Wspólny system podatku od wartości dodanej (VAT) („dyrektywa VAT”)
Dyrektywa ta kodyfikuje przepisy wprowadzające wspólny system VAT, który jest stosowany w odniesieniu do produkcji oraz dystrybucji towarów i usług kupowanych i sprzedawanych w celach konsumpcyjnych w Unii Europejskiej (UE). Aby na wielkość podatku nie wpływała liczba transakcji, płatnicy VAT mogą odliczyć w swoim rozliczeniu kwotę podatku, którą zapłacili innym podatnikom. Podatek ten uiszcza w rezultacie ostateczny konsument towarów lub usług, płacąc za nie cenę powiększoną o odpowiedni procent stawki VAT.
STRESZCZENIE
Podatek od wartości dodanej (VAT) jest ogólnym podatkiem konsumpcyjnym stosowanym w odniesieniu do działalności handlowej obejmującej produkcję i dystrybucję towarów oraz świadczenie usług. Dyrektywa ta kodyfikuje przepisy regulujące wprowadzenie wspólnego systemu VAT w Unii Europejskiej (UE).
Wspólny system VAT odnosi się do towarów i usług kupowanych i sprzedawanych w celach konsumpcyjnych w UE. Podatek obliczany jest na podstawie wartości dodanej do towarów i usług na każdym etapie produkcji i łańcucha dystrybucji.
Podatek jest pobierany poprzez system niepełnego wymiaru płatności, który umożliwia podatnikom (firmom zidentyfikowanym do celów VAT) odliczenie w swoim rozliczeniu kwoty podatku, którą zapłacili innym podatnikom z tytułu zakupów dla celów komercyjnych na poprzednim etapie. Mechanizm ten oznacza, że na wielkość podatku nie wpływa liczba transakcji.
Podatek ten uiszcza w rezultacie ostateczny konsument towarów lub usług, płacąc za nie cenę powiększoną o odpowiedni procent stawki VAT. Ostateczna cena stanowi sumę wartości dodanej na każdym etapie produkcji i dystrybucji. Dostawca towarów lub usługodawca (podatnik) płaci VAT od towarów lub usług krajowym organom administracji podatkowej po odliczeniu VAT zapłaconego wcześniej swoim dostawcom.
Zakres
Transakcje przeprowadzane za opłatą na terytorium państwa UE przez podatnika działającego w tym charakterze podlegają VAT. Transakcje importu przeprowadzane przez każdą osobę również podlegają VAT.
Transakcje podlegające opodatkowaniu obejmują:
dostawy towarów dokonywane przez podatnika,
wewnątrzwspólnotowe nabycia w państwie członkowskim towarów z innego państwa członkowskiego,
świadczenie usług przez podatnika,
import towarów spoza UE (z terytorium państwa trzeciego * lub nienależącego do UE).
Wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów następuje wyłącznie w przypadku, gdy towary są transportowane z jednego państwa członkowskiego do innego państwa członkowskiego. Występuje wtedy, gdy towary sprzedane przez podatnika w państwie członkowskim rozpoczęcia transportu są nabywane w innym państwie członkowskim (miejscu zakończenia transportu) przez podatnika działającego w tym charakterze lub osobę prawną niebędącą podatnikiem. Obejmuje również nowe środki transportu * i wyroby podlegające akcyzie * nabywane przez inne osoby.
Jeżeli całkowita wartość wewnątrzwspólnotowych nabyć towarów przez osobę prawną niebędącą podatnikiem i należących do określonych kategorii podatników zwolnionych nie przekracza minimalnego progu 10 000 euro na rok, te nabycia podlegają VAT wyłącznie w przypadku, gdy nabywca zdecyduje się zarejestrować.
Wewnątrzwspólnotowe nabycia towarów używanych, dzieł sztuki, przedmiotów kolekcjonerskich i antyków nie podlegają VAT, jeżeli sprzedawca jest podatnikiem-pośrednikiem lub organizatorem sprzedaży w drodze aukcji publicznej, który opłacił podatek od tych towarów, stosując procedurę szczególną dotyczącą opodatkowania marży uzyskanej przez podatnika.
Zakres terytorialny
VAT UE nie jest nakładany w następujących terytoriach trzecich:
wyspa Helgoland, terytorium Büsingen, Ceuta, Melilla, Livigno, Campione d'Italia i włoska część jeziora Lugano (terytoria nienależące do obszaru celnego Wspólnoty),
góra Athos, Wyspy Kanaryjskie, francuskie departamenty zamorskie, Wyspy Alandzkie, Wyspy Normandzkie (terytoria należące do obszaru celnego Wspólnoty).
Zgodnie z Traktatem VAT nie obowiązuje na Gibraltarze i w części Cypru, nad którą rząd Republiki Cypryjskiej nie sprawuje efektywnej kontroli. Obszary te traktowane są jako terytoria trzecie.
Ze względu na fakt, że Księstwo Monako, wyspa Man i suwerenne strefy Zjednoczonego Królestwa, Aktoria i Dhekelia, nie są traktowane jako państwa niebędące państwami członkowskimi, na tych terytoriach obowiązuje VAT.
Podatnicy
Podatnikiem jest każda osoba prowadząca samodzielnie w dowolnym miejscu jakąkolwiek działalność gospodarczą, bez względu na cel czy też rezultaty takiej działalności. Działalność gospodarcza obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, włącznie z górnictwem, działalnością rolniczą i wykonywaniem wolnych zawodów. Działalność prowadzona przez pracowników i inne osoby nie będzie uznawana za działalność prowadzoną samodzielnie, o ile są one związane z pracodawcą umową o pracę lub jakimikolwiek innymi więzami prawnymi tworzącymi stosunek prawny między pracodawcą a pracownikiem.
Każda osoba, która okazjonalnie dokonuje dostawy nowego środka transportu transportowanego do innego państwa członkowskiego, jest również uznawana za podatnika.
Ponadto państwa członkowskie mogą uznać za podatnika każdego, kto okazjonalnie dokonuje transakcji związanej z działalnością gospodarczą, w szczególności dokonuje dostawy budynku lub części budynku oraz związanego z nim gruntu przed pierwszym zasiedleniem lub dostawy terenu budowlanego.
Krajowe, regionalne i lokalne organy władzy oraz inne podmioty prawa publicznego nie są uważane za podatników w związku z działalnością, którą podejmują, lub transakcjami, których dokonują jako organy władzy publicznej, z wyjątkiem sytuacji, w których wykluczenie ich z kategorii podatników prowadziłoby do znaczących zakłóceń konkurencji. Jeśli takie organy wykonują określoną działalność komercyjną, są one mimo wszystko traktowane jako podatnicy.
Transakcje podlegające opodatkowaniu
Dostawa towarów oznacza przeniesienie prawa do rozporządzania rzeczą jako właściciel.
Każda transakcja, która nie stanowi dostawy towarów, uznawana jest za świadczenie usług.
Wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów oznacza nabycie prawa do rozporządzania jako właściciel rzeczowym majątkiem ruchomym transportowanym do nabywcy towarów w innym państwie członkowskim.
Import towarów oznacza wprowadzenie na terytorium Unii Europejskiej towarów, które nie znajdują się w swobodnym obrocie. Za import towarów uznaje się również wprowadzenie na terytorium UE towarów znajdujących się w swobodnym obrocie pochodzących z terytorium trzeciego.
Miejsce transakcji
Miejsce dostawy towarów to:
miejsce, w którym towary znajdują się w momencie dostawy (w przypadku towarów niewysyłanych ani nietransportowanych),
miejsce, w którym towary znajdują się w momencie rozpoczęcia wysyłki lub transportu towarów do nabywcy (w przypadku towarów wysyłanych lub transportowanych),
miejsce rozpoczęcia przewozu osób (w przypadku dostaw towarów na pokładzie jednostki pływającej, statku powietrznego lub pociągu),
miejsce, w którym znajduje się nabywca (w przypadku dostaw gazu w systemie gazowym na terytorium UE lub jakiejkolwiek sieci połączonej z takim systemem, dostaw energii elektrycznej lub dostaw energii cieplnej lub chłodniczej poprzez sieci dystrybucji energii cieplnej lub chłodniczej).
Za miejsce wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów uznaje się miejsce zakończenia transportu tych towarów do nabywcy.
Za miejsce świadczenia usług podatnikom uznaje się miejsce, w którym usługobiorca ma siedzibę działalności gospodarczej lub stałe miejsce prowadzenia działalności gospodarczej, jeżeli usługi świadczone są na rzecz stałego miejsca prowadzenia działalności, które usługobiorca posiada w innym miejscu lub, w przypadku ich braku, stałe miejsce zamieszkania lub zwykłe miejsce pobytu usługobiorcy. Za miejsce świadczenia usług na rzecz osób niebędących podatnikami uznaje się miejsce, w którym usługodawca ma siedzibę działalności gospodarczej lub stałe miejsce prowadzenia działalności gospodarczej, jeżeli usługi świadczone są na rzecz stałego miejsca prowadzenia działalności, które usługobiorca posiada w innym miejscu lub, w przypadku ich braku, stałe miejsce zamieszkania lub zwykłe miejsce pobytu usługodawcy.
Istnieją jednak pewne wyjątki od tych zasad ogólnych. Obejmują one usługi związane z nieruchomościami, transportem osób oraz transportem towarów, usługi związane z działalnością kulturalną, artystyczną, sportową, naukową, edukacyjną i rozrywkową, usługi restauracyjne i cateringowe oraz związane z krótkoterminowym wynajmem środków transportu. Głównym celem stosowania tych wyjątków jest zapewnienie opodatkowania usługi w miejscu, w którym rzeczywiście odbywa się jej konsumpcja.
W relacjach z państwami niebędącymi państwami członkowskimi, w celu uniknięcia podwójnego opodatkowania, nieopodatkowania lub zakłócenia konkurencji, państwa członkowskie mogą uznać:
miejsce świadczenia niektórych usług, które znajduje się na ich terytorium, za znajdujące się poza UE, jeżeli faktyczne użytkowanie lub wykorzystanie usług ma miejsce poza UE,
miejsce świadczenia niektórych usług, które znajduje się poza UE, za znajdujące się na ich terytorium, jeżeli faktyczne użytkowanie lub wykorzystanie usług ma miejsce na ich terytorium.
Miejscem importu towarów jest państwo członkowskie, na którego terytorium znajdują się towary w momencie ich wprowadzenia do UE.
Zdarzenie powodujące powstanie obowiązku podatkowego i wymagalność podatku
Z wyjątkiem kilku ściśle określonych przypadków, zdarzenie powodujące powstanie obowiązku * podatkowego ma miejsce, a podatek staje się wymagalny * w momencie dostarczenia towarów lub wykonania usług.
W przypadku wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów zdarzenie powodujące powstanie obowiązku podatkowego ma miejsce z chwilą nabycia, a podatek staje się wymagalny 15. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym dokonano nabycia. Jednak jeżeli faktura została wystawiona przed tym terminem, podatek staje się wymagalny z chwilą wystawienia faktury.
Jednak od 1 stycznia 2013 r., kiedy dyrektywa 2010/45/UE wchodzi w życie, VAT będzie wymagalny z chwilą wystawienia faktury lub, jeżeli przed tym dniem nie wystawiono faktury, z upływem terminu, o którym mowa w art. 222 tej dyrektywy.
W przypadku importu towarów zdarzenie powodujące powstanie obowiązku podatkowego ma miejsce, a podatek staje się wymagalny z chwilą wprowadzenia towarów do państwa UE.
Podstawa opodatkowania
W odniesieniu do dostaw towarów i usług oraz wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów podstawa opodatkowania obejmuje wszystko, co stanowi zapłatę otrzymaną przez dostawcę lub usługodawcę od nabywcy lub usługobiorcy. Uwzględnia się również subwencje związane bezpośrednio z ceną takich transakcji. Do podstawy opodatkowania wlicza się również podatki, cła, opłaty i inne należności (z wyjątkiem samego VAT) i koszty dodatkowe pobierane przez dostawcę lub usługodawcę od nabywcy lub usługobiorcy, ale podstawa opodatkowania nie obejmuje określonych obniżek cen, rabatów i opustów oraz kwot stanowiących zwrot poniesionych wydatków.
W odniesieniu do importu towarów, podstawą opodatkowania jest wartość celna. Obejmuje podatki, cła, opłaty i inne należności należne poza państwem członkowskim importu, a także inne należności z tytułu importu (z wyłączeniem VAT do pobrania) oraz koszty dodatkowe (opakowania, transportu itp.).
Stawki VAT
Do transakcji podlegających opodatkowaniu stosuje się stawki i przepisy określone przez państwo UE, w którym mają miejsce. Stawka podstawowa VAT określana jest jako procent podstawy opodatkowania i do 31 grudnia 2015 r. nie może być niższa niż 15%.
Państwa członkowskie mogą stosować jedną lub dwie stawki obniżone nie niższe niż 5%. Stawki obniżone mogą być stosowane wyłącznie w przypadku dostaw towarów i świadczenia usług z kategorii wymienionych w załączniku III do dyrektywy VAT (ostatnio zmienionej przez dyrektywę 2009/47/WE).
Państwa członkowskie mogą również po konsultacji z Komitetem ds. VAT stosować stawki obniżone w odniesieniu do dostaw gazu ziemnego, energii elektrycznej i dostaw energii cieplnej.
W drodze odstępstwa od standardowych zasad określone państwa członkowskie zostały uprawnione do utrzymywania stawek obniżonych, w tym stawek niższych niż minimalna stawka lub stawek zerowych w niektórych obszarach.
Niektóre z tych odstępstw określonych w traktacie akcesyjnym dziesięciu państw, które przystąpiły do UE 1 maja 2004 r. miały zastosowanie tylko do 31 grudnia 2010 r. Inne zostały przedłużone lub włączone do zasad ogólnych dyrektywą 2009/47/WE.
Zwolnienia
Towary i usługi zwolnione z VAT są sprzedawane konsumentom końcowym bez naliczania VAT od sprzedaży. Jednak jeżeli dostawa towarów lub świadczenie usług podlegają zwolnieniu, dostawca lub usługodawca nie może odliczyć VAT od zakupów. Takie zwolnienie bez prawa do odliczenia oznacza, że „ukryty” VAT pozostaje uwzględniony w cenie płaconej przez konsumenta. To zwolnienie należy wyraźnie odróżnić od stawki zerowej VAT, którą niektóre państwa członkowskie mają prawo stosować na zasadzie odstępstwa i której stosowanie oznacza, że ostateczna cena płacona przez konsumenta nie zawiera naliczonego VAT.
Istnieją ponadto zwolnienia z prawem do odliczenia, których głównym celem jest uwzględnienie miejsca, gdzie towary lub usługi zostają poddawane konsumpcji i odpowiednio opodatkowane: te transakcje są zwolnione z całego VAT w ich państwie członkowskim pochodzenia, ponieważ zostaną opodatkowane w państwie członkowskim przeznaczenia.
Zwolnienia bez prawa do odliczenia
Ze względów społeczno-gospodarczych zwolnienia obejmują:
określone czynności wykonywane w interesie publicznym (opieka szpitalna i medyczna, dostawa towarów i świadczenie usług związane z opieką i pomocą społeczną, kształcenie powszechne i wyższe oraz świadczenie niektórych usług kulturalnych),
określone transakcje ubezpieczeniowe, udzielanie kredytów, określone usługi bankowe, dostawy znaczków pocztowych, loterie i gry hazardowe oraz określone dostawy budynków.
W celu ułatwienia wymiany handlowej określone transakcje importu towarów spoza UE podlegają zwolnieniu. Obejmują one przywóz finalny towarów, których dostawa podlega zwolnieniu w państwie członkowskim importu i towarów, których przywóz finalny regulują dyrektywy 2007/74/WE (towary przewożone w bagażu osobistym podróżnych), 2009/132/WE (towary importowane do celów niezwiązanych z działalnością handlową) i 2006/79/WE (małe partie towarów o charakterze niehandlowym).
Zwolnienia z prawem do odliczenia
Dla uwzględnienia miejsca, w którym towary i usługi miały zostać poddane konsumpcji, a zatem opodatkowane, następujące transakcje zostają zwolnione z prawem do odliczenia:
wewnątrzwspólnotowe dostawy towarów, uwzględniając nowe środki transportu i produkty podlegające akcyzie wysyłane z jednego państwa członkowskiego do innego,
eksport towarów z Unii Europejskiej do terytorium trzeciego lub państwa niebędącego państwem członkowskim,
określone transakcje związane z transportem międzynarodowym lub traktowane jako eksport,
świadczenie usług przez pośredników, gdy biorą udział w transakcjach związanych z eksportem,
określone transakcje związane z międzynarodowym obrotem towarowym, takie jak transakcje dotyczące składów celnych i składów innych niż celne.
Odliczenia
Podatnik nabywający towary lub usługi jest uprawniony do odliczenia kwoty VAT w państwie członkowskim, w którym dokonuje się tych transakcji, jeżeli te towary i usługi są wykorzystywane w prowadzonej przez niego działalności gospodarczej. Podatnik, który opłacił VAT w państwie członkowskim, w którym nie ma siedziby, może uzyskać zwrot poprzez specjalną procedurę elektroniczną. Prawo do odliczeń nie przysługuje w odniesieniu do działalności gospodarczej podlegającej zwolnieniu lub jeśli podatnik kwalifikuje się do opodatkowania według procedury szczególnej (np. zwolnienie z VAT dla małych przedsiębiorstw).
W określonych przypadkach odliczenia mogą podlegać ograniczeniom lub korekcie. Skorzystanie z prawa do odliczenia wymaga spełnienia określonych warunków, w szczególności konieczne jest posiadanie faktury.
Obowiązki podatników i niektórych osób niebędących podatnikami
Do zapłaty VAT zobowiązani są:
każdy podatnik dokonujący podlegającej opodatkowaniu dostawy towarów lub świadczenia usług, z wyjątkiem sytuacji, gdy do zapłaty VAT zobowiązana jest inna osoba, w szczególności nabywca lub usługobiorca podlegający procedurze odwrotnego obciążenia,
każda osoba dokonująca podlegającego opodatkowaniu wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów,
z tytułu importu, osoba wyznaczona lub uznana za zobowiązaną do zapłaty VAT przez państwo członkowskie importu.
Podatnik zobowiązany jest zgłosić rozpoczęcie, zmianę lub zakończenie prowadzenia działalności jako podatnik oraz prowadzić wystarczająco szczegółową ewidencję.
Podatnik zobowiązany jest zapewnić wystawienie wystarczająco szczegółowej faktury (DE) (EN) (FR) na towary i usługi dostarczane lub świadczone na rzecz innego podatnika lub osoby prawnej niebędącej podatnikiem. Faktura musi zostać wystawiona również w innych określonych przypadkach.
Odstępstwa
Na określonych warunkach państwa członkowskie mogą być uprawnione do wprowadzenia odstępstw w celu uproszczenia poboru VAT lub zapobiegania niektórym formom oszustw podatkowych lub unikania opodatkowania.
Procedury szczególne
Procedury szczególne VAT obowiązują w przypadku:
małych przedsiębiorstw,
rolników (wspólny system ryczałtowy),
złota inwestycyjnego,
Konsumenci
Niektóre procedury VAT odnoszą się nie tylko bezpośrednio do podmiotów gospodarczych, ale również osób prywatnych i konsumentów końcowych. Do takich przypadków należy na przykład nabycie przez osobę prywatną towarów w innym państwie członkowskim. Jeżeli konsument samodzielnie zabiera towary do swojego państwa rodzimego, VAT płacony jest w państwie członkowskim, gdzie zostały one sprzedane i nabyte (tzn. w ich państwie pochodzenia). Niektórzy zwolnieni podatnicy oraz osoby prawne niebędące podatnikami również posiadają prawo do nabywania ograniczonej ilości towarów w innym państwie członkowskim na mocy przepisów w zakresie opodatkowania wymiany handlowej między państwami członkowskimi. W przypadku tych osób procedura jest już oparta na zasadzie opodatkowania w państwie członkowskim pochodzenia dostarczanych towarów i świadczonych usług (zob. końcową część niniejszego streszczenia).
Jednak zasada państwa pochodzenia nie ma zastosowania w przypadku, gdy towary sprzedawane są na odległość, tzn. jeżeli nabywca i sprzedawca znajdują się w różnych państwach członkowskich i towary są wysyłane. Jeżeli wartość towarów sprzedawanych w ciągu roku przekracza określony próg (35 000 euro lub 100 000 euro w zależności od państwa), dostawca musi zastosować zasadę miejsca przeznaczenia i zobowiązany jest postępować tak w każdym przypadku dokonywania sprzedaży wysyłkowej produktów podlegających akcyzie. Zgodnie z tą zasadą dostawca rozlicza się z VAT w państwie członkowskim przeznaczenia, stosując obowiązującą tam stawkę.
Zasada państwa pochodzenia nie ma zastosowania w przypadku nabywania środków transportu w innym państwie członkowskim. W tym przypadku nabywca opłaca VAT w państwie członkowskim przeznaczenia.
Zwalczanie uchylania się od opodatkowania
Uchylanie się od opodatkowania zakłóca funkcjonowanie rynku wewnętrznego, tworząc nieuzasadniony przepływ towarów i prowadząc do wprowadzania na rynek towarów o anormalnie niskich cenach.
W celu zwalczenia tego problemu na mocy dyrektywy 2008/117/WE wprowadza się następujące środki:
wprowadzenie terminu jednego miesiąca na składanie informacji dotyczącej wewnątrzwspólnotowych dostaw towarów,
wprowadzenie tego samego okresu rozliczeniowego dla dostawcy i nabywcy lub usługobiorcy w kontekście transakcji wewnątrzwspólnotowych,
zmniejszenie obciążeń administracyjnych,
zezwalanie podmiotom na składanie informacji podsumowujących dotyczących wewnątrzwspólnotowych dostaw towarów w systemie kwartalnym
Pojęcia kluczowe stosowane w akcie |
Wyroby podlegające akcyzie: produkty energetyczne, alkohol i napoje alkoholowe oraz tytoń przetworzony, zgodnie z definicją zawartą w obowiązujących przepisach wspólnotowych, z wyjątkiem gazu dostarczanego w systemie gazowym znajdującym się na terytorium UE lub jakiejkolwiek sieci połączonej z takim systemem. Zdarzenie powodujące powstanie obowiązku podatkowego: zdarzenie, w wyniku którego zostają spełnione prawne wymogi wymagalności VAT. Wymagalność VAT: gdy organ podatkowy staje się z mocy prawa uprawniony do żądania zapłaty podatku od osoby zobowiązanej do jego uiszczenia, nawet jeśli termin płatności może zostać odroczony. |
3