ŁAD NAUKOWY
++++++++++++++++++++++Istota nauki+++++++++++++++++++++++++++++++
Pojęcie spopularyzowane w XIX w. dzięki założonym w roku 1831 Brytyjskim Towarzystwie Wspierania Nauki.
Nauka - działalność ludzka mająca na celu obiektywne i adekwatne poznanie rzeczywistości, zasób wiedzy o przyrodzie, człowieku i społeczeństwie, o zjawiskach i prawidłowościach rzeczywistości, o sposobach jej badania i przekształcania.
2 rodzaje poznania nauki S. Kamińskiego: poznanie odkrywcze - poznanie czegoś zupełnie nowego(tworzenie nauki) oraz poznanie nieodkrywcze - poznanie czegoś względnie nowego(uczenie się)
Wiedza a nauka - wiedza to zasób wiadomości z jakiejś dziedziny zdobyty za pomocą uczenia się, nauka to proces badawczy, odkrywanie nowych twierdzeń i hipotez.
Wiedza to pojęcie szersze od nauki.
Nauka według L. Wolperta -celem działalności naukowej jest wyjaśnienie świata i odkrycie praw nim rządzących, nauka wolna od wartościowania, dotycząca nie jednego faktu lecz pewnej klasy zjawisk i powinna dążyć do uogólnień. W nauce ważna jest nie użyteczność ale abstrakcyjne rozumowanie. Wg. Wolpreta filozofia nie jest nauką ale należy do wiedzy, nie uczy nowych faktów, jest bezużyteczna.
Nauka według N. Postmana - zwęża pojęcie nauki rezerwując je jedynie do dyscyplin nauk przyrodniczych. Nauka to poszukiwanie niezmiennych i uniwersalnych praw rządzących procesami zachodzącymi w przyrodzie. Według niego nie istnieją nauki społeczne ponieważ według niego ludzkie zachowania i uczucia nie dają się zamknąć w naukowe ramy.
Nauka według R. Dunbar'a - nauka to metoda zdobywania wiedzy o świecie. Uwzględnia podział nauk na teoretyczne i empiryczne(będące zjawiskiem naturalnym i uniwersalnym).
Odróżnienie nauki od nienauki - 1) kryterium falsyfikacji- sformułowany przez K. Poppera, wg. niego jeżeli hipoteza nie może zostać poddana procedurze stwierdzającej fałszywość twierdzeń , nie powinna być uznawana za naukę. Jeżeli teoria jest niefalsyfikowalna nie jest teorią naukową, 2) wg. P. Medawar'a- nauka to sztuka rozwiązywania nie rozstrzygniętych wcześniej problemów, 3) wg. D. Hilberta rangę dzieła naukowego można mierzyć liczbą wcześniejszych publikacji, o tej samej tematyce, które straciły na znaczeniu po jego wydaniu, 4) wg. Wolperta - jeżeli coś zgadza się ze zdrowym rozsądkiem prawie na pewno nie jest nauką.
Metody naukowe - nie ma jednej uniwersalnej metody naukowej. 1) indukcja- formułowanie praw ogólnych na podstawie doświadczalnie potwierdzonych faktów(od ogółu do szczegółu) 2) model hipotetyczno - dedukcyjny nauki - istnieją dwa światy: teorii i danych empirycznych połączone przez proces testowania hipotez. Koncepcja ta ma charakter kołowy, ponieważ przyjęte założenia teoretyczne weryfikujemy ze światem rzeczywistym i ewentualnie korygujemy własne błedy na podstawie danych empirycznych.
POJĘCIE NAUKI(PODSUMOWANIE POWYŻSZEGO) - nauka to spójny system twierdzeń i hipotez tłumaczących w sposób obiektywny zależności przyczynowo-skutkowe w otaczającej rzeczywistości. Ma ona charakter abstrakcyjny i odnosi się do niezmiennych praw natury. Jej celem jest wyjaśnienie świata i sformułowanie pojęć oraz odkrycie prawidłowości nim rządzących. Nauka unika wartościowania i dąży do uniwersalnych uogólnień. Nie ma charakteru utylitarnego, ale przede wszystkim poznawczy. W przeciwieństwie do wiedzy empirycznej nie opiera się najczęściej na zdrowym rozsądku. Nauka ma charakter postępowy, tj. usiłuje zbliżyć się do prawdy, chociaż może nigdy nie osiągnąć całkowitej pewności, oraz komulatywny - uczeni bazują na dokonaniach innych, a ich odkrycia stają się integralną częścią ogólnego zasobu wiedzy. Teorie naukowe powinny być falsyfikowalne.
Rodzaje nauk(ze względu na cel prowadzonych badań): 1) nauki teoretyczne(badania podstawowe) - zmierzają do formułowania i uzasadniania praw naukowych oraz ich systematyzacji w możliwie spójne wewnętrznie naukowe teorie, 2) nauki stosowane(badania stosowane i rozwojowe) - główne ich zadanie to wykrywanie sposobów praktycznego zastosowania poznawanych praw naukowych
Rodzaje nauk(ze względu na przedmiot zainteresowań uczonych)- 1) nauki ścisłe, humanistyczne, społeczne.
Rodzaje nauk Piskozuba- 1)nauki formalne- nauki o charakterze czysto teoretycznym, nie odwołujące się do spostrzeżeń empirycznych, 2) nauki nomologiczne- obejmują te nauki podstawowe i stosowane, których osnowę stanowią prawa naukowe formułowane w drodze empirycznego procesu badawczego. Odpowiadają na pytanie „jak jest?”, 3) nauki normatywne- ich podstawą jest zespół norm wskazujących „jak być powinno?”
Do nauk formalnych zaliczamy: semiotykę(formalna nauka o stosunkach społecznych, nauka o znakach); prakseologia- (nauka o skutkach działań) formalna nauka o wytwórczości;
gnoseologia(teoria poznania)- nauka o nauce; logika formalna- formalna nauka o systemie wartości. Do nauk nomologicznych zaliczamy: nauki podstawowe- badają naturę, prawa przyrody a nie świat stworzony przez człowieka tzn. kulturę; nauki techniczne- umiejętności praktyczne ; nauki ekonomiczne - ich prawa stosowane w celu optymalizacji procesów gospodarowania. Do nauk normatywnych zaliczamy: nauki o sztuce ; nauki o obyczajach; nauki prawno-polityczne.
SZERSZE POJĘCIE NAUKI: obejmuje obiektywne i uniwersalne prawa natury , obyczaje, normy postępowania jednostek i społeczeństwa, subiektywne oceny wytworów kultury wyższej, analizę procesów gospodarczych oraz możliwości wykorzystywania obiektywnych praw natury przez technikę, nauka stwarza poglądy na świat, które dotyczą nie tylko otaczającej nas przyrody, lecz również samego człowieka i społeczeństwa i jego wytworów.
++++++++++++Nauki podstawowe-nauki stosowane-technika++++++++++++++++
Różnice między nauką a techniką: nauka odpowiada na pytanie „jak jest?” i „dlaczego tak jest?”; technika - „jak to wykorzystac?”. Nauki podstawowe pozwalają lepiej zrozumiec naturę; technika dzięki wykorzystaniu tej wiedzy w praktyce, sprawiają że żyje nam się wygodniej. Nauka wytwarza pojęcia, a technika przedmioty użytkowe. Technika przemija, gdy nauka stanowi podstawę rozwoju przyszłej techniki. Technika jest o wiele starsza od nauki. Wiedza empiryczna technikanauki podstawowenauki stosowane.
Moment narodzin nauki to okres starożytnej Grecji, a dla niektórych okres renesansu, XVII i XVIII wiek to olbrzymi rozwój nauk podstawowych, do XIX wieku odkrycia na zasadzie przypadku, współczesny rozwój techniki jest prawie wyłącznie napędzany przez naukę.
Pozytywne aspekty nauki i techniki: cywilizacja zachodnia opiera się w XX wieku na osiągnięciach nauki i wierze w jej nieograniczone możliwości, panuje fascynacja ideą postępu, wzrost liczby pracowników naukowych, wzrost zapotrzebowania na działalność naukowo-badawczą spowodowało, że powstał cały system edukacyjny przygotowujący do pracy edukacyjnej.
Teoria Kondratiewa - wyjaśniająca przyczyny zmniejszającego się znaczenia nauki.
50 - 55 letnich cykle nazwane jego nazwiskiem. Wyróżnił on 3 cykle: I lata 1780(90)-1844(51) II lata 1844(51)- 1890(96), III lata 1890(96) - ?, poźniej ustalono datę zakończenia 3 cyklu na 1945-1950 a okres od zakonczenia II WŚ do ostatnich lat XX wieku określono jako IV cykl Kondratiewa nazwany rewolucją naukowo-techniczną
+++++++++++++++++++Kulturowe uwarunkowania nauki++++++++++++++++++++
Kulturowe uwarunkowania nauki można tłumaczyć na 2 sposoby:
1)nauka jest naznaczona jakimś szczególnym piętnem kultury, w której postała
jej zwolennicy, przedstawiciele relatywizmu, M. Mulkay, M. Hesse, W. Lepenies - twierdzili w latach 60 i 70 że nauka nie przynosi postępu tylko odzwierciedla aktualne interesy danej kultury lokalnej( przykład Darwina, atak oswiecenia na religię, wyjaśnienie pochodzenia życia);
2) poszczególne kultury przykładają różne znaczenie i stwarzają mniej lub bardziej sprzyjające warunki do rozwoju nauki. Kultura ogranicza nasze pole widzenia, a uczeni podlegają kulturowym uprzedzeniom, modom i naciskom.
Koleje losów nauki: początki- hindusu, egipcjanie, nauka powstała w Europie, zapoczątkowana przez starożytnych Greków, opisywali świat i starali się odpowiedzieć na pytanie dlaczego tak się dzieje, ich celem było poznanie a nie praktyczna użyteczność, w średniowieczu wiodąca rola arabów(filozofowie, alchemicy, matematycy, astronomowie) fizyka - optyka, w renesansie wiodąca rola przedstawicieli cywilizacji zachodu, epoka industrialna - idealne warunki dla rozwoju nauki, logika indukcyjna jako podstawowa metoda naukowa, zasada wolnej konkurencji i liberalizmu, fascynacja ideą postępu, wg. Einsteina: rozwój zachodniej nauki bazował na odkryciu przez filozofów greckich systemu logiki formalnej oraz dostrzeżenie możliwości wykrycia związków przyczynowych za pomocą systematycznych doświadczeń(renesans) , duży wpływ na rozwój nauki miała religia
dająca odpowiedzi na temat istoty funkcjonowania rzeczywistości oraz systemu wartości,
WPŁYW KULTURY NA NAUKĘ I TECHNIKĘ
Relacje religia-nauka.według Durkheima magia i religia mają inne uzasadnienie niż nauka, religia stanowi przede wszystkim wyraz problemów społeczeństwa żyjącego w danej epoce i miejscu, nauka wyszło już dawno poza sferę opisową i dąży do obiektywizacji swoich twierdzeń. Według przedstawiciele szkoły frankfurckiej np. Th. Adorno , uważali oni że współczesna nauka stała się mityczna, tworzy rodzaj ślepego posłuszeństwa i uwielbienia dla wyższego intelektu, czym przypomina przedoświeceniową religię.
To co różnie naukę od religii to fakt że religia opiera się na dogmatach a nauka na rzeczywistych zjawiskach i procesach, choć według niektórych przedstawicieli relatywizmu nauka coraz bardziej przypomina religię, ponieważ zakłada pewien zbiór przekonań które muszą przyjąć wszyscy pod groźbą ostracyzmu i ekskomuniki.
Nauka przyjmuje wyjaśniające funkcje religii pozostawiając tej ostatniej jedynie problemy moralne i psychiczne. W przeszłości religia pełniła rolę nauki obecnie funkcje wyjaśniające przejmuje nauka, próbując wyjaśnić nawet dogmaty wiary.
Państwo. Dużą rolę w rozwoju nauki i techniki odgrywa państwo. Np. Chiny i Egipt gdzie celem działalności poznawczej było wzmocnienie ekonomicznej siły państwa. Technika stanowiła narzędzie panowania i ekspansji politycznej i była w związku z tym traktowana wybitnie utylitarnie.
Technopol. Według N. Postmana stan w jakim znajduje się wspołczesna cywilizacja zachodnia określa się jako technopol gdzie to nie kultura wpływa na naukę i technikę ale technika kreuję kulturę. Wynalazki techniczne wpływają na sposób myślenia i postrzegania świata, technika kieruje naszą świadomością, zachowaniami, systemem wartości. Obecna jest ślepa wiara w uniwersalność metod badawczych i dominująca kultura obrazkowa. Wdług Postmana Technopol zniszczył tradycje i korzenie na których do tej pory opierało się społeczeństwo. Ludzie technopolu to ludzie bez przekonań i systemu wartości, obdarzeni za to mnóstwem nadających się na sprzedaż umiejętności. Technopol tworzy kulturę bez fundamentów moralnych. Według Kerekhove'a technika kontroluje kulturę i nie tylko wpływa ale kreuje rzeczywistość (preparowanie faktów środkach masowego przekazu, urządzenia do projekcji rzeczywistości wirtualnej). Wg. K. procesy myślowe zostały przeniesione do urządzeń technicznych - komputer, telewizor. Technika dezintegruje tradycyjne wzorce kulturowe a globalne formy komunikowania powodują integrację wszystkich w obrębie jednej planetarnej kultury.
++++++++++++++++++++++++Etyczne dylematy nauki i techniki++++++++++++++++
Pozytywne skutki techniki i nauki. Przyczyniły się do rozwiązania egzystencjonalnych problemów człowieka, do wzrostu materialnego dobrobytu, pokonania barier rozwojowych, poprawy stanu zdrowia i wydłużenia życia, zmniejszyły uciążliwość i czas pracy.
Negatywne skutki techniki i nauki. Wykorzystanie n. i t. Do celów politycznych i militarnych(bomba atomowa), zaczęły ingerować w porządek natury, społeczeńśtw i pojedyńczych ludzi co według J. Dudka stało się problemem moralnym ponieważ ingerowało w obszar człowieczeństwa, „ja”. Według Lema technika staje się coraz potęzniejsza i zaczyna dominować nad człowiekiem.
Nauka i technika nie rozwiązały wszystkich problemów ludzkości lecz przyczyniły siędo powstania wielu nowych zagrożeń: skutki nieodpowiedniego wykorzystywania jej osiągnięć(manipulacja genami, rozwój poziomu zbrojeń), degradacja środowiska, osłabienie więzi społecznych, bezrobocie, osłabienie kreatywności intelektualnej, nadmiar informacji, degradacja rodzimej kultury, możliwość elektronicznej kontroli scentralizowanej władzy nad działalnością każdej jednostki, wynalezienie broni ostatecznej.
Ambiwalentność nauki. Możliwość czynienia dobra jak i zła. Za tą teorią opowiada się większość uczonych. Za dobre lub złe wykorzystanie nauki i techniki odpowiadają uczeni, instytuty naukowe, technicy, politycy. 3 rodzaje odpowiedzialności: prawna(kwestia legalności i zgodności z istniejącymi przepisami prawa) , polityczna(zjawisko władzy i możliwość podejmowania decyzji na temat kierunków i zakresu badań naukowych oraz wdrażania ich efektów), moralna( odpowiedź na pytanie czy brać udział w badaniach, które wiązać się mogą z zagrożeniami dla ludzkości).
Nie można powstrzymać rozwoju nauki, należy kłaść nacisk na odpowiedzialność i wspołodpowiedzilaność instytucji zaangażowanych w badania naukowe. Istotna rola odpowiedzialności prewencyjnej czyli umiejętne przewidywania negatywnych skutków podjętej działalności i możliwość przeciwdziałania im. Działalność naukowo-badawcza powinna podlegać kontroli dzięki wprowadzeniu odpowiednich przepisów prawa wewnętrznego, oraz uzgodnień międzynarodowych.
+++Relacje między współczesną nauką i techniką a sfera gospodarcza i społeczna+++
POZYTYWY: W drugiej połowie XX wieku nauka stała się po raz pierwszy najważniejszym i najbardziej dynamicznym czynnikiem wytwórczym. Pojawiły się nowe wyroby, nowoczesne technologie poprawiła się jakość, obniżono koszty wytwarzania, zwiększona została dostępność. Postęp naukowo-techniczy sprzyja likwidowaniu barier rozwojowych - barier surowcowych, energetycznych, związanych z degradacją środowiska, przyczynia się do wzrostu efektywności produkcji. Inwestycje dużych firm w badania naukowe w celu osiągnięcia korzyści finansowych i nie tylko.
Postęp naukowo-techniczny i właściwe wykorzystanie jego zdobyczy jest warunkiem szybkiego rozwoju gospodarczego. Dostęp do światowych banków informacji sprzyja rozwojowi i unowocześnianiu gospodarki, skróceniu ulega czas adaptacji zdobyczy naukowych w praktyce oraz ich upowszechnienia na światową skalę(np. innowacje techniczne aktualne zazwyczaj przez 2-3 lata)
O nowoczesności gospodarki świadczy także rozwój tzw. przemysłów wysokiej techniki- makroelektroniki, informatyki, biotechnologii.
Produkcja tanich i dostępnych na skalę światową towarów jest także osiągnięciem naukowo-technicznym.
Ogólny dostęp do informacji, podnosi jakość życia, sprzyja większej równości szans, wzrost poziomu wykształcenia społeczeństwa, upowszechnienie wykształcenia wyższego.
Usługi i informacja. Pod wpływem osiągnięć naukowo-technicznych zmianie uległa nie tylko struktura produkcji związania z rozwoje przemysłów wysokiej techniki, ale i struktura całej gospodarki gdzie coraz większą rolę odgrywa sektor usług w którym pod koniec XX wieku zatrudnionych jest maksymalnie 65-70% ludności czynnej zawodowo. Po raz pierwszy uwagę na zmiany w strukturze gospodarki zwrócił C.Clark, który wyodrębnił 3 fazy wzrostu gospodarczego: 1) przedindustrialna(rolnictwo, leśnictwo, wydobycie),
2) industrialna(przemysł przetwórczy), 3) postindustrialna(gdzie większość społeczeństwa zatrudniona jest w sferze usług).
Według J.F. Rada na skutek rozwoju naukowo-technicznego zamazaniu ulegają granice między poszczególnymi sektorami gospodarki oraz między poszczególnymi rodzajami działalnosci usługowej. Następuje „zinformacjonalizowanie” dóbr i usług. Według Rada w nowoczesnych społeczeństwach rośnie rola informacji przekazywanej za pomocą elektronicznych środków technicznych.
NEGATYWY Problemem towarzyszącym opisywanym zjawiskom jest bezrobocie, wzrost rozwoju nauki i techniki przyczynił się do likwidacji przestarzałych, pracochłonnych gałezi przemysło a co za ty idzie - miejsc pracy . Zagrożeniem wynikającym z postępu naukowo-technicznego może być nadmierne rozwarstwienie społeczne, na wysokiej klasy specjalistów, którzy nadążają za opisywanymi zmianami oraz tych którzy nie sa w stanie stawić czoła ich tempu. Dysproporcje w poziomie zamożności w większości pańśtw rozwiniętych. Zamożni się bogacą a liczba biednych rośnie oraz następuje podziałowi świata na strefy biedy i bogactwa
Według Giarini”ego i Louberg'a nauka i technika osiągnęły już swoje granice, traktują naukę jako jeden z równoważnych czynników wytwórczych którego produktywność w miarę czasu zmniejsza się a każde dodatkowe nakłady na jej rozwój przynoszą coraz mniejsze efekty.
Dominacja techniki w życiu człowieka doprowadziła do powstania elektronicznej kultury obrazkowej, natłok docierających do nas informacji służy przede wszystkim szybkiemu zaspokojeniu ciekawości i szybkiej reakcji emocjonalnej, sposób i forma ich przekazywania nie pozwala na głębszą analizę i refleksję.
Według Kerekhove'a urządzenia elektroniczne przedłużają nasze ciało oraz wzmacniają moc naszego umysłu. Telewizja wciska się w umysł człowieka, przez szybki sposób przekazywania informacji zapobiega wyrażaniu reakcji, przez co bardziej jestesmy podatni na manipulację, tv sprawia że ludzkość znów przeistacza się z kultury piśmiennej do kultury wizualnej, obrazkowej.
Coraz szybszy i niekontrolowany przepływ informacji sprzyja decentralizacji władzy, służy globalizacji kultury i cywilizacji, a raczej ich westernizacji.
Źródłem globalizacji cywilizacji i kultury jest też gospodarka. Granice państw są coraz bardziej przenikalne dla informacji towarów, usług, kapitału i ludzi. Wszystkieważniejsze rynki są rynkami światowymi, koniunktura w gospodarce ma wymiar światowy, integracja w sferze ekonomii.
2