Reprodukcja społeczna- proces odtwarzania produkcji i stosunkow spolecznych.
Wartość globalna- suma wartości produktow materialnych i niemater. wytworzonych w danym kraju uwzgledniajaca wartość dodana i zuzycie pośrednie.
Wartość dodana- wielkość dodatkowej wartości produktu lub usługi, tworzona na kolejnych etapach procesu produkcji.
PKB- wartość finalnych produktow i usług wytworzonych w określonym kraju w ciagu roku.
Eksport netto- roznica miedzy wartością eksportu a wartością importu.
PKN- wartość finalnych produktow i usług wytworzonych w określonym kraju w ciagu roku pomniejszona o wartość amortyzacji.
Amortyzacja- finansowe odzwierciedlenie zuzycia środków trwałych.
Produkt Narodowy Brutto- wartość finalnych produktow i usług wytworzonych w ciagu roku przez obywateli danego panstwa i jednostki organizacyjne bedace wlasnoscia obywateli tego panstwa, niezaleznie od lokalizacji czynnikow produkcji.
PNN- PNB pomniejszony o wartosc amortyzacji.
Dochod Narodowy Netto- PNN pomniejszony o podatki posrednie i powiekszony o subsydia otrzymywane przez przedsiebiorstwa.
Nominalny PKB- PKB wyrazony w cenach biezacych, nie uwzgledniajacy zmain wartosci produktow i uslug wynikajacych ze zmian poziomu cen.
Realny PKB- PKB odzwierciedlajacy wartosc wytworzonych produktow i uslug bez uwzgledniania zmian poziomu cen w badanym okresie.
Dochody netto z zagranicy- wartosc dochodow osiaganych przez narodowych wlasciceli czynnikow produkcji swiadczacych uslugi za granica pomniejszona o dochody zagranicznych wlascicieli czynnikow produkcji swiadczacych uslugi w kraju.
Deflator PKB- indeks, za pomoca ktorego na podstawie nominalnego PKB obliczany jest realny PKB
Podzial pierwotny dochodu narodowego- podzial wytworzonego w gospodarce dochodu narodowego w miejscu jego powstania (rynku).
Podzial wtorny dochodu narod.- dalszy podzial wytworzonego w gospodarce dochodu narodowego przez rynek i budzet panstwa.
Wahania przypadkowe- inaczej epizodyczne, spowodowane sa czynnikami losowymi, takimi jak wojny, kleski zywiolowe, epidemie itp.
Wahania sezonowe- wynikaja ze zroznicowania przebiegu aktywnosci gospodarczej w ciagu roku kalendarzowego, ktora zazwyczaj jest mniejsza zima niz latem.
Trendy- sa wyrazem dlugofalowych zmian zachodzacych w gospodarce w okreslonym kierunku, z reguly maja zwyzkowy charakter i nastepuja najczesciej w wyniku rozwoju sil wytworczych.
Cykl koniunkturalny- wahania aktywnosci ekonomicznej wokol trendu wzrostu gospodarczego.
Koniunktura gospodarcza- stan gospodarki mierzony tempem rozwoju gospodarczego, wielkoscia produkcji, bezrobocia itp.
Rownowaga globalna- wartosc zgloszonego popytu na wszystkie dobra jest rowna wartosci podazy dobr zaoferowanych w tym okresie.
Krach- gwaltowne zalamanie sie rynku, np gieldy papierow wartosciowych.
Kryzys- faza cyklu charakteryzujaca sie spadkiem prawie wszystkich wielkosci gospodarczych.
Depresja- faza cyklu charakteryzujaca sie wzgledna stabilizacja gospodarki na obnizonym poziomie.
Ozywienie- faza cyklu charakteryzujaca sie wzrostem wielu wskaznikow aktywnosci gospodarczej.
Rozkwit- faza cyklu rozpoczynajaca sie gdy gospodarka osiagnie wyzszy poziom niz przed kryzysem.
Recesja- faza spadkowa we wspolczesnym cyklu koniunkturalnym.
Ekspansja- faza wzrostowa we wspolczesnym cyklu koniunkturalnym.
Stagflacja- zajwisko stagnacji gospodarczej, ktorej towarzyszy wzrost inflacji i bezrobocia.
Interwencjonizm panstwowy- polityka aktywnego oddzialywania panstwa na przebieg procesow gospodarczych.
Mnoznik inwestycyjny- informuje jak zmienia sie dochod narodowy pod wplywem zmiany autonomicznych wydatkow inwestycyjnych.
Aktywna polityka fiskalna- polega na podejmowaniu decyzji dotyczacych zmian wysokosci dochodow i wydatkow budzetowych w zaleznosci od stanu koniunktury gospodarczej.
Innowacje- produkcja nowych towarow, zastosowanie nowych technologii, odkrycie nowych rynkow zbytu lub surowcow itp.
Bezrobocie dobrowolne- bezr. spowodowane brakiem akceptacji dla rynkowych wynagrodzen.
Bezr przymusowe- spowodowane niemozliwoscia znalezienia pracy pomimo akceptacji rynkowych warunkow wynagradzania.
Bezr frykcyjne- wynikajace z dynamicznych zmian na rynku pracy.
Bezr naturalne- charakteryzujace kazda gospodarke wynikajace z bezrobocia strukturalnego i frykcyjnego.
Bezr strukturalne- wynikajace z niedopasowan w strukturze podazy pracy i popytu na prace.
Elastycznosc rynku pracy- zdolnosc elementow rynku pracy do szybkiego dostosowania sie do zmian.
Prawo Okuna- regula opisujaca zwiazek bezrobocia i PKB
Stopa bezrobocia- odsetek osob bezrobotnych w ogole sily roboczej.
Sztywnosc plac- polega na niedostosowaniu sie plac do zmian na rynku pracy.
Place motywujace- place zapewniajace pracodawca pozadna efektywnosc zatrudnionych przez nich pracownikow.
Histereza bezrobocia- polega na wplywie stopy bezrobocia w przeszlosci na jej wielkosc w przyszlosci.
Luka PKB- roznica pomiedzy rzeczywistym a potencjalnym PKB wynikajaca ze wzrostu bezrobocia powyzej naturalnego poziomu.
Bezr ukryte- polega na tym ze osoby ktore sa oficjalnie zatrudnione, nie wykonuja zadnej efektywnej pracy.
Potencjalny PKB- PKB mozliwy do wytworzenia pod warunkiem maks wykorzystania sily roboczej.
Bezr technologiczne- spowodowane rozwojem, zmianamii technologii wytwarzania dobr i uslug.
Bezr agrarne- ukryte wystepujace na wsi.
Bezr sezonowe- wynikajace z sezonowego charakteru niektorych prac.
Bezr pozorne- sytuacja w ktorej czesc osob zarejestrowanych jako bezrobotne pracuje w szarej strefie.
Bezr dlugookresowe- utrzymujace sie powyzej 12 miesiecy
Bezr powszechne- dotyczace calej gospodarki.
PPI- indeks okreslajacy wzrost cen dobr konsumpcyjnych wchodzacych w sklad koszyka inflacyjnego.
CPI- indeks cen surowcow i uslug wykorzystywanych w produkcji.
Krzywa phillipsa- opisuje zaleznosc pomiedzy stopa inflacji i bezrobocia
Popytowa teoria inflacji- tlumaczy wzrost cen poprzez nadmierny popyt.
Kosztowa teoria inflacji- tlumaczy inflacje poprzez wzrost kosztow dzialalnosci podmiotow gospodarczych.
Stagflacja- inflacja polaczona z zachamowaniem wzrostu PKB.
Hiperinflacja- inflacja przekraczajaca 100% rocznie.
Dezinflacja- stopa spadku inflacji.
Inflacja bazowa- inflacja oczyszczona z cen regulowanych.
Luka inflacyjna- sytuacja kiedy popyt przekracza potencjalny PKB.
Monetarystyczna teoria inflacji- przyczyny zmian cen nalezy upatrywac we wzroscie podazy pieniadza.
Slumpflacja- inflacja polaczona ze spadkiem PKB.
Deflacja- spadek ogolnego poziomu cen.
Stopa inflacji- procentowy wzrost cen w badanym okresie.
Inflacja ukryta- powodowana poprzez administracyjne zanizanie cen.
Import inflacji- wzrost cen spowodowany przez wzrost cen dobr pochodzacych z importu.
Pieniądz
Pieniądz
Powszechnie akceptowany towar, za pomocą którego dokonywana jest wymiana produktów i usług.
Pieniądz światowy
Powszechny ekwiwalent towarów, funkcjonujący w wymianie międzynarodowej.
funkcja emisyjna banku centralnego
W syntetycznym ujęciu działania obejmujące emisję znaków pieniężnych, organizowanie obiegu pieniężnego oraz regulowanie ilości pieniądza w obiegu.
Funkcja centralnego banku państwa
Działania związane z formułowaniem i realizacją polityki pieniężnej, organizowaniem rozliczeń i rozrachunków w systemie bankowym oraz sprawowanie kontroli nad ich sprawnym przebiegiem.
Funkcja banku banków
Działania wynikające z głównej roli, jaką bank centralny odgrywa w systemie banków i z odpowiedzialności za stabilność, rozwój i sprawność funkcjonowania tego systemu.
Stopa dyskontowa
Stopa procentowa, według której banki komercyjne skupują weksle handlowe od swoich klientów przed terminem ich płatności
Stopa redyskontowa
Wielkość wyrażona procentowo, pobierana przez bank neutralny od pożyczek udzielanych bankom komercyjnym pod zastaw poprzednio przez banki te zdyskontowanych weksli lub innych papierów wartościowych.
Mnożnik kreacji depozytów
Wielkość określająca, ile razy zwiększy się suma depozytów bankowych w wyniku pojawienia się depozytu pierwotnego.
Stopa rezerw obowiązkowych
Minimalny stosunek rezerw w gotówce w kasie banku oraz w banku centralnym złożonych przez bank komercyjny i ogólnej sumy wkładów zgromadzonych w anym banku.
Operacje otwartego rynku
Sprzedaż i zakup papierów wartościowych dokonywane przez bank centralny w celu kształtowania ilości pieniądza będącego w obiegu.
System finansowy państwa
System finansowy państwa
Zespół instytucji prawnych połączonych w całość w sposób celowy i logiczny
Funkcja alokacyjna
Funkcja systemu finansowego państwa służąca takiemu rozdziałowi zasobów, który umożliwia podniesienie ogólnego poziomu dobrobytu.
Funkcja stabilizacyjna
Funkcja systemu finansowego państwa, która ma na celu ustabilizowanie określonych wielkości makroekonomicznych na poziomie pożądanym z punktu widzenia efektywności gospodarki.
Funkcja fiskalna
Funkcja budżetu państwa, poprzez którą państwo zapewnia sobie napływ dochodów, głównie poprzez podatki.
Funkcja redystrybucyjna
Funkcja budżetu państwa, poprzez którą państwo oddziałuje na strukturę podziału dochodu wytworzonego w gospodarce i kształtuje go w sposób odmienny, niż wynikałoby to z mechanizmów rynkowych.
Funkcja stymulacyjna
Funkcja budżetu państwa, której zadaniem jest wzbudzanie i rozwijanie tych obszarów aktywności gospodarczej i społecznej, które państwo uważa za istotne.
Publiczne fundusze celowe
Instytucja finansowa utworzona na mocy prawa, której zadaniem jest gromadzenie środków finansowych ze ściśle określonych źródeł i przeznaczenie ich na ściśle określone cele.
Zasada solidarności
Rozłożenie ciężaru wydatków związanych ze szkodami losowymi na dużą liczbe podmiotów
Wydatki realne
Wydatki budżetu państwa, poprzez które tworzony jest bezpośredni popyt na towary i usługi
Wydatki transferowe
Wydatki budżetu panstwa związane z przekazaniem określonym podmiotom środków finansowych
Podatki
Przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenia pieniężne pobierane przez państwo na podstawie przepisów prawa.
Podatki dochodowe
Podatki obciążające sumę zindywidualizowanych przychodów netto (czyli po odjęciu kosztów uzyskania przychodu) uzyskanych w pewnym okresie
Podatki majątkowe
Podatki, obowiązek płacenia których wynika z posiadania majątku, z przenoszenia praw do niego lub ze wzrostu majątku.
Podatki konsumpcyjne
Podatki obciążające wydatkowane przez podmioty gospodarujące środki finansowe.
Podatki bezpośrednie
Podatki nakładane na dochodów lub majątek podatnika, z których podatnik rozlicza się bezpośrednio z budżetem państwa.
Podatki pośrednie
Podatki, których płacenie odbywa się za pośrednictwem sprzedawcy zobowiązanego do ich uiszczenia.
Deficyt budżetowy
Nadwyżka wydatków budżetowych nad dochodami budżetu.
Dług publiczny
Zadłużenie budżetu państwa wynikające z emisji papierów wartościowych.
Handel międzynarodowy.
Import niezbędny
Zakup za granicą dóbr, których w danym kraju i okresie nie można wytworzyć ze względów przyrodniczych lub technicznych
Barter
Wymiana towar za towar (Handel bez pośrednictwa pieniądza)
Autarkia
Dążenie do zaspokojenia wszelkich potrzeb gospodarki w ramach własnych możliwości produkcyjnych (samowystarczalność gospodarcza)
Handel wewnątrz gałęziowy
Rodzaj handlu międzynarodowego, który polega na tym, że dany kraj jednocześnie eksportuje i importuje te same produkty należące do tej samej gałęzi przemysłu i będące bliskimi substytutami.
Strefa wolnego handlu
Grupa krajów, które zniosły wszelkie cła w handlu między sobą, zachowując swe własne taryfy importowe w handlu z krajami spoza tej strefy.
Cło
Opłata pobierana przez państwo przy przywozie, wywozie lub przewozie towarów przez granice państwa lub unii celnej.
Kontyngent
Ilościowe określenie dopuszczalnej wielkości importu do danego kraju lub eksportu z danego kraju pewnych towarów w ciągu określonego czasu.
Dumping
Sprzedaż towarów po cenach nie pokrywających kosztów produkcji.
Klauzula największego uprzywilejowania
Zobowiązanie do traktowania towarów partnera w handlu zagranicznym nie gorzej niż pochodzących z najbardziej uprzywilejowanego kraju.
Świadectwa pochodzenia towarów
Wprowadza się je w celu wyeliminowania importu towarów, na które zostało nałożone embargo, a które mogłyby być sprowadzanie drogą okrężną (poprzez inny kraj)
Unia celna
Grupa krajów, które zniosły wszelkie ograniczenia celne między sobą, prowadzą wspólną politykę w handlu zagranicznym i stosują wspólną taryfę celną w handlu z innymi państwami
Term sof trade
Relacje zmian cen w eksporcie do zmian cen w imporcie danego kraju.
Bilans płatniczy
Zestawienie wartości wszystkich transakcji dokonywanych między gospodarką krajową a zagranicą w danym okresie, najczęściej w jednym roku.
Bilans handlowy
Zestawienie płatności z tytułu eksportu i importu towarów, stanowiące częśc bilansu płatniczego.
Udział handlu zagranicznego w PKB
Stosunek wartości eksportu do wielkości PKB; jest miarą znaczenia gospodarczego handlu zagranicznego dla danego kraju.
Kurs walutowy
Cena waluty danego kraju w obcej walucie, ogłaszana przez bank centralny i wyrażana najczęściej w liczbie jednostek waluty własnej odpowiadającej jednostce waluty obcej.
Kurs walutowy sztywny
Kurs walutowy ustalany przez władze danego kraju, najczęściej na dłuższy czas.
Kurs walutowy płynny
Kurs walutowy, który waha się pod wpływem zmian w popycie na daną walutę w stosunku do jej podaży.
Deprecjacja
Proces obniżania się kursu waluty; inaczej: spadek wartości krajowego pieniądza w walucie obcej spowodowany jego nadmierną podażą emisją
Aprecjacja
Proces wzrastania kursu walut
Dewaluacja
Przeprowadzane przez władze państwowe zmiana kursu waluty polegająca na jego obniżce.
Rewaluacja
Przeprowadzana przez władze państwowe zmiana kursu waluty polegająca na jego podwyżce.
GAAT
Ogólny układ o taryfach celnych i handlu - umowa wielostronna oraz instytucja międzynarodowa stanowiąca forum, na którym negocjowano wielostronne stopniowe redukcje stawek celnych krajów członkowskich oraz warunki liberalizacji handlu
WTO
Światowa Organizacja Handlu - Instytucja która zastąpiła GAAT w 1995r.
Globalne problemy gospodarki światowej
Globalizacja
Proces, którego najważniejszymi ekonomicznym objawami są: dynamiczny rozwój wymiany międzynarodowej, intensyfikacja narodowych przepływów kapitału oraz wzrost liczby i wielkości korporacji transnarodowych
Gospodarka światowa
Historycznie ukształtowany i zmieniający się w czasie system powiązań produkcyjnych, technologicznych, handlowych, finansowych i instytucjonalnych między gospodarkami różnych krajów.
Pierwotna akumulacja kapitału
Proces polegający na gromadzeniu zasobów kapitałowych niezbędnych do dalszej ekspansji i opierający się najczęściej na mniej lub bardziej zakamuflowanej grabieży bogactw należących do różnych grup społecznych we własnym kraju lub regionach kolonizowanych.
Eksplozja demograficzna
Niespotykane w dziejach powszechnych, szczególnie duże tempo przyrostu ludności, wynikające z tradycyjnie wysokiego współczynnika urodzeń oraz radykalnie zmniejszonego współczynnika zgonów, szczególnie wśród niemowląt i młodych mężczyzn
Przejście demograficzne
Ewolucja tempa przyrostu ludności, którą przechodzi prawie każde państwo, przede wszystkim w następstwie postępów medycyny i urbanizacji
Efekt demonstracji
Przyjmowanie przez mieszkańców krajów słabo rozwiniętych wzorców konsumpcji z państw wyżej rozwiniętych za pośrednictwem środków masowego przekazu.
Republika bananowa
Określenie kraju, którego gospodarka oparta jest na monokulturze, w wyniku czego jest on prawie w całości uzależniony od importerów.
Postęp techniczny
Wdrażanie do praktyki takich nowych metod wytwarzania poszczególnych dóbr lub usług, które pozwalają uzyskać - przy niezmienności pozostałych - przynajmniej jeden z następujących efektów:
- Zmniejszenie sumy kosztów materialnych i osobowych niezbędnych do ich wytworzenia.
- Zwiększenie ich wartości użytkowej, bądź też osiągnięcie celów powszechnie pożądanych, lecz nieosiągalnych za pomocą metod wcześniej stosowanych (np. w medycynie, badaniach kosmicznych sporcie)
- zmniejszenie dewastacji środowiska bądź zwiększenie bezpieczeństwa i higieny pracy ich producentów.
Komplementarność inwestycji
Polega na tym, że pewne inwestycje nie mogą być podjęte bez uprzedniego podjęcia innych, np. budowa dróg powinna wyprzedzać budowę kopalń.
Kraje OPEC
Organizacja państw eksportujących ropę naftową
Tygrysy azjatyckie
Grupa państw azjatyckich (Hongkong, Singapur, Korea południowa, i Tajwan) w których PNB w latach 90-tych dzięki proeksportowej polityce wzrastał średnio o 5-10% rocznie)
Korporacje transnarodowe
Wielkie przedsiębiorstwa, najczęściej spółki akcyjne, mające centrum w jednym kraju, ale działające za pośrednictwem filii w innych krajach np. Coca-cola
Zielona rewolucja
Wdrożenie nowoczesnych odmian ryżu, pszenicy, i kukurydzy oraz nowoczesnych, chociaż nie kapitałochłonnych technologii w rolnictwie
ONZ
Organizacja narodów zjednoczonych; jej główne cele dotyczą utrzymania pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, obrony praw człowieka, poszanowania zobowiązań międzynarodowych oraz pomocy krajom słabo rozwiniętym.