I. Prawa człowieka - prawa i wolniości przysługujące każdemu człowiekowi bez względu na rasę, narodowość, pochodzenie, konieczne i zawsze wypływające z przyrodzonej godności człowieka
Są
-powszechne - obowiązują wszędzie
- przyrodzone - przysł. od momentu narod, bycia człowiekiem
- naturalne - wynikaja z samej natury
- niezbywalne - nie można ich się zrzec
- niepodzielne - stanowią integralna całość
Generacje PC
I- prawa obywatelskie i politycz- do życia, wol. wypowiedzi, prawo do prywatności , głosowania
II - prawa gosp. społ. i kultur. - do nauki,. pracy, godz. wynagr.
III - prawa solidarnościowe - uprawnienia do niskażonego środowiska , do rozwoju, demokracji, pokoju
IV Międzynarodowe prawo humanitarne - ochrona praw jednostki w kontekscie wojny
V Standarrdy bioetyczne - do narodzin , transplantacje
II. Poziomy ochrony prawno - narodowej koncepcji PC
- powszechny -ochrona realiz w syst NZ - ONZ
- regionalny - dotyczy ludności zamieszkałej na terytorium danego państwa Ka żdy podsystem generuje 2 rodzaje umów międzynarodowych umowy ogólne i szczególne
a/ system europejski:
- podsystem RE - - ogólne z zakresu PC - ius generalis -zbiór standardów ogólnych z zakresu PC oraz kontroli przestrzegania statut RE, EKPC
- umowy szczególne - dot. konkretnego zagadnienia - Europejska Konwencja o ochronie mniejszości narodowych
- podsystem UE
*akty ogólne- Traktat UE, To funkcjonowaniu UE
* akty szczególne - akty instytucji UE - rozporządzenia
- podsystem och.w ramach Organizacji Bezpiecz. i współpracy w Europie OBWE - wszystkie państwa członkowskie.
*ogólne - akt koncowy konferencji OBWE
*szczególne - Europejska Konwencja o Ochronie Mniejszości Narodowych
b/s. międzyamerykanski - Międzyamerykańska Konwencja o ochronie Praw człowieka 1968
c/ s. afrykanski - Afrykanska Karta PC i ludów 1980
W ramach RE podpisano EKPC, ale system RE przewiduje inne traktaty:
Europejska Karta Socjalna,
Europejska Konwencja Bioetyczna z Owiedo z 1998r,
Konwencja o Prawach Dziecka,
Konwencja o przeciwdziałaniu torturom, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu
Konwencja o ochronie mniejszości narodowej
Kodyfikacja międzynarodowej ochrony praw człowieka
- Karta Narodów Zjednoczonych 1945 - PC w KNZ tworzą statut ONZ - jest fundamentalnym dokumentem - zbiorem podstawowych zasad PMP ( normy bezwzględnie obowiązujące ) - PC zawarte w Preambule KNZ
- Powszechna Deklaracja Praw Człowieka 10.12.1948
- MIĘDZYNAROWOWY PAKT PRAW OBYWATELSKIECH I POLITYCZNYCH - 1966 pr. obywatelskie i polityczne
- MIĘDZYNARODOWY PAKT PRAW GOSPODARCZYCH SPOLECZNYCH I KULTURALNYCH 1966 gospodarcze socjalne kulturaklne
III. INSTYTUCJONALNY WYMIAR OCHRONY PC
w ramach ONZ
1. Komisja PC - działa w ramach ONZ dokł. W ramach Rady Gospodarczej i Społecznej- zastąpiona Radą PC
-kontroluje przestrzeganie praw , bada sprawozdania ochrony PC
- formuowala opinię i przedstawiała propozycję dokumentów ochrony PC , w skład komisji wchodziły państwa które łamały prawa - Chiny, Rosja- komisja nie mogła karać za naruszenia
W 2006 r. zastąpiona Rada Praw Człowieka
- 47 członków wybieranych na 3 lata sa powoływani wg klucza geograficznego przez Zgromadzenie ogólne ONZ bada sprawozdania państw ma możliwość wykluczenia za naruszenia praw człowieka
- Urząd Wysokiego Komisarza ds. PC NZ - powoływany przez sekretarza generalnego , przygotowuje raporty odpowiada za promocję i edukacje PC
- Wysoki Komisarz ds. uchodźców - j.w.
Wyspecjalizowane organy ONZ - MOP, FAO, UNICEF, UNESCO, FAO,
2. KOMITET PRAW CZŁOWIEKA
W systemie MPPOiP pełni on funkcję organu kontrolno - implementacyjnego. Jest organem decyzyjnym - dysponuje kompetencjami kontrolnymi.
Skład: -18 niezależnych członków (wysokie wymogi profesjonalne i moralne), oraz obywatelstwo państw-stron Paktu)
-wybierani na okres 4 lat przez Sekretarza Generalnego ONZ -- na posiedzeniu państw-stron Paktu -możliwość reelekcji
-w wyborach do Komitetu uwzględnia się zasadę słusznego podziału geograficznego, oraz potrzebę reprezentacji różnych form cywilizacji i podstawowych systemów prawnych
Zadania:
analiza obowiązkowych sprawozdań państw - stron Paktu
-formułowanie tzw. uwag ogólnych
-rozpatrywanie skarg międzypaństwowych i w ramach tej procedury realizacja tzw. funkcji mediacyjnej
-rozpatrywanie skarg indywidualnych (od osób fizycznych) w trybie tzw. protokołu fakultatywnego do MPPOiP z 1966r. - efekt rozpoznania to tzw. pogląd końcowy (opinia) Komitetu - nie ma ona formalnie wiążącej mocy prawnej dla państwa.
EUROPEJSKI TRYBUNAŁ PRAW CZŁOWIEKA
To sąd międzynarodowy, spełnia tradycyjne wymogi niezawisłości i bezstronności.
Liczba sędziów - odpowiadała liczbie państw członkowskich R.E - wybierani przez Zgromadzenie Plenarne - na okres 9 lat z możliwością reelekcji kadencja wygasa - wiek 70 lat..
Zgromadzenie plenarne wybiera prezesa i 1-2 wiceprez., na 3 lata.
- zbiera się w sprawach administracyjnych np.: powrót wybór prezesa,
Formy organizacyjne ETPC :
-a/ sędzia zasiadający 1-osobowo, -wydaje decyzje dotyczące skarg o ich dopuszczalności bada je merytorycznie. Nie wydaje wyroków i nie decyduje o dopuszczalności skargi z państwa z którego pochodzi sędzia.
b/ komitet składa się z 3 sędziów - decyduje o dopuszczalności lub niedopuszczalności danej sprawy. Ma prawo do wydawania wyroków, ale tylko wtedy gdy jest ugruntowane orzecznictwo w tym zakresie.
c/ IZBA - składa się z 7 sędziów stałe składy izb, decydują o dopuszczalności skargi, może skreślić z listy , wydaje wyroki.
Jeżeli uzna że sprawa jest szczególnie zawiła może przekazać sprawę Wielkiej Izbie
d/ wielka izba - rozstrzyga sprawy, których zrzekła się zwykła Izba, rozpatruje skargi indywidualne, międzypaństwowe, może działać jako organ odwoławczy, wydaje opinie doradcze na wniosek min Komitetu RE
Zadania Trybunału:
-funkcja wiążącego rozstrzygania sporów w trybie procedury skargowej (dotyczącej skarg międzypaństwowych i indywidualnych)
-możliwość orzekania o zasadniczej odpowiedzialności państwa (przy fakcie naruszenie zobowiązania)
-możliwość orzekania o odpowiedzialności odszkodowawczej w postacie tzw. słusznego zadośćuczynienia dla pokrzywdzonego
-liczba sędziów - odnosi się do liczby państw - stron KE - ich kadencja - do 6 lat (możliwość reelekcji)
-dysponuje obligatoryjną kompetencją jurysdykcyjną
-jest jedynym organem do rozpatrywania skarg (zniesiono kompetencje orzecznicze Komitetu Ministrów RE)
-wprowadzono instytucję sui generis apelacji (od wyroku 7 - osobowej izby do 17 - osobowej Wielkiej Izby)
Warunki dopuszczalności skargi:
- obowiązek wykorzystania środków krajowych - normalna droga sądowa, państwowa, środki które są rzeczywiste i skuteczne
- powinna być wniesiona w ciągu 6 msc od ostatecznej decyzji, którą podejmuja organy krajowe.
- skarga nie może być anonimowa
- musi być zasadna i mieć oparcie w przepisać konwencji
- zostaje odrzucona gdy postępowanie toczy się przed innym organem
-
ORGANIZACJE POZARZĄDOWE OCHRONY PRAW CZŁOWIEKA
- Ammesty international - obrona ludzi więzionych za przekonania polityczne i religijne -siedziba Londyn
- Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża - powstał w Genewie w 1863 r. - najstarsza org. - pomoc humanitarna
- Międzynarodowa Helsinska Federacja PC - monitorowanie przestrzegania praw człowieka
Konstrukcja normatywna praw człowieka
1.Źródło - umowy międzynarodowe : traktaty i ustawy
Umowy dzielimy na :
- uniwersalne - ogólne, powszechne, wielostronne
- partykularne - zasięg regionalny
- dwustronne - pom. 2 państwami
1Żródłem i podstawa PC jest przyrodzona GODNOŚĆ osoby ludzkiej
- g. osobowa - człowieczeństwo - g. osoby ludzkiej
- g. osobista - fundament praw człowieka , dobra osobiste, ochrona dobrego imienia
- g. osobowościowa - zindywidualizowana, dla każdego swoista, każdy inaczej postrzega swoje prawa- nawet zdrodniarze mają niewzruszalne i niezniszczalne -prawo do godziwego sprawiedliwego sądu
2.PODMIOT - uprawniony
- os. fizyczna - każdy człowiek od urodzenia
- os. prawna - ma prawo poszanowania swego mienia
- społeczność - ORG POZARZĄDOWA, GRUPA JEDNOSTEK
PODMIOT - ZOBOWIĄZANY
- państwo, wspólnota międzynarodowa ORGANIZACJA MIĘDZYNARODOWA, ONZ, RE Liga Panstw arabskich
- funkcjkonariusze państw żołnierze funkcj. Policji, sądy
-OSOBA 3 -narody, obywatele, cudzoziemcy, apatrydzi
Mogą być sprawca naruszeń PC- państwo będzie ścigało sprawce
3. PRZEDMIOT PC - ZOBOWIĄZANIE - katalog praw zawartych w danym dokumencie prawa obywatelskie, polityczne, gospodarcze, socjalne, kulturalne,
Pełny katalog zawiera jedynioe Deklaracja Praw Człowieka
MPPOiP oraz EKPC nortmują pr. obywatelskie i polityczne
MPPGSiK - gospodarcze socjalne kulturaklne
Zobowiązanie pozytywne - strefa pr obyw. i polit.
Polegają na podejmowaniu działaln.
- obowiązki legislacyjne - państwa muszą stworzyć system ustawodawstwa krajowego, który będzie chronił prawa jednostki
Dostosowanie ustawodawstwa krajowego do wymogów międzynarodowych
- obowiązki proceduralne - obowiązek stworzenia w systemie krajowym mechanizmów i procedur mających na celu odnalezienie, ściganie i skazanie sprawców naruszeń PC:
Obowiązek przeprowadzenia adekwatnego i skutecznego śledztwa
- instytucjonalne - obowiązek stworzenia instytucji i organów, które będą odpowiedzialne za ściganie skazanie, osądzenie sprawców naruszeń.
- roszczenia z tytułu naruszenia praw -gwarancje na rzecz osób najbliższych ofiary np.: możliwość dochodzenia praw po śmierci ofiary naruszenia PC i dochodzenia odszkodowania
Zobowiązanie negatywne - polegają na zaniechaniu, powstrzymaniu się od działania mogącego skutkować naruszeniem PC.
Każde naruszenie praw jednostki powinno wiązać się z odszkodowaniem, zagwarantowanym prawem krajowym materialnym lub niematerialnym
Zasada uniwersalizmu (niedyskryminacji, równości wobec prawa ) - autonomicznej gwarancji i niedyskryminacji w korzystaniu z MPC - każdy człowiek ma prawo do równości wobec prawa i równej ochrony prawnej
Zakres obowiązywania aktów międzynarodowych-
- podmiotowy - każdy człowiek
- przedmiot - prawa i wolności określone w rozdz I Konwencji
- terytorialny - obowiązują na terytorium danego państwa
- temporalny - czasowy obow. od czasu podpisania konwencji
ZASADA UNIWERSALIZMU - prawa przysługują każdemu człowiekowi niezależnie od tego gdzie się znajduje, są aktualne wszędzie gdzie człowiek dociera, gwarantuje niedopuszczalność personalnych ograniczeń i skutecznego korzystania z PC
- wynika z Karty NZ , paktów międzynarodowych
ZASADA NIEDYSKRYMINACJI I RÓWNOŚCI -
Pojawia się w EKPC - otwarty katalog .
Na dyskryminację narażeni są: kobiety, osoby niepełnosprawne, mniejszości narodowe, zakaz dyskryminacji wystepuje prawie w każdym dokumencie o PC
- jeżeli przy z jakiekolwiek prawa gwarantowane w prawie krajowym sa dyskryminowane , osoba poszkodowane mogą wnosić skargi do Strasburga.
- zakaz dyskryminacji ze względu na rasę , ze względu na płeć, przekonań religijnych
ZASADA SOLIDARNOŚCI - wymieniają ja wszystkie źródła,
realizowana jest w systemie Rady Europy poprzez pełniejsza realizację praw człowieka i podstawowych wolności. Praktycznym wyrazem zasady solidarności jest umocowanie instytucji skargi międzypaństwowej w systemie Uniwersal.i europej, jest to działanie na korzyść tych, którzy samodzielnie swoich praw wywalczyć nie zdołają.
Zasada sytuacyjności.
Ochrona praw człowieka jest sytuacyjnie uwarunkowana. Ze zrozumienia konieczności sytuacyjnej wyrastają granice korzystania z praw człowieka. Uznaje się specyfikę kraju, jego położenie w danym zakresie, a także sytuacyjność określonej osoby lub grupy osób. Sytuacyjność nie może przekreślać korzystania z tego co chronione jest międzynarodowo.
Zasada subsydiarności. - pomocniczości
Prawo międzynarodowe praw człowieka zapewnia poszanowanie PC w stosunku do prawa krajowego, Podstawowym wyrazem zasady pomocniczości jest dopuszczalność skargi międzynarodowej po wyczerpaniu krajowych środków prawnych w tym odwoławczych.
Zasada rzeczywistości i skuteczności.
Ochrona PC już w swoich formułach zawiera gwarancje rzeczywistego i skutecznego korzystania z PC.
wszelkie wyjątki od tego muszą być przewidziane, musza być interpretowane ściśle a nie rozszerzająco.
Rzeczywistej , pełnej i skutecznej ochronie praw człowieka służy gwarancja krajowa i międzynarodowa dochodzenia roszczeń. Orzecznictwo EKPC jako cel ma zagwarantowanie praw rzeczywistych i skutecznych.
Zasada integralności praw człowieka.
PC stanowią niepodzielną całość, wzajemnie się uzupełniają i przenikają
Generacje PC mają źródło i podstawę w przyrodzonej godności osoby ludzkiej, SA współzależne i wzajemnie się penetrują.
Zasada integralności praw człowieka to zasada jedności, niepodzielności i współzależności wszystkich praw człowieka.
Zasada znajomości praw człowieka.
Człowiek ma prawo do poznawania swoich praw, a odpowiednie władze publiczne obarczone są obowiązkiem uświadamiania mu należnych mu praw, zwłaszcza w sferze gwarancji proceduralnych. Sam człowiek jako podmiot uprawniony jest obarczony obowiązkiem należytej staranności poznawania swoich praw i działania na ich podstawie. Sankcją braku staranności w wykorzystywaniu krajowych środków prawnych może okazać się orzeczenie niedopuszczalności jego skargi międzynarodowej.
System uniwersalny |
1. SYSTEM OGÓLNY - zawierający normy kompleksowo regulujące najważniejsze prawa i wolności A/Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (nie jest ona traktatem!) z 10.12.1948 - pierwszy i kompletny katalog praw człowieka, została przyjęta jako rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ - jest stosowana na zasadzie prawa zwyczajowego - stanowi podstawowe źródło dla ustawodawstwa wewnętrznego państw gwarantuje wiele praw: - prawo do życia, wolności, nietykalności, bezpieczeństwa, azylu, pracy, ochrony życia prywatnego, rodziny, własności, nauki, odpoczynku, obywatelstwa Zakazuje: m.in. niewolnictwa, poddaństwa, tortur,
b/ Międzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych (1966) MPPOiP
c/ Międzynarodowy pakt praw gospodarczych, socjalnych i kulturalnych (1966) MPPGSIK -Oba te pakty to traktaty międzynarodowe tworzące prawa i obowiązki państw. - zawierają inny katalog praw chronionych od Deklaracji m.in. : prawo osób oskarżonych i skazanych, uprawnienia cudzoziemców, mniejszości narodowych i etnicznych, prawo do strajku
- zawierają 2 załączniki (protokoły fakultatywne) : 2. - dotyczy zniesienia kary śmierci. Pakty ratyfikowane przez 144 państwa, Polska w 1977 OBA TE PAKTY WRAZ Z PIERWSZYM PROTOKOŁEM FAKULTATYWNYM I POWSZECHNĄ DEKLARACJĄ PRAW CZŁOWIEKA NAZYWA SIĘ KARTĄ PRAW CZŁOWIEKA
2. SYSTEM SZCZEGÓŁOWY (traktaty szczegółowe)- chroniące pewne kategorie podmiotów; a/ Konwencja o Prawach Człowieka b/ Konwencja przeciwko torturom i innemu nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu bądź karaniu c/ Konwencja w sprawie eliminacji wszelkich form rasowej dyskryminacji kobiet d/ Konwencja o ochronie wszystkich pracowników - migrantów i członków e/ Konwencje Genewskie - tzw prawo humanitarne |
System ochrony regionalnej |
dotyczą ludności mieszkającej na terytorium danego państwa, które podpisały daną konwencję
|