ZASADY REHABILITACJI CHOREGO
Utrzymanie lub zwiększenie wydolności układu krążenia i wymiany pomiędzy płynem otaczającym i tkanką.
- prawidłowe gojenie się - wchłonięcia wysięku - resorpcja obrzęku - zmniejszenie powstawania zmian troficznych i zanikowych
Utrzymanie lub zwiększenie ruchomości stawów. - uraz uszkadzający jeden staw upośledza funkcjonowanie innych stawów
Utrzymanie lub zwiększenie siły mięśniowej. - odpowiednia siła mięśniowa i zakres ruchu w stawie umożliwiają sprawne poruszanie się pacjenta i umożliwiają wykonywanie ćwiczeń (czynnych, czynnych z oporem)
Zapewnienie wystarczającego oddychania. - ćwiczenia oddechowe powinny stanowić znaczną część każdego procesu rehabilitacyjnego (nie tylko w schorzeniach układu oddechowego i klatki piersiowej)
Łagodzenie objawów chorobowych. - bólu, obrzęku, przykurczu, innych
Zapobieganie powikłaniom. - zmianom troficznym, zrostom, przykurczom, zakrzepom, powikłaniom płucnym
Poprawa ogólnego stanu zdrowia. - szczególnie dotyczy przewlekle chorych i pacjentów w starszym wieku
Indywidualizacja procesu rehabilitacyjnego - zabiegi, częstotliwość, czas - wywiad
DRENAŻ LIMFATYCZNY
MDL - manualny drenaż limfatyczny
Emil Volder - 1934
Forma terapii wykorzystująca specjalne techniki manualne w celu ewakuacji obrzęku poprzez stymulację fizjologicznego drenażu tkankowego
Wielokierunkowe oddziaływanie wykorzystujące techniki masażu, kinezyterapii i czasami terapii manualnej oraz kinesiotapingu.
Centralny układ limfatyczny - działania manualne i gimnastyka oddechowa - aktywizacja pracy dużych naczyń limfatycznych odprowadzających chłonkę do zespoleń limfo-żylnych - efekt ssący ułatwiający odpływ chłonki z obwodu do krwiobiegu
Aktywizacja poprzez stymulację niższych pięter organizacyjnych układu limfatycznego
Stymulacja produkcji chłonki
Anastomoza - przepływ chłonki z naczynia o najwyższym ciśnieniu do naczynia o najniższym ciśnieniu
Działanie MDL
Usprawnianie procesów immunologicznych
Transportowanie białek z przestrzeni poza naczyniowej do krwiobiegu
Oczyszczanie organizmu z toksyn i wzmacnianie jego odporności
Usuwanie szkodliwych substancji powstałych w wyniku przemiany materii
Zmniejszanie zastoju limfatycznego oraz wysięku
Metodyka
1. Pozycja ułatwiająca odpływ chłonki
2. Kierunek od obwodu w kierunku ujść żylnych
3. Techniki głaskania, rozcierania i ugniatania o charakterze wypychającym, wykonywane płynnie i miękko
4. Każdą technikę powtarzamy 4-5 razy w tempie 10-20 ruchów na minutę, zgodnie z wolnym, prądem chłonki, unikamy rozgrzania tkanek
5. Czas częściowego zabiegu 15-20 minut, ogólnego około 60 minut
6. Częstotliwość: codziennie, ilość zabiegów nieograniczona
Przeciwwskazania: - choroby nowotworowe układu chłonnego, nowotwory i ich przerzuty, choroby zakaźne, ostre stany zapalne
UKŁAD ODDECHOWY
Masażu nie wykonujemy w okresie ostrym chorób
Okres przewlekły i rekonwalescencji
Celem masażu jest:
Uelastycznienie mięśni oddechowych
Pobudzenie i ułatwienie usuwania zalegającego śluzu
Pobudzenie ośrodków czuciowo-ruchowych systemu regulacji aparatu wykonawczego w układzie oddechowym
Pogłębianie fazy wydechu
Przywrócenie sprawności ruchowej żeber
Poprawa ukrwienia w obrębie klatki piersiowej
Zapobieganie powstawaniu zrostów
Przewlekły nieżyt oskrzeli, rozstrzenie oskrzeli
masaż klasyczny w ułożeniu drenażowym, stosujemy techniki rozluźniające w obrębie grzbietu i klatki piersiowej (głaskanie, rozcieranie, delikatne ugniatanie, dużo oklepywań łyżeczkowych i miotełkowych, wibracja nieprzerywana w przestrzeniach międzyżebrowych, „sprężynowanie klatki piersiowej”)
Dychawica oskrzelowa
opracowujemy grzbiet, klatkę piersiową, obręcz barkową, szyję i kark - techniki rozluźniające
Rozedma płuc
częstotliwość, intensywność i czas masażu dostosowujemy do aktualnej wydolności sercowo-krążeniowej - masaż rozluźniający w obrębie klatki piersiowej i grzbietu - chwyt „sprężynowania„ dopiero po odzyskaniu elastyczności klatki piersiowej
Zapalenie płuc, opłucnej (rekonwalescencja)
rozluźniający masaż mięśni międzyżebrowych i prostowników grzbietu w odcinku piersiowym - stosujemy głaskanie, rozcieranie, ugniatanie, delikatne roztrząsanie - później wibracja nieprzerywana oraz oklepywania wykonywane przy pogłębionym wdechu i wydechu pacjenta, „sprężynowanie”, korekta bocznego skrzywienia kręgosłupa
Zwłóknienie płuc
jw. bez chwytu „sprężynowania klatki piersiowej”
CHOROBY SERCA I NACZYŃ
Celem masażu jest:
odciążenie serca przez ułatwienie dopływu krwi żylnej do serca
usuwanie obrzęków
stopniowe zwiększanie obciążenia serca
Stosujemy drenaż limfatyczny, delikatny masaż klasyczny w połączeniu z kinezyterapią.
CHOROBY UKŁADU MOCZOWEGO
Celem masażu jest;
zmniejszenie napięcia w obrębie miednicy
zwiększenie wydzielania moczu
opracowanie blizny po zabiegach chirurgicznych
Stosujemy głównie masaż segmentarny w obrębie stref zmienionych odruchowo
CHOROBY KOBIECYCH NARZĄDÓW PŁCIOWYCH
Celem masażu jest oddziaływanie segmentarne na zmiany odruchowe w okolicy lędźwiowej, w miednicy, na podbrzuszu i udach w zaburzeniach cyklu owulacyjnego.
CIĄŻA I POŁOG
Celem masażu w okresie ciąży jest:
usprawnienie krążenia w kończynach dolnych
zapobieganie rozstępom
Celem masażu w okresie połogu jest:
opracowanie blizny (po cesarskim cięciu)
likwidowanie rozstępów (dużo rozcierania i rolowania)
stymulacja wydzielania mleka:
Masaż dzielimy na 3 fazy:
I - wykonujemy głaskanie i rozcieranie wokół gruczołów piersiowych oraz delikatne uciski od obwodu do brodawki
II - masaż klasyczny kończyn górnych
III - energiczne rozcierania w segmentach Th4-Th6
ZAPARCIA
Przyczyny:
osłabienie mięśni ściany jamy brzusznej (otyłość, siedzący tryb życia, ciąża, wyniszczająca choroba, operacja w obr. brzucha
błędy dietetyczne (np. mała ilość płynów)
stałe używanie środków przeczyszczających
nawyk nieregularnego oddawania stolca
uszkodzenie przewodu pokarmowego lub innych narządów związanych z trawieniem
zastój treści jelitowej
zaburzenia nerwowe organiczne lub czynnościowe
Metodyka masażu
G brzucha całymi dłońmi naprzemiennie zgodnie z ruchem wskazówek zegara
G jednorącz grzbietową stroną dłoni, przy lewym kolcu biodrowym przednim górnym odwrócenie ręki na stronę dłoniową
G dł. G (głębsze) dłoniową stroną ręki po przebiegu jelita grubego
G dł., G grzb. R okrężne wokół pępka zataczamy coraz większe koła (opuszkami palców, grzbiet. stroną paliczków środk.)
G dł., G grzb. R okrężne po przebiegu jelita grubego (opuszkami palców, grzbietową stroną paliczków środkowych)
G dł., G grzb. U po przebiegu jelita grubego (kłębikiem, dłonią 3xk)
G dł., G grzb. Przepychanie treści pokarmowej w jelicie grubym (opuszkami zgiętych paliczków palców II do V) - końcowy odcinek zstępnicy - dolną 1/3 zstępnicy - dolne 2/3 zstępnicy - całą zstępnicę - lewą 1/3 poprzecznicy i zstępnicę - lewe 2/3 poprzecznicy i zstępnicę - całą poprzecznicę i zstępnicę - górną 1/3 wstępnicy, poprzecznicę i zstępnicę - górne 2/3 wstępnicy, poprzecznicę i zstępnicę - całą wstępnicę, poprzecznicę i zstępnicę - powtarzamy kilka razy
G dł., G grzb. Wibracja nieprzerywana po przebiegu jelita grubego
G dł., G grzb. Wstrząsanie powłokami brzusznymi
G dł., G grzb. Wstrząsanie miednicą, G końcowe
ICE, RICE, PRICE....
P - protection - ochrona, unieruchomienie - zabezpieczenie uszkodzonego odcinka przy pomocy szyn, lasek, kul itp. 2-3 dni bezwzględnego odcinkowego unieruchomienia (np. stłuczenia).
R - rest - odpoczynek - zarówno miejscowe wyłączenie ruchomości jak i ograniczenie ogólnej aktywności fizycznej, sportowej.
I - ice - lód - ochłodzenie uszkodzenia - działa przeciwbólowo, zabezpiecza przed obrzękiem, zmniejsza krwawienie - np. 15 minut co dwie godziny - można do 45 minut (np. głęboki krwiak m. czworogłowego)
C - compresion - ucisk - umiarkowany zapobiega obrzękowi (szczególnie przy dalszej aktywności)
E - elevation - uniesienie - uszkodzonej kończyny powyżej serca redukuje możliwość wystąpienia obrzęku
..........................................................................................
M - medication - leki - celem intensyfikacji leczenia wprowadzamy podawanie leków (np. niesteroidowe leki przeciwzapalne)
M - modalities - środki fizykalne -
działanie przeciwbólowe, zmniejszające napięcie mięśni, hamujące stan zapalny, przyspieszające gojenie ran i zrost kości, zwiększające metabolizm tkankowy, laseroterapia, magnetoterapia, krioterapia, elektroterapia, hydroterapia, masaż leczniczy
PRICEMM - STOSOWANIE TEJ ZASADY POPRAWIA KOMFORT CHOROWANIA I PRZYSPIESZA POWRÓT SPORTOWCA DO PEŁNEJ SPRAWNOŚCI
URAZ
dynamiczne przeniesienie dużej energii do żywych tkanek, powodujące uszkodzenie tych struktur, a następnie zaburzenie ich czynności
zadziałanie czynnika zewnętrznego wywołującego w organizmie człowieka zmiany anatomiczne i czynnościowe
USZKODZENIE - OBRAŻENIE
jest to wynik lub następstwo zadziałania urazu na organizm, a jego rozległość zależy od rodzaju i wielkości urazu oraz odporności danej tkanki
typowe (charakterystyczne dla jednej lub kilku dyscyplin)
przypadkowe
KONTUZJA - uszkodzenie tkanek miękkich
PODZIAŁ OBRAŻEŃ
OSTRE - występują nagle, na skutek urazu mechanicznego z jednoczesnym wystąpieniem ostrych objawów (złamania kości, stłuczenia, skręcenia i zwichnięcia stawów, naciągnięcia, naderwania i zerwania mięśni
PRZEWLEKŁE a/ pierwotne - następstwo wielokrotnego powtarzania się działania czynnika urazowego - przeciążenia stawów (kolano biegacza, kolano skoczka, łokieć tenisisty itp.), przeciążenia grup mięśniowych, ścięgien, rozścięgien, więzadeł, zmiany zapalne, martwice jałowe, neuropatie, entezopatie, zmiany degeneracyjne chrząstek stawowych i maziówek, dyskopatie, zwyrodnienia b/ wtórne - po zejściu obrażeń ostrych - niestabilności przewlekłe stawów, skostnienia pozaszkieletowe, następstwa uszkodzeń nerwów i splotów i inne
Etiologia urazów sportowych
Czynniki zewnętrzne sprzyjające urazom w sporcie:
Uchybienia i błędy w metodyce prowadzenia zajęć (30-60%) - nieprzestrzeganie podstawowych zasad pedagogicznych (regularność, stopniowanie obciążeń, indywidualizacja itp.)
Niedostatki w organizacji zajęć i zawodów (4-8%) - nieprzestrzeganie zasad bezpieczeństwa (zły program, złe przeprowadzenie zawodów, zbyt duża ilość osób na zajęciach, brak prowadzącego trening)
Niepełnowartościowe zabezpieczenie materiałowo-techniczne zajęć (15-25%) - niska jakość ubioru i sprzętu, niedostateczne przygotowanie stadionów)
Niekorzystne warunki higieniczne i meteorologiczne (2-6%) - wilgotność, temperatura, oświetlenie, opady, brak aklimatyzacji
Nieprawidłowe zachowanie zawodników (5-15%) - pośpiech, nieuwaga, brak zdyscyplinowania, brutalność
Czynniki wewnętrzne sprzyjające urazom w sporcie:
Stany przemęczenia - zaburzenia koordynacji, upośledzenie reakcji obronnej i uwagi, bagatelizowanie zaleceń lekarskich, nieprawidłowe korzystanie z środków restytucji powysiłkowej
Zmiany stanu czynnościowego różnych narządów w wyniku przerwania zajęć wskutek choroby czy innych przyczyn
Naruszenie biomechanicznej struktury ruchów - nadmierne napięcie mięśni, niedostateczne opanowanie nawyków ruchowych, zaburzenia sterowaniem ruchem
Niedostateczne przygotowanie fizyczne zawodnika
Skłonność do skurczów mięśniowych
Pod pojęciem zmian przeciążeniowych (przewlekłe uszkodzenie sportowe, zawodowe) rozumiemy uszkodzenia powstające przeważnie w wyniku procesu patologicznego przebiegającego w tkankach w sposób utajony pod wpływem dłużej trwających przeciążeń mechanicznych lub niewłaściwych obciążeń treningowych.
Do współczesnych zadań medycyny sportowej zaliczymy nie tylko leczenie chorób, uszkodzeń i przeciążeń sportowych, dozwolone wspomaganie farmakologiczne i odpowiednie odżywianie, współdziałanie z procesem szkoleniowym ale także szeroko rozumianą profilaktykę.
Profilaktyka zmian przeciążeniowych powinna obejmować następujące zagadnienia:
Ocena przydatności kandydata do uprawiania danej dyscypliny sportu, zawodu (lekarz)
Bieżąca kontrola sportowo-lekarska (lekarz)
Skuteczne leczenie obrażeń - do całkowitego wyleczenia (lekarz, fizjoterapeuta)
Odpowiednia suplementacja biochemiczna i żywnościowa (lekarz, dietetyk)
Wyeliminowanie zewnątrzpochodnych czynników ryzyka dotyczących miejsca treningów, pracy, używanych przyborów i sprzętu oraz odpowiedniego ubioru a w szczególności obuwia
Wyjaśnienie zasad biomechaniki ciała i nauki ergonomii wysiłków fizycznych oraz kształtowanie prawidłowych wzorców ruchu (trener, biomechanik)
Przestrzeganie stosownych obciążeń treningowych szczególnie dostosowanych do wieku biologicznego, a nie kalendarzowego- indywidualizacja treningu (trener)
Prawidłowa rozgrzewka dopasowana do mającego nastąpić wysiłku fizycznego, w skład której powinny wchodzić ćwiczenia rozciągające - stretching (trener, zawodnik)
Odpowiednie łączenie pracy i wypoczynku - liczba treningów, powtórzeń danego ćwiczenia, przerwy miedzy treningami czy poszczególnymi ćwiczeniami (trener)
Schłodzenie tkanek w końcowej części treningu i po jego zakończeniu połączone z ćwiczeniami rozciągającymi (zawodnik, fizjoterapeuta)
Zabiegi fizjoterapeutyczne (fizjoterapeuta, zawodnik)
W odnowie biologicznej, której jednym z nadrzędnych zadań jest profilaktyka i zmniejszanie skutków chorób sportowych powinno wykorzystywać się cały szereg czynników fizykalnych. Należą do nich światło, ciepło, zimno, prąd, pole magnetyczne. Najkorzystniej oddziaływującą substancją jest woda we wszystkich jej stanach skupienia (lód, ciecz, para). Nie mniej ważną rolę odgrywa czynnik mechaniczny, na którym bazują poszczególne odmiany masażu.
Aplikując zawodnikom różnego rodzaju zabiegi fizykalne w celach zapobiegawczych musimy uwzględnić jego indywidualne cechy (wiek, płeć, stan zdrowia, poziom wytrenowania itp.), dyscyplinę sportowa jaką uprawia, okres treningowy, objętość i intensywność ostatnich treningów, ilość startów itp.
Trudno jednoznacznie określić wskazania do poszczególnych zabiegów fizjoterapeutycznych, stąd zastosowanie ich u zawodników powinno odbywać się na podstawie wiedzy na temat oddziaływania poszczególnych zabiegów na organizm człowieka. W głównej mierze opieramy się tu na zwiększeniu przekrwienia w tkankach poddanych zabiegowi (lepsze odżywienie i szybsze usuwanie metabolitów pracy fizycznej), ich rozluźnieniu i usprawnieniu przewodnictwa nerwowo-mięśniowego oraz działaniu przeciwbólowym.
W profilaktyce zmian przeciążeniowych zaleca się stosować następujące zabiegi fizjoterapeutyczne:
Klasyczny masaż sportowy:
masaż podtrzymujący stosowany w okresie przejściowym i roztrenowania w celu utrzymania organizmu na określonym poziomie sprawności psycho-fizycznej,
masaż przedstartowy w celu lepszego przygotowania całego organizmu lub jego części do mającego nastąpić wysiłku fizycznego (wspomożenie rozgrzewki),
masaż restytucyjno-odnawiający w celu regeneracji sił po obciążeniach treningowych i po zawodach,
masaż centryfugalny ukierunkowany na najbardziej obciążane stawy.
Masaż mechaniczno-wibracyjny przy użyciu różnego rodzaju urządzeń elektrycznych lub np. aparatu „Aquavibron”. Celem masażu jest działanie przeciwbólowe i zmniejszające ogólne napięcie nerwowo-mięśniowe oraz lepsze ukrwienie tkanki łącznej budującej stawy.
Akupresura - masaż punktowy, „Shiatsu” - w celu mobilizacji odpornościowych sił w całym organizmie poprzez uciskanie odpowiednich punktów na ciele.
Hydroterapia: - natrysk spadowy w celu higienicznym, tonizującym i hartującym, wskazany jest po każdym treningu (od chłodno- letniego do ciepłego), rano (chłodne z energicznym nacieraniem ciała), naprzemienne (2-3 minuty ciepłe - 0,5-1 minuty zimne). - natrysk płaszczowy w celu pobudzającym, hartującym i odprężającym, wskazany po treningu - natrysk biczowy w celu pobudzającym, hartującym i odprężającym, wskazany zarówno przed aktywnością fizyczną, w trakcie jak i bezpośrednio po. - kąpiele częściowe lub całkowite wykorzystujące wodę o różnej temperaturze i składzie biochemicznym. Najczęściej zalecamy kąpiel ciepłą bezpośrednio po intensywnym wysiłku lub kąpiel solankową po dużych obciążeniach ale w późniejszym okresie (po 2-3 godz.) - masaż wirowy -celem zabiegu jest zmniejszenie napięcia tkanki mięśniowej i usprawnienie koordynacji nerwowo-mięśniowej, zwiększenie krążenia obwodowego, przyspieszenia przemiany materii, zmniejszenie zastojów żylnych i obrzęków mieśniowo-stawowych. Wskazany lokalnie po treningu na najbardziej obciążane grupy mięśniowe i stawy. - masaż podwodny - najczęściej zalecany w celach restytucyjno-odnawiających po zawodach i treningach o dużym obciążeniu. Daje uczucie odprężenia i świeżości, przyspiesza szybkość reakcji i łagodzi nerwobóle.
okłady - w profilaktyce mają zastosowanie przed wszystkim okłady gorące, których działanie polega na znacznym zwiększeniu ukrwienia miejsca poddanego zabiegowi. Zaleca stosować się do okładów również parafinę i borowinę.
Promieniowanie podczerwone (np. lampa Sollux) - to również czynnik cieplny ale wnikający głębiej w tkanki organizmu. Można łączyć ten zabieg z kompresem solankowym zwiększając drażniący wpływ soli na tkanki poddane naświetlaniu.
Promieniowanie laserowe - biostymulacja laserowa szczególnie zalecana jest w profilaktyce zapaleń tkanek okołostawowych i ścięgien.
Galwanizacja czterokomorowa - aktywizacja krążenia obwodowego umożliwiająca lepsze odżywienie tkanek po wysiłku fizycznym i usunięcie metabolitów pracy fizycznej
Pole magnetyczne małej częstotliwości - w odróżnieniu od innych czynników fizykalnych ten dociera równomiernie do wszystkich tkanek organizmu nawet tych najgłębiej położonych. Zaleca wykorzystywać się tą właściwość w zapobieganiu przeciążeniom struktur wewnątrz stawowych np. chrząstek stawowych, więzadeł, itp.
Duże znaczenie w profilaktyce zmian przeciążeniowych mają regularnie stosowane w odnowie biologicznej popularne wśród zawodników zabiegi ogólnoustrojowe. Solarium, sauna fińska, łaźnia turecka czy coraz dostępniejsza krioterapia całego ciała stosowane zgodnie z wskazaniami i przeciwwskazaniami w znacznym stopniu przyczyniają się do utrzymania zdrowia zawodnika.
58