Rodzina jako społeczna przyczyna zaburzeń-MÓJ PROJEKT
Każdy człowiek dorosły, a zwłaszcza dziecko, aby móc prawidłowo funkcjonować i rozwijać się, musi zaspokoić swoje potrzeby zarówno biologiczne jak psychiczne. Ważnym elementem w procesie zaspokajania potrzeb dziecka jest środowisko, w którym żyje. Ono bowiem wpływa na to, do czego dziecko dąży i jakie stawia sobie cele oraz jakie ma obiektywne szanse ich osiągnięcia. Szanse te związane są przede wszystkim z przebiegiem wychowania dziecka w rodzinie,
w szkole czy w grupie rówieśniczej. Szczególna rola przypada więc rodzicom
i nauczycielom, na których ciąży odpowiedzialność za racjonalne zaspokajanie potrzeb rozwojowych dzieci. Otoczenie ma niewielki wpływ na potrzeby biologiczne, gdyż są one wrodzone , a środowisko przez swój tryb życia, obyczaje, rozrywki, literaturę i rozmowy może je tylko modulować, tłumić lub pobudzać.
Większe znaczenie ma otoczenie dla rozwoju podstawowych potrzeb psychicznych. Jeszcze większy wpływ ma środowisko na sposoby zaspokajania i rodzaj potrzeb. Tak więc potrzeby są dziełem środowiska i warunków ich zaspokajania, zwłaszcza wzorów, przyzwyczajeń i pouczeń. Istnieje wiele definicji i klasyfikacji potrzeb. Inaczej definiuje i dzieli potrzeby pedagogika, inaczej socjologia, jeszcze inaczej medycyna i psychologia. W znaczeniu najbardziej spopularyzowanym, zarówno
w samej psychologii, jak i poza nią, także w publicystyce i w mowie potocznej, jest pojęcie potrzeby jako dowolnego elementu zbioru pragnień, dążeń, popędów człowieka i określone jest treścią owych pragnień. Liczba potrzeb człowieka jest nieograniczona, ponieważ nieograniczona jest liczba różnorodnych zależności, jakie mogą zachodzić zarówno między nim a jego otoczeniem, jak i wzajemnych zależności między procesami zachodzącymi w nim samym. W każdym okresie życia człowiek ma charakterystyczne dla danego okresu potrzeby.
Jednak istotnym i bardzo ważnym zadaniem rodziców jest zaspakajanie podstawowych potrzeb psychicznych dziecka. Zaspokajanie tych potrzeb stymuluje jego osiągnięcia rozwojowe, dziecko które ma zapewnione poczucie bezpieczeństwa rozwija się szybciej i lepiej w zakresie sprawności umysłowej, fizycznej i kontaktów społecznych.
Rodzina jest swoistym „ buforem „ między jej członkami i światem. Dlatego też matka i ojciec powinni rozumieć , jaka na nich ciąży odpowiedzialność.
Dlatego też możemy powiedzieć, że pod pojęciem funkcji rodziny obejmujemy cele, do których zmierza życie i działalność rodzinna oraz zadania, jakie pełni rodzina na rzecz swoich członków , zaspokajając ich potrzeby. Wiemy natomiast, że nie zawsze funkcje przypisywane rodzinie realizowane są w sposób zadowalający
i wtedy możemy mówić o dysfunkcjonalności rodziny, które może dotyczyć jednej lub kilku funkcji.
Analizując przeobrażenia jakim podlega współczesna rodzina obserwuje się zmiany zachodzące w szerszej rzeczywistości społecznej tj. wzrost ruchliwości przestrzennej rodzin , anonimowość jednostki i rodziny w rozszerzających się społecznościach lokalnych. Rodzina staje się coraz bardziej zamknięta, odizolowana od najbliższego otoczenia społecznego. Ważną cechą współczesnej rodziny polskiej jest wzrastająca liczba matek pracujących. Praca matki zmienia strukturę wewnętrzną rodziny, wzajemne stosunki wpływają na przekształcenie się obowiązków domowników, wpływają na zmiany w systemie wychowania dzieci
Rodzina jest najważniejsza , najistotniejsza dla każdego dziecka od chwili narodzin. Jest ona jego pierwszym, naturalnym środowiskiem wychowawczym. Wywiera największy wpływ na jego całe młodzieńcze
i dorosłe życie, ponieważ stanowi źródło wzorów zachowań, norm i systemu wartości i kształtowania charakteru. Okres przygotowania młodego człowieka do samodzielnego życia przebiega w rodzinie. To od niej zależy rozwój , wychowanie
i „bagaż wiedzy” moralnej, emocjonalnej, praktycznej, światopoglądowej. To od rodzin zależeć będzie przyszłe pokolenie. Dlatego wszyscy musimy spełniać swoje role możliwie jak najlepiej ( role ojca, matki, nauczyciele, księża, katecheci, pedagodzy ). Musimy pomagać obierać najwłaściwszy kierunek rodzinom niewydolnym. Jeżeli udaje nam się funkcjonować prawidłowej atmosferze we własnej rodzinie tak, żeby mogła być przykładem dla innych rodzin to jest wspaniale. Moim marzeniem jest, aby wszystkie rodziny były szczęśliwe i prawidłowo się rozwijały. Rodzina jest największą, pierwszą grupą, której członkiem staje się człowiek w momencie urodzenia. Od pierwszych chwil życia rodzina wpływa na dziecko przez atmosferę, panujące w niej stosunki, tryb życia, cechy osobowości członków rodziny, ich zachowanie w codziennych i wyjątkowych sytuacjach.
Zadaniem rodziców jest wytworzenie rodzinnej atmosfery, przepojonej miłością i szacunkiem do Boga i ludzi. Dziecko w rodzinie poddawane jest oddziaływaniu wychowawczemu. To ono poprzez rodzinę spostrzega świat przyrody i kultury, rozumienie zjawisk i faktów. Zadaniem rodziny jest zaspakajanie potrzeb fizycznych i psychicznych swych członków w sposób najbardziej pełny, szczególnie zaś potrzebę miłości, afiliacji, bezpieczeństwa i życzliwych interakcji międzyosobowych. Rodzina pomimo zmiennych warunków działania pozostaje podstawową wartością dla człowieka.Każda rodzina ma swoją niepowtarzalną, wewnętrzną organizację i układ stosunków rodzinnych. To w rodzinie harmonijnie funkcjonującej i zgodnej realizuje się mąż, żona a w tym role ojca , matki i dziecka ujawniają bogactwo swej treści. Rodzina jest istotnym czynnikiem w kształtowaniu osobowości dziecka, jego sfery intelektualnej i uczuciowej , postaw wobec siebie
i innych. Dziecko w trakcie naturalnego, spontanicznego wychowania poznaje podstawowe pojęcia, przyswaja elementarne normy i zasady moralne, zdobywa określone poglądy i przekonania, rozwija uczucia i zainteresowania. Rodzina ma wpływ na kształtowanie się podstawowych cech charakteru i postaw społecznych. Wielu wybitnych naukowców zajmujących się problematyką rodziny określa rodzinę jako grupę, instytucję społeczną.
Mechanizm oddziaływania rodziny na jednostkę sprowadza się do trzech typów działań a mianowicie:
naśladownictwa zachowań najbliższego otoczenia rodzinnego
wpajania wychowankowi określonego systemu norm i wartości
kontrola zachowań połączona z systemem nagród i kar
Aby rozwój dziecka w rodzinie mógł odbywać się w sposób prawidłowy
i skuteczny, potrzebna jest ze strony rodziców świadomość celów wychowania rodzinnego i zadań rodziny w dziedzinie wychowania.
Praktyka niejednokrotnie pokazuje, że rodzice nie zdają sobie sprawy ze skutków swych oddziaływań socjalizacyjnych. Ich proces wychowania nie zawsze jest działaniem racjonalnym, to znaczy podporządkowanym określonym ideałom wychowawczym, opartym na refleksji pedagogicznej i wiedzy
o współzależności zjawisk, często nie jest to też proces planowy i metodyczny.
Wraz z rozwojem powinni bowiem dobierać formy opieki nad dzieckiem, stosować określone wymagania, kontrolować metody swych oddziaływań
a przede wszystkim dawać wychowankowi dobry przykład własnym życiem.
W dobie tak silnych oddziaływań z zewnątrz na dzieci i młodzież nowych zagrożeń jakie niesie codzienność, powstaje konieczność pogłębiania przez rodziców wiedzy teoretycznej z zakresu metod wychowania i ustawiczne wzbogacanie doświadczenia praktycznego. Należy ponownie zauważyć, że żadne instytucje pozarodzinne nie są w stanie wytworzyć takiej atmosfery wychowawczej jak rodzina prawidłowo funkcjonująca.
Dziecko do prawidłowego rozwoju emocjonalnego potrzebuje częstego kontaktu z rodzicami, potrzeby uznania, bezpieczeństwa, miłości, czułości
i nieskrępowanego działania. W przypadku negatywnych relacji prawidłowy rozwój emocjonalny młodego człowieka jest w poważnym stopniu zagrożony. Doświadczenie wykazuje, że tylko w rodzinach zdrowych psychicznie
i moralnie, w których rodzice kierują się rozumną miłością do dziecka, ma ono zapewnione warunki dla zaspokojenia potrzeb rozwojowych a dzieci z takich środowisk rodzinnych są radosne, ufne z poczuciem swej wartości, otwarte na innych, zdolne do altruizmu i poświęceń. Zagrożeniem dla rozwoju emocjonalnego dziecka jest rodzina, w której są kłótnie, alkoholizm i inne patologie, gdzie dziecko jest zaniedbywane i osamotnione, gdzie stawiane są dziecku zadania , którym
z różnych powodów nie może sprostać.
Często konieczność pracy obojga małżonków dla utrzymania rodziny zmniejsza szansę częstych kontaktów dziecka z rodzicami, może wywołać uczucie braku zainteresowania i odtrącenia. Zarówno dziecko odczuwające brak uczucia jak
i obdarzone ich nadmiarem wykazuje skłonności do egocentryzmu, buntu i wrogości wobec świata.
Rodzina wpływa też na rozwój uczuciowości w okresie dojrzewania
i młodości. Jest to czas na kształtowanie się najwyższych form uczuciowości ludzkiej. Obserwuje się wtedy silne wzbudzenie życia emocjonalnego, związane
z dojrzewaniem płciowym. Konieczne jest w tym okresie właściwe ukierunkowanie młodego człowieka ku dojrzałej osobowości.
Relacje między rodzicami a dorastającymi dziećmi winny być przyjacielskie, uwzględniające też punkt widzenia dorastającej córki lub syna. Zbytni krytycyzm młodych w tym okresie, który mija z czasem, powinien powodować u rodziców wyrozumiałość i cierpliwość, warto też zdobyć zaufanie młodych ludzi, gdyż łatwiejszy będzie z nimi kontakt. Przez dyskusję rodziców z dorastającym dzieckiem i analizę postaw takich jak współczucie, przyjaźń, miłość, przebaczenie, odpowiedzialność mogą uczyć właściwego rozumienia ich treści i praktycznego ich realizowania w konkretnych sytuacjach życiowych. Należy tu zaznaczyć, że młodzież, u której życie rodzinne było lub jest zaburzone może szukać akceptacji
w grupach nieformalnych, sektach itp.
Jak bardzo dziecko potrzebuje rodziny świadczy proces rozwoju dzieci pozbawionych rodziny, sierot naturalnych czy społecznych. Badania wykazują, że dzieci wychowywane w domach dziecka czy w zakładach opiekuńczych prawie zawsze cierpią na chorobę sierocą, są często opóźnione w rozwoju fizycznym, psychicznym, wykazują trudności w nawiązywaniu prawidłowych kontaktów społecznych, emocjonalnych z otoczeniem. W cechach charakteru można zauważyć egocentryzm, egoizm, niewdzięczność, brak życzliwości dla ludzi. Dziecko, które utraciło rodzinę powinno być wychowywane w rodzinie zastępczej a nie w zakładzie, gdzie nie może rozwinąć swych psychicznych możliwości. Badania nad chorobą sierocą potwierdzają, że każde dziecko pozbawione wychowania w rodzinie stanowi trudny problem nie tylko z racji zdrowia psychicznego i postaw moralnych, ale także ze względów społecznych. Choroba sieroca wykazuje, jak bardzo niezastąpiona jest funkcja wychowawcza rodziny. Wchodzenie młodych w dorosłe życie związane jest z wieloma niepowodzeniami, za które odpowiedzialność często ponoszą dorośli.
Głównymi zagrożeniami są:
brak zainteresowania rodziców
propagowanie konsumpcyjnego trybu życia
upadek autorytetu szkoły
zły wpływ filmów, gazet i gier komputerowych
sekty
wpływ środowiska rówieśniczego
rodziny patologiczne
nieskuteczność prawa i resocjalizacji dla nieletnich przestępców
narkomania
degradacja zdrowia młodzieży
słaba oferta spędzania wolnego czasu
bezrobocie
Wśród ważnych patologii społecznych występujących szczególnie wśród młodzieży to: przestępczość, agresje i grupy przestępcze , alkoholizm, nikotynizm, narkomania , prostytucja nieletnich, samobójstwa. Miejsca gdzie młodzież najczęściej spotyka się z agresją to stadiony piłkarskie, ulica, filmy i gry komputerowe, koncerty muzyki młodzieżowej. Istotnym problemem jest spożywanie alkoholu przez nieletnich.
Trudno nie wspomnieć tu o zgubnym wpływie alkoholu i nikotyny na zdrowie młodych ludzi. Największe zagrożenie dla zdrowia i życia młodych ludzi stanowi narkomania. Częstym powodem uzależnienia jest ciekawość, naśladowanie dorosłych, zaburzenia osobowości. Prostytucja związana jest głównie z dużymi aglomeracjami miejskimi, terenami przygranicznymi. Większość dziewcząt podejrzewanych o uprawianie nierządu stanowią uciekinierki z domów rodzinnych, ośrodków szkolno- wychowawczych oraz osoby uznane za zaginione.
Konsekwencją trudności przeżywanych przez młodzież w szkole lub w rodzinie są samobójstwa. Aby ten stan zmienić należy:
ponieść autorytet rodziny
podnieść prestiż szkoły, nauczycieli i wychowawców
podnieść świadomość i wiele rodziców o wychowaniu młodych
tworzyć pozytywne wzorce wychowania
zacieśnić współpracę między rodzicami i szkołą
rozwinąć zajęcia pozalekcyjne
rozwijać działalność sportową, turystyczną i rekreacyjną
chronić przed negatywnym wpływem mediów i sekt
przeciwdziałać narkomanii
przebudować prawodawstwo
dać możliwość zatrudnienia lub nauki młodym ludziom
Wychowanie to długotrwały proces, którego efekty można ocenić dopiero po latach. Aby były one zadowalające , musimy oddziaływać na dziecko w sposób zamierzony a nie przypadkowy. Na kształtowanie się osobowości dziecka pierwszy
i podstawowy wpływ ma rodzina , głównie rodzice. Proces ten trwa przez wiele lat.
Rodzina stanowi dla dziecka najlepsze naturalne środowisko rozwojowe poprzez otoczenie go indywidualną opieką i zaspokajanie jego potrzeb
( M.Przetacznikowa). Aby psychika dziecka rozwijała się prawidłowo musi być zaspokojone wiele potrzeb psychospołecznych:
- potrzeba miłości, życzliwości i ciepła uczuć nazywana potrzebą kontaktu emocjonalnego, dziecko musi czuć, że osoby go wychowujące kochają je
i akceptują, takim, jakim jest, okazują mu życzliwość i serdeczność.
- potrzeba bezpieczeństwa, która ma bezpośredni związek z wcześniej wymienioną przeze mnie potrzebą , dziecko traci poczucie bezpieczeństwa jeśli kontakt z bliskimi nie jest dostateczny lub zerowy.
- potrzeba kontaktu społecznego, dziecko musi czuć, że rodzice interesują się tym co robi, ono także interesuje się tym co robią rodzice
- potrzeba samourzeczywistnienia, dziecko potrzebuje rozwoju własnych uzdolnień
i realizowania własnych zamierzeń. Uczy się w ten sposób samodzielności
i aktywności, a następnie twórczości
- potrzeba szacunku, zwana potrzebą uznania społecznego, dziecko nie może być lekceważone, poniżane i musztrowane. Jeśli rodzice szanują wysiłki dziecka, będzie ono miało zaufanie i wiarę we własne siły.
Niezaspokojenie którejś z potrzeb powoduje zaburzenia w zachowaniu dziecka, a po jakimś czasie do powstania trwałych ujemnych cech osobowości. Wpływ środowiska rodzinnego na rozwój i kształtowanie się osobowości dziecka przebiega dwoma torami:
jako świadoma praca wychowawcza
jako oddziaływanie nie zamierzone
Wychowanie to oddziaływanie poprzez czynności i zdarzenia zachodzące
w rodzinie, wzajemne odnoszenie się do siebie i zdrowy stosunek do dziecka. Nie wszyscy rodzice ustosunkowują się właściwie do swoich dzieci. Nadmierne ograniczanie, postawa rygorystyczna, tendencja do stosowania kar przy równoczesnym braku akceptacji i okazywania ciepła uczuciowego na ogół wywierają ujemny wpływ na kształtowanie się u dziecka obrazu samego siebie, na jego rozwój emocjonalny i społeczny. Akceptacja dziecka, ciepły stosunek do niego, dodawanie otuchy czy zachęty oddziałują dodatnio na jego rozwój emocjonalny, społeczny
i umysłowy.
Rodzice powinni zapewnić swojemu dziecku odpowiednią atmosferę w domu, ładunek uczuciowy, który będzie widoczny w sposobie odnoszenia się do dziecka
i postępowania z nim. W procesie wychowania bardzo ważne jest współdziałanie
z dzieckiem. Należy je zatem włączać w sprawy domu i rodziców, oczywiście stosownie do jego możliwości. Rodzic powinien być przykładem, a dziecko
z postępowania rodziców czerpać wzorce. Kształtowanie u dziecka poczucia obowiązkowości jest istotnym elementem wychowania. Rodzice powinni wyraźnie określić, czego oczekują od dziecka. Dziecko musi zrozumieć, że w codziennym życiu musi istnieć podział obowiązków między członkami rodziny, to przygotuje go do dorosłego życia i nauczy dawania a nie tylko brania. Żadna instytucja ani społeczność nie są w stanie tego zapewnić, a Państwo i Kościół powinny wspomóc rodziny, aby mogły one prawidłowo wypełniać swoje zadania wychowawcze.
8