ONTOLOGIA
1. Katarzyna Polus „Różne pojmowanie terminu nicości w dziejach myśli filozoficznej”. [s.89-91]
Nicość (niebyt) wg Demokryta: nic, niebyt, nieskończoność, zasada, element. Niebyt jest pustą próżnią, wchodzi w skład materii obok atomów (pełni). Próżnia istnieje realnie. Jest tak samo realna i materialna, jak byt. Występuje między atomami, w ciałach, między ciałami, poza światem i między światami. Jedynie nie występuje w atomach. Obecność próżni w ciałach umożliwia ich podział. W próżni występuje proces rozrzedzania - konstytuuje on niebyt. Próżnia ma zdolność przyjmowania bytu. Próżnia ma zdolność przyjmowania i nierównomiernego rozmieszczania geometryczno-fizycznego bytu. W próżni porusza się wszystko, co istnieje. Nie ulega żadnym uszkodzeniom. Próżnia, tak, jak pełnia stanowi materialne przyczyny „siebie” i „wszystkiego innego”. Próżnia to brak czegoś materialnego (atomów lub wody).
Nicość (niebyt) wg Arystotelesa: niebytu nie odbieramy we wrażeniach, możemy go jednak pomyśleć i nazwać. Nie przysługuje mu żadna własność. Nie możemy nawet o nim orzekać, że jest (że istnieje.) Niebyt nie jest substancją aktualną (nie jest czymś), nie jest też jakością (nie jest jakimś), nie jest również wielkością (nie jest tak a tak duży), nie zajmuje żadnego miejsca, nie jest też relacją. Jest przeciwieństwem bytu, nie ma tych wszystkich własności, które przysługą bytowi. Niebyt się nie porusza, spoczywa. Niebyt jest substancją potencjalną. Niebyt nie powstaje z bytu ani z niebytu. „Z nicości nic nie może powstać, nawet niebyt”.
2. Sebastian T. Kołodziejczyk „Światy możliwe”. [s.253]
Światy możliwe wg Davida Lewisa: pojęcie to jest całkowicie intuicyjne. Rzeczy mogłyby być inne, mogłyby zajść inne stany rzeczy i fakty (na podstawie rozważania rzeczy, z którymi mamy do czynienia na co dzień). Liczba światów możliwych jest nieskończona, a one same są zaludnione, w ich obrębie istnieją rzeczy, stany rzeczy, fakty, itd. Między światami istnieją czasoprzestrzenne granice. Lewis jest zwolennikiem radykalnego realizmu: wszystkie światy są w swoim istnieniu równouprawnione i tak samo realne.
1. światy możliwe istnieją i są tak samo realne jak nasz świat aktualny,
2. inne światy możliwe są rzeczami tego samego rodzaju, co nasz aktualny świat, różnią się między sobą jedynie
tym, co się w nich dzieje, nie zaś co do rodzaju
3. przymiotnik „aktualny” ma charakter okazjonalny i przysługuje każdemu możliwemu światu, byleby
wypowiedz przynależała do tego świata
4. światy możliwe są granicą redukcji, do niczego bardziej podstawowego nie można już ich sprowadzić.
3. Anna Przygodzka „Idea identyczności w naukach przyrodniczych”. [s.135-136] [s.135-136]
Stanowisko Leibniza w sprawie istnienia bytów nieodróżnialnych: Myśl o zachodzeniu identyczności jest nieprawdziwa, niedorzeczna. „Spostrzeżenia ogólnie poczynione na rzeczach zmysłowych dotyczą odpowiednio także rzeczy zmysłowo niedostępnych.” - „wszędzie jest tak, jak tutaj”. Cała rzeczywistość urządzona jest według jednej i tej samej zasady. Byty są niepowtarzalne (zasada uniwersalna). Identyczność nie realizuje się nigdzie, każda odrębnie istniejąca jednostka zasługuje na miano indywiduum. „Nie ma w naturze dwóch bytów, z których by jeden był w zupełności taki sam, jak drugi”. „Założenie o dwu nierozróżnialnych bytach jako o dwóch cząstkach materii doskonale jednakowych nie daje się wcale pogodzić ani z porządkiem rzeczy, ani z mądrością Bożą”. Filozofia atomistów jest błędna, gnuśna i powierzchowna, niezgodna z zasadą rozumu.
Stanowisko Anny Przygodzkiej (autorki) w tej sprawie: Idea identyczności - przekonanie, że na pewnym poziomie organizacji materii relacja identyczności znajduje pełną pozytywną realizację. Nauki przyrodnicze dostarczają materiału pozwalającego zasadnie utrzymywać, że istnieją obiekty „w zupełności do siebie podobne”, „doskonale jednakowe” (mają wszystkie cechy wspólne, a istnieją jako odrębne jednostki bytowe - obiektami takimi są atomy i cząstki elementarne). Identyczność zachodzi w świecie korpuskuł , wyjaśnia istnienie praw przyrody. Idea identyczności obecna jest w naukach przyrodniczych na co najmniej 2 sposoby:
1. w treściach - jako teraz zawarta domyślnie (implicite) lub dobitnie (expressis verbis)
2. jako założenie ontologiczne - uprawomocnia indukcję (podstawową metodę badań)
4. Władysław Krajewski „ O podstawowym i niepodstawowych sposobach istnienia”. [s.67-68] [s.70] [s.68-70]
Podstawowy sposób istnienia: Fundamentalnie, podstawowo istnieje to, co samoistne, nie wymaga żadnego „umocowania” w czymś innym, w sposób podstawowy istniej to, co istnieje substancjalnie.
1. rzeczy (wszelki układ, zbiór mereologiczny [część całości],
2. ciała, czyli rzeczy materialne
3. materia - zbiór (mereologiczny) wszystkich ciał
Materializm (naturalizm, fizykalizm, fizycyzm) - tylko ciała istnieją fundamentalnie
Niepodstawowy sposób istnienia: to co istnieje niesamoistnie, niesubstancjalnie, wymaga „umocowania” w czymś co istnieje fundamentalnie. Wszystko, co istnieje poza rzeczami (ciałami). To istnienie obiektywne. Są przedmiotem poznania i podmiotem sposobu istnienia, który im przysługuje.
1. zdarzenia, procesy, cechy, stosunki, stany rzeczy, sytuacje (również możliwe)
2. powszechniki, prawa przyrody
3. możliwość, cząstki wirtualne
4. świat psychiki (umysł procesy psychiczne)
5. świat obiektów idealnych (wytworów umysłu)
Definicje materii:
1. to, co istnieje obiektywnie i oddziałuje na nasze zmysły (Berkeley, Holbach, Lenin), oddziaływanie na zmysły
może być pośrednie, materia istnieje: obserwacyjnie (rzeczy obserwowalne - ciała materialne) i eksplancyjnie
(nieobserwowalne - byty duchowe, zjawiska) [definicja teoriopoznawcza]
2. wszystko to, co istnieje w czasie i przestrzeni, materia różna od ducha, wszystko to, co istnieje w
czasoprzestrzeni bądź jest elementem układów istniejących w czasoprzestrzeni [definicja ontologiczna]
3. wszystko to, co podlega prawom przyrody, duch (jeśli istnieje samoistnie) prawom nie podlega [definicja
ontologiczna]
4. wszystko to, co oddziaływa fizycznie (wywiera siły, emituje i pochłania energię itp.), ma moc kauzalną
(sprawczą, przyczynową) [ definicja ontologiczna]
5. Małgorzata Czarnocka „ O typach kryteriów istnienia”. [s.38-39] [s.40] [s.42-44]
Kryteria epistemologiczne istnienia (tylko kryterium poznania zmysłowego i kryterium teoretyczne):
Jedynie kryteria epistemologiczne są prawomocne
Kryterium poznania zmysłowego: uzasadnia istnienie przedmiotów fizycznych, poznanie przyrody nie dokonuje się środkami wyłącznie racjonalnymi, uczestniczą w nim elementy angażujące zmysłowy kontakt podmiotu z przedmiotem. Kryterium są:
(I) 1. wersja spostrzeżeniowa - warunkiem istnienia przedmiotu spostrzeżenie (bierna, automatyczna rejestracja danych
zmysłowych przez podmiot)
2. wersja obserwacyjna - warunkiem istnienia przedmiotu zaobserwowanie (planowanie, ukierunkowane spostrzeganie,
spostrzeganie wzbogacone użyciem przyrządów określonej klasy lub dowolnych przyrządów)
(II) 1. postać eksperymentalna - warunkiem istnienia przedmiotu przeprowadzenie eksperymentu
2. warunek intersubiektywności poznania zmysłowego
(III) 1. możliwość poznania zmysłowego odpowiedniego rodzaju
2. faktyczne poznanie przedmiotu
Kryterium teoretyczne: warunkiem istnienia przedmiotu jest założenie jego istnienia przez dobrze ugruntowane teorie naukowe, wyklucza istnienie wszelkich przedmiotów abstrakcyjnych, dopuszcza istnienie jedynie obiektów indywiduowych (w pierwszym sformułowaniu)
1. przedmiot istnieje, gdy jest wartością zmiennej prawdziwej teorii, (Quine)
2. sformułowanie zbyt liberalne, na jego podstawie dowodzi się również istnienia przedmiotów, których powszechnie nie zalicza się do zbioru obiektów fizycznych, dowieść się też istnienie przedmiotów, o których się wątpi
3. zawężenie kryterium jest iluzoryczne (wszystkie teorie empiryczne pełnią funkcje wyjaśniające)
4. kryterium teoretyczne uwikłane jest w rekonstrukcje teorii empirycznych
Kryteria ontologiczne (2 dowolne):
Kryterium układowe (przynależności układu obiektów), warunkiem istnienia przedmiotu jest jego przynależność do pewnego układu (bycie elementem układu), układ stanowi zespół wzajemnie powiązanych obiektów tej samej kategorii ontologicznej, do której należy przedmiot będący odniesieniem kryterium.
Kryterium przyczynowe: warunkiem istnienia przedmiotu jest jego bycie przyczyną przedmiotu istniejącego.
Dlaczego wg autorki kryteria epistemologiczne są poprawne, a ontologiczne nie?: Własności epistemiczne nie redukują się do ontycznych. Kryteria ontologiczne opierają się na przekonaniu, że własności ontyczne dowolnego przedmiotu nie są egzystencjalnie równorzędne, że niektóre z nich są uprzywilejowane jako silniej związane z istnieniem niż pozostałe - żadna teoria ontologiczna świata na podstawie wiedzy naukowej nie potwierdza tego przekonania. Kryteria epistemologiczne zadają jako warunek istnienia określoną ogólną własność epistemiczną przedmiotu. Według kryteriów epistemologicznych do uzasadnienia danego obiektu nie trzeba wiedzieć o nim nic konkretnego. Kryteria epistemologiczne oparte są na przekonaniu, że pewne metody poznawcze są egzystencjalnie wyróżnione. Kryteria ontologiczne mają fałszywą podstawę, epistemologiczne prawdziwą. Kryteria ontologiczne są po prostu konsekwencjami teorii ontologicznych, a więc ich twierdzeniami. Kryteria istnienia służą jako podstawa uzasadniania twierdzeń, stanowią o racjonalności ontologii. Kryteria epistemologiczne nie prowadzą do popadnięcia w sprzeczność uzasadniania teorii.
6. Jacek Juliusz Jadacki „O co chodzi w tzw. sporze o powszechniki?” [s.64] [s. 67-68]
O co chodzi w sporze o uniwersalia: Filozoficzny problem dotyczący statusu pojęć ontologicznych (uniwersaliów, powszechników), uwikłany w następujące pytania:
1. co znaczy „powszechnik”? (istota, wzorzec, pojęcie, swoistość, zbiór)
2. co znaczy „rozumieć dane wyrażenie”? (H rozumie wyrażenie F, gdy H wie, do czego można odnieść wyrażenie F)
3. w jakim stosunku bytowym pozostają powszechniki do jednostek?
4. do czego odnoszą się nazwy ogólne?
5. czego dotyczą zagadnienia naukowe?
U jest powszenikiem w stosunku do jednostek I, gdy U jest przedmiotem ustanowionym przez wszystkie i tylko własności A wspólne dla jednostek I. Być ustanowionym przez, to tyle, co 1. posiadać 2. mieć przypisane 3. mieć domniemane 4. być tożsamym z 5. być wyznaczonym przez
Stanowiska w sporze o uniwersalia:
(I)Nominalizm (skrajny nominalizm) - odmawia realnego istnienia pojęciom ogólnym, uznaje je za nazwy służące jedynie komunikacji językowej, nazwy jednostkowe oznaczają jedno indywiduum, nazwy ogólne oznaczają indywidua, nazwy jednostkowe i ogólne pełnią funkcję desygnowania, nazwy oderwane i względne są wyrażeniami skrótowymi, odnoszącymi się po rozwinięciu do jednostek, każdemu pojęciu odpowiadają jednostkowe konkretne przedmioty, czyli desygnaty [istnieją: nazwy ogólne]
(II)Realizm - realne istnienie pojęć ogólnych,
a) Esencjalizm (skrajny realizm pojęciowy) - nazwy desygnują (wyznaczają indywidua) i konotują idee, idee istnieją realnie i samoistnie. Ich byt jest pełniejszy od bytu przedmiotów materialnych, które są jedynie zmiennymi odbiciami wiecznych idei, [istnieją: idee platońskie, istoty rzeczy, pojęcia ogólne, nazwy ogólne]
b) Konformizm (umiarkowany realizm) - pojęcia ogólne istnieją, lecz nie samoistnie, samoistny byt przysługuje jedynie rzeczom jednostkowym, natomiast pojęcia ogólne stanowią ich formę (nazwy desygnują, denotują i konotują) [istnieją: istoty rzeczy, pojęcia ogólne, nazwy ogólne]
(III) Konceptualizm (umiarkowany nominalizm) - powszechniki nie posiadają realnego bytu, lecz są jedynie tworami ludzkiej wyobraźni, przedmiotem pojęć ogólnych są zatem pewne stany psychiczne, nazwy pełnią funkcję desygnowania indywiduów, eksprymowania pojęć [istnieją: pojęcia ogólne, nazwy ogólne]
7. Kazimierz Ajdukiewicz „Z dziejów pojęcia materii” [s.64-65] [s.69-70] [75-76]
Rozumienie materii przez Arystotelesa: materią jest to, co z rzeczy jakiejś pozostanie, gdy abstrahować będziemy od wszelkich jej własności, które z niej czynią rzecz tego, a nie innego rodzaju, materia to twór czysto abstrakcyjny, materia to tworzywo, materiał z którego przedmiot jest sporządzony, obok formy element budowy przedmiotu, czysta materia jest niczym, bytem potencjalnym, możliwym, materia by przejść ze stanu możliwości do pełnego, aktualnego istnienia musi poddać się ukształtowaniu przez formę, materia to bierny pierwiastek
Rozumienie materii przez Newtona: świat składa się z ciał zbudowanych z twardych i sztywnych, niepodzielnych cząstek, nieprzenikliwych (jedno miejsce może zajmować jedna tylko cząstka), rozciągłych w absolutnej przestrzeni i trwających w absolutnym czasie, zdolnych do ruchu, obdarzonych bezwładnością (masą bezwładną) i ważkością (masą ważką), rozdzielonych absolutną próżnią; oddziaływania przenoszą się na odległość (przez próżnię, bez pośrednictwa ciał materialnych), z nieskończoną prędkością. Podstawowym atrybutem materii i miarą jej ilości jest w tym ujęciu masa.
Rozumienie materii wg materializmu dialektycznego: Berkeley (idealista) - materia to to, co istnieje niezależnie od tego, czy ktoś je spostrzega lub w jakikolwiek sposób je sobie uświadamia, Lenin (materialista) - materia to to, co istnieje niezależnie od przedmiotu poznającego, materia to świat względem podmiotu poznającego zewnętrzny i od niego w swym bycie niezależny, świat zewnętrzny i niezależny od poznającego podmiotu istnieje i wyczerpuje sobą wszystko, co istnieje
8. Roman Witold Ingarden „Spór o istnienie świata” [s. 83] [s.84] [s.92] [s.116] [s.121-122] [s.123-125]
Jak się mają momenty bytowe do sposobów istnienia?: Sposoby istnienia przeciwstawne momentom bytowym (coś, co się da wypatrzeć, abstrakcyjnie uchwycić w poszczególnych sposobach istnienia). Sposób istnienia pewnego przedmiotu nie da się od przedmiotu oddzielić i odwrotnie. Moment bytowy odznacza się nieoddzielalnością wyższego stopnia. Żaden moment bytowy sam dla siebie nie wystarcza do istnienia przedmiotu w jakimś sposobie istnienia. Sposoby istnienia nie domagają się uzupełnienia przez inne sposoby istnienia ani momenty bytowe, momenty bytowe zawsze muszą być uzupełnione przez określone inne egzystencjalne momenty, momenty bytowe występują jedynie w obrębie poszczególnych sposobów istnienia, istnienie jest pewną ideą ogólną, której poszczególne sposoby istnienia są jednostkowym uszczegółowieniem, możliwe jest, że w obrębie jednego i tego samego przedmiotu jedne z jego momentów występowały w jednym, inne zaś w innym momencie bytowym, momenty bytowe:
1. bytowa autonomia (samoistność) - bytowa heteronomia (niesamoistność)
2. bytowa pierwotność - bytowa pochodność
3. bytowa samodzielność - bytowa niesamodzielność
4. bytowa niezależność - bytowa zależność
Samoistność i niesamoistność: Coś istnieje samoistnie, jeżeli ma samo w sobie swój fundament bytowy, jest immanentnie określone, Coś istnieje niesamoistnie, jeżeli swój fundament bytowy ma nie w sobie, lecz czymś innym
Pierwotność i pochodność: Bytowo pierwotny przedmiot - jeżeli z istoty swej nie może być wytworzony przez żaden inny przedmiot, o ile w ogóle istniej, to tylko dlatego, że z istoty swej nie może nie być, w sobie samym zawiera źródło istnienia, o ile istniej, nie może być unicestwiony przez żaden inny przedmiot, jest bytowo trwały, samoistny
Bytowo pochodny przedmiot - jeżeli w swej istocie jest taki, że istnieć może tylko z wytworzenia przez inny przedmiot
Samodzielność i niesamodzielność: Przedmiot istnieje samodzielnie - jeżeli nie wymaga z istoty swej istnienia żadnego innego przedmiotu, z którym musiałby z istoty swej współistnieć w obrębie jednej i tej samej całości, jego istnienie nie jest koniecznym współistnieniem w obrębie jednej całości z jakimś innym przedmiotem,
Coś jest bytowo niesamodzielne - jeśli nieistnienie jego jest z jego istoty koniecznym współistnieniem w obrębie jednej całości z czymś innym
Zależność i niezależność:
Zależny - bytowo samodzielny przedmiot, a pomimo to z istoty swej wymaga dla swego istnienia istnienia jakiegoś innego przedmiotu bytowo samodzielnego,
Niezależny - bytowo samodzielny przedmiot nie wymaga z istoty swej dla swego istnienia żadnego bytowo samodzielnego, a tym samym żadnego w ogóle przedmiotu,
Byt względny, byt absolutny:
Byt względny - pewien przedmiot wykazuje w swym sposobie istnienia chociaż jedno przeciwieństwo momentów bytowych, ważne jest zachowanie wszystkich praw wykluczania się momentów bytowych, wykluczają się ze sobą:
1. samoistność - bytowa niesamoistność
2. bytowa pierwotność - bytowa pochodność
3. bytowa samodzielność - bytowa niesamodzielność
4. bytowa niezależność - bytowa zależność
5. pierwotność i niesamoistność
6. niezależność (absolutna) i bytowa niesamodzielność
7. niesamodzielność i zależność
8. niesamoistność i niezależność (absolutna)
Wyróżnić można 7 rodzajów niesprzecznych istnień względnych
Byt absolutny - przedmiot samoistny, bytowo pierwotny, samodzielny i niezależny w sensie absolutnym
Wyróżnić można 1 rodzaj istnienia absolutnego