnione do pobierania pożytków, tj.:

• właściciela [art.140], współwłaścicieli [art.207],

• właściciela gruntu, na który opadły owoce z drzewa na gruncie sąsiednim [art.148],

• samoistnego posiadacza w dobrej wierze [art.224],

• użytkownika [atr.252], dzierżawcę [art.693].

Jeżeli uprawniony do pobierania pożytków poczyniłby nakłady w celu uzyskania pożytków, a pożytki przypadłyby innej osobie, to należy mu się wynagrodzenie za te nakłady, ale tylko do wysokości wartości pożytków.

32. PODAJ PRZYKŁADY PRZEDMIOTÓW MATERIALNYCH NIE BĘDĄCYCH RZECZAMI ORAZ PRZEDMIOTÓW NIEMATERIALNYCH

Przedmioty materialne nie będące rzeczami - należą do nich:

• ciecze (np. woda w kranie), ale woda w butelce już jest rzeczą,

• gazy, ale gaz w butli już jest rzeczą,

• kopaliny złoża minerałów znajdujące się w ziemi,

• zwierzęta w stanie wolnym.

Przedmioty niematerialne - zaliczamy do nich:

• energię [art.555 K.c.] - np. energia elektryczna, cieplna, jądrowa, która może być przedmiotem obrotu cywilnoprawnego,

• dobra niematerialne o charakterze intelektualnym (dzieło literackie, muzyczne, znaki towarowe, wynalazki),

• dobra osobiste (np. zdrowie, honor, wolność itp.),

• działania i zaniechania,

• prawa podmiotowe będące przedmiotem innych praw (np. własnościowe, spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego obciążone hipoteką).

Prawo Cywilne - CZĘŚĆ OGÓLNA / III semestr / BUSH®

28

Założenie: jeden podmiot prawa posiada wiele praw podmiotowych. Można sobie wyobrazić podmiot prawa, czyli nas zapakowanych w folii komórkowej, a każda komórka stanowi jedno prawo nas chroniące.

---