1. Pojęcie egzegezy i jej cel [ustalenie sensu dosłownego (wyrazowego)]

Egzegeza (gr. eksegesis- wyjaśnienie, wyprowadzenie) Zajmuje się naukową interpretacją treści Biblii. Posługując się filologiczną analizą poszczególnych wierszy, zdań i słów, dąży do integralnego zrozumienia tekstu. Wyniki tych badań służą do opracowania komentarzy biblijnych o różnych profilach: filologicznym, historycznym lub teologicznym. Sztuka egzegezy polega na rozjaśnianiu wyrażeń w ich odpowiednim kontekście historycznym. Próbuje ona ustalić najbardziej pierwotne brzmienie tekstu. Cel- celem jest uchwycenie bezpośredniego znaczenia tekstu, ustala co autor zamierzył i wyraził.

Egzegeza- metoda literacko-historyczna

1. krytyka tekstu - ustalenie co właściwie jest napisane, ustalenie oryginalnego brzmienia tekstu → (krisis)

2. badania literackie

3. badania historyczne

2. Omów wykorzystywane w metodzie egzegetycznej elementy metody typu literackiego

Metoda literacka - tekst sam w sobie

• 
  język

• słownictwo Przekład, jako owoc analizy filologicznej (językowej) znaleźć

• gramatyka

• budowa tekstu, struktura, retoryka (sztuka wymowy, przekonywania), plan

• gatunek literacki

• relacja: autor-odbiorca (odbiorcą jest konkretne społeczeństwo, osadzone w konkretnym czasie)

3. Omów elementy metody typu historycznego wykorzystywane w metodzie egzegetycznej

Metoda historyczna - osadzenie księgi w historii, odniesienie do ówczesnych problemów

• data (kiedy?), miejsce (gdzie?), autor (kto?), adresaci (dla kogo?)

• tło epoki, geografia, archeologia, historia polityczna, społeczna, teksy z tej epoki (umieszczenie tekstu na pewnym tle i porównanie go z innymi tekstami tej epoki)

• dzieje powstania

4. Wyjaśnij nazwy Ewangelia i problem synoptyczny

Ewangelia- (gr. ευαγγέλιον - Dobra Nowina) ευαγγέλλω- zwiastować, mówić; ευ- zwiastuje dobroć, coś pozytywnego → mówić coś pozytywnego, głosić Dobrą Nowinę. Ewangelia pod względem TREŚCI to dzieło historyczno-teologiczne. Jest źródłem wiedzy o Jezusie z Nazaretu i źródłem wiedzy teologicznej (kim był Jezus). Ewangelia od strony FORMY (gatunku literackiego) to gatunek unikalny, niepodobny do niczego; jest jedyny w sowim rodzaju. W bibliotece Ewangelie znalazłyby się w dziele Żydów i biografii.

Ewangelie pod względem gatunku literackiego to:

• biografie typu starożytnego, o celu teologicznym, zawierające w sobie inne mniejsze formy literackie.

Są to biografie, bo mówią o życiu jednego człowieka - Jezusa.

Są to biografie starożytne, bo nie mają układu ściśle chronologicznego, mają układ tematyczny; skupiają się na ważnym okresie życia Bohatera, nie skupiają się na młodości; mówią o narodzinach, mają rozbudowany opis śmierci; służą celom dydaktycznym, zawierają opis wyglądu zewnętrznego Bohatera.

Problem synoptyczny- relacja między Ewangeliami Mt, Mk, Łk na poziomie pisemnym; (sinopsus - łączne widzenie) problem synoptyczny polega na ukazaniu podobieństw i różnic. Nazwa „synoptyczne” pochodzi od Johanna Jakoba Griesbacha (XVIII w.) który zestawił trzy Ewangelie (Mt, Mk, Łk) w trzech kolumnach w celu porównania tekstu i lektury paralelnej (czyli spojrzał na nie „jednym wejrzeniem”). Z gr. synopsomai znaczy „spojrzę na coś jednym okiem”. Ewangelie synoptyczne są więc tekstami, na które w czasie badań uczeni mogą patrzeć tak samo, przyjmując tę sama metodę

Mt, Mk, Łk → Ewangelie są do siebie podobne, mają też pewne swoistości. W znaczeniu ilości teksty się powtarzają i są umieszczone w odpowiednim (tym samym) miejscu. W Ewangeliach występują dublety - czyli powtórzenia tych samych treści, zdań. Sprawa kolejności epizodów - niektóre się powtarzają, inne nie.

5. Etapy powstawania Ewangelii

1. słowa i czyny Jezusa

2. przekaz we wspólnocie chrześcijańskiej (ustny)

3. spisanie Ewangelii

1. słowa i czyny Jezusa

Publiczny charakter działalności - To co czynił i mówił Jezus jako punkt wyjścia. Słowa- gdy Jezus wygłaszał jakąś maksymę, to ją w całości powtarzano. W świecie semickim uczono się na pamięć. Uczono się krótkich wypowiedzi Jezusa. Spisane zostały najważniejsze i wybrane słowa (pewna selekcja) streszczone przez wspólnotę, obok dosłownego recytowania. Czyny- każdy opis czynu Jezusa jest dziełem świadka tego czynu. O czynach Jezusa opowiadano, świadek przekazywał je w formie streszczenia z własnego punktu widzenia (różnego od punktu widzenia innych świadków czynu Jezusa. W Ewangeliach są mniejsze różnice w wypowiedziach Jezusa, a większe w opisach Jego czynów z racji sposobu nauki zapmiętywania panującej w ówczesnym świecie semickim.

2. przekaz ustny we wspólnocie

Przyczyny twierdzące iż przekaz jest trwały:

• nauka pamięciowa → uczniowie Jezusa uczyli się Jego słów (maksym, przypowieści) na pamięć. Łatwiej zapamiętuje się teksty krótsze, uporządkowane symetrycznie i rytmicznie, gdzie elementy powtarzają się, łatwo zapamiętuje się to, co ma stały plan, stały wzorzec np. przypowieści, cuda

• wspólnota → wspólnota kontroluje przekaz, zapobiega zniekształceniu, jeden drugiego poprawia

• wczesne spisanie → wczesne notatki, wczesne zapisanie tradycji, zapis kilkadziesiąt lat po śmierci Jezusa

• ważność osoby Jezusa → Jezus jako założyciel wspólnoty religijnej; Jemu społeczeństwo było wierne

Argumentacja przemawiająca za zmianą:

• dłuższe formy wypowiedzi uległy skróceniu, selekcji, sklejaniu. użycie stałych, małych form (schematy)

• sytuacja wspólnoty: (zmienia się sytuacja życiowa) SITZ IN LEBEN - osadzenie w życiu; np. najpierw upomnij w cztery oczy, później w obecności niewielu, później powiedz Kościołowi→wspólnocie. język katechezy, misji, teol. liturgii, praktyczne potrzeby

• nowe teologiczne popaschalne (po zmartwychwstaniu) spojrzenie na Jezusa. Należy przyjąć, że w relacjach o Jezusie jest i historia i teologia → świadectwo historyczne miesza się z interpretacją teologiczna

3. Spisanie Ewangelii

Cały przekaz ustny wpłynął na kształt Ewangelii. Ewangelia powstał gdyż wspólnota widziała w niej prawdę o Jezusie. Spisanie Ewangelii: dzieło pisane - w określonej kolejności powstał jeden określony ciąg → spisanie po kolei. Dzieło pisane wymaga spoiwa → między epizodami cos musiało być. Trzeba uporządkować to opowiadanie. Wstępy i zakończenia są dodatkiem „autora” Ewangelii. Są do siebie podobne i charakterystyczne. Spisując życie Jezusa nadali to w całościowym sposobie pisania, Ewangeliści mają jakąś wizje całościową. Istnieją różne spojrzenia na życie i dzieło Jezusa. Okazali się twórczy pod względem formy i cech teologicznych. Mt iMk miały już swój wzór, a Łk mógł go rozszerzyć. W tradycji ustnej znajdował się ogrom relacji bez stałej kolejności i czynników wiążących, bez uporządkowania. Przy spisaniu należało to uporządkować:

• kolejność i powiązanie fragmentów

• koncepcja literacka (gatunek)

• koncepcja teologiczna → autor musiał mieć pewien wyraz wiary, pewien zamysł, cel, koncepcję w sferze teologicznej

Na tym właśnie polegał wkład redaktora - ewangelisty

6. Co w okresie ustnego przekazu tradycji o Jezusie sprzyjało jej wiernemu zachowaniu

Przyczyny twierdzące iż przekaz jest trwały:

• nauka pamięciowa → uczniowie Jezusa uczyli się Jego słów (maksym, przypowieści) na pamięć. Łatwiej zapamiętuje się teksty krótsze, uporządkowane symetrycznie i rytmicznie, gdzie elementy powtarzają się, łatwo zapamiętuje się to, co ma stały plan, stały wzorzec np. przypowieści, cuda

• wspólnota → wspólnota kontroluje przekaz, zapobiega zniekształceniu, jeden drugiego poprawia

• wczesne spisanie → wczesne notatki, wczesne zapisanie tradycji, zapis kilkadziesiąt lat po śmierci Jezusa

ważność osoby Jezusa → Jezus jako założyciel wspólnoty religijnej; Jemu społeczeństwo było wierne

7. Jakie czynniki na etapie ustnego przekazu tradycji o Jezusie sprzyjały jej modyfikacjom i zmianom

Argumentacja przemawiająca za zmianą:

• dłuższe formy wypowiedzi uległy skróceniu, selekcji, sklejaniu. użycie stałych, małych form (schematy)

• sytuacja wspólnoty: (zmienia się sytuacja życiowa) SITZ IN LEBEN - osadzenie w życiu; np. najpierw upomnij w cztery oczy, później w obecności niewielu, później powiedz Kościołowi→wspólnocie. język katechezy, misji, teol. liturgii, praktyczne potrzeby

• nowe teologiczne popaschalne (po zmartwychwstaniu) spojrzenie na Jezusa. Należy przyjąć, że w relacjach o Jezusie jest i historia i teologia → świadectwo historyczne miesza się z interpretacją teologiczna

8. Przedstaw trzeci etap powstawania ewangelii

Etapy powstawania Ewangelii

1. słowa i czyny Jezusa

2. przekaz we wspólnocie chrześcijańskiej (ustny)

3. spisanie Ewangelii

3-ci etap: Spisanie Ewangelii

Cały przekaz ustny wpłynął na kształt Ewangelii. Ewangelia powstał gdyż wspólnota widziała w niej prawdę o Jezusie. Spisanie Ewangelii: dzieło pisane - w określonej kolejności powstał jeden określony ciąg → spisanie po kolei. Dzieło pisane wymaga spoiwa → między epizodami cos musiało być. Trzeba uporządkować to opowiadanie. Wstępy i zakończenia są dodatkiem „autora” Ewangelii. Są do siebie podobne i charakterystyczne. Spisując życie Jezusa nadali to w całościowym sposobie pisania, Ewangeliści mają jakąś wizje całościową. Istnieją różne spojrzenia na życie i dzieło Jezusa. Okazali się twórczy pod względem formy i cech teologicznych. Mt iMk miały już swój wzór, a Łk mógł go rozszerzyć. W tradycji ustnej znajdował się ogrom relacji bez stałej kolejności i czynników wiążących, bez uporządkowania. Przy spisaniu należało to uporządkować:

• kolejność i powiązanie fragmentów

• koncepcja literacka (gatunek)

• koncepcja teologiczna → autor musiał mieć pewien wyraz wiary, pewien zamysł, cel, koncepcję w sferze teologicznej

Na tym właśnie polegał wkład redaktora - ewangelisty

9. co wiesz o gatunku literackim Ewangelii

Ewangelia- (gr. ευαγγέλιον - Dobra Nowina) ευαγγέλλω- zwiastować, mówić; ευ- zwiastuje dobroć, coś pozytywnego → mówić coś pozytywnego, głosić Dobrą Nowinę. Ewangelia to Dobra Nowina o Jezusie. Ewangelia pod względem TREŚCI to dzieło historyczno-teologiczne. Jest źródłem wiedzy o Jezusie z Nazaretu i źródłem wiedzy teologicznej (kim był Jezus). Ewangelia od strony FORMY (gatunku literackiego) to gatunek unikalny, niepodobny do niczego; jest jedyny w sowim rodzaju. W bibliotece Ewangelie znalazłyby się w dziele Żydów i biografii.

Ewangelie pod względem gatunku literackiego to:

• biografie typu starożytnego, o celu teologicznym, zawierające w sobie inne mniejsze formy literackie.

Są to biografie, bo mówią o życiu jednego człowieka - Jezusa.

Są to biografie starożytne, bo nie mają układu ściśle chronologicznego, mają układ tematyczny; skupiają się na ważnym okresie życia Bohatera, nie skupiają się na młodości; mówią o narodzinach, mają rozbudowany opis śmierci; służą celom dydaktycznym, zawierają opis wyglądu zewnętrznego Bohatera

10. Opisz główne rozwiązania problemu synoptycznego

Problem synoptyczny- relacja między Ewangeliami Mt, Mk, Łk na poziomie pisemnym; (synopsis - łączne widzenie) problem synoptyczny polega na ukazaniu podobieństw i różnic.

Mt, Mk, Łk → Ewangelie są do siebie podobne, mają też pewne swoistości. W znaczeniu ilości teksty się powtarzają i są umieszczone w odpowiednim (tym samym) miejscu. W Ewangeliach występują dublety - czyli powtórzenia tych samych treści, zdań. Sprawa kolejności epizodów - niektóre się powtarzają, inne nie.

• Teoria dwóch źródeł → Pierwszym źródłem była Ewangelia Mk, a Mt i Łk korzystali z niej stosując jednak inne metody

Mt ← Mk → Łk Mk Mk [Q]

Mt ← Q → Łk / ١ ↓ ↓

Mt Łk Mt Łk

Istniało wspólne źródło, z którego Mt i Łk korzystali i to źródło (Q) zaginęło

Teoria dwóch źródeł → okazuje się, że są wspólne cechy Mt i Łk nad Markiem. Postuluje się iż Ewangelia Mk miała 2 postaci: wcześniejszą i późniejszą. Każdy z Ewangelistów oprócz formy pisanej, korzystał także z formy ustnej i ta tradycja ustna tłumaczy odbieganie.

▪ hipoteza Willson → punktem wyjścia dla powstania Ewangelii były dwa notatniki. Źródła tłumaczą podobieństwa występujące w Ewangeliach. Jednak Ewangelie są wybiórcze, duża część została ominięta

N₁ N₂

/ \ / \

Mk Mt Łk

▪ hipoteza Griesbach → Łukasz wzorował się na Mateuszu, zaś Marek zrobił skrót obydwu. Ewangeliści pisali znając tradycję ustną. Ewangelia Mt jest najstarsza

Mt

/ \

Łk → Mk

• hipoteza Boismard A B C Q

Mk Mt Łk

Mk Mt

11. Co (i skąd) wiemy o autorze i dacie powstania Mk?

Mk z pochodzenia Żyd. Wyruszył w podróż misyjną z Pawłem i Barnabą ale w Perge ich opuścił i wrócił do Jerozolimy. Z 2Tm 4,11 można wywnioskować ze w latach 60-tych był w Rzymie i współpracował z Piotrem. W Ewangelii oparł się na osobistych wspomnieniach Piotra.

Co wewnątrz Ewangelii wskazuje na datę i miejsce wydarzeń?

• W niektórych fragmentach mocno zaakcentowano prześladowanie uczniów Jezusa, co może być odzwierciedleniem atmosfery w Rzymie za Nerona (54-68)

• Sformułowania odnoszące się do zburzenia świątyni Jerozolimskiej z 70 r. wskazuje na to że Ewangelia Mk powstała wcześniej

• Świat łaciński - wiele zapożyczeń z tego języka np. kondratens - czyli rzymska moneta quadner

Świadectwa zewnętrzne wskazujące na datę i miejsce powstania

• Św. Ireneusz - Ewangelia Mk została napisana „po śmierci Piotra i Pawła”. Według tradycji Piotr zmarł w 67 r., powstanie ewangelii - pod koniec lat 60-tych

• Klemens Aleksandryjski - Mk zaczął spisywać Ewangelię jeszcze za życia Piotra, pod koniec jego życia w Rzymie

12. Problemy autorstwa i datowania Mt

Wewnątrz Ewangelii

• Przyjmuje się że Ewangelia Mt powstała w Syrii (Antiochia), gdzie żyło wielu Żydów. Zawarta w niej polemika z judaizmem faryzejskim, który zaczął dominować ok. 70 r. sugeruje że Mt mogła powstać

ok. 85-90 r.

• Mt powstała z myślą o wierzących, którzy wywodzili się z judaizmu. Tekst odzwierciedla tradycje aramejskie i hebrajskie, wyrażenia i słowa typowo semickie (mamona ,hosanna), które rzadko tłumaczy na j. grecki. Nie wyjaśnia też zwyczajów żydowskich

• Mt 22,7, brak równoległości w tekście Mk; „przypowieść o nieproszonych do gospody i odmowa przyjęcia posłańców”- wygląda to na rzeź Izraela przez Rzymian (po roku 70)

Świadectwa zew.

• Papiasz (1 poł. II w.) Mateusz-Lewi- celnik z Kafarnaum. O jego profesji świadczą fachowe określenia dotyczące podatków i systemu monetarnego

13. Autor i data Łk

Wew. Ewangelii:

• nie wymienia konfliktu z I w., więc wydarzenia dzieją się dużo wcześniej

• wyraźne świadectwo, iż autor wie o zburzeniu Jerozolimy

• Łk 21,24 - potwierdzenie tragedii z roku 70 - czyli powstała po roku 70.

• część Dziejów Ap. Jest napisana w l. mn.

świadectwo zew.:

• św. Ireneusz -Łk. Był towarzyszem Pawła, spisał w księdze głoszoną przez niego Ewangelię.

• Euzebiusz z Cezareii - wg. Niego Łk jest autorem Ewangelii i Dz.

Powstała w roku 80-85

14. Objaśnij gatunek literacki Ewangelii dzieciństwa Jezusa (początek Mt i Łk) oraz jego stosunek do historii

Genealogia Mateusza wskazuje na pochodzenie Jezusa od Dawida. Cecha wspólna z Łk - obie Ewangelie kwestionują ojcostwo Józefa, Józef mężem Maryi, z której zrodził się Jezus. U Łk 3,23 (Jezus) jak mniemano był synem Józefa W rodowodzie Jezusa wymienione zostały 4 kobiety (Tamar, Rachab, Rut, żona Uriasza)- z nimi wiąże się jakiś skandal np. Rachab była prostytutką, Rut była Moabitką. Zostały wymienione: 1. Aby pokazać ze Jezus pochodzi z grzesznej ludzkości 2. Zapowiedź Maryi 3. Zbawienie dla Nie-Żydów. Zapowiedź powszechności zbawienia. Zakończenie genealogii: Jezus jest potomkiem Dawida D W D, rodowód Jezusa stanowi 14 pokoleń (znaki alfabetyczne mają wartość liczbową 4+6+4 =14 w j. hebrajskim 14 odpowiada imię Dawid). Małżeństwo żydowskie: Ślubowanie sobie żony i męża (nie mieszkali jeszcze ze sobą). Możliwy rozwód w razie zniesławienia (Maryja w ciąży przed ślubem). Zwiastun pański (Anioł) przybywa do Józefa, który chce oddalić żonę listem rozwodowym. Było to we śnie Mt 1, 20-23. U Łk uroczyście anioł przybywa. Duch św., Duch ST → uświęcający wiatr od Boga. Tak samo jak u Łk siła Boga Jezus → Jahwe zbawia. St→Iż 7,14. Słowa zastosowane do narodzin Jezusa (... z dziewicy Syn się narodzi...) zasięg proroctwa dotyczy bliskiego czasu, a nie dalszego, jest jednak bardzo wzniosłe. Słowo dziewica, które tu występuje oznacza raczej dziewczynę młodą ale może oznaczać młodą mężatkę, która jeszcze nie ma dzieci.

Ewangelia Mt 2 (Mędrcy ze wschodu) Opis trochę baśniowy np. gwiazdy, mędrcy. Starożytne żywoty miały zwyczaj ozdabiać osoby opisywane znakami z dzieciństwa. ST- tendencja do literackiego ozdabiania sławnych ludzi. To nie jest złe. Tam np.. nie było śniegu w Ziemi świętej. Pokazuje czym było narodzenie Chrystusa w świetle ludzkiej nędzy, biedy. Czasami się mówi o MIDRASZU(forma uwypuklająca znaczenie). Mamy rdzeń historyczny (miejsce, czas), szczegóły też mają poparcie historyczne np. hołd Mędrców. Hołd Mędrców ma wyjaśnienie naturalne, za czasów panowania Heroda gwiazda → gwiazda wschodząca, którą zobaczyli Magowie, doszukiwano się jakiejś komety itp. Ale możliwe że spotkały się planety Jowisz i Saturn (7 r. przed Chr)→miało miejsce zjawisko koniunkcji - znaczne zbliżenie się 2 planet. Jowisz - uważany za gwiazdę królewską, Saturn- dzień Żydów (sobota). Spotkanie tych planet jest symbolem narodzin Króla. Szukano w rodzie królewskim Heroda. Potem dopiero szukano Króla ukrytego w Betlejem. Jest to wyjaśnienie naturalne. Zakończenie: powrót do Egiptu. Betlejem będzie miejscem zamieszkania świętej rodziny. Później przenieśli się do Nazaretu „Nazarejczykiem będzie nazwany”.

Data narodzin Jezusa:

Herod zmarł 2 tygodnie po charakterystycznym zaćmieniu ok. 4 r. przez Ch 2. Opowiadanie o Magach da się wyjaśnić bliskość planet- 7 r. przed Ch 3. Spis ludności: za Augusta, pod koniec panowania, a inny co roku 8 r. przed Ch Kwiryniusz - spis w Judei. 4. Tertulian podaje ze spis odbył się w czasie namiestnika Saturniusza 9-6 r. przed Ch. Jezus rozpoczął nauczanie 27-28 r. wnioskujemy że narodziny Jezusa miały miejsce w latach 8-7 przed Chr.

15. Pojęcie Królestwa Bożego

Nadeszła pora, czas się wypełnił (2 określenia czasu: kairos-pora, chronos-czas)

Z racji na swe Człowieczeństwo Jezus objawił siebie jako Tego, który ustanawia królestwo Boże w dziejach ludzkich. Rozpoczynając swe mesjańskie posłannictwo, zapowiedział: Czas się wypełnił i bliskie jest królestwo Boże (Mk l,15). On to królestwo zrealizował całym swoim życiem.

Królestwo Boże - rządy Boga. Do Królestwa Bożego wchodzi się mając Boga w sobie, Królestwo Boże uwidacznia się.

Jakie jest to Królestwo? Ono nie jest z tego świata. Ono jest na tej ziemi, ale nie z tej ziemi. Ma ono bowiem charakter duchowy. Rozwija się w świecie, ale swój ostateczny cel znajduje dopiero w niebiosach

Nakazuje nam też szukać tego królestwa: Starajcie się najpierw o królestwo Boże (Mt 6,33). Te polecenia Chrystusa ludzkość będzie wypełniać tak długo, aż to królestwo osiągnie swą pełnię. Stanie się to w eschatycznej wieczności. Tam Chrystus uroczyście ofiaruje Ojcu swoje królestwo. Nastanie wiekuiste królestwo Trójjedynego

Nawracajcie się i wierzcie:

• Metanoia - przemiana umysłu (pol. skrucha)

• Pod słowem grackim znajdujemy znaczenie semickie

• Oznacza zawrócenie ze złej drogi

16. Biblijna terminologia dotycząca cudów oraz rodzaje cudów.

CUD - czyli wykraczające poza naturę nadzwyczajne wydarzenie, które przemawia do zmysłów, to wspaniałe zjawisko wskazujące na Boga jako jego sprawcę.

Św. Augustyn- cud to zjawisko, które pobudza do wiary, kieruje oczy ku Bogu. O Bogu swiadczy też wspaniałosć świata. Znak Boga dla ludzi.

W terminologii Ewangelii znajdują się 3 słowa, które jednak dokładnie nie oznaczają cudów.

• δυναμις- dynamika, dzieło mocy (dokonanie cudu wymaga mocy)

• σεμειον -znak (wskazuje na coś), czynności Jezusa miały pewne przesłanie

• τερατα -dziwy, ale cuda

Rodzaje cudów:

Uzdrowienie, wskrzeszenie, egzorcyzmy oraz cuda nad naturą (np. rozmnożenie chleba, uciszenie burzy)

17. Funkcja i znaczenie teologiczne cudów w Ewangeliach.

Funkcja - cuda prowadzą do ukazania , że Bóg ratuje ludzi, wybawia ich od zła fizycznego i duchowego. Cuda demonstrują także moc Bożą, jednak to nie jest ich głównym celem.

Uzdrowienia- uzdrowieni nie mogli udowodnić naukowo faktu wyzdrowienia, więc wszystkie wyzdrowienia uznawano za cuda. W przypadku uzdrowień trudno je dziś wyjaśnić, medycyna nie potrafi ich wytłumaczyć.

Opisy uzdrowień są schematyczne:

• przybycie chorego

• opis choroby i prośba do Jezusa

• Jezus uzdrawia

• zakaz rozgłaszania

• wieść o uzdrowieniu rozchodzi się

Wymiar teologiczny:

• zawsze jest to konfrontacja ze złem. Pokazanie władzy nad złem

+++ Uzdrowienie w Szabat:

Mt 12, 9-14 Przestrzeganie szabatu należało do istotnych przepisów judaizmu. Jedną z 39 prac, których nie wolno było wykonywać było leczenie (jeśli nie istniało zagrożenie życia)

Z przykazania Bożego, które miało dać człowiekowi radość uczyniono jarzmo. Szabat kojarzył się nie z radością dnia świętego, ale raczej z zakazem i ograniczeniami.

W przepisach żydowskich prawników szabat zatracił swoje pierwotne znaczenie . Chrystus przywraca szabatowi jego prawdziwy sens. Jezus uczy odkrywanie prawdziwego znaczenia i celu, wszelkich obowiązujących przepisów.

Jezus potępia nadużycia faryzeuszów i podaje boską interpretację przekazywania o szabacie. Szabat ustanowiono nie po to, by dręczyć ludzi, lecz aby czynić im dobro ratować i leczyć.

Wymiar teologiczny:

• Przebieg zdarzenia pokazuje, że zdrowie chorego nie jest jego prywatną sprawą, ale dotyczy całej wspólnoty. Dlatego Jezus każe mu stanąć pośrodku (Łk,Mt)

• Zapowiedź królestwa Bożego dla tych ludzi pojawia się na początku i na końcu - inkluzje.

Egzorcyzmy - najczęściej chodzi o wypędzenie duchów nieczystych

Wymiar teologiczny:

• ukazują uleczenie ducha ludzkiego

Wskrzeszenia - (np. córka Jaira) Jezus powiedział, ze dziewczynka śpi, nie umarła. Mogła spać snem śmierci. Nie mamy medycznej pewności.

Cuda nad naturą - jest ich niewiele np. rozmnożenie chleba, chodzenie po wodzie, uciszenie burzy

Opisy cudownego rozmnożenia chleba:

U Mt i Mk występują dwa opisy, u Łk i J jeden opis.

Te dwa opisy rozróżnią się szczegółami (ilością ludzi, chlebów i np. pozostałości po nich)

Mk - pierwszy opis: 5 tyś. Mężczyzn, 5 chlebów i 2 ryby, 12 koszy okruszyn i resztek ryb;

Drugi opis: ok. 4 tyś;7 chleb; kilka ryb;7 koszy okruchów;

Uczniowie przynoszą chleb i ryby Jezusowi; Jezus odmawia modlitwę dziękczynną i dzieli chleb i ryby. Wszyscy najadają się do syta.

Mt - pierwszy opis - jak u Mk

Drugi opis - jak u Mk.

Wymiar teologiczny cudu:

• Wyobrażenie rozmnożenia jest przenośnią, ukazującą wielkość Boga.

• Jezus świadomie karmi ludzi za pośrednictwem Apostołów, czyniąc w ten sposób aluzję do przyszłej Eucharystii.

• Okoliczności historyczne - łąki w pobliżu - Nazaret;

• Nakarmieni ludzi chlebem (wymiar fizyczny) ma tu wymiar duchowy - karmienie słowem.

18. Pojmowanie szatana i złych duchów w Piśmie Św., a szczególnie w ewangeliach.

SZATAN,DIABEŁ- przeciwnik, oskarżyciel, oszczerca;

Pismo św. Mówi o szatanie jako osobie: to anioł odtrącony z nieba za grzech przeciw Bogu.

W ST występuje jako prokurator, oskarża ludzi przed Bogiem, nie złorzeczy Bogu, ale się z Nim spiera. Nienawiść do Boga niesie za sobą nienawiść do Jego stworzenia.

Z hebr. SATAN, z gr. διαβολοσ

Złe duchy, demony- zły duch = zły wiatr (hebr. Ruah - wiatr)

-bardziej zjawisko niż osoba;

Zły duch działa na człowieka od wew. - widać to jako np. chorobę psychiczną.

Opętanie przez szatana - to uleganie jego pokusom, namowom, to odpowiedź na jego słowa; ma bardziej wymiar psychologiczny.

Złe duchy = duchy nieczyste

W czasach Jezusa wierzono, że szatan czy złe duchy manifestują swoją obecność w człowieku przez chorobę. Dlatego wyrzucenie złego ducha z osoby wiązało się z przywróceniem jej zdrowia.

19. Opisy opętań (i egzorcyzmów) jako problem egzegetyczny.

Egzorcyzmy - czyli wypędzenie szatan lub złych duchów; wiązane często z uzdrowieniami.

Jezus ma władzę nad złymi duchami, dokonuje egzorcyzmów, jednocześnie uzdrowień.

W opisach opętań istotne jest rozróżnienie na szatana i złe duchy. Opętania opisywane są w Ewangeliach w sposób schematyczny. Jezus wypędza złe duchy za pomocą rozkazu lub modlitwy.

+demony - gr. Daimon - „istoty duchowe”

+opętanie- owładnięcie przez złego ducha, który próbuje utożsamić się z człowiekiem. Skutkiem takiego zawładnięcia są różne choroby i zaburzenia psychiczne. Człowiek opętany traci kontrolę nad samym sobą. Moce, które nim władają mają swe korzenie w podstawowym źródle zła (szatan)

Wyrzucenie złych duchów jest jednym ze znaków nadejścia król. Bożego.

Uzdrowienie trędowatego (Mk)

Mk- streszczenie:

Trędowaty przychodzi do Jezusa, pada na kolana i prosi: „Jeśli chcesz możesz mnie oczyścić”. Jezus lituje się nad nim i dotyka go mówiąc: „chcę, bądź oczyszczony”. I nakazuje, aby nic nikomu nie mówił, ale ten go nie posłuchał

Mt 8,1-4

Jak u Mk różnica w zakończeniu- tu Jezus mówi, aby oczyszczony z trądu poszedł i złożył ofiarę na świadectwo uzdrowienia.

Według prawa (Kpł) trąd był największą nieczystością, dlatego wykluczał chorego ze społeczności. Człowiek dotknięty trądem musiał usunąć się z własnej rodziny, gdyż stanowił zagrożenie dla zdrowia i życia innych ludzi. Stawał się człowiekiem marginesu.

Trędowaty, zbliżając się do Jezusa, złamał przepisy ST. Uczynił to jednak kierując się głęboką wiarą.

Dla wierzących pierwotnego K-ła trąd był obrazem grzechu i choroby i choroby duszy. Dlatego Ewangelia opisuje trąd jako nieczystość - mówi nie o wyleczeniu lecz o oczyszczeniu.

Przykład trędowatego pokazuje społeczne skutki osobistego grzechu- zagrożenie dla innych i wykluczenie ze wspólnoty.

W świetle prawa i kontaktów z trędowatym czynił człowieka nieczystym. Jezus dotykając chorego pokazuje, że jest ponad Prawem. Gest świadczy o miłości Jezusa.

Opętany z Gerazy (Mk 5)

• Kraina Gerazeńczyków - leży na Pd-wsch brzegu Jeziora Galilejskiego, wokół Gerazy- jednego z miast Dekapolu. Dekapol 9gr. deka-10, polis-miasto) federacja 10-ciu miast hellenistycznych, powstała w 63 r. przed Chr.

• Legion- rzymski liczył ok. 5-6 tyś. Żołnierzy, nawiązanie do imienia legionu ma podkreślić wielką liczbę i siłę duchów nieczystych

• Żydzi uważali świnie za zwierzęta nieczyste i nie jedli ich mięsa, świnie są symbolem pogaństwa.

• Głębiny wodne były w czasach Jezusa symbolem siedziby szatana.

• U Mt mowa jest o dwóch opętanych

• U Łk jak u Mk

20. Jak powstało Kazanie na Górze?

Kazanie na Górze składa się z większej liczby pojedynczych nauk Jezusa, wygłoszonych przy rozmaitych okazjach. Zebrał je, uporządkował i uzupełnił o słowo wiążące albo sam autor Ewangelii, albo jakiś jego poprzednik. Ewangelista miał zapewne do dyspozycji, oprócz przekazów ustnych, krążących w pierwotnym Kościele, także powstałą wcześniej Ewangelię św. Marka oraz jakiś gotowy zbiór wypowiedzi Jezusa. Ten przypuszczalny zbiór, z którego korzystał również sw. Łukasz nazywa się w nauce źródłem Q. Na podstawie takich materiałów powstał zbiór najważniejszych nauk Jezusa, cos w rodzaju „konstytucji królestwa Bożego”, a zarazem podręcznik dla chrześcijan. Jezus nauczał w j. aramejskim, pokrewnym hebrajskiemu językowi codziennemu ówczesnych Żydów. Jego nauki zostały potem przełożone ustnie na j. grecki. Te ustne tradycje otrzymały w Ewangeliach postać pisemną i wygładzoną pod względem stylu. Zmiana języka i formy przekazu oznacza, że pewne szczegóły wypowiedzi Jezusa mogły ulec zmianom. Znamy je w formie opracowanej przez pierwszych chrześcijan, a nie w zapisie podobnym do magnetofonowego.

21. Problem maksymalizmu wymagań moralnych na przykładzie Kazania na Górze

Kazanie na Górze cieszy się wielkim uznaniem nawet w środowisku niewierzących. Nie sposób przeoczyć ze ludzie nie żyją według wskazań Jezusa. Nie z powodu ich nie znajomości bądź niezrozumienia, po prostu trudno według tego żyć. Jezus stawiał bardzo wysokie wymagania. Etyka Kazania na górze jest trudna, maksymalistyczna. Wysokim wymaganiom nie odpowiada na ogół należyte postępowanie. Ludzie wiedza jak mają postępować ale robią co innego, stale grzeszą przeciw Bogu i bliźniemu. Zniechęceni trudnościami życia po chrześcijańsku, niektórzy posuwają się do odrzucenia takich niewygodnych zasad moralnych. Proponowano 4 stanowiska : 1i 2 w środowisku katolickim, 3 i 4 w protestanckim

1. Uznaje, że Kazanie na Górze ma charakter katechezy zawierającej wymagania trudne, ale jednak konieczne i wykonywalne. Chrześcijanin ufający Bogu i wsparty łaską powinien tak żyć, z wymagań moralnych nie należy rezygnować

2. Drugie uznaje różne poziomy wymagań; etyka byłaby wówczas dwustopniowa: etyka dla zwykłych ludzi- 10 przykazań Bożych, i etyka dla wybranych, np. dla zakonników- ci mogą podjąć próbę życia wg zasad Kazania na Górze. Jezus zwracał by się więc do lepszych wiedząc że większość za Nim nie pójdzie. Trzeba wziąć pod uwagę że Jezus nauczał zwykłych ludzi w Galileii, a ewangelie powstały jako lektura dla każdego. Każdy człowiek został wybrany przez Boga

3. Luter uznał że Kazanie na Górze przede wszystkim uświadamia człowiekowi jego grzeszność. Tym samym liczyć on może tylko na przebaczenie. Jednak głównym celem przykazań pozostaje poprawienie człowieka, a nie jego zdemaskowanie

4. W protestantyzmie liberalnym podkreślano ze Jezus orientował się na czasy ostateczne. Jeśli Królestwo Boże ma wkrótce nastać w sposób widoczny wtedy dopiero żądanie doskonałości ma sens. Skoro czasy ostateczne jeszcze nie nadeszły, wystarczy nam tymczasem jakaś etyka bardziej ziemska

Każde wyjaśnienie posiada elementy słuszne ale żadne nie jest w pełni zadowalające. We wszystkich 4-ech założono iż etyka chrześcijańska, biblijna, Jezusowa stanowi rodzaj prawa. To prawo ludzie pojmują na podobieństwo kodeksu karnego. Wydaje się im więc ze ten kodeks jest za trudny. Jednak w Kazaniu na Górze czytamy: Bądźcie więc doskonali jak Ojciec wasz Niebieski jest doskonały. Bóg jawi się jako źródło zasad moralnych i jako żywy wzór do naśladowania. Cechy do naśladowania ujęte są ogólnie jako świętość i doskonałość, a konkretniej jako miłosierdzie. W NT takim Boskim wzorem świętości i miłości okazuje się Jezus Chrystus; Bóg, który stał się człowiekiem.. Bóg jest miłością i daje przykazanie miłości. Wzorowanie się na Bogu musi pociągać za sobą maksymalizm wymagań. Etyka chrześcijańska i etyka Kazania na Górze muszą pozostać pewnym „znakiem sprzeciwu”. Nie jest ona zespołem norm, kodeksem ani wysoko umieszczoną poprzeczką. Przypomina raczej drogowskaz na szczyt góry

22. Wypowiedzi Jezusa o zabarwieniu eschatologicznym

• -Izraelici oczekiwali Królestwa Bożego, które miało przyjść "zaraz"

• -Jezus bezpośrednio wskazywał na koniec czasów wezwaniami do nawrócenia i wskazaniami, ze Królestwo jest blisko

• -a pośrednio - cala Jego etyka przez swój maksymalizm miała charakter eschatologiczny

• przygotowywał tez apostołów na czasy ostateczne, wskazywał nawet zjawiska jakie maja się dziać na niebie i na ziemi, aby ludzie byli gotowi na takie rzeczy i mogli je przetrwać

a teologiczny sens tego - wskazywał, ze życie każdego człowieka powinno być ukierunkowane eschatologiczne, aby dobra tego świata nie przesłoniły mu dóbr świata przyszłego.

23. Proces Jezusa od strony historyczno-prawnej

Przebieg procesu:

• Przesłuchanie - przesłuchanie Jezusa przed radą żydowską, które wykorzystano do sformułowania oskarżenia

• Oskarżenie - Kajfasz wysunął oskarżenie wobec prefekta rzymskiego-Piłata

Oskarżony za: podawanie się za Mesjasza - uznane za zuchwalstwo, zakwestionowanie władzy i dochodów (Jezus sprzeciwia się handlowi w świątyni), obawa przed wywołaniem buntu, dążenie do władzy królewskiej (Kapłani zinterpretowali religijną godności Jezusa jako dążenie do władzy królewskiej)

• Proces - odbył się przed Piłatem

• Wyrok - Piłat choć z wahaniem wydał wyrok skazujący

• Wykonanie wyroku - wykonanie przez żołnierzy rzymskich wyroku śmierci - krzyż

24. Ukrzyżowanie jako forma kary śmierci oraz kwestie historyczne i medyczne związane z ukrzyżowaniem Jezusa

Ukrzyżowanie - starożytna metoda egzekucji kryminalistów przez przybicie ich do krzyża i pozostawienie tam powieszonych aż do śmierci

Między śmiercią Jezusa a spisaniem Ewangelii upłynęło kilkadziesiąt lat: najczęściej przyjmuje się, że Jezus został ukrzyżowany 7 kwietnia 30 roku, zaś Ewangelie w znanej nam formie spisano w latach 60-100.

W relacjach tych dodawano też szczegóły typu symbolicznego, ale da się je wyodrębnić. Np. trzy Ewangelie umieszczają śmierć Jezusa w święto Paschy, żeby pokazać ofiarę na krzyżu na wzór paschalnej — a tylko czwarta, Jana, podaje datę historyczną, dzień wcześniej.

Przebieg Męki Jezusa Ewangelie opisują stosunkowo powściągliwie, bez potwornych szczegółów i rozwodzenia się nad cierpieniem. Każdy jednak czytelnik z tamtych czasów wiedział, czym jest ukrzyżowanie i mógł być świadkiem męczarni skazańców.

Tak to było: raniące bicze, wielokrotne upadki pod ciężarem, drwiny żołdaków, wbijanie gwoździ w żywe ciało, powolne duszenie się na krzyżu.

Stracenie na krzyżu było karą rzymską stosowaną wobec niewolników. Skazańca przed śmiercią dodatkowo biczowano, ale - paradoksalnie - wydaje się to czynem humanitarnym, ponieważ skazaniec o wiele krócej męczył się wtedy przybity do krzyża.

Rzymianie stosowali różne techniki wieszania na krzyżu. Skazańcowi jednym długim kilkunastocentymetrowym gwoździem przebijano kości piętowe, ręce - albo w pozycji rozwartej albo złączone - przebijano w okolicach nadgarstków. Ponieważ nogi nie były zbyt mocno przybite do krzyża, a cały ciężar ciała nie mógłby się utrzymać tylko na rękach, stosowano prawdopodobnie podpórkę - tzw. sedecula (siodełko) lub suppedaneum (podnóżek), która podtrzymywała ciało i jednocześnie przedłużała agonię. Aby przyspieszyć śmierć skazanemu łamano kości piszczelowe. Nie mógł już opierać się o podpórkę i umierał wskutek uduszenia.

Za "tradycyjnym" kształtem krzyża, na którym zmarł Jezus, (ewentualnie za palem, słupem) przemawiają ewangeliczne wzmianki o tym, że nad głową skazanego przybito tzw. titulus - tabliczkę z opisem winy w języku aramejskim, greckim i łacińskim. Trudno byłoby taką tabliczkę umieścić w tym miejscu, gdyby krzyż miał kształt litery T lub procy.

Ukrzyżowanie jako kara zostało zniesione w IV wieku za panowania Konstantyna Wielkiego, który uczynił chrześcijaństwo religią państwową.

25 Teologiczne uzasadnienie śmierci Jezusa na krzyżu wg Ewangelii

Jezus został przyodziały w purpurę, na głowę włożono mu koronę z cierni, był bity i wyszydzany przez żołnierzy. Od bramy miejskiej niósł ze sobą poprzeczną belkę, do której miał przywiązane ręce. Został ukrzyżowany ok. godziny 3.

1. Mateusza 27:46, „A około dziewiątej godziny zawołał Jezus donośnym głosem: Eli, Eli, lama sabachtani!Co znaczy: Boże mój, Boże mój, czemuś mnie opuścił?” Bez wnikania w głębię aramejskich słów Eloi, Eloi, lama sabachthani, wystarczy powiedzieć, że `Eloi' znaczy „Mój Boże”, `lama' znaczy „dlaczego”, zaś korzeniem słowa `shabak', jest m.in. tłumaczony wyraz „zachować”, podczas gdy prezentowane znaczenie najczęściej przekłada się jako „opuścić”, lub „doprowadzić”. W tym przypadku, dla określenia właściwego znaczenia, bardzo ważny jest kontekst. Twierdzimy, że Jezus drugi werset z Psalmu 22 cytował, nie w okrzyku desperacji wobec opuszczenia przez Boga, lecz raczej jako okrzyk proklamacji wobec tych Żydów zgromadzonych wokół Golgoty, iż to, co właśnie działo się przed ich oczami, było wypełnieniem Mesjańskiego proroctwa i że On rzeczywiście jest Tym Mesjaszem, o którym mówił, że nim jest. Miejmy w pamięci fakt, że Jezus z taką gwałtownością odniósł się do proroctwa starotestamentowego, aby potwierdzić, że On istotnie jest Mesjaszem Izraela.

2. moment śmierci, zwieńczający Jego misjęwskazując na głębokie znaczenie teologiczne „oddania ducha (Ducha)”:moc „Ducha” uchodzącego z Jezusa „rozdziera” zasłonę przybytku jerozolimskiego

Szukano wyjaśnienia:

• -jest to odwieczna rola Boża

• -śmierć drogą do zmartwychwstania

• -Jezus umarł za grzechy wszystkich ludzi

• -bez śmierci krzyżowej nie byłoby zmartwychwstania

• -takie były zapowiedzi mesjańskie

26. Objaśnij opisy spotkań ze zmartwychwstałym jako próbę ujęcia nieoczekiwanej rzeczywistości w dostępnym języku - i jakie były źródła tego języka?

Wydarzenie całkowicie nowego rodzaju w ogóle nie mogło bowiem zostać należycie opisane przez świadków dotychczasowym językiem ani też umieszczone w ramach dotychczasowych układów pojęć.

Właściwie wcale nie mogło być opisane, bo do tego świata nie należy. Dlatego Nowy Testament momentu zmartwychwstania jako takiego nie przedstawia — opisy dotyczą jego, zmysłami uchwytnych, konsekwencji. Ale i te opisy zawodzą. Z jednej strony Zmartwychwstały jest obecny w sposób najzupełniej realny i fizyczny, je rybę i może powiedzieć uczniom: „Obmacajcie Mnie i zobaczcie, bo duch mięsa i kości nie ma, a Ja mam, jak widzicie” (Łukasz 24,39; przekłady tego zdania są zwykle mało wyraziste). Z drugiej strony, spotykający Jezusa doświadczają inności, nie poznają go z początku, a poznawszy, czują lęk. Różnie go widzą i odbierają, dlatego w każdej Ewangelii świadectwa o spotkaniu ze Zmartwychwstałym przybierają inny kształt, bardziej się między sobą różniąc, niż informacje o Jego naukach i czynach za życia ziemskiego.

Nawet nazwy dla tego wydarzenia trzeba było dopiero wynaleźć. My je przyjmujemy, ale na początku wcale nie były gotowe. Termin „powstanie z martwych” (greckie anastasis ex nekron) dotyczy nadziei na swoistą reanimację zmarłych w dniu ostatecznym. „Wskrzeszenie” (od greckiego egeiro) oznaczało zbudzenie i podniesienie. Stan ciała zmartwychwstałego Jezusa opisano językiem zaczerpniętym ze starotestamentalnych relacji o objawieniu się Bożej chwały. Zajęcie miejsca po prawicy Ojca to refleks języka, jakim Biblia mówiła o królowaniu władcy z rodu Dawidowego.

Opisy spotkań ze Zmartwychwstałym są różne od opisów ziemskiego życia Jezusa, mają pewne wspólne cechy:

• zaskoczenie, niespodziewane spotkanie, ale nie sen

• Jezus od początku nie jest rozpoznawany (jest inny od ziemskiego).Jego powrót był niespodziewany, musiał wyglądać jakoś inaczej;

• Miał odmienne właściwości ciała, ale można go było dotknąć - był realny, cielesny

• Człowiek podlegający prawom fizyki, mimo to przyszedł przez drzwi zamknięte;

• Pojawia się znienacka i tak samo znika

• ciało nosi ślady męki

• ukazuje się przez 40dni

• spożywa pokarmy, jest głodny.

27. Przedstaw ogólne właściwości opisów zjawień się Chrystusa zmartwychwstałego (chrystofanii).

Relacje o zmartwychwstaniu:

właściwości relacji:

-świadectwo o zmartwychwstaniu to 3 wypowiedzi

1. opis chrystofanii (objawienia się Jezusa po zmartwychwstaniu)

2. opowiadania o pustym grobie;

3. wyznanie wiary zmartwychwstania

Te relacje zostały spisane przed Ewangeliami, te wyznania wiary towarzyszyły więc Kościołowi od początku

Cechy relacji spotkania ze zmartwychwstałym:

różne od opisów ziemskiego życia Jezusa

pewne wspólne właściwości:

• zaskoczenie, niespotykane spotkanie, nie sen

• Jezus od początku nie jest rozpoznawalny (był inny w jakiś sposób. Inność cielesna, bo Jezus Chrystus prosi by go dotknęli, to duch nie ma ciała, a on ma)

• od lęku przejście do wiary i pewności.

Zmartwychwstanie nie jest pojęte jako powrót do normalnego życia; Jezus demonstruje jak wygląda zmartwychwstanie- zmiana sposobu istnienia- życie; zmartwychwstanie jako wydarzenie nie mieści się w kategoriach fizyki.

28. Dlaczego po pewnej liczbie zjawień Jezus nie ukazywał się już osobiście swoim uczniom?

• gdy już apostołowie byli pewni, ze On zmartwychwstał

• -ukazał się po raz ostatni

• -pokazał im Jego Boska Chwale wstępując na obłoku do nieba

• -przygotował ich przez to na zesłanie obiecanego Ducha Świętego

---