S. Łoziński, socjologia, Socjologia Ludności, notatki UJ z tekstów, uj


S. Łoziński, Instytucje i tożsamość etniczna. Ślązacy i Kaszubi wobec Narodowego Spisu Powszechnego Ludności (2002 r.) i ustawy o mniejszościach (2005 r.)
[w:]A. Sakson, Ślązacy, Kaszubi, Mazurzy i Warmiacy, Instytut Zachodni, Poznań 2008.

1. Wstęp.

Dla debaty n/t statusu etnicznego Ślązaków i Kaszubów 2 wydarzenia były b. ważne:
>> Narodowy Spis Powszechny z 2002 r. (NSP 2002), gdzie ujawniły się „narodowe opcje” kaszubska i śląska

>> prace nad ustawą o mniejszościach narodowych i etnicznych, przyjętą przez Sejm w 2005 r. (ustawa 2005)

W wyniku ustawy 2005:

- Kaszubi uzyskali status regionalnej społeczności językowej, ale Ślązacy nie)

- zmiana organizacyjnej polityki państwa wobec mniejszości

- powołanie Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych

- stworzyła podstawy do realizacji swoich uprawnień przez mniejszości.

Przyniosło to samorefleksję tych grup nad swoim statusem i konieczność dostosowania się do nowego prawa, a także wpływ na jednostkowe wybory identyfikacyjne.

2. Instytucje i tożsamość etniczna. Wokół problemów „polityki uznania” po 1989 r.

Pytania o status prawny etc. to tak naprawdę element debaty o to, które mniejszości powinny być akceptowane i chronione przez państwo etc.

Przy tym pojawia się b. ważny problem definicyjny: rozróżnienia między mniejszością narodową a etniczną (!!!). To problematyczne w naukach społ., ale przyjmuje się, że:

>> mniejszość narodowa - może starać się o suwerenność państwową, najczęściej związana z mniejszością państwową, czyli jej członkowie związani są z jakimś państwem poza granicami którego żyją (np. niemiecka w Pl)

>> mniejszość etniczna - bezpaństwowa, nie związana z innym państwem (np. kaszubska).

W Europie:

- w Ramowej Konwencji Rady Europy o Ochronie Mniejszości Narodowych ('95) używają mniejszości narodowej, ale go nie definiują

- przynależność do danej mniejszości to swobodny wybór jednostki („opcja subiektywna”)

- wolność samookreślenia związana jest z obiektywnymi kryteriami decydującymi o tożsamości narod. (np. znajomość języka, kultury lub tradycji danej grupy)

- mniejszość jest rozumiana wąsko (czyli ograniczana do obywateli danej mniejszości).

Rodzi to „samowolkę” państw europejskich, różnie rozwiązują problem mniejszości (niektóre uznają, inne nie).

A to, która mniejszość jest uznana przez państwo jest b. ważne podstawa do zabezpieczenia ich różnych praw (np. wspomagania finansowego, uznania języka), co przekłada się na afirmację ich tożsamości.

W Polsce po 1989 r.:

- od początku definicja subiektywna (=zasada swobody samookreślenia narodowego)

- ale ograniczona do mniejszości „starych” (Białorusini, Ukraińcy, Łemkowie, Czesi, Litwini, Niemcy, Karaimi, Rosjanie, Ormianie, Romowie, Słowacy, Tatarzy, Żydzi) których uznano

- a mniejszości autochtoniczne (czyli imigranckie, np. Grecy, Wietnamczycy) wykluczeni z ochrony

- taki podział łatwo został zaakceptowany, bez sporów i debat w większości

- poza mniejszością niemiecką - spór do 1991 r., łemkowską oraz śląską i kaszubska!

- pojęcie mniejszości etnicznej / narodowej ochrona zapewniona w konstytucji

- ostateczne uregulowanie prawne w ustawie 2005 (zawiera m.in. definicje mniejszości)

- wg ustawy ochrona prawna RP nie dla wszystkich!!! , ale dla tradycyjnych mniejszości narodowych (Biał., Czesi, Lit., Niem., Orm., Ros., Słow., Ukr., Żyd.) i etnicznych (karaimska, łemkowska, romska i tatarska) oraz posługującej się językiem regionalnym (=Kaszubi)

3. Ślązacy i Kaszubi wobec NSP 2002 r.

NSP 2002 jako 1. po II WW podjął temat struktury etnicznej PL 2 PYTANIA!

  1. Do jakiej narodowości zalicza się Pan(i)?

  2. W jakim języku (językach) rozmawia Pani najczęściej w domu?

Pytania, ich wynik oraz debata w sejmie o ustawie 2005 wywołały ożywioną dyskusję, szczeg. że nie uwzględniono Kaszubów i Ślązaków

!!! kwestionariusz NSP nie dawał możliwości na podwójną tożsamość (=podania 2 narodowości)

Ślązacy wobec NSP 2002:

- NSP wpisał się w spór o śląskość zapoczątkowany odmową zarejestrowania Zw. Ludności Narodowości Śląskiej (ZLNŚ) wywołały ożywioną dyskusję w Katowicach (kontrowersje, sprawa w sądach etc., ostatecznie Sąd Najwyższy odmówił bo to dałoby podstawę do roszczeń o prawa i byłoby niesprawiedliwie wobec innych mniejszości np. Mazurów i Górali, sprawa w Strasburgu gdzie wyrok przychylny Polsce, a nie Związkowi)

- obok Romów, to właśnie Ślązacy współpracowali z GUS przy tworzeniu NSP, inne narodowości b. negatywnie nastawione (strategia legitymizacji przez spis, manifestacja odrębności, duża akcja promująca)

- i rzeczywiście: 173 000 określiło się jako Ślązaków, 153 tys. jako Niemcy

- traktują to Ślązacy jako dowód na to, że są mniejszością narodową, w dodatku największą w Polsce

- powoduje to spór, przeciwnicy uważają, że chcą wywalczyć autonomię i korzyści, a Ślązacy zawsze byli Polakami

Kaszubi wobec NSP 2002:

- Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie (ZKP) monitorowało powstawanie NSP krytyka, bo można było się określić tylko narodowo, a nie wg statusu etnicznego i regionalnego

5100 deklaracja narodowości kaszubskiej, 52,6 tys. mówi po kaszubsku w domu (wg niektórych postrzegają samych siebie nie w kategoriach narod., a etnicz. lub regionalnych)

- różne dyskusje, opinie, ale ZKP sprzeciwiło się temu, by być rzecznikiem „kaszubskiej opcji narodowej”

*

NSP to: - aktywizująca rola tożsamościowa pytań etnicznych w NSP

- ważny element grupowych strategii o oficjalne uznanie

- ważne wydarzenie administracyjne (pokazał istotę sposobu zadawania pytań n/t identyfikacji tożsam. I klasyfikacji)

4. Ślązacy i Kaszubi wobec ustawy 2005

Ustawa o mniejszościach (z 6 stycznia 2005 r.)

- b. długo przygotowywana i dyskutowana, przyspieszył ją NSP

- kompromis między oczekiwaniami organizacji narod. a administracją państw.

- potwierdziła istniejące prawa mniejszości, ale i nadała im nowe (ws. dwujęzyczności i kontaktu z administracją)

- wprowadzenie pojęcia język regionalny - za taki uznano m.in. kaszubski!! (=podstawa do przyjęcia Europejskiej Karty Języków Regionalnych i Mniejszościowych w 2003, wciąż nie ratyfikowana)

- def. mniejszości narodowej i etnicznej, lista grup oficjalnie uznanych przez RP, zasady wprowadzenia dwujęzyczności, sposoby realizacji praw oświatowych i kulturowych, o zadaniach administr. i konsultacji

Ślązacy wobec ustawy 2005

- długo nie podejmowali działań ws. uwzględnienia siebie w ustawie, najważniejsze to rejestracja ZLNŚ

- dopiero po wynikach spisu z 2003 zwrócili się do sejmowej Komisji Mniejszości.... o uwzględnienie ich w ustawie

- ale komisja nie wpisała narodowości śląskiej jako mniejszości etnicznej do ustawy powołując się na 1. ustalenia etnografów i socjologów, Ślązacy mają odrębność, ale nie są jednolici - wśród Ślązaków identyfikacji jest wiele z PL, ale i Czechami, Niemcami 2. mowa Ślązaków to dialekt języka polskiego, a nie odrębny język regionalny jak kaszubski

- sprawa wróciła w 2004, K. Kutz określił ustawę haniebną, wiele dyskusji ale bez zmian

- w 2004 ZLNŚ (w ramach Ruchu Autonomii Śląska) ponownie odrzucony jego wniosek o rejestrację

Kaszubi wobec ustawy 2005

- ich status po 1989 r. ewoluował od grupy etnicznej do osoby posługujące się j. regionalnym

- nie mieli statusu mniejszości narod./etnicz. ale korzystali z części ich praw (gł. W kwestii nauczania języka i obecności w mediach)

- Kaszubi określali się jako `regionalna grupa etniczna'

- prace nad ustawą uaktywnienienie dyskusji,

- 2002 - spotkanie ZKP z Komisją Mniejszości... Kaszubi chcą być jednak mniejszością (choć do tej pory „czuli się u siebie”), by mieć bezpieczeństwo praw

- Komisja obawiając się podobnych żądań Ślązaków, wymyśliła inaczej: przyjęła do ustawy pojęcie języka regionalnego (i uznała za taki kaszubski) = gwarancja nauczania języka w szkole, wspieranie jego rozwoju

- dzięki uregulowaniu kwestii kaszubskiej: mogą mieć $$ wsparcie na rozwój kultury, prawa oświatowe; ale ograniczenie do kwestii języka nie pozwala na pełny rozwój kultury, nie zaspokaja aspiracji; Kaszubi uważają ją za minimum

zasadę dwujęzyczności (j. pomocniczy i nazwy) można wprowadzić w gminie, gdzie liczba osób posługujących się j. regionalnym to min. 20%

*

Ustawa 2005 = ważna próba instytucjonalizacji różnorodności etnicznej w PL zg. z tendencjami w prawie mn

- ma charakter włączający jak i wykluczający

- nie przewiduje możliwości (procedury) uznania za mniejszość nowej grupy, gdy ta się tego domaga (pozostaje tylko nowelizacja)

5. Zakończenie

-wyniki NSP = ważne źródło uprawomocnienia dążeń narodowych Ślązaków, dla Kaszubów = źródło wew. podziałów

- ustawa odwrotnie - Kaszubi otrzymali pewne prawa, Ślązacy skazani na siebie

- te debaty i dyskusje pokazują znaczenie instytucji publ. dla budowy/umocnienia tożsamości; władza może nie tylko reagować na zastaną sytuację, ale i aktywnie ją kształtować

- antropologicznie widać tutaj jak etniczność wpływa na zachowania ludzi i organizacji, związki z otoczeniem wpływają na to, jak będzie przedstawiana publicznie, czy ludzie będą się do niej przyznawać etc.

- polskie przypadki wpisują się w liczne przykłady europejskich autochtonicznych, to element kształtowania UE, nowego regionalizmu.

3



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
ludniśc, socjologia, Socjologia Ludności, notatki UJ z tekstów, uj
socjololgia ludności - materiały do zajęć 11, socjologia, Socjologia Ludności, notatki UJ z tekstów,
Płeć kulturowa i zdrowie, socjologia, Socjologia Ludności, notatki UJ z tekstów, uj
Wykład o polityce ludnościowej, socjologia, Socjologia Ludności, notatki UJ z tekstów, uj
egz.+pytania+++opracowanie, socjologia, Socjologia Ludności, notatki UJ z tekstów, uj
socjologia ludności - materiały do zajęć 10, socjologia, Socjologia Ludności, notatki UJ z tekstów,
ludniśc, socjologia, Socjologia Ludności, notatki UJ z tekstów, uj
socjologia ludności wykłady uj fresh przedswiateczny, SOCJOLOGIA UJ, Socjologia ludności. UJ. Slany
9.Zegar demograficzny 2014, SOCJOLOGIA UJ, Socjologia ludności. UJ. Slany
2.Piramidy wieku - tendencje zmian, SOCJOLOGIA UJ, Socjologia ludności. UJ. Slany
3.wybrane wskaźniki urbanizacji, SOCJOLOGIA UJ, Socjologia ludności. UJ. Slany
przeciek, SOCJOLOGIA UJ, Socjologia ludności. UJ. Slany
pytania z ustnego u Slany, SOCJOLOGIA UJ, Socjologia ludności. UJ. Slany
10.Prognozy demograficzne, SOCJOLOGIA UJ, Socjologia ludności. UJ. Slany
5.Demograficzny portret rodziny, SOCJOLOGIA UJ, Socjologia ludności. UJ. Slany
2.Struktura ludności według wieku - wskaźniki, SOCJOLOGIA UJ, Socjologia ludności. UJ. Slany
10.Polityka ludnościowa, SOCJOLOGIA UJ, Socjologia ludności. UJ. Slany
8.umieralność, SOCJOLOGIA UJ, Socjologia ludności. UJ. Slany
3.Struktura ludności według stanu cywilnego, SOCJOLOGIA UJ, Socjologia ludności. UJ. Slany

więcej podobnych podstron