Prawa człowieka, Administracja publiczna


  1. KONCEPCJE FILOZOFICZNE I ICH WPŁYW NA ROZUMIENIE PRAW CZŁOWIEKA.

Prawa natury- są to te prawa, które przysługują jednostce, z tego i wyłącznie tylko z powodu tego, że jest człowiekiem. Koncepcje źródeł prawa natury upatrują źródła praw natury w Bogu, moralności i w rozumie.

Cechy:

Ideologowie prawa natury:

Prawa natury w Konstytucji RP ( z 1997 r.):

Omawiając prawa natury należy także podkreślić istotny wpływ Dekalogu oraz Starego Testamentu. List św. Pawła do Galatów mówi iż wszyscy ludzie jesteśmy wolni.

Sofiści pierwsi oddzielili prawo natury od prawa stanowionego, a niektórzy z nich związali je z zasadą równości ludzi. U Arystotelesa natura występuje jako stróż powszechnego ładu, twórca harmonii świata. Stoicy uważali prawo natury za wieczne i jednakowe dla wszystkich, zgodne z naturą świata i naturą człowieka. Prawo natury miało dla nich charakter norm społecznych, których przestrzeganie było wyrazem mądrości.

Dla Tomasza z Akwinu prawo natury stanowiło odbicie w rozumie ludzkim prawa wiecznego pochodzącego od Boga. Prawo ludzkie powstaje z konkretyzacji prawa natury, które ma formę etycznych nakazów i zakazów. Prawo stanowione sprzeczne z prawem natury nie jest prawem i nie ma obowiązku jego przestrzegania.

W wieku XVII pojawia się pojęcie praw człowieka.

Grocjusz uznawany za twórcę nowożytnego prawa natury uważał, że prawo natury jest w pełni zracjonalizowane i wynika z niezmiennej natury ludzkiej a do jego poznania można dojść tylko przez badanie społecznej natury człowieka. Dla Samuela Pufendorfa zasady prawa natury to uniwersalne reguły poznawalne tylko przez rozum, a Bóg raz stworzywszy człowieka stracił moc zmieniania jego natury. Baruch Spinoza z kolei uważał, że podstawowym prawem natury człowieka jest wolność przekonań. Według Johna Locke'a zaś, człowiek rodzi się otrzymując od natury niezbywalne prawa podmiotowego. Samuel Pufendorf i John Locke należeli do szkoły prawa natury uważali, że analiza natury ludzkiej nie odnosi się do Boga i sumienia - humanizm i indywidualizm miał istotny wpływ na kształt tej filozofii.

Liberalizm - (z łac. liberte - wolność) - jest to koncepcja indywidualizmu, zakładająca, że najważniejszym bytem jest byt jednostki, a co za tym idzie jej wolności i prawa. Państwo ma pełnić rolę „stróża nocnego”, czyli zapewnić porządek publiczny i bezpieczeństwo. W pozostałym zakresie jakakolwiek ingerencja w sferę wolności jednostki jest niedozwolona. Dobro indywidualne przeważa nad dobrem wspólnym do tego stopnia, iż eliminuje się jakiekolwiek prawne formy równego traktowania względem pomocy ze strony państwa. Pomocy takiej w praktyce bowiem nie ma, a w związku z tym, nie wyodrębnia się też praw socjalnych. Podstawowy charakter mają wartości osobiste i polityczne.

Wiek XVIII stanowi przełom. Wielkie rewolucje francuska i amerykańska doprowadziły do powstania takich dokumentów jak Deklaracja niepodległości w 1776 r., która wprowadzała równość wszystkich obywateli. Wiek ten to również istotne zmiany w Polsce, gdzie za sprawą już wspomnianych rewolucji a także za sprawą Sejmu Wielkiego powstaje konstytucja 3 maja w 1791 r., która wprowadziła podział trójstopniowy władzy ale nie zniosła podziału społeczeństwa na stany.

Rudolf Stammler - Prawo natury jako nakaz rozumu jest wyłącznie formą prawa, a jego treść jest zmienna. Prawem natury jest prawo uznane za sprawiedliwe we wspólnocie wolnych ludzi, w której każdy byłby traktowany sprawiedliwie przez wszystkich.

Gustaw Radbruch określił jakie warunki powinno spełniać prawo natury nie określając jaka ma być jego treść. Prawo jednak nie może zawierać dowolnej treści. Wg niego istnieją zasady prawne silniejsze od wszystkich przepisów prawnych wobec czego ustawa pozbawiona tych zasad nie ma mocy obowiązującej. Zasady te określił jako prawo naturalne bądź rozumowe. Twierdził, że ludzie mają pewne wyobrażenia o prawie i jego naturze - jest im dana idea prawa, zawiera w sobie trzy elementy.

  1. postulat sprawiedliwości - aby prawo było jednakowe dla wszystkich

  2. idea dobra powszechnego - musi istnieć wyobrażenie, że prawo służy dobru powszechnemu

  3. pewność prawa- z czego wynika bezpieczeństwo prawne

Elementy te powiązane ze sobą w sposób dialektyczny tworzą triadę gdzie zależnie od sytuacji jeden zawsze wysuwa się na czoło.

Lon Luvois Fuller - Prawo, aby mogło nim być, musi spełniać określone warunki, które nazwał wewnętrzną moralnością prawa lub formalnym prawem natury. Warunki te uniemożliwiają realizowanie prawa niesprawiedliwego. Zgodnie z nimi prawo powinno być:

  1. ogólnie mają uniwersalne zasady dla wszystkich

  2. należycie ogłoszone aby było powszechnie znane

  3. może dotyczyć jedynie zachowań mających nastąpić w przyszłości jasne czyli zrozumiałe dla wszystkich

  4. wewnętrznie niesprzeczne

  5. wymagające stanów możliwych do zrealizowania

  6. stabilne czyli zmiany w nim powinny przebiegać stosunkowo rzadko

  7. działania urzędowe powinny być zgodne z obowiązującym prawem.

John Finnis - Prawo to sposób skutecznej (bo zabezpieczonej przymusem) ochrony podstawowych wartości i owe wartości stanowią kryterium krytyki prawa pozytywnego. To bardzo klasyczne ujęcie prawa natury, z tym, że Finnis nie odwołuje się do Boga ani do metafizyki, ale do zdrowego rozsądku. Podaje zamknięty katalog podstawowych wartości ludzkiej egzystencji, które musi szanować podmiot stanowiący prawo pozytywne. Są to:

  1. życie (w tym wartości szczegółowe: zdrowie i wolność od bólu);

  2. wiedza (wiedza spekulatywna, tzn. wiedza nabywana dla samej siebie i dla uniknięcia niewiedzy);

  3. zabawa (działanie podejmowane dla rozrywki; także działania „poważne” oparte na mechanizmie gry czy konkurencji);

  4. przeżycia estetyczne (uczucie piękna);

  5. towarzyskość (życie w społeczeństwie, tworzenie wspólnot i zawieranie przyjaźni)

  6. rozum praktyczny (wolność w posługiwaniu się rozumem dla szukania środków prowadzących do osiągnięcia celu);

  7. religia (wszystko, co wiąże się z szukaniem pozaludzkich źródeł wartości i dociekaniami o porządek wszechświata).

Pozytywizm prawniczy jest to nurt związany z uznaniem, że tylko i wyłącznie norma prawna przyjęta w określonej procedurze determinuje treść wolności i praw jednostki. Nie bierze się pod uwagę przy jej stosowaniu jakichkolwiek wartości pozanormatywnych. Liczy się tylko prawo. Pozytywizm stworzył podstawowe zasady prawotwórstwa, ponad to określone zostały zasady prawne funkcjonowania państwa.

Kelsen, Jedlinek stworzyli podwaliny współczesnego systemu źródeł prawa, relację między tymi źródłami oraz mechanizmy kształtujące podstawy ich stosowania.

Omawiając ten temat należy odwołać się do wydarzeń II wojny światowej bo to one miały Duzy wpływ a w zasadzie zasadniczy na rozwój praw człowieka. Faszyzm, komunizm doprowadziły do znacznych naruszeń praw człowieka dlatego znacznie zaczęto poruszać ten problem.

Dzisiaj dużo i wszędzie mówi się o prawach człowieka. Jest aktów gwarantujących i chroniących te prawa. W trakcie prac nad obecnie obowiązującą konstytucją powrócono do problemu sporu zwolenników pozytywizmu prawnego z zwolennikami praw natury. Ci pierwsi żądali zapisu iż prawo stanowione jes prawem wyższym od prawa boskiego i tym samym praw natury.

2.KONCEPCJA „GENERACJI” PRAW CZŁOWIEKA

Generacja - wyodrębnienie ze względu na czas i zakres powstania określonego katalogu praw i wolności dotyczących uprawnień i swobód jednostki.

Podział generacji wprowadził Vaszak ( to te 3 pierwsze) Generacje te wzajemnie się uzupełniają i przenikają. Pokazują one rozwój praw człowieka.

I generacja - prawa i wolności osobiste oraz polityczne - XVIII w., początek XIX w. Człowiekowi z racji samego człowieczeństwa przysługują prawa naturalne i musza one być chronione.

II generacja - XIX w. - prawa socjalne, gospodarcze i kulturalne

Nie tylko wolność jest istotna, ale równość. Istotą tej koncepcji jest założenie w myśl którego państwo nie może pozostać biernym obserwatorem (tzw. „stróżem nocnym”).

III generacja - prawa kolektywne (prawa zbiorowe). XX w.

Adresatem tych praw nie są jednostki jako takie, ale określonego rodzaju wspólnota tych jednostek. W takim ujęciu chodzi tu o naród, lud, a niektórzy uważają, że chodzi tu o mniejszości (etniczne, narodowe, językowe).

IV generacja - lata 70. i 80. XX w.

Wyodrębnienie pewnej kategorii praw i wolności dotyczących dzieci.

Konwencja Praw Dziecka z 1989 r.

V generacja - dotyczy praw i wolności będących gwarancjami swobód i uprawnień jednostki ze względu na zmianę i wprowadzanie nowoczesnych technik, tak o charakterze genetycznym i biomedycznym, jak i technologii cyfrowej.

3. ŻRÓDŁA PRAWA PRAW CZŁOWIEKA

Prawa praw człowieka- system źródeł prawa pisanego ujętego w określone akty o specyficznej hierarchii przyjętych w odpowiednich dla nich procedurach stanowienia prawa. Wyróżniamy dwa systemy.

- Konstytucja - akt prawa pisanego o najwyższej mocy prawnej w systemie prawnym danego państwa. Akt regulujący podstawowe zasady ustroju państwa, ustrój naczelnych organów państwa, ich kompetencje i wzajemne relacje. Akt określający podstawowe prawa, wolności i obowiązki jednostki. Akt uchwalany i zmieniany w szczególnej procedurze, trudniejszej niż procedura uchwalania i zmiany ustaw zwykłych. W wyniku bezpośredniego stosowania konstytucji, każda jednostka może powołać się wprost na daną regulację, dochodzić gwarantowanych w niej praw i wolności. Umieszczenie katalogu praw i wolności jednostki w konstytucji wymaga od państwa i jego organów podjęcia działań, mających na celu stworzenie instytucji i organów zapewniających realizację i ich ochronę. Niektóre konstytucyjne normy mają charakter programowy i nie mogą być traktowane jako podstawa bezpośredniego stosowania i dochodzenia roszczeń.

- ustawa i inne akty prawne o mocy równej ustawie - rozwijają one postanowienia konstytucji, precyzują ich zakres, nie kreują więc uprawnień.

Ustawa jest to akt prawny zawierający normy generalno - abstrakcyjne uchwalany przez Sejm przy udziale Senatu. Przyjmuje się, że jest ona wyrazem woli suwerena. Akt prawny zgodny z konstytucją.

- umowy międzynarodowe - zgodne oświadczenie co najmniej 2 lub więcej podmiotów prawa międzynarodowego, z którego wynikają skutki prawne w sferze praw i obowiązków państw członków. Wyróżnia się umowy dwustronne i wielostronne, otwarte i zamknięte.

Przykłady umów międzynarodowych

- zwyczaj międzynarodowy - zgodna praktyka państw, która tworzy prawo, przy jednoczesnym zastrzeżeniu, że postępowaniu temu towarzyszy przekonanie o jego prawotwórczym charakterze.

Przykłady zwyczajów międzynawowych

Zakaz ludobójstwa,

Zakaz tortur, nieludzkiego, poniżającego lub okrutnego karania,

Zakaz niewolnictwa,

Zakaz arbitralnego pozbawiania innych życia, porywania przeciwników politycznych, arbitralnego lub nadmiernie długiego więzienia bez wyroku sądowego.

- zasady ogólne - wspólne zasady dla wszystkich systemów prawnych (krajowego i organizacji międzynarodowych)

Przykłady zasad ogólnych

4. WOLNOŚĆ A PRAWO

Prawo a wolność

  1. Prawa i wolności osobiste- przez pojęcie wolności i praw osobistych rozumiemy wszystkie te swobody i uprawnienia jednostki, które zapewniają jej nieskrępowany rozwój na wszystkich płaszczyznach egzystencji fizycznej, psychicznej i prawnej. (np. wolność, sumienia i wyznania, prawo do życia). Art. 38-56 konstytucji RP

  2. prawa i wolności polityczne- pojęcie wolności i praw politycznych odnosi się do tych swobód i uprawnień jednostki, które stwarzają jej możliwość czynnego udziału w rządzeniu państwem.

Do praw politycznych należą:

  1. prawa i wolności ekonomiczne, socjalne oraz kulturalne:

  • prawa podstawowe na płaszczyźnie regulacji międzynarodowych wszystkie gwarantowane w nich prawa i wolności uznaje się za podstawowe. Przyczyn zaliczenia pewnych praw do podstawowych jest wiele: decyduje szczególnie istotne ich znaczenie, determinujące byt pozostałych uprawnień, a co za tym idzie status jednostki w państwie, podstawowymi są tylko te, które mają charakter pierwotny względem państwa.

  • prawa i wolności obywatelskie na płaszczyźnie regulacji krajowych poszczególnych państw widać, ze począwszy od francuskiej Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela do dziś pewna grupa uprawnień może być realizowana wyłącznie przez osoby posiadające obywatelstwo tego państwa. za jedno z podstawowych źródeł tych gwarancji uznaje się właśnie obywatelstwo krajowe. Wolnościami i prawami obywatelskimi będziemy nazywali tę kategorię uprawnień, które w danym porządku krajowym będzie mogła być realizowana wyłącznie przez obywateli tego państwa. DO katalogu takich uprawnień zalicza się: wolność tworzenia partii politycznych, prawa wyboru na szczeblach ogólnokrajowych, prawa dostępu do służby publicznej, prawo do inicjowania i udziału w referendum krajowym, obywatelska inicjatywę ustawodawczą.

  • prawa i wolności indywidualne oraz zbiorowe (kolektywne) Podział na uprawnienia o charakterze indywidualnym oraz zbiorowym ma na celu wskazanie, kto jest adresatem konkretnego uprawnienia. Adresatem jest oczywiście wyłącznie jednostka - człowiek z prawnego punktu widzenia osoba fizyczna. Ukształtowano tzn. Trzecią generację praw człowieka, czyli tzw. prawa kolektywne: uprawnienia sensu stricte odnoszących się do wspólnoty. Prawo narodów do samo stosowania, do pokojowego współistnienia, do wspólnego dziedzictwa ludzkości, do samodzielnego, pozbawionego ingerencji rozwoju i decydowania, a także formułowane w niektórych aktach tworzących system regionalnej ochrony prawo do swobodnego dysponowania bogactwami naturalnymi. Sensu largo, są to uprawnienia mogące być realizowane przez społeczności jednostek, z których część traktowana jest jako odrębne podmioty prawa (osoby prawne). Niewątpliwie do praw kolektywnych w szerokim ujęciu należą również te, których adresatem jest rodzina.

  • prawa i wolności niewzruszalne (niederegowalne) oraz wzruszalne (deregowalne) wyróżnione w tej kategorii uprawnień jednostki podyktowane jest szczególnym ich charakterem skutkującym przyjęciem, ze nie mogą być w jakikolwiek sposób ograniczone bądź zawieszone, nawet w sytuacjach nadzwyczajnych, których zagrożone może być bezpieczeństwo państwa i jego obywateli. Do kategorii praw nienaruszalnych zaliczymy: prawo do życia, zakaz tortur oraz nieludzkiego lub poniżającego traktowania, zakaz niewolnictwa poddaństwa, zakaz karania za czyn nie będący przestępstwem w momencie jego popełnienia, prawo do podmiotowości prawnej, wolności sumienia i wyznania, wolności myśli, zakaz więzienia za długi.

    • 5. OBOWIĄZKI JEDNOSTKI

    Obowiązek- jest to nakaz bądź zakaz określonego zachowania się.

    Obowiązek prawny- jest to zakaz lub nakaz określonego zachowania się wyznaczony przez treść normy prawnej zabezpieczonej przymusem ze strony państwa (sankcją w razie nie przestrzegania).

    Obowiązek konstytucyjny- jest to zakaz lub nakaz określonego zachowania się wyznaczony przez treść normy konstytucyjnej. Obowiązki konstytucyjne to pojecie tożsame z obowiązkami podstawowymi.

    Nie ma na płaszczyźnie międzynarodowej aktu w którym wymienia się obowiązki obywatelskie. Najwięcej wymienionych takich obowiązków jest w Karcie Praw Ludów ale to w systemie afrykańskim.

    U nas obowiązki jednostki są wskazane głównie w Konstytucji RP:

    1. To te obowiązki, które ze względu na ich charakter wyodrębnia się w osobnej jednostce redakcyjnej jako najistotniejsze powinności i jest to Rozdział 2 art. 82-86.

    Art. 82.
    Obowiązkiem obywatela polskiego jest wierność Rzeczypospolitej Polskiej oraz troska o dobro wspólne.
    Art. 83.
    Każdy ma obowiązek przestrzegania prawa Rzeczypospolitej Polskiej.
    Art. 84.
    Każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków, określonych w ustawie.
    Art. 85.
    1. Obowiązkiem obywatela polskiego jest obrona Ojczyzny.
    2. Zakres obowiązku służby wojskowej określa ustawa.
    3. Obywatel, któremu przekonania religijne lub wyznawane zasady moralne nie pozwalają na odbywanie służby wojskowej, może być obowiązany do służby zastępczej na zasadach określonych w ustawie.
    Art. 86.
    Każdy jest obowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Zasady tej odpowiedzialności określa ustawa.

      1. Obowiązek przestrzegania prawa odnosi się do obywatela dotyczy zwierzchnictwa personalnego i terytorialnego. Zwierzchnictwo personalne nakazuje przestrzeganie obywatelowi RP prawa polskiego niezależnie na terytorium jakiego państwa się znajduje. Zwierzchnictwo terytorialne natomiast oznacza, iż każdy kto znajduje się pod zwierzchnictwem władzy RP jest zobowiązany do przestrzegania prawa polskiego.

      2. Obowiązek wierności RP. Wierność oznacza nie tylko powstrzymywanie się od działań szkodliwych państwu, ma aspekt człowieczy. W stosunku do cudzoziemca mówimy o obowiązku lojalności i jest to obowiązek powstrzymania się od działań naruszających prawo bądź szkodzących państwu na terytorium którego przebywa.

      3. Obowiązek troski o dobro wspólne. Dobro wspólne identyfikuje się z dobrem państwa. Jest to obowiązek, który dotyczy nie tylko obywateli ale tych wszystkich, którzy łączą swe losy (funkcjonują na stałe w RP) z RP. Dlatego, że funkcjonują w ramach danego systemu państwowego. Troska o dobro wspólne ma na celu dbanie nie tylko o dobro wspólne np. instytucja wywłaszczenia nieruchomości, która ma na celu dobro wspólne.

      4. Obowiązek obrony ojczyzny najbardziej do niedawna kojarzył się z zasadnicza służbą wojskową. Jest obowiązkiem powszechnym w tym znaczeniu, że każdy obywatel zostanie powołany do wojska jeśli zaistnieje taka potrzeba oczywiście jeśli będzie się mieścił w odpowiednim przedziale wiekowym.

      5. Obowiązek ponoszenia ciężarów publicznych, każdy ma ten obowiązek. Chodzi tu o podatki, cła, ustawowo określone obciążenia.

        1. Tworzą te obowiązki, które są „negatywną” stroną pewnych wolności i praw, których realizacja jest nie tylko uprawnieniem jednostki, ale może podlegać pewnej egzekucji ze strony państwa np. obowiązek nauki (art. 70 prawo do nauki) do ukończenia 18 roku życia, dotyczy to wszystkich nie tylko obywateli. Egzekucja nauki następuje tylko względem obywateli. Wolność wyboru miejsca pracy i zatrudnienia, a z drugiej strony jest obowiązek pracy.

        2. Te obowiązki, które wynikają z szczególnej kategorii wolności od z istoty swej wykluczające określonego działania (zachowania) np. wolność od tortur, nieludzkiego traktowania, poniżającego postępowania.

        3. Obowiązki o charakterze programowym jest to obowiązek solidarności z innym, obowiązek poszanowania godności (normatywny charakter tego art. Wynika z art. 30 Konstytucji RP godność człowieka).

    7.PODMIOTY OCHRONY PRAW I WOLNOŚCI

    Ogół instytucji, organów i procedur stworzonych w celu ochrony gwarancji wolności i praw jednostki. Dzielimy je na konstytucyjne i poza konstytucyjne.

    PROCEDURY

    Konstytucyjne:

    1. prawo do sądu,

    1. prawo do zaskarżenia orzeczenia,

    2. prawo do wynagrodzenia za szkodę,

    3. prawo do wystąpienia do Orzecznika Praw Obywatelskich,

    4. Prawo do wystąpienia do Orzecznika Praw dziecka,

    Konstytucja RP wymienia w art. 72 ust. 4, oprócz Rzecznika Praw Obywatelskich, organ powołany do stania na straży praw i wolności człowieka, choć jego działalność jest nakierowana na ochronę praw tylko pewnej kategorii osób, tj. dzieci. Pozycja Rzecznika Praw Dziecka jest uregulowana w ustawie z 6 stycznia 2000 r. o Rzeczniku Praw Dziecka.

    Rzecznik Praw Dziecka podejmując działania musi mieć na uwadze zapewnienie dziecku pełnego i harmonijnego rozwoju oraz konieczność poszanowania odpowiedzialności praw i obowiązków rodziców.

    Rzecznik Praw Dziecka podejmuje działania z własnej inicjatywy w ujęciu modelowym. W praktyce - drogą różnego rodzaju zawiadomień oraz zgłoszeń dot. naruszenia lub podejrzenia naruszania praw lub dobra dziecka.

    Kompetencje