Mikroorganizm (drobnoustrój) - organizm obserwowany dopiero pod mikroskopem. Mikroorganizmami są bakterie, archeany, pierwotniaki i niektóre grzyby.
Autotrof- organizm samodzielnie wytwarzający związki organiczne. Dzielą się na barwne, zaw. barwniki asymilacyjne, np. glony i bezbarwne-nie zaw. barwników asymilac.- Zdolne do chemosyntezy dzięki energii z red. prostych związków nieorganicznych.
Liofilizacja to suszenie sublimacyjne. Jest to jedna z metod przechowywania drobnoustrojów, dzieli się na 2 etapy:
1) zamrożenia (1°C/min), miesz. to: suchy lód i rozpuszczalnik, a następnie (drugi etap) sublimuje się parę wodną pod cieśn. mniejszym od 1mmHg. Tak przygotowany materiał przechowuje się w naczyniu pod próżnią w lodówce w odpowiednio niskiej temp.
Koniugacja - jest to proces para seksualny u bakterii, polegający naprze kazaniu mat. Genetycznego od dawcy (kom męska), do biorcy (kom żeńska), poprzez utworzenie mostka cytoplazmatycznego.
Ekspresja genu - proces, w którym informacja genetyczna zawarta w genie zostaje odczytana i przepisana na jego produkty, które są białkami lub różnymi formami RNA.
Retrowirusy - rodzina wirusów, których materiał genetyczny zawarty jest w RNA. Najdokładniej poznanym retrowirusem jest wirus HIV.
Polimeraza DNA - enzym katalizujący syntezę DNA w czasie replikacji lub naprawy DNA.
Transkrypcja w genetyce oznacza proces syntezy RNA na matrycy DNA przez różne polimerazy RNA. Jest to, zatem przepisywanie informacji zawartej w DNA na RNA.
Bakteriofag-wirus atakujący bakterie, zbudowany z otoczki białkowej, w której znajduje się materiał genetyczny.
Klonowanie to proces tworzenia organizmów mających taką samą informację genetyczną.
Gen-odcinek DNA nadający komórce zdolność do tworzenia różnych form RNA, pośredniczy w kodowaniu białek. Gen decyduje o przekazywaniu poszczególnych dziedzicznych cech organizmu.
PCR-(Polymerase Chain Reaction) - łańcuchowa reakcja polimerazy, metoda powielania łańcuchów DNA w warunkach laboratoryjnych, polegająca na sekwencji wielokrotnego podgrzewania i oziębiania próbki.
Komórka eukariotyczna - materiał genetyczny tej komórki jest umieszczony w jądrze. Zawierające DNA z histonami upakowane w chromosomy.
Podłoże wzbogacone-zawiera takie substancje, jak:
melasa: produkt uboczny przy produkcji cukru z buraków cukrowych, zaw. ok. 50% cukru, a także sole min. i witaminy. namok kukurydziany: jest źródłem aminokwasów i peptydów. Zawiera od 45 do 55% suchej masy, gł. związki azotowe.
serwatka: produkt uboczny z przerobu mleka na ser i twaróg. Zawiera: wodę, tłuszcz, białko i laktozę (ok. 50%).
Sekwencja palindromowa - jest to sekwencja rozpoznawana przez enzymy restrykcyjne. Odczytywana z nici nonsensownej i sensownej jest taka sama.
5' A A T T 3'
3' T T A A 5'
Kod genetyczny-to zasada, według której informacja genetyczna, zawarta w DNA lub RNA, w komórkach wszystkich organizmów może ulegać "tłumaczeniu" na kolejność aminokwasów w białkach w procesie translacji. Kod genetyczny jest: kodem trójkowym, zdegenerowany, bezprzecinkowy, uniwersalny, jednoznaczny, kodony nie zachodzą na siebie.
Fermentor-jest to urządzenie do przechowywania drobnoustrojów.
Wirus krowianki-jest to wirus, który nie wywołuje u człowieka żadnych reakcji, a dzięki temu może być wykorzystywany w rekombinowanych szczepionkach.
Mutacja-jest to nagła zmiana materiału genetycznego. Mutacja może być wywołana samorzutnie, lub przez czynniki zewnętrzne.
Inżynieria genetyczna-ingerencja w materiał genetyczny organizmów, w celu zmiany ich właściwości dziedzicznych. Polega na wprowadzaniu do komórek organizmu biorcy, określonego odcinka DNA dawcy.
Biotechnologia jest interdyscyplinarną dziedziną łączącą w sobie nauki techniczne i przyrodnicze, obejmującą badanie, wytwarzanie i wykorzystanie DNA/RNA, białek/enzymów, drobnoustrojów, kultur komórkowych w procesach modyfikacji genetycznej, biosyntezy, biotransformacji, bioutylizacji a także wyodrębnianie i modyfikacje tak otrzymanych bioproduktów.
Komórka prokariotyczna- komórka nie posiadająca jądra komórkowego. Podstawowym materiałem genetycznym jest nukleoid. Materiał genetyczny nie jest oddzielony od reszty komórki żadną błoną.
Heterotrofy-organizmy cudzożywne, dla których źródłem energii wykorzystywanej do procesów życiowych jest pokarm w postaci gotowej materii organicznej. Heterotrofy dzieli się na biofagi, oraz saprobionty.
Podłoże minimalne-podłoże zawierające jedynie związki niezbędne do wzrostu drobnoustrojów. Są częściej stosowane w procesach badawczych niż biotechnologicznych.
Genom-haploidalny zespół chromosomów jądra komórkowego, zawierający określony zespół czynników dziedzicznych (genów).
Bakulowirus- Stosowane jako broń w walce z owadami, oraz jako wektory w inżynierii genetycznej.
Replikacja-jest to powielanie materiału genetycznego.
Enzym restrykcyjny-enzym z grupy endonukleaz występujący w komórkach bakterii. Rozpoznaje kreślone odcinki łańcucha DNA obcego dla komórki i wycina je.
Ligaza-enzym restrykcyjny, łączący odcinki DNA.
Plazmid- dwuniciowa, kolista cząsteczka DNA naturalnie występująca w niektórych bakteriach. Stosowana jako wektor w inżynierii genetycznej.
Rybosom- organelle służące do produkcji białek w ramach translacji.
Transdukcja- Paraseksualna metoda rozmnażania bakterii. Proces wprowadzenia nowego genu do komórki przez wirusa.
cDNA- komplementarny DNA, cząsteczka DNA będąca kopią sekwencji mRNA.
GMO(genetically modified organisms) - rośliny i zwierzęta zawierające w swych komórkach włączony do genomu gen obcego gatunku; uzyskiwane metodami inżynierii genetycznej.
Skrining- kompleksowe postępowanie obejmujące zespół zabiegów mających na celu: wykrycie i izolację drobnoustrojów do badań, wstępną ocenę przydatności do procesu.
Mutagenizacja- klasycznym sposobem wywoływania zmian jest dokonywanie trwałych zmian genetycznych poprzez proces mutagenizacji. Mutagenizacja genetyczna może zwiększyć wydajność szczepu.
Antykodon-3 kolejne nukleotydy tRNA, stanowiące jednostkę czynną w procesie syntezy białka w komórce.
Transformacja-pobranie przez organizmy jednokom. genu z innego szczepu i włączenie go we własny genom, co prowadzi do zmiany cech dziedzicznych.
Insulina-hormon peptydowy o działaniu ogólnoustrojowym, odgrywający rolę głównie w metabolizmie węglowodanów, lecz także białek i tłuszczów.
Chromosomy-samoodtwarzające się, stałe składniki jądra komórkowego, będące nosicielami genów.
Degeneracja kodu genetycznego-nadmiarowość kodu genetycznego, przejawiająca się tym, że określony aminokwas jest kodowany przez więcej niż jeden kodon
Fragmenty Okazaki- nowe krótkie odcinki DNA, które polimeraza DNA III syntetyzuje na obu odcinkach w procesie replikacji DNA.
Genom człowieka-kompletny zestaw informacji genetycznej człowieka; składa się z 2 odrębnych genomów.
Kodon- jednostka informacji genetycznej; 3 kolejne nukleotydy w łańcuchu DNA lub mRNA, wyznaczające rodzaj i miejsce 1 aminokwasu w łańcuchu polipeptydu podczas biosyntezy białka w komórce.
Kodony synonimowe- kodony określające ten sam aminokwas.
Kosmidy- sztucznie wytworzone wektory używane w inżynierii genetycznej. Tworzy się je łącząc plazmidy z sekwencją cos bakteriofaga lambda.
Klon- komórki będące swoimi wiernymi kopiami (o jednakowym składzie genetycznym).
Lepkie końce- kohezyjne końce fragmentu DNA, pociętego przez enzymy restrykcyjne w ten sposób, że cięcia przesunięte są względem siebie o kilka nukleotydów.
mRNA- cząsteczki informacyjne RNA powstające jako kopie odcinków DNA podczas transkrypcji w biosyntezie białka.
Nukleoid- obszar cytoplazmy komórek prokariotycznych, w którym znajduje się kolista nić DNA, nie oddzielonego żadną błoną od pozostałych elementów tej komórki.
Nukleozydy-są zbudowane z zasady heterocyklicznej (adenina,cytozyna,guanina,uracyl,tymina) i odpowiedniego cukru deoksyrybozy lub rybozy w zależności od tego w skład którego biopolimeru wchodzą DNA czy RNA
Nukleotyd- połączenia rybozy lub deoksyrybozy, zasady purynowej albo pirymidynowej i kwasu fosforowego.
Nukleosom- podstawowa periodyczna podjednostka organizacji eukariotycznej chromatyny. Tworzy ją odcinek DNA o dł. ok. 200 par zasad oraz kompleks 8 cząsteczek zasadowych białek histonowych.
Nić opóźniona- nić DNA syntezowana w sposób nieciągły przez odcinki Okazaki.
Odwrotna transkryptaza- proces syntezy komplementarnej nici DNA na matrycy wirusowego RNA, katalizowany przez enzym zw. odwrotną transkryptazą.
Prymosom- grupa białek rozpoczynających replikację.
rRNA- rybosomowy RNA. Cząsteczki kwasu rybonukleinowego wchodzące w skład rybosomów, biorących udział w procesie biosyntezy polipeptydów.
Rekombinowany DNA- DNA zawierający wprowadzone za pomocą wektorów dane sekwencje zasad tworzące gen.
tRNA- transportujący RNA,pośredniczy w przyłączaniu kolejnych aminokwasów w procesie biosyntezy białka.
Splicing- (z angielskiego oznacza składanie)-proces modyfikacji nowo powstałej cząsteczki mRNA polegający na wycięciu sekwencji RNA niekodujących białka i połączeniu we właściwej kolejności sekwencji kodujących.
Zasada heterocykliczna- związek organiczny wchodzący w skład nukleozydu.