Przedmiot psychologii klinicznej- diagnostyka i terapia zaburzen zachowania, w sklad których wchodza zaburzenia procesow poznawczych, emocjonalno- motywacyjnych oraz zaburzenia osobowości. W tym zakresie psych klin roztacza czynności diagnostyczne i terapii. Współcześnie zajmuje się diagnoza i terapia czynnikow i mechanizmow, które warunkuja zdrowie psychiczne.
Diagnoza kliniczna: czynności rozpoznania, wyjaśniania oraz oceny czynnikow etiologicznych oraz mechanizmow odpowiedzialnych za zaburzone zachowania.
Terapia kliniczna- zespol czynności korygujących, naprawczych, minimalizujących lub eliminujących przyczyny i objawy zaburzonego zachowania.
DZIAŁY PSYCH KLINICZNEJ
1) Psychologia zdrowia- stoi na pograniczu psychologii normy i klinicznej. Osoba zdrowa to nie ta, która nie choruje, ale ta co jest usatysfakcjonowana (prof. Helena Sęk). Zagadnienia- jakie czynniki osobowościowe powoduja predyspozycje do zachorowan na okreslona chorobe somatyczna. W ten sposób powstal dział „psychosomatyka”. Czynniki tworza profile osobowości.
2) Psychopatologia- klinicyści dokonuja diagnozy i terapii osób z kryzysami psychicznymi (chwilowe zalamanie na zdrowiu psychicznym.
3) Neuropsychologia kliniczna- zajmuje się diagnoza związku: mózg a zaburzone zachowanie; diagnozuje się zaburzenia zachowania, które są następstwem uszkodzen mózgu.
4)Psychologia rewalidacyjna- przedmiotem jest człowiek niepełnosprawny.
Rodzaje:
a) oligofrenopsychologia- diagnoza kliniczna oraz terapia funkcjonowania intelektualnego i społecznego. Diagnostyka ta jest podstawa orzecznictwa, które kwalifikuje dz upośledzone do systemu edukacji specjalnej.
b)surdopsychologia- diagnoza i terapia funkcjonowania intelektualnego, poznawczego, społecznego osób niedosłyszacych w stopniu znacznym i osob głuchych. Podstawa orzecznictwa kierującego dziecko do edukacji specjalnej i rewalidacji.
c) tyflopsychologia- w zakresie diagnozy ma określać potencjal intelektualny i zaburzenia w podstawowych strefach funkcjonowania , terapia psychologiczna ma uczyc dzieci tracace stopniowo wzrok, przygotowanie do zastępczych form porozumiewania się.
d) psychologia osob z dysfunkcjami narzadu ruchowego- diagnoza: ocena funkcjonowania społecznego, sfer osobowości.
5) Psychologia sądowa- w jej zakresie wyropzniamy diagnoze kliniczno- sądową, w niej dokonuje się terapia. Wykonywana jest przez psychologow sądowych- biegłych sądowych. Wykonywana na zlecenie sądów: sądy powołuja na okoliczność przeprowadzenia sprawy biegłych sadowych (badaja oni pokrzywdzonych, oskarżonych).
6) Psychologia penitencjarna- w zakładach zamkniętych i karnych. Diagnoza: psychologowie dokonuja oceny nieprzystosowania społecznego, ocena stopnia demoralizacji skazanego- osadzonego oraz diagnozuja jaka forma resocjalizacji będzie dla skazanego najbardziej skuteczna. Terapia w zakładach resocjalizacyjnych scisle zwiazana z diagnoza, z rodzajami zaburzen lub deficytow posiadanych przez więźniów (np. alkoholik- terapia odwykowa). W zakładach penitencjarnych możliwa jest indywidualna psychoterapia (więzień odczuwa nasilone poczucie osamotnienia, izolacji, co daje powiklania depresyjne, próby samobójcze.
Bloki funkcjonalne
Wyróżniono w zakresie funkcjonowania mózgu 3 bloki. Nazwy brano od struktur mózgu, których funkcjonowanie okresla specyfike danego bloku.
1. BLOK ENERGETYCZNY (AKTYWACYJNY)- nazwa bloku pochodzi od układy siatkowego (część zstępująca, wstępująca). Biegna one rownolegle do siebie łącząc kore mózgową z pniem mózgu. Na drodze swojego przebiegu łączy wszystkie struktury mózgu. Przechodzi przez układ ….. Do tego układu należy ciało migdałowate i odpowiada za regulowanie pamięci świeżej. Ciało migdałowate odpowiada za regulacje emocji.
Część wstępująca- dzieki niej biegnie od pnia do kory (dzieki tej czesci wybudzamy się, stawia nas w stan czuwania).
Część zstepujaca- biegnie od kory do pnia mózgowego (dzieki temu czujemy zmeczenie, znóżenie, później zapadamy w sen).
Patologie senne- wystepuje dysfunkcja w czesci zstępującej lub wstępującej.
Pień mózgu- w gornej czesci znbajduja się osrodki snu i czuwania. Jeżeli mamy do czynienia z uszkodzeniami czesci mózgu organizm wchodzi w stan śpiączki (brak przytomności oznacza, ze kora mózgowa od kilku do kilkunastu miesięcy przestaje działać). Kiedy są uszkodzone dolne czesci pnia mózgu nastepuje gwałtowna śmierć. Ponieważ pien mozgu posiada ścisły związek z rdzeniem mozgu, znajduja się tam osrodki regulujące akcje serca, cisnienia krwi, osrodek przelykania sliny, kaszel.
2. BLOK INFORMACYJNY- obszar kory mózgowej ( powierzchnia kory jest pofałdowana, gąbczasta.
Pola korowe (Brodman)- ułożone są w korze mózgowej warstwami.
Pola pierwszorzędowe (projekcyjne)-
1) analizator wzrokowy- uszkodzenie jednego z pól powoduje niedowidzenie połowiczne po stronie przeciwnej (prawa uszkodzenie- lewa niedowidzenie). Uszkodzenie obustronne pól powoduje ślepotę korową.
2) analizator słuchowy- jednostronne uszkodzenie pola nie powoduje żadnych objawów ubocznych, ponieważ reprezentacja ślimaka jest w obu półkulach. Aby wystąpiła gluchota korowa musza być uszkodzone oba pola projekcyjne analizatora słuchowego.
3) analizator kinestetyczno- ruchowy
a) czesc ruchowa- uszkodzenie jednego pola projekcyjnego powoduje niedowład połowiczny po stronie przeciwnej do uszkodzenia. Uszkodzenie obydwu pól projekcyjnych powoduje paraliż całkowity.
b) część czuciowa- uszkodzenie jednego pola powoduje zniesienie czucia po stronie przeciwnej do uszkodzenia (pareza). Uszkodzenie obu stron pól powoduje całkowita parezę obu stron.
Funkcja podstawowa pól projekcyjnych- polega na wstępnym odbiorze impulsow, które dotarły z kory mózgowej.
Pola drugorzędowe-
1). Analizator wzrokowy- uszkodzenie pól drugorzędowych dla analizatora wzrokowego powoduje agnozje wzrokowe.
Agnozja wzrokowa- zaburzenie polegające na niemożności rozpoznawania widzianych kształtów, przedmiotów, twarzy.
Prozopagnozia- nie umiejętność rozróżniania znanych twarzy.
2). Analizator słuchowy- uszkodzenie tych półkul powoduje agnozje słuchowe.
Agnozie słuchowe- ma zachowana ostrosc, ale ma problemy z rozpoznawaniem rodzaju lub źródła dźwięku. Nie identyfikuje wedle głosu osoby (osoby znanej, której nie widzi).
Anozoagnozia- niedowład lewej lub prawej reki, pacjent zachowuje się jakby tego niedowładu nie miał lub o tym nie wiedział.
Pola trzeciorzędowe-
Nakładaja się modalności wszystkich rodzajow. Pola te będą posiadały złożone funkcje percepcyjno- poznawczo- ruchowe np. integracja wzrokowo- słuchowo- ruchowa, pamięć wzrokowa, pamięć wzrokowo- ruchowa, pamięć dotykowa.
Apraksje konstrukcyjne- utrata umiejętności wczesniej już posiadanych (np. architekt utracil umiejętności rysowania, konstruowania).
3. BLOK PROGRAMUJĄCY- w skład tego bloku wchodza struktury- 2 płaty czołowe- prawy i lewy. Leżą z przodu kory mózgowej. Mózg dzieki tym płatom jest dobrze rozwiniety. Płaty są specyficzne.
Funkcje płatów- stawiane cele, porownuje przebieg dzialania z zamierzonymi celami; modyfikuje wlasne plany; zmienia zamiary.
1) Czesc grzbietowa boczna- odpowiedzialna jest za płynność zachowania osoby z uszkodzeniem powoduje tzn persewerację. Nie jest w stanie odkryc zasad które organizuja elementy w jakas całość. Nie jest zdolny do czynności syntezy oraz kategoryzacji pamięciowej.
2). Część orbitralna- lub nadoczodołowe uszkodzenie tej części powoduja anormalne autodestrukcyjne zachowania (zmiana osobowości), znaczna nagminność emocji oraz rozchwianie emocjonalne. Osoby takie mogą być wulgarne, podejmuja zle decyzje, nie chca współpracować z rodzina, mają długi finansowe, zachowuja się gwałtownie, zaczepki o charakterze incydentow seksualnych.
PADACZKA- ze względu na swoja częstotliwość padaczki mogą powodowac znaczne różnorodności deficytu poznawczego, percepcyjnego, zaburzenia zachowania, zwłaszcza w przypadku padaczek skroniowych mogą pojawiac się zaburzenia o charakterze epizodycznym, utraty kontroli, agresywność, lepkość emocjonalna, mała zaradność, autonomia własnych poczynan, pojawic się mogą formy niedostosowania społecznego.
Istota choroby
Padaczke stanowia patologiczne wyladowania zlokalizowane przy korze mózgu, ale patologiczne wyładowania mogą dotyczyc patologicznych struktur mózgu. Mogą być zlokalizowane w ciele migdałowatym lub dotyczyc jąder podkorowych. Kazda struktura mózgowa posiada potencjał elektryczny. Uszkodzenie tkanki mózgowej może dojsc do zaburzenia czynności bioelektrycznej. Objawem tych zaburzen są obserwowane przez nas ataki padaczkowe.
Impulsy musza znaleźć droge obejścia. Jeśli przejda przez miejsce (blizny- nieczynne miejsce bioelektryczne) impulsy są wzmnorzone i powiększają obszar działania. Rozchodzenie się wyładowań zostało odkryte przez Godarda. Nazwał to zjawisko Kindling. Padaczka obejmuje korę mózgowa. Ognisko padaczkowe może pojawic się w każdym miejscu mózgu.
Padaczka skroniowa- obszary skroniowe maja najniższy próg pobudliwości skroniowej. W przypadku działania czynnika patologicznego uszkadzającego te płaty będą najbardziej wrażliwe na zakłócenia.
Czynniki etiologiczne powoduja ataki padaczki: GENETYCZNE- można odziedziczyć takie reagowanie kory mózgowej; gózy mózgu (łagodne i złośliwe). POOPERACYJNE- operacje neurochirurgiczne; każda neuropatologia (tętniaki, naczyniaki). NEUROTOKSYCZNE- zatrucia grzybami, zatrucia tlenkami (tlenek ołowiu). POURAZOWE- na skutek częstych urazów czaszkowo- mózgowych spowodowane wypadkami komunikacyjnymi lub pobiciem. ODRUCHOWA- wywołana jest powtarzającymi się serjami bodźców świetlnych lub akustycznych (na dyskotece swiatla mogą wpłynąć na wywolanie padaczki).
Mózg może mieć tendencje do zaburzen epileptycznych, a my o tym nie wiemy. Może ta sytuacja występować w okresie wczesnego dzieciństwa oraz okresie dojrzewania. Jeśli w tym okresie nie pojawia się zaburzenia to w pozniejszym zyciu nie powinny się tez pojawic.
Typy ataków:
1) małe- (absencje) występują najczęściej u małych dzieci, młodzieży lub osob dorosłych. Nie ma małych zaburzen epileptycznych ( chory nie upada na ziemie, taka osoba siedzi lub stoi i przerywa wykonywana czynność lub wykonuje ruchy pocierania palcami o siebie).; wystepuje fiksacja wzroku przed osobą; nie wystepuje całkowita utrata przytomności; wystepują zaburzenia świadomości, chory traci orientacje w otoczeniu na okres trwania małego ataku; podlegaja leczeniu farmakologicznemu lub przekształca się w ataki duze. Do stanów absencje zaliczamy zespół Frejman (ruchy propulsywne- w czasie trwania ataku absencje głowa dziecka opada w dół i nastepuje ruch gałek ocznych w dół; i ruchy retropulsywne- głowa opada w dół a ruch gałek ocznych unosza się w góre).
2) duże (2 fazy)- przed tymi fazami występuje zjawisko aury. Tworza ja zwiastuny zbliżającego się ataku dużego. Posiada wartość ostrzegawcza dla człowieka.
Objawy hakowe- idą z opuszki węchowej przykre zapachy (amoniaku, spalenizny), nieprzyjemne smaki w ustach. Aura daje znac, aby się przygotowac na atak.
a) toniczna- osoba traci świadomość i przytomność; upada; całkowite wyprężenie ciała (wzmożone napięcie mięśni); faza toniczna trwa kilka sekund, pojawiaja się nastepnie drgawki i zaczyna się faza kloniczna (trwa kilka minut).
b) kloniczna- drgawki obejmuja cale cialo i glowe (zwrocona jest na bok w przeciwnym kierunku do ogniska padaczki). Należy unieruchomic glowe, jezyk należy wyjac z ust. Może dojsc do bezwładnego oddania moczu lub kału. Chory po mału wraca do przytomności, ale świadomość jest wylaczona nadal. Chory nic nie pamieta z czasu trwania padaczki. Mogą wtedy wystąpić przymdlenia świadomości, stany splątania. W leczeniu chodzi o zmniejszenie częstotliwości ataku.
Padaczki lekoodporne- chory w tej padaczce wybudza się ale jest zaburzona świadomość i np. po 2 godz wystepuje nastepny atak. Wystepuje wtedy statusepilepticus- najgorszy stan, który może skończyć się śmiercią. Należy przewieźć wtedy chorego na Oddział Intensywnej Terapii.
Rodzaje (typy) padaczek:
1) konewnikowa (18-25 r ż); duze ataki, tendencje do lekoodpornosci; doprowadzaja do całkowitego paraliżu i do statusepilepticus. 2) amorficzna- wystepuje już w wieku niemowlęcym; towarzyszy przy tym wrodzona wada mózgu. 3) zespół Westa- 2- 4 r ż. Towarzysza mu uszkodzenia mózgu, ataki absencje, skłony ciała do przodu. 4) zespół Leunoxa- Gastauota- 13-15 r ż. Ataki duze; zanim one wystapia nastepuje zgiecie nóg w kolanach i upadek całego ciała do przodu. 5) zespół Laudana- Kleffnera- wystepuje duzy atak (początkowo maly); ciezki rozwoj afazji dziecięcej, trudności artykulacyje (nie można zrozumiec mowy). 6) Zespół Unverriehta- Lundborga- wystepuje od razu duzy atak; postepuje otępienie wczesno dzieciece, olbrzymie defekty intelektualne.
ZABURZENIA OSOBOWOSCI
Zmiany osobowości- są to zakłócenia o nietrwałym charakterze manifestujące się w zachowaniu człowieka i majace swoje nasilenie w okresie adolescencji. Maja charakter trwaly, przemijający. Zmany osobowości mogą manifestowac się w zachowaniu u dzieci w każdym wieku.
Sztywna kategoryzacja rzeczywistości- swiat dzieli się na cos co jest biale i czarne. Nie ma pośredniego wizerunku.
Zaburzenia osobowości (ICD-10)- są to trwale charakterologiczne zmiany, które nie maja charakteru przemijającego, mogą powodowac destrukcje zachowania i utrwalone konflikty z otoczeniem. Można je zauważyć dopiero w 17 r ż. Pomoc- terapia indywidualna.
Typologia zaburzen wg ICD-10:
1) osobowość paranoiczna- objawy główne- podwyższony poziom lęku, podejzliwosc patologiczna, wzmożony poziom konfliktowości w relacjach spol, sztywność myslenia, wrogość w stosunku do otoczenia, ciągłe kłamstwa.
3 podtypy paranoików:
a) sensytywny- najniższe nasilenie nadwrażliwości społecznej na uwagi otoczenia)
b)pieniaczy- osoby, które nieporozumienia nie potrafia rozwiązać poprzez rozmowe tylko poprzez rozprawy sądowe.
c) fanatyczny- najwyższy typ zaburzen osoby takie reaguja podejrzliwością i wrogością wobec światopoglądu innych; ich sztywna struktura powoduje w sposób agresywny probe odrzucenia własnych poglądów innym ludziom.
2) osobowość anankastyczna- objawy: sztywna percepcja rzeczywistości, postaw; wzmożony lęk który pojawia się z koniecznością modyfikacji jakiejs procedury schematu dzialania; sztywno trzymajaca się regulaminow, czerpiaca poczucie przyjemności z ich analizowania, a nawet uczenia się ich na pamiec. Anankaści maja duze trudności zawodowe, cierpia również ich rodziny z powodu ich choroby.
3) osobowość schizoidalna- objawy: egocentryczne skupienie na wlasnych potrzebach i wlasnej tożsamości; zredukowanie kontaktow interpersonalnych; chłód uczuciowy; płytkość emocjonalna; koncentracja na wykonywaniu zadan, a nie na kontekście emocjonalnym tych zadan. Towarzyszy temu zaburzeniu miedzy 30-40 r ż samotnictwo. Nie ma wspolnych np. posiłków, czasu spedzonego razem. Zaburzenie zaczyna się w wieku 12-13 lat.
4) Osobowość chwiejna emocjonalnie-
a) impulsywna- odreagowanie negatywnych emocji impulsow w postaci agresji słownej i fizycznej, próby samookaleczenia, akty destrukcyjne (cheć samozniszczenia). Na skutek tego utrata kontroli nad własnym zachowaniem, próby samobójcze.
b) pogranicza (borderline)- próby samobójcze, poczucie wmian w schemacie własnego ciala, uzależnienia od alkoholu, leków, narkotyków, politoksyczność (zatrucie spowodowane zażywaniem wielu sybst jednocześnie).
5) Osobowość lękowa- posiada sztywną percepcję rzeczywistości postaw i przekonań. Wzmożony lęk pojawiający się w momencie zetknięcia się z koniecznością modyfikacji jakiejś procedury schematu działania. Występują u niego reakcje ucieczkowo- obronne. Sztywno trzymają się regulaminów i przepisów. Poczucie przyjemności czerpią z ich analizowania i uczenia się ich na pamięć.
6) Osobowość dysocjalna- objawy: brak wyrzutów sumienia, brak zdolności do odczuwania empatii, wczesne konflikty z prawem, niski poziom reaktywności, skłonność do reagowania agresja na frustracje, brak odpowiedzialności za innych, brak poczucia winy, bezwzględny uczuciowo i społecznie. Obejmuje: amoralną, socjopatyczną, psychopatyczną.
Psychopata- jest całkowicie pozbawiony sumienia i empatii, jeśli cos robi to nie dla zaspokojenia swojego niskiego poziomu na stymulację, negatywne środowisko może mieć wpływ. Psychopata nigdy nie doświadczył tego co normalni ludzie (pozytywne i negatywne odczucia). Pojawia się tylko szczątek tego co widzi, po czym pojawia się agresja na ten widok i chęć zniszczenia tego. Psychopatia jest nieodwracalna. Psychopatę należy- całkowicie izolować, farmakoterapia, monitorowanie sprawy- aby nie miał przywilejów (może to wykorzystac do wydostania się z wiezienia). W psychopatii jest niski poziom sterotopiny, depaminy, wysoki poziom acetyloholi.
Reakcja psychopaty na frustrację:
a) impulsywna (rekreatywna)- szybko popadają we wściekłość, nie potrafia odraczac gratyfikacji, są chaotyczni, niski iloraz inteligencji, jest ich najwięcej.
b) refleksyjna (kalkulatywna)- wysoka norma intelektualna, rzadko spotykana u więźniów, potrafia czekac, manipulowac, planowac, szczególnie okrutni, niekoniecznie zabójcy, łamią innym ludziom karierę, aspiruje, liczne załamania nerwowe, lokują się blisko ludzi na stanowiskach od których coś zalezy (np. nauczycieli).
Patologiczne kłamstwo (zespół Delburcka)- psychopata kłamie ciągle i robi to bardzo dobrze.
DEPRESJA
Depresja- zaburzenie nastroju, rzutuje na sfere poznawcza, spol, motywacyjna i emocjonalna. Chorzy dotknieci depresja w kontakcie z psychiatrą opisuja swoje doświadczenie jako przebywanie w ciemnej otchłani, której brak jest komunikacji z otoczeniem; zazwyczaj leza w lozkach (odleżyny, odwodnienia). Jest zwiastunem chorób nowotworowych i chorób układu krążenia (chorób serca).
Klasyfikacja depresji:
1) mała (depresja bez melancholii)- osoba aktywna ruchowo i społecznie, jest obecna fizycznie, lecz nieobecna merytorycznie. Jej cechy to: spadek aktywności językowej, trudno nawiązać kontakt wzrokowy, wydaje się ciagle smutna, nie reaguje na kontakt emocjonalny. Może Stanowic zagrozenie dla siebie, gdy nie jest leczona; często pojawia się tzw. Depresja maskowana, śmiejąca się- polega na tym, ze otoczenie naciska, aby zaczal się leczyc, gdy odczuwa napór psychiczny wtedy pozoruje radosny uśmiech, aby odwrócić uwage otoczenia; ma możliwość planowania pewnych czynności; pojawia się symptom autoagresji; zaczyna się irytowac, gdy słyszy dowcipy; nie ma odczucia łaknienia. Wprowadzona powinna być psychoterapia i farmakologia, system ambulatoryjny.
2)duża (kliniczna z melancholią)- nie wykazuje żadnej aktywności; osoby, które „trwają”; nie jedza; procesy poznawcze nie przebiegaja; nie ma sily myśleć; jedyna aktywność wzrokowa; cichy placz; farmakologia z terapia elektryczna (elektrowstrząsy); zaburzenia układu krążenia. Po zakończeniu terapii nie ma ekspresji emocjonalnej.
3) dystonia- utrwalone, chroniczne zaburzenia nastroju, mogą być powiklaniem wyjscia z depresji dużej; chory porusza się , podejmuje aktywność; obniżony nastrój.
Predyspozycje do stanow depresyjnych-
a) dopaminergiczne- są pacjenci, którzy maja spadek depaminy i noradrenaliny- przekaźników. b) chorzy, którzy nie posiadaja tylko jednego przekaźnika serotoniny.
Czynniki psychologiczne- wprowadzaja mózg w stan depresji, silne urazy, zwłaszcza stany utraty np. bliskiej osoby.
Czynniki społeczne- np. w środowisku wielkomiejskim latwiej jest wpaść w depresje.
Depresja wyuczonej bezradności- w sferze poznawczej osoba odczuwa, ze nie jest w stanie się niczego nauczyc ani zrozumiec; probuje poszukiwac informacji potrzebnych do rozwiązania problemu; przestaje Wierzyc, ze jakies dzialanie przynosi skutek; w sferze emocjonalnej pojawia się przygnębienie; w sferze motywacyjnej nie podejmuje czynności korekcyjnych; podstawowym objawem jest odczuwanie o istnieniu braku związku miedzy podejmowanymi działaniami a ich efektami.