Rodzaje metamorfizmu,skały,minerały...

ANDEZYTY- możemy spotkać w Pienińskim Pasie Skałkowym Góra Wżar (pirokseny, amfibole, skalenie). Występują w formie pokryw lawowych lub przypowierzchniowych płytek- intruzje. Skały jasno- lub ciemnoszare. Prakryształy tworzą pirokseny lub amfibole. Na odcinku 18 km biegnącym od tej góry występuje 30 żył i kominów wulkanicznych zbudowanych z andezytów.
BAZALTY-(skalenie, pirokseny, czasami oliwiny, amfibole). Bazalt wieku wczesnopaleozoicznego to diabaz-ma grubszą ziarnistość, kolor: ciemnozielony. Melafir-(późna era paleozoiczna) odmiana bazaltu o barwie grafitowo-fioletowej, brunatno-czerwonej lub szarej z odcieniem fioletowym (występują w Zapadlisku Śródsudeckim i południowo-sudeckim, na Dln. Śląsku, a także w okolicach Krakowa). Bazalt III-rzędowy jest szaro-czarny występuje na zachodniej granicy polski od Zgorzelca po okolice Opola.. Bazalty są to najbardziej rozpowszechnione skały wulkaniczne na świecie. Liczne drobne żyły znajdują się w południowej części kraju w większych ilościach na Dolnym Śląsku i Podlasiu. Zielone bazalty reprezentują formy poduszkowe, lawy podmorskie. Bazalty stwierdzono w licznych otworach wiertniczych. Tworzą liczne bazaltowe pokrywy lawowe (ok. 18 pokryw). Ich grubość sięga nawet do 200 m (na Podlasiu i rejonie Lublina).
BAZANIT-ma bardziej zasadowy charakter niż bazalt i mniej krzemionki.
PERYDOTYTY- występują na obszarze Gór Bialskich (Sudety), tworzą formy komina wulkanicznego. Występują także wśród serpentynitów w okolicach Sobótki i wśród gabr w okolicach Nowej Rudy a także w południowo-wschodniej części Polski.
GŁAZY NARZUTOWE- przyniesione przez lodowiec są zbudowane z różnych granitów.
MAGMOWE GŁAZY NARZUTOWE (narzutniaki)- zostały przyniesione przez zlodowacenie przede wszystkim Bałtyckie pn. Polskie. Występują w osadach IV- rzędowych Polski. Stanowią surowiec dla lokalnego budownictwa drogowego (kocie łby). Znając miejsca pochodzenia tych skał można odtworzyć kierunki przesuwania się lądolodu. Głazy narzutowe były przyniesione przede wszystkim przez ostatni lądolód. Opisano ok. 200 typów narzutniaków.
TYPOWY GRANIT RAPAKIWI (po fińsku -„zgniły kamień”) pochodzi z południowej Finlandii i przyległej części Rosji. Ciemny, porfirowaty lub gruboziarnisty granitoid. Zawiera duże do kilku cm różowo-czerwone skalenie potasowe. Ziarna są zaokrąglone otoczone zieloną obwódką oligoklazu.
GRANIT SZTOKCHOLMSKI- szary, gruboziarnisty. Skała granitowa, zawiera biotyt (czarna mika).
CZERWONY PORFIR BAŁTYCKI- barwa ceglasto-czerwona tła skalnego, na tym tle widać większe ziarna kwarcu i skalenia, pochodzą z dna Bałtyku, z części południowo-wschodniej od wysp Alandzkich. Zielone obwódki większych ziaren to chloryty i epidoty.
CZERWONY PORFIR ALANDZKI- dużo większych ziaren, tło czerwono-brunatne, ziarna kwarcu i skalenia osiągają średnicę 0,7-0,8 mm
BRUNATNY PORFIR SÄRNA- brunatna barwa tła skalnego, prakryształy skaleniowe do 0,5 cm, skaleń ma barwę pomarańczowo-czerwoną, występuje także szary kwarc w mniejszej ilości. Pochodzi ze środkowej Szwecji.
MINERAŁY ILASTE- wykazują cechy plastyczności,największą plastyczność wykazuje montmorylonit.
*IŁ-skała monomineralna, jednorodna,zbudowana z minerałów ilastych i domieszek minerałów okruchowych: kwarc, skalenie ,łyszczyki, iły jednorodne i monomineralne.
*IŁOWCE to iły , które przeszły proces diagenezy, który nie został do końca zakończony. Oddzielnośc warstwowa iłowca jest tylko częściowo zakończona.
*ŁUPKI ILASTE-charakteryzują się teksturą warstwowaną, łupkową,podzielnością na warstwy.
*GLINA MORENOWA(zwałowina) to osad związany z działalnością lodowców, charakteryzuje ją różnorodny skład mineralny, występuje tam frakcja żwirowa, kamienista, blokowa, piaskowa, pyłowa, które stanowią domieszkę.
*ŁUPKI WARSTWOWE(WSTĘGOWANE)-cienkie warstwy jasne i ciemne(warwy)są idealnie gładkie. Powstał w jeziorach zastoiskowych cofającego się lodowca. Warstwy ciemne osadzały się w porach zimowych ,jasne w letnich.
*KAOLINY-zbudowane z kaolinitu, domieszka minerałów okruchowych, ich występowanie jest związane ze złożami węgla kamiennego czy brunatnego.(gliny tłuste-dużo minerałów ilastych lub chude-mało min. ilastych).
*BANTONITY -zbudowane z montmorylonitu, stanowią materiał odbarwiający w wodzie silnie pęcznieją.
Skały ilaste w klimacie umiarkowanym mają zabarwienie szare a w klimatach gorących i suchych występują domieszki minerałów węglanowych, siarczanowych a wodorotlenki żelaza nadają barwę brunatną i czerwoną.
SKAŁY POCHODZENIA ORGANICZNEGO I CHEMICZNEGO
1) SKAŁY WĘGLANOWE :a)wapienne.b)dolomity.c)margle.
Podział skał węglanowych klasyfikacja wg Wiszniakowa
CaCO3 CaCO3*Mg CO3 Nazwa
100-95 0-5 Wapień
95-75 5-25 Wapień dolomityczny
75-50 25-50 Wapień dolomitowy
50-25 50-75 Dolomit wapienny
25-5 75-95 Dolomit wapnisty
5-0 95-100 Dolomit
Bardzo często w przyrodzie występują pośrednie odmiany skał węglanowych. Skały te zbudowane są z kalcytów o tw.3 i dolomitu o tw.3,5. Występuje subst. ilasto-bitumiczna, a także domieszki ziaren kwarcu. Jeżeli jest ich dużo to parametry wytrzymałościowe dolomitów są słabe.Ajak jest duża domieszka ziaren kwarców, wtedy dolomit jest twardszy.
Uporządkowanie wg twardości:
MARGIEL,WAPIEŃ,DOLOMIT.
*margiel-skład: minerały ilaste ,kalcyt, domieszki ziaren kwarcu. Jeżeli jest dużo miner. ilastych cechy margli upodabniają się do iłów.Wszystkie wapienie zarysowane dają białą rysę. Jeżeli wapień polejemy HCl to zachodzi reakcja: CaCO3+2HCl®CaCl2+H2O+CO2
W odróżnieniu od dolomitu, który reaguje na zimno z HCl, ale dopiero po sproszkowaniu. Albo polany gorącym HCl. Margiel reaguje na zimno z HCl ale nie gwałtownie.
*wapienie powstają poprzez nagromadzenie kalcytowych szczątków organicznych lub przez wytrącanie się kalcytu w procesie biochemicznym. Mniejsze znaczenie mają wapienie pochodzenia chemicznego. Wapienie okruchowe powstają ze zniszczenia wapieni, które powstały wcześniej i ponownego osadzania wapieni przy wybrzeżach morskich. Są drobnoziarniste. Zabarwienie od białego do czarnego.
ZLEP MUSZLOWY-(wapień organogeniczny)-wapienne skorupy małży, ślimaków, ramienionogów i dużych otwornic.
WAPIENIE RAFOWE-budują kopalne zespoły osiadłych organizmów o szkieletach wapiennych: korale. Główny składnik to kalcyt-w wapieniach kopalnych. Współcześnie tworzące się rafy zbudowane są z aragonitu (tw. 3,5)-krystalizuje w układzie rombowym. Wapienie rafowe są białe, żółtawe, masywne nie wykazują ławicenia i warstwowania.
KREDA PISZĄCA-odmiana wapieni organogenicznych składająca się ze skalcytyzowanych szczątków glonówtzw.kokolitówWystępują także skorupki otwornic kalcytowych i szlam wapienny. Niektóre gatunki tworzą się w jeziorach słodkowodnych.
OPOKA-skała pośrednia między węglanowymi a krzemionkowymi, szara o odcieniu sino niebieskawym: kalcyt, duże ilości krzemionki(opal,halcedon).
MARTWICA WAPIENNA-porowata skała, biało różowawa Tworzy się przy wodospadach i żródłach wód. Tworzy się także współcześnie, zawiera szczątki roślin na których wytrącał się kalcyt.Występuje gdy zmniejsza się zawartość CO2 w wodzie i przechodzi do atmosfery.
NAWARY WAPIENNE-wytrącają się wokół gorących żródeł i są zbudowane z aragonitu. Występują w Karlowych Warach.
EWAPORYTY WAPIENNE-powstają na drodze chemicznej przez odparowanie rozpuszczalnika ,występują u podstawy złóż solnych. Kalcyt jako najtrudniej rozpusz. wytrąca się jako 1 z r-ru. Rodzajem ewaporytów są stalaktyty i stalagmity występujące w grotach wapiennych.
DOLOMITY-białe ,żółtawe, brunatne. Wyróżniamy dolomity pierwotne i wtórne(metasomatyczne). Pierwotne-powstają na skutek wytrącania się dolomitu z wody morskiej. To wytrącanie może zachodzić na drodze chem. lub przy udziale świata zewn. Wtórne- w procesie dolomityzacji wcześniej osadzonych wapieni.Jony Ca2+ zostają zamieniane na jony Mg2+.
WAPIENIE JEZIORNE-tworzą się we współczesnych jeziorach,a jako utwory kopalne znane głównie z 3-rzędu.Białe ,szare. Zawierają szczątki organizmów słodkowod.
WAPIENIE OOLITOWE -z agregatów mineralnych kulistych o f 2mm. Tworzą się w partiach przybrzeżnych mórz. Są zlepione szlamem wapiennym.
WAPIENIE PELAGICZNE:
*SKAŁY GIPSOWE I ANHYDRYTOWE
*SKAŁY SOLNE
CaSO4*2HO gips(tw. 2)
CaSO4- anhydryt (tw.3-4)
NaCl- sól kamienna(halit)(tw.2)
KCl- sól potasowa(sylwin)(tw.2)
Skały gipsowe i solne to osady powstające z przesyconych roztworów.
EWAPORYTY-powst. przez odparowanie wód słonych morskich lub śródlądowych. Ewaporacje zaczynają się od wytrącania się węglanów które są trudno rozpuszczalne.Następnie osadzają się sole wg kolejności w jakiej wzrasta ich rozpuszczalność w danej temp.a także w zależności od obecności tych samych anionów różnych metali. Po osadzeniu się siarczanów wapnia sole wytrącają się z wody morskiej. Sól kamienna ,potasowa magnezowa. Cililotem solnym można określić jako zespół warstw węglanowych i siarczanowych. Jako ostatnie osadzają się sole potasowo magnezowe choć nie zawsze. Czasem nie wytrąca się sól kamienna.
SKAŁY JEDNOMINERALNE reprezentują-gipsowe, anhydrytowe,sól kamienna. Skały gipsowe i anhydrytowe mogą występować obok siebie jako odrębne warstwy. Powataja przez wytracenie się wody morskiej. Anhydryt może przejść w gips przy odpowiedniej temp. i odwrotnie. Występują też skały mieszane gipsowo - anhydrytowe. Domieszki:ziarna kwarcu, Fe(OH)2, Fe(OH) 3,minerały ilaste, kalcyt, dolomit.
SKAŁY GIPSOWE MOGĄ BYĆ:A)drobnoziarniste-alabaster.B)skały z kryształami-wielkoziarniste. Kryształy gipsu-płytkowe zbliżniaczone w postaci jaskółczych ogonów. Mogą osiągać kilka metrów wielkości.
GIPSY ŁUPKOWE-rozpadają się podobnie do kartek papieru. Są wyraźnie warstwowane, białe ,szare, żółtawe, brunatnawe ,miękkie.
SKAŁY ANHYDRYTOWE-drobnoziarniste, szare, niebieskie, brunatne, twardsze niż gipsowe. Tworzą pokłady lub duże soczewki o grubości do kilkudziesięciu metrów.
SÓL KAMIENNA-zbud. z halitu(tw.2), ziarnista, barwy białej, szarawej, żółtawej, różowawe , łatwo rozpuszczalna w wodzie. Niektóre odmiany zawierają tzw inkluzje gazowe, które podczas rozpuszczania soli pękają z trzaskiem tzw. sól trzaskająca. Sole są produktami krystalizacji z wody morskiej.
SOLE POTASOWO-MAGNEZOWE- wyróżniają się barwnością, większość sylwinitów jest biaława,spotyka się czerwonawe odmiany i niebieskie. Hematyt Fe2O3 nadaje zabarwienie.
SKAŁY POCHODZENIA CHEMICZNEGO:
Węglowce, torfy, węgle brunatne, węgle kamienne, bursztyny, antracyty, bituminy, wosk ziemny, gaz ziemny ,ropa naftowa, boksyty, terrarosa, lateryty, skały krzemionkowe(gejzeryty, martwica krzemionkowa, diakonity, ziemia okrzemkowa, krzemienie, gezy, rogonle, jaspisy, opoka lekka, sporgiolity, radiolaity)
Labradoryt- odmiana gabra, połyskuje niebieskawo.
Granit strzegomski-ziarnisty białoszary, jasne skalenie, drobne czarne-mika (bioryt), szare kwarce. Sienit- biało-czarny czarny biotyt, ciemne skalenie. Granit- skalenie, biotyt, kwarc. Granit wołyński- łososiowe skalenie, czrny biotyt, szre kwarce. Granodioryt-kwarc, dużo biotytu. Bazalt-skała skrytokrystlicza, głównie oliwiny. Gabro- szarozielonkawy, głównie oliwiny, jasne skalenie, czarne pirokseny.
Węglowce i bituminy (skały osadowe c.d.) należą do 3-ciej grupy skał osadowych: skały pochodzenia chemicznego i organicznego. Należą tu skały węglanowe: wapienie, dolomity, marglr, skały alitowe, gipsowe, anhydryt. Inaczej kopalne paliwa stałe: torf, węgiel brunatny i kamienny. Główny składnik: uwęglone szczątki roślinne. Pierwotnym materiałem z którego powstają węglowce są szczątki floty lądowej złożonej na torfowiskach.
Sapropelowe- powstały z planktonu roślinnego i zwierzęcego (gł. glonów) nagromadzonych w zbiornikach wodnych. Przeobrażanie szczątków roślinnych polega na wzroście zawartości węgla, wyróżniamy 3 stadia: powstanie torfu lub sapropelu (koloid gnilny), tworzenie się węgli brunatnych lub sapropelowych węgli brunatnych, tworzenie się wegli kamiennych i antracytów (humusowych i sapropelowych).
Bituminy- reprezentują różne węglowodory stałe, ciekłe i gazowe, oraz ich mieszaniny; gaz ziemny, ropa naftowa. Gaz ziemny składa się głównie z metanu, wyróżniamy gaz mokry i suchy. Ropa- mieszanina płynnych węglowodorów nasyconych: jedne z węglowodorów parafinowych (ropy lekkie, jasne) . Węglowodory serii naftenowej- ciemne i ciężkie. Porowate piaskowce, zlepieńce, spękane wapienie- tu gromadzi się ropa naftowa- skały osadowe. Łupek bitumiczny to ilasty łupek, zawiera substancje stałe- bituminy, które po ogrzaniu przechodzą w bituminy płynne, kulki, plamki, ciemnożółte, brunatne, zapach podobny do ropy. Wosk ziemny- zawiera mieszaninę węglowodorów parafinowych stałych, stanowi produkt odparowania w warunkach naturalnych rop parafinowych. Asfalt- mieszanina stałych węglowodorów naftenowych, ciało stałe, które jest produktem odparowania w warunkach naturalnych rop stanowiących mieszaninę węglowodorów naftenowych, zwykle impregnuje piaskowce. Tworzy szczeliny, zyłki. Czasami większe złoża.
Reakcja kaolinizacji prowadzi do powstania kaolin- tłustawych. 2KAlSi3O8+2H2O+CO2=H2Al2Si2O8*H2O+K2CO3+4SiO2 anortyt CaAl2Si2O8+2H2O+CO2=H2Al2Si2O8*H2O+CaCO3.
Krzemienie i czerty ( do krzemionkowych kryptokrystalicznych) zbudowane głównie z chalcedonu lub kwarcu, mogą zawierać igły gąbek, kalcyt, halcedon (SiO2 tw.6,5 3%H2O) w postaci konkrecji w wapieniach marglowych i opokach.
Krzemień- konkrecja kształtu kulistego lub nieregularnego, ciemny z korą białą o wyraźnych konturach.
Czerty- nieostre kontury, barwa szara, przenikają z otaczającą skałą. Opoka lekka- porowata, bardzo lekka skała krzemionkowa, składa się z opalu (SiO2*HN2O 21% H2O), powstała przez wyługowywanie kalcytu z opoki wapiennej.
Skały krzemionkowe- główne minerały opal+ kalcedon, skorupki radiolarii, igły gąbek, skorupki okrzemek, domieszki kwarcu, minerałów ilastych, kalcytu. Wytraca się z przesyconych roztworów albo przy udziale żywych organizmów.
Skały alitowe zawierają wodorotlenki Al., tworzą się w klimatach tropikalnych, zawierają domieszki minerałów ilastych, stanowią rude aluminium, są z wyglądu podobne do skał ilastych.
METAMORFIZM- proces polegający na przeobrażaniu skał magmowych i osadowych pod wpływam wysokiej temperatury i ciśnienia hydrostatycznego na dużej głębokości, ciśnienie stressowe- kierunkowe pod wpływem nacisku przemieszczających się skal. Minerały zawarte w skalach magmowych i osadowych poddane wysokiemu ciśnieniu i temperaturze ulegaja przeobrażeniom fizycznym i chemicznym, tworzą się nowe zespoły mineralne- minerały skał metamorficznych. Tego rodzaju przeobrażenia zachodzące w stanie stałym (metamorfoza) zachodzi w głębszych partiach skorupy, jest trzecim procesem wewnętrznym. Np. kwarcyty, marmury, gnejsy, amfibolity, granity. Metamorfizm polega za sprasowaniu skały (tzw. złupkowaniu), tworzą się tekstury łupkowe, podzielność warstwowa, rekrystalizacja (ponowne przekrystalizowanie)- wzroście kryształów minerałów i na powstaniu nowych minerałów kosztem minerałów skał pierwotnych. Tworzą się nowe zespoły mineralne. Skały osadowe powstają w rezultacie wietrzenia i diagenezy, ale są tam niskie temperatura i ciśnienie.
1)METAMORFIZM REGIONALNY przebiega na znacznych obszarach w czasie ruchów tektonicznych. Powstaje wiele skał metamorficznych. Ma charakter izochemiczny albo allochemiczny. Zazwyczaj wiąże się ze zjawiskami tektonicznymi, dlatego określa się go jako dynamotermiczny, gdy czynniki mechaniczne działają słabo- metamorfizm plutoniczny. Metamorfizm kinematyczny- czynniki mechaniczne działają b. intensywnie, silniej niż przeobrażenia chemiczne.
2)METAMORFIZM KONTAKTOWY (termalny, termiczny) zachodzi na kontakcie skał sąsiadujących z masami gorącej magmy. Ma charakter izochemiczny (termiczny) lub allochemiczny (kontaktowy). Metamorfizmowi regionalnemu ulegają osady na znacznych obszarach, są to osady geosynklinalne, które podczas zachodzących fałdowań mogą dostać się na znaczne głębokości.
METAMORFIZM IZOCHEMICZNY. Jeżeli przeobrażana skała wyjściowa nie ulega zmianom ze względu na skład chemiczny. Wyjściowe skały są magmowe lub osadowe
METAMORFIZM ALLOCHEMICZNY. Skład chemiczny ulega znacznym zmianom podczas metamorfozy, często dochodzi do dyfuzji- wymiany lub przenikania gazów przez skały, są to emanacje magmowe (to przenikanie gazów).
Metasomatosa- przenikanie roztworów, dochodzi do wzajemnego wymieniania kationów i anionów. Wymiana obejmuje kationy pomiędzy krążącymi roztworami a minerałami skał magmowych i osadowych. Fiński petrolog- badacz skał wprowadził pojęcie facji metamorficznych.
Facja- naturalny zespół mineralny, przedstawiający układy fizykochemiczne znajdujące się w równowadze i trwające bez zmian, do jednej facji metamorficznej zalicza się skały, które przy jednakowym składzie chemicznym wykazują jednakowy skład mineralny, przy zmieniającym się składzie chemicznym zmienia się w określony sposób skład mineralny. Escola nie odgranicza zjawisk metamorficznych od plutonizmu (tworzenia się magmy w głębi skorupy ziemskiej na dużych głębokościach).
8 FACJI METAMORFICZNYCH:
1.sanidynitowa
2.hornfelsowa
3.amfibolitowa,
4.zieleńcowa,
5.gramilitowa,
6.epidotowo-amfibolitowa,
7.eklogitowa,
8.glaukofanowa.
Facje hornfelsowa i sanidynitowa są powiązane z metamorfizmem kontaktowym. Eklogitowa związana z dużymi głębokościami lub wysokim ciśnieniem hydrostatycznym. Glaukofanowa ze znacznym ciśnieniem kierunkowym. W przyrodzie istnieją przejścia między facjami. Escola wprowadził swój podział w latach 40`.
STREFY GŁĘBOKOŚCIOWE wprowadził Grubermann
· epi- płytka, przeważa ciśnienie stressowe, temperatura niska, ciśnienie hydrostatyczne niskie, powstają tu skały drobnokrystaliczne, wyraźnie złupkowane np. łupki talkowe, chlorytowe, zieleńce, fyllity.
· mezo- średnia, wyższa temperatura, silne ciśnienie kierunkowe i wyższe ciśnienie hydrostatyczne powodują rekrystalizację- powtórny przyrost kryształów skalnych. Struktury skał są grubiej krystaliczne, tekstury wyraźnie łupkowe, np. łupki biotytowe, muskowitowe, marmury, kwarcyty, gnejsy, amfibolity.
· kata- głęboka, temperatura b. wysoka, zbliżona do temp. magmy, ciśnienie hydrostatyczne wysokie, zanika ciśnienie kierunkowe, złupkowanie minimalne, np. gnejsy, granity, eklogity.
KWARCYTY skały nieścieralne, wytrzymałe, monomineralne, zbudowane z kwarcu, domieszek skaleni, są różne rodzaje, powstają z piaskowców kwarcytycznych lub skał krzemionkowych- kwarcytów (osadowe).
MARMURY- poszukiwane są bezkierunkowe, powstają przez metamorfozę wapieni i dolomitów. Wapienie- marmury kalcytowe.
DOLOMITY- marmury dolomitowe. Dużo epidotu- widać zielone warstwowanie, grafitu-szare, chlorytu-szarozielone.
SKAŁY WAPIENNO-KRZEMIANOWE zawierają kalcyt i krzemiany wapnia, z przeobrażenia wapieni i dolomitów ilastych.
FYLLITY- skały łyszczykowe (2-3 st.tw.) o bardzo drobnym ziarnie, tekstura łupkowa, skład: serycyt, chloryt, kwarc, jasnopopielate, zielone, czerwone, niebieskie, połysk jedwabisty, doskonale zaznaczona tekstura łupkowa, powstają z metamorfozy łupków ilastych.
ZIELEŃCE- nazwa zbiorowa skał cienko lub grubozłupkowanych, powstają z przeobrażenia bazaltów np. łupki chlorytowe, epidotowe, epidotowo-chlorytowe.
SERPENTYNITY- skały masywne, zielone, żółte, czerwonobrunatne, czarne, możliwe białe żyły i gniazda magnezytu MgCO3.
NEFRYT- ciemnozielony, daję się obrabiać dzięki niewielkiej twardości, ma zwięzłość, w okolicach Jordanowa.
ŁUPKI ŁYSZCZYKOWE- wyraźna tekstura łupkowa, blaszki łyszczyków są równolegle ułozone, skład: łyszczyki, kwarc.
KRYSTALICZNE ŁUPKI KWARCOWO-SKALENIOWE- jasne, drobnokrystaliczne, tekstura łupkowa, skład: kwarc, skalenie, dawna nazwa: leptyty.
GNEJSY-skład: skalenie, kwarc, łyszczyki, dobrze wyrażona tekstura łupkowa lub linearna, powstają z przeobrażenia piaskowców arkozowych, różnych granitów, jeśli skała osadowa to paragnejs, magmowa- ortognejs, czsami na przekroju różowe skalenie w kształcie soczewek. AMFIBOLIT- zielony ciemny do czarnego, powstaje z przeobrażenia bazaltu i gabra.
GRANIT-skład: kwarc, skalenie, granaty, tekstury łupkowe lub bezkierunkowe.
EKLOGITY- średniogrubokrystaliczne, tekstura bezkierunkowa, rzadziej łupkowa, skład: zielony piroksen, czerwony granat, często amfibol, wskazówki do rozpoznawania: skały w większości złupkowane. Wskazówki do rozpoznawania: tekstury łupkowe, skały w większości złupkowane . Skały krystaliczne skład mineralny i tekstury. Struktury zmieniają się dla tego samego typu skały dlatego nie są cechą rozpoznawczą

Era kenozoiczna
-holocen 10 tys. lat (obecna)
-plejstocen 0,6-1,5 mln lat (zlodowacenia)
Lodowce. Powstają powyżej granicy wiecznych śniegów (dużo opadów śniegu), granica ta na wysokości równika 5-6 tys. m. W Tatrach granica na wysokości 2300m. Obszary, na których śnieg przekształca się w śnieg lodowcowy, nazywamy polami firnowymi. Masy lodu spływające z tych pól to tzw. jęzory lodowcowe. 3odowce górskie zajmują niewielkie powierzchnie, występują we wszystkich strefach klimatycznych, ogólnie zajmują około 50 tys. km2 (Alpy, Himalaje, Kaukaz). Lodowce kontynentalne pokrywają wielkie obszary, około 15 mln km2, warstwa lodu ma grubość kilkuset do kilku tys. m. Mają kształt czaszy lodowej (Grenlandia, Antarktyda). W plejstocenie prawie cała Europa była pokryta grubymi warstwami lodu, a obszar Polski był pokryty prawie w całości. DZIAŁALNOŚĆ LODOWCÓW GÓRSKICH- niszcząca, erozyjna działalność lodu, odbywające się wietrzenie mechaniczne (fizyczne- kruszenie, rozdrabnianie). Rzeźba polodowcowa na obszarach górskich: cyrki polodowcowe, Czarny Staw (Tatry)- dawne pola firnowe, doliny U-kształtne o płaskich dnach i stromych zboczach, doliny zawieszone- Wodogrzmoty Mickiewicza w Tatrach powstały w miejscach łączenia się 2 jęzorów lodowcowych, które znajdowały się na różnych wysokościach, formy akumulacyjne (różne typy moren) w przypadku lodowców górskich są nieliczne, niewielkie i zbudowane z grubych łańcuchów skalnych. Tatry i Karkonosze- działalność plejstoceńskich lodowców górskich. Działalność lodowców kontynentalnych: osady lodowcowe typowe (glacjalne)-zostały wytopione bezpośrednio z lodu lodowcowego, osady wodno-lodowcowe (osady rzeczno-lodowcowe czyli fluwioglacjalne, osady jeziorno-lodowcowe, limnoglacjalne)- zostały osadzone dzięki działalności wód spod topniejącego lodowca, albo osadzone w jeziorach przed czołem lodowca. Maksymalny zasięg lodowca jest wyznaczany przez tzw. morenę czołową lodowca, główną formą geomorfologiczną są sandry. Lądolód przemieszczał się na obszar Polski z północy na południe. Na północ od moreny czołowej rozciąga się rozległy obszar moreny dennej. Ogólna charakterystyka utworów i form akumulacji lodowcowej. Większość osadów lodowcowych charakteryzuje się brakiem selekcji materiału i warstwowania. Obok drobnych frakcji występują olbrzymie głazy narzutowe (narzutniaki) i kry glacjalne. Osady fluwioglacjalne wykazują warstwowanie i selekcjonowanie. Skład mineralny utworów lodowcowych w Polsce: dominują skały skandynawskie, lokalnie duży udział materiału lokalnego (duża ilość krzemieni w morenie czołowej koło Częstochowy). Formy akumulacji lodowcowej: morena czołowa, morena spiętrzona, morena denna, ozy, sandry, kemy, pradoliny. W kierunku południa rozciąga się strefa działalności wód wypływających spod lodowca. Morena czołowa Rozprzestrzenienie (rozciągłość) wałów moreny czołowej, Wysokość do kilkudziesięciu metrów.
WAŁY- powstają podczas postoju lodowca. Ostatnim zlodowaceniem w Polsce jest zlodowacenie Bałtyckie (wynikiem są liczne jeziora). Spotyka się liczne frakcje, przeważnie piaskowo-żwirowe, bardzo rzadko glina morenowa (zwałowa). MORENA DENNA powstaje podczas wycofywania się lodowca (lodowiec wycofując się wyrywa materiał z podłoża), obszar lekko falisty z licznymi niewielkimi wzniesieniami i zagłębieniami często wypełnionymi wodami jezior. SKŁAD: glina zwałowa (wszystkie frakcje). Na powierzchni glin zwałowych wskutek wypłukiwania przez wody opadowe frakcji pyłowej i iłowej często zalega warstwa piasków zwałowych o grubości do 1 m to tzw. eluwium gliny zwałowej. Bruk morenowy to głazowiska i liczne głazy narzutowe. Pochodzą one z rozmycia gliny morenowej, soczewki (przewarstwienia piaski i żwiru, w których występuje woda często pod znacznym ciśnieniem hydrostatycznym)- w warstwach glin zwałowych. OZY- formy wodno lodowcowe (rzeczno-lodowcowe) występują na obszarze moreny dennej, w formie wałów symetrycznych, przypominają nasypy kolejowe i rozciągają się zgodnie z kierunkiem lodowca N-S. Skład to frakcja żwirowo- piaskowa dobrze przesortowana i warstwowana, zewnętrzne części ozów są otulane gliną zwałową. W sąsiedztwie ozów występują jeziora rynnowe lub obniżenia morfologiczne. Ozy powstają w wyniku erozji wód znajdujących się pod lodowcem i nagromadzenia wyerodowanego materiału w pobliżu lodowców. SANDRY występują na południe od moren czołowych w formie rozległych stożków napływowych usypanych przez wody wypływające spod lodowca. Skład: piaski wyselekcjonowane pod względem frakcji, także warstwowane. W bezpośrednim sąsiedztwie moren ziarno jest grube, im dalej- tym drobniejsze, rozległe doliny pocięte dolinkami pokryte lasem sosnowym. KEMY formy o różnych kształtach (wały, garby o nieregularnym kształcie lub płaskie powierzchnie terasowe -tarasowe). Pagórki lub wały kemów powstają w obniżeniach lub szczelinach lodowca, osady są zwykle warstwowane (od pyłów do żwirów). JEZIORA ZASTOISKOWE- iły warstwowe (wstęgowane), najdrobniejsza frakcja pyłowa i iłowa, charakterystyczna tekstura warstwowa. PRADOLINY wyżłobione w czasie postojów lodowca przez wielkie rzeki, które powstały z połączenia potoków lodowcowych z rzekami płynącymi z południa Polski, szerokie do kilkudziesięciu km mają kierunek równoległy do czoła lodowca W-E, W-NW, E-SE. Są wypełnione osadami z rzek lodowcowych, głównie utwory aluwialne, w dolnej części pradoliny występują osady gruboziarniste, ku górze ziarno jest co raz drobniejsze, miejscami na powierzchni utworów aluwialnych spotykamy płaty kredy, torfy, namuły, gliny zwałowe, miąższość do kilkudziesięciu metrów, są to utwory bogate w wodę, zaopatrują miasta i osiedla. Wyróżniamy 6 pradolin: Wrocławsko-Magdeburska, Baryczy, Warszawsko-Berlińska, Łeby-Redy, Toruńsko- Eberswaldzka.
Przy oznaczaniu wieku względnego, co dotyczy zwłaszcza skał osadowych, obowiązują 2 zasady: 1) następstwo warstw- superpozycja: wapienie, wyżej łupki, wyżej piaskowce- warstwy młodsze osadzały się na starszych. Zasada ta może zostać odwrócona, jeżeli miały miejsce wtórne deformacje, zaleganie warstw w zbiorniku sedymentacyjnym może być normalne lub odwrócone. Skały różnowiekowe mogą zawierać szczątki fauny i flory osadzone wraz z sedymentacją osadu. 2) ewolucja świata organicznego- dzięki występowaniu skamieniałośći przewodnich możemy korelować warstwy osadów występujące niekiedy w odległych zakątkach globu. Wiek skał i procesów geologicznych ma duże znaczenie z inżynierskiego punktu widzenia; na podstawie skał, ich własności, sposobu zalegania, wykształcenia- prognozujemy w jakim stopniu obszar nadaje się do zabudowy przestrzennej, możemy prognozować czy na danym terenie będziemy mieć do czynienia z osiadaniem gruntów. Im skała osadowa jest młodsza, tym mniej skonsolidowana i ma mniejszą wytrzymałość od identyczne wykształconych skał osadowych starszych. Formy przestrzennego zalegania skał. Znajomość sposobu zalegania skał w przestrzeni jest niezbędna do opracowania prognoz współpracy budowli z podłożem gruntowym, także przy wykonywaniu różnych prac ziemnych. Orientacja przestrzenna wiąże się z warunkami powstawania skały i różnymi procesami geodynamicznymi, którym podlegała skała, np. procesy osuwiskowe, spełzywanie, obrywanie, staczanie, względnie nie podlegała. Do dokonywania orientacji przestrzennej warstw skalnych służą kompasy geologiczne:
KĄT NACHYLENIA WARSTWY- kąt między powierzchnią spągową a poziomem, rozciągłość warstwy skalnej( linia biegu warstwy, azymut biegu) odchylenie linii biegu od kierunku północy magnetycznej, kierunek geograficzny nachylenia warstwy skalnej, niezaburzone formy zalegania skał magmowych, skały głębinowe (plutoniczne) tworzą tzw. intruzje zgodne(żyły zgodne) dopasowują się one powierzchnią zewnętrzną do struktur tektonicznych warstw otaczających. Żyły pokładowe - wdarcie magmy. Intruzje niezgodne- wdzierają się w skały otaczające, naruszając ich dotychczasowe ułożenie, np. batolity.
SKAŁY WYLEWNE Lawa krzepnąc tworzy pokrywy, potoki i kopuły; oddzielność słupowa, powierzchnie spękań ustawiają się najczęściej prostopadle do zewnętrznej powierzchni utworzonej już formy skał wulkanicznych. Niezaburzone formy zalegania skał osadowych- powierzchnia warstwowania wykazuje zgodność geometryczną z analogicznymi strukturami powierzchniowymi skał niżej leżących- równoległych. Zaleganie niezgodne- powierzchnia warstw i ławic nie jest równoległa, występują przerwy w sedymentacji, podczas której miała miejsce erozja a także ich odkształcenie.
STRUKTURA GEOLOGICZNA- w wyniku określonych procesów geologicznych powstaje układ skał, struktury geologiczne można rozpatrywać w 4 skalach: 1) megastruktury- rozległe obszary o charakterystycznej budowie geologicznej i litologii(wykształceniu litologicznym skał), genezie, różniące się od jednostek sąsiednich, np. łańcuch gór fałdowych, platforma kontynentalna.
2)makrostruktury- wyodrębnione formy przestrzennego zalegania skał, które mogą być ujęte na mapach geologicznych np. fałd lub batolit granitowy 3) mezostruktury- struktury o małych rozmiarach widoczne w całości gołym okiem np. laminacja (drobne warstewki widoczne w skałach osadowych i metamorficznych), zmarszczki, drobne plamki, struktury spłynięcia w skałach metamorficznych. 4) mikrostruktury- struktury mikroskopowej wielkości np. mikrofałdy, wydłużenia materiałów i agregatów mineralnych. Wystarczy znajomość orientacji przestrzennej niektórych lokalnie wyznaczonych elementów struktur np. powierzchni spękań, czy powierzchni granicznych warstw stropu stoku, aby zaplanowane przedsięwzięcie zostało zrealizowane na tym obszarze.
POWIERZCHNIOWE RUCHY MASOWE Erozja i wietrzenie naruszają równowagę utworów geologicznych występujących na powierzchni. Główną przyczyną wywołującą powierzchniowe ruchy warstw skalnych jest siła ciężkości. Wietrzenie rozluźnia skały, dlatego osuwanie może zachodzić przy małym kącie nachylenia zboczy. Podcięcie zbocza przez wietrzenie lub erozję powoduje rozluźnienie warstw tworzących zbocze, przeciążenie zbocza może występować także na skutek długotrwałych padów deszczu lub śniegu. Osuwanie warstw skalnych może być wywołane także trzęsieniem ziemi. Ruchy osuwiskowe można wywołać sztucznie. Produkty ruchów osuwiskowych to koluwia. Wskutek osuwania się, skały zostają rozkruszone, połamane, strzaskane, sfałdowane; ruch mas skalnych może odbywać się pionowo i polegać na obniżaniu się powierzchni, jest to osiadanie. Znacznie częściej ruch mas powierzchniowych odbywa się w kierunku nachylenia zbocza, jeśli zachodzi stale ale powoli- jest to spełzywanie, gdy rozdrobnione fragmenty skalne są wprawiane w szybki ruch po zboczu- staczanie, które prowadzi do powstania usypiska. Jeśli warunki sprzyjające ruchowi dojrzewają stopniowo i jakaś drugorzędna przyczyna wprawi masy skalne w ruch odbywający się szybko- osuwanie- prowadzi do osuwiska. Przy znacznym udziale wody mamy spływanie np. spływy błotne, jeśli masy skalne obrywają się-obrywanie. Oprócz własności mas skalnych duże znaczenie dla charakteru ruchu ma zawartość wody w utworze. Tylko staczanie się i obrywanie może odbywać się na sucho.
KRAS wyługowywanie skały wapiennej. Najintensywniej przebiega na obszarach górskich w klimacie wilgotnym. Cechy obszarów krasowych- brak rozwiniętej sieci powierzchniowej wód; potoki i rzeki znikają w miejscach zwanych ponorami i wypływają w wywierzyskach. Skały skrasowiałe są wodoprzepuszczalne, co wpływa negatywnie na rośliny, tworzą się półpustynie. W wyniku ługującego działania wody w skałach tworzą się formy powierzchniowe: leje krasowe (niewielkie zagłębienia do kilkunastu m), studnie krasowe (głębokie pionowe zagłębienia), żłobki krasowe (zagłębienia poprzedzielane żeberkami), ostańce krasowe (malownicze formy krajobrazowe zbudowane za skał odporniejszych na działanie krasu niż skały występujące w otoczeniu). Formy podziemne: kominy (przedłużenia studni do kilkuset m), jaskinie i komory (obszerne formy występują pod wpływem rozpuszczania i erozji, tworzą się na głębokości występowania zwierciadła wód podziemnych) np. Jura Krakowsko-Częstochowska, Tatry Zachodnie, Pieniny, Góry Świętokrzyskie, częściowo Wyżyna Lubelska i Sudety. Zmiana warunków klimatycznych lub działalność człowieka może odmłodzić kras (okolice Czorsztyna).
Młodociane stadium: sieć wód powierzchniowych słabo rozwinięta, wody podziemne na głębokości kilkudziesięciu metrów, formy krasowe małe.
Dojrzałe stadium: formy krasowe w maksymalnych wymiarach, wody podziemne tworzą poziom wyrównany.
Stadium starcze: stropy jaskiń zapadają się, formy wypełniają się zwietrzeliną, liczne cieki powierzchniowe, wody podziemne zalegają na małych głębokościach blisko powierzchni ziemi.
RODZAJE METAMORFIZMU:
Metamorfizm regionalny-przebiega na obszarach w czasie ruchów tektonicznych, w czasie tego procesu powst. Wiele skał metamorficznych. Ma charakter allochemiczny lub izochemiczny. Zazwyczaj wiąze się ze zjawiskami tektonicznymi dlatego okresla się go dynamotermiczny.Gdy czynniki mechaniczne działaja słabo mówimy o metamorfizmie plutonicznym. Metamorfizmowi reg. ulegają osady występujące na obszarach tzw. osady geosynklinalne, które podczas zachodzących fałdowań mogą dostać się na znaczne obszary....
Metamorfizm kinetyczny-czynniki działają silniej niż przeobrażenia chemiczne.
Mechanizm kontaktowy(termalny)-zachodzi na kontakcie skał sąsiadujących z masą gorącej magmy. Też ma charakter izochemiczny (termiczny, allochemiczny)okreslany jako kontaktowy.
Mechanizm izochemiczny-jeżeli przeobrażona skała wyjściowa nie ulega żadnym zmianom(chodzi o jej skład chemiczny)to mówimy o metamorfizmie izochemicznym.Wyjściowa skała :magmowa lub osadowa.
Mechanizm allochemiczny-skład chemiczny ulega znacznym zmianom podczas metamorfozy. Dochodzi do dyfuzji wymiany roztworów, bądź przenikania gazów. Przenikanie gazów i roztworów to Metasomatoza. Dochodzi do wzajemnego wymieniania kationów i anionów. Wymiana obejmuje kationy pomiedzy krązącymi roztworami a minerałami skał magmowych i osadowych, a także migrujące gazy.
Facja metamorficzna-pojęcie wprowadzone przez fińskiego petrologa- badacza skał. Są to naturalne zespoły mineralne przedstawiające układy fizykochemiczne, znajdujące w równowadze i trwające bez zmian. Do jednej facji metamorf. zalicza się skały które przy jednakowym składzie chemicznym wykazują jednakowy skład mineralny.
Natomiast przy zmieniającym się składzie chemicznym zmienia się skład mineralny. Eskola nie ogranicza zjawisk metamorf. od zjawisk plutonizmu czyli tworzenia się magmy w głębi skorupy ziemskiej na dużych głebokościach.Eskola wyróżnia 8 facji metamorficznych:
1)Sanidynitowa.2)Horfensowa.3)Anfibolitowa.4)Zieleńcowa.5)Granulitowa. 6)Epidotowa-Amfibolitowa.7)Eklogitowa.8)Glaukofanowa. Pierwsza i druga związana jest z metamorfizmem kontaktowym a siódma z dużymi głębokościami lub wysokim ciśnieniem hydrostatycznym.A piąta facja z ciśnieniem kierunkowym.W przyrodzie istnieją przejścia między facjami.
Wyróżniamy trzy strefy: Epi; Mezo; Kata.
1)ciśnienie stressowe ciśn. hydrostatyczne słabe, względnie niska temp.Powstały skały drobno krystaliczne, wyrażnie łupkowane.
*łupki talkowe
*łupki chlorytowe
*zieleńce
*fillity
2)temp.wyższa,silne ciśn. kierunkowe,wyższe ciśń.hydrostatyczne. Intensywna rekrystalizacja czyli wzrost kryształów skały:
*łupki biotytowe
*łupki muskolitowe
*marmury,kwarcyty, gnejsy,amfibolity.
3)temp.wysoka,zbliżona do temp.magmy,ciśn. hydrostatyczne,zanika ciśn.kierunkowe:
*gnejsy,granulity,ektogity
KWARCYTY-mają najlepsze parametry wytrzymałości. Kwarcyt składa się wyłącznie z kwarcu, czasem z domieszki skaleni. Jest to skała monomineralna. Powstają one z piaskowców kwarcytycznych lub skał krzemionkowych-kwarcyty.
MARMURY- pożądane są marmury bezkierunkowe, najdroższe, powstają przez metamorfozę wapieni i dolomitów.
Wapienie-marmury kalcytowe. Dolomity-marmury dolomitowe. Burzą z HCl!. Jeżeli w marmurze jest dużo epidotu to widać warstwowanie o kolorze trawiastym. Jak jest domieszka grafitu to są szare a jak chlorytu to są zielono-szare.
SKAŁY WAPIENNO-KRZEMIANOWE- powstają z przeobrażenia wapieni i dolomitów głównie ilastych.
FILLITY- skały łyszczykowe(2-3°tw) o bardzo drobnym ziarnie, tekstura łupkowa.Skład: głównie kwarc,serycyt,chloryt. Jasne popielate,zielone,czerwone,połysk jedwabisty. Doskonale zaznaczona tekstura łupkowa. Powstają z metamorfozy łupków ilastych.
ZIELEŃCE-nazwa zbiorowa skał cienko lub grubo złupkowanych. Powstają z przeobrażenia bazaltów *łupki chlorytowe *łupki epidotowe- zielone intrensywnie *łupki epidotowo-chlorytowe.
SERPENTYNITY- skały masywne zielonej barwie i żółtej, brunatno-czerwonej a nawet czarnej. W obrębie spotyka się białe żyły i gniazda MgCO3-magnezyty, granaty.
NEFRYT-ciemnozielona daje się obrabiać dzięki niewielkiej twardości, ma zwięzłość.Łupki łyszczykowe mają wyrażną teksturę.Łupkowe gdyz blaszki łyszczyków są równolegle ułożone składają się-łyszczyków i kwarców.
KRYSTALICZNE ŁUPKI KWARCOWO-SKALENIOWE-skały jasne, drobnokrystaliczne, tekstura łupkowa. Skład :skalenie i kwarc. Dawna nazwa: GNEJSY LEPTYTOWE.
GNEJSY-skład:skalenie+kwarc+łyszczyki. Świetnie wyrażona tekstura łupkowa lub linearna.Powstają z piaskowców alkozowych. Granity i ich odmiany-gnejsy.
AMFIBOLIT-powstały poprzez przeobrażenie gabro i bazaltu.Barwa od szarozielonej do czarnej.
GRANULIT -skład: kwarc, skalenie ,granaty. Struktury łupkowe lub bezkierunkowe.
EKLOGNITY -średnio i grubo krystaliczne, tekstura bezkierunkowa, rzadko łupkowe. Skład:zielony piroksen(oufacyt) i granat czerwony często amfibol.

---