13. Stanisław Herakliusz Lubomirski, Poezje zebrane, Tobiasz wyzwolony, oprac. Monika Zaborska

TOBIASZ WYZWOLONY TO JEST KSIĘGI TOBIJASZOWE Z PISMA ŚWIĘTEGO NA WIERSZ POLSKI PRZEŁOŻONE I DWUNASTĄ ÓSMORYMOWYCH PIEŚNI WYRAŻONE PRZEZ S.L.

PIEŚŃ PIERWSZA

1. Cel: opiewanie miłosierdzia Boga. Smętnym nadzieja, niewiernym przestroga → ukazanie Tobiasza.

2. Tobiasz - pochodził z Neftali (wspaniała kraina) i był więźniem u Salamanazara (asyryjskiego króla): niezwykle cnotliwy, miłował Boga, dojrzały jak na swój wiek, nie chciał przebywać z grzesznikami.

3. Z własnej woli dawał Bogu trzyletnie dziesięciny.

4. Był w młodości w zakonie. Następnie poślubił Annę i spłodził syna - również Tobiasza, który wrodził się w ojca.

5. Został pojmany w miasto Niniwę, gdzie żył z rodziną, zachowując się nadal bardzo pobożnie. Żył w nędzy, ale Bóg bardzo go cenił i zjednał mu u króla wolność, którą wykorzystywał na nawracanie do Boga, szerzenie miłości, pomoc ludziom.

6. „Poznał się z Rages miastem” - zwane przez Persów Rastem. Odwiedził przyjaciela Gabela i pożyczył mu pieniądze, które dostał od króla w prezencie.

7. Nieszczęście: umiera Salamanazar, a jego syn - Sennacheryb, sprawuje okrutne rządy: dręczy izraelski lud. Tobiasz pomaga udręczonym. W końcu król ponosi porażkę i mści się na swoich żołnierzach. Obraz trupów w całym mieście. → Odważny Tobiasz dokonuje pochówku wszystkich ciał. Król chciał go za to zabić, ale cnotliwi tyrana się nie boją.

8. Tobiasz stracił cały majątek. Niektórzy cnotliwi ludzie ukrywali go i karmili.

9. Po 45 dniach nastąpiła sprawiedliwość: Sennacheryb został zgładzony z ręki własnych synów, a Tobiasz odzyskał wszystko to, co przez niego stracił.

PIEŚŃ WTÓRA

1. Bóg dał ludziom niedzielę, aby odpoczywać i czcić ten święty dzień. Czynili tak wielcy przodkowie, jednak teraz ludzie bardziej niż z święta cieszą się z czyjejś krzywdy,

2. Tobiasz w święty dzień przygotował uroczysty obiad i wysłał syna po gości. Malec przyprowadził ich i powiedział, że między domami leży trup. Tobiasz zabrał ciało do domu, tak żeby nikt nie widział. Wrócił do gości, a o północy, mimo królewskiego zakazu, pogrzebał ciało. Usnął pod jaskółczym gniazdem → rozrzażony gnój spadał mu na oczy → Tobiasz stracił wzrok → porównanie do Hioba.

3. Ludzie śmiali się z Tobiasza - taki cnotliwy, grzebał ludzkie ciała, a Bóg pokarał go ślepotą. Tobiasz nadal ufał Bogu i napominał tych, którzy się z niego śmiali.

4. Anna musiała zacząć zarabiać na dom. Pewnego dnia przyniosła zdobytego kozła, ale Tobiasz powiedział, że jeśli jest kradziony, należy go zwrócić. Anna wściekła się na Tobiasza. Wypomniała mu jego pobożność i „farbowaną nadzieję”.

PIEŚŃ TRZECIA

1. Tobiasz na plugawe słowa swej małżonki klęka i rzewnie modli do Pana o łaskę dobrej, szybkiej śmierci. Prosi, a by Bóg zapomniał o tym, co dawni mężowie zrobili nieprawego.

2. Sara, córka Raguelowa: miała 7 mężów i nim który tknął jej łoża, umierał za sprawą czarta Asmodeusza. Raz jeden słusznie łaje swoją służebnicę , a ta odpowiada jej: „Chcesz, abyś mnie dokończyła tego, coś w siedmiu mężach nie dobiła?” Po tym wydarzeniu, zamknęła się w pokoju i przez trzy dni płacząc, nie jedząc, żebrała od Boga pomocy. Skończyła post modlitwą, w której wychwalała Boga, zwracała się do niego o pomoc, a jeśli nie o pomoc to chociaż o śmierć. Tłumaczyła, że nigdy nie pragnęła wyuzdanych żądz, nie przywiązywała się do rozkoszy, za brzydotę miała tańce, hulanki, nie zwracała uwagi na urodę.

3. Bóg nie raduje się ze złych uczynków, a cieszy z wybawienia. Błogosławi go za to, że zawsze po złych chwilach zsyła te dobre.

4. Bóg wysłuchuje zarówno Tobiasza, jak i Sary. Chcąc wyswobodzić ich ze smutku zsyła anioła, Rafała.

PIEŚŃ CZWARTA

1. Tobiasz spodziewa się od Boga upragnionej śmierci. Chce dać kilka rad swojemu synowi: ma pochować ojca, szanować matkę (urodziła go w wielkim znoju, wychowała i jej rola w jego życiu jest nie do opisania), ma wypełniać boże przykazania i odwracać się od grzechu, dzielić się z biednymi („jałmużna tarcza jest na szkodę”), ma stronić od nierządów, ale wejść w małżeństwo, musi uważać na pychę - jest najgorszym wrogiem.

2. Ma być ponadto dobrym pracodawcą, w terminie wypłacać należności, szanować i kochać bliźnich tak jak siebie samego. Powinien karmić głodnych, ubierać nieodzianych, przystawać ze sprawiedliwymi, jak ognia unikać grzeszników.

3. Najważniejsze: musi zawsze chwalić Boga.

4. Nakazuje mu, aby udał się do Gabela i po okazaniu cyrografu, odzyskał pożyczone mu dziesięć talentów srebra.

5. Młody Tobiasz ma się nie lękać, bowiem wszystko będzie dobrze → zgodnie z wolą boską.

PIEŚŃ PIĄTA

1. Młody Tobiasz zgadza się na wszystko. Nie wie jednak gdzie jest Rages i uważa, że Gabel, mimo pisemnego poświadczenia, nie uwierzy mu.

2. Ojciec nakazuje mu znaleźć kogoś, kto zaprowadzi go do Rages. Młody widzi nagle człowieka przypominającego anioła, pochodzącego z izraelskiego rodu. Okazuje się (rzeczywiście, wielka niespodzianka :D), że ów człowiek dorastał w Rages i mieszkał (jeszcze większe zdziwienie) u Gabela. Młody zaprowadza go do ojca. Nieznajomy pociesza Tobiasza i przyrzeka, że jego cierpienia niedługo się skończą. Obiecuje strzec Młodego i bezpiecznie zaprowadzić go do Rages.

3. Na prośbę Tobiasza człowiek, mimo że jest zesłanym aniołem (Rafał) przedstawia się jako Azaryjasz zrodzony z Annanijasza.

4. Żona Tobiasza ma mu za złe, że wyprawił Młodego, ich jedyną podporę, w nieznany świat, za pieniędzmi. Ten tłumaczy jej, aby się nie martwiła, bowiem Tobiasza strzeże sam anioł i jest pewny tego, że niedługo ujrzą syna zdrowego w domu.

PIEŚŃ SZÓSTA

1. Tobiasz i anioł wędrują przez piękne krainy. Zmęczeni droga decydują się przenocować „Pod złotym aniołem” (domek przymurowany do skały). Poszli do gospody, a następnie na spacer. Tobiasz obmywał nogi w rzece Tygrys i nagle przestraszyła go ryba, podobna do smoka. Kazała mu polecać się aniołowi. Ten nakazał Tobiaszowi wyjąć rybę i nie bać się jej, a następnie wyjąć z niej serce, żółć i wątrobę, bowiem mogą się przydać. Resztę ryby młodzieniec usmażył.

2. Wędrowcy dyskutowali o „niebieskich dziełach”. Anioł, na prośbę Tobiasza wyjaśnił, że serce włożone do ognia wypędzi z człowieka czarta, żółć natomiast wyleczy ślepotę.

3. Anioł mówi Tobiaszowi, że przenocują o Raguela. Nakazuje mu, aby poprosił go o rękę jego córki Sary. Tobiasz wie o jej zmarłych siedmiu mężach i obawia się, że czart pochłonie i jego. Martwi się, że rodzice mogliby tego nie przeżyć. Anioł zapewnia, że nic mu się nie stanie, bowiem owi mężowie kierowali się tylko cielesnymi żądzami. Nakazuje mu, aby przez trzy dni się modlił. Pierwszej nocy, gdy Czart będzie chciał go zgładzić, wrzuci wątrobę na ogień, aby go odgonić. Trzeciej nocy dostąpi bożego błogosławieństwa, które zapewni mu liczne potomstwo.

4. Tobiasz ma pilnować tego, aby jego doznania erotyczne miały na celu tylko zrodzenie potomstwa, a nie przyjemności.

PIEŚŃ SIÓDMA
1. Teraz między ludźmi jest bardzo mało przyjaźni, miłości, życzliwości. Nie to co kiedyś - nikt nikomu nie zazdrościł i cieszył się czyimś szczęściem.
2. Raguel zauważa, że Tobiasz jest bardzo podobny do jego brata ciotecznego, starego Tobiasza. Niezmiernie się cieszy, całuje młodzieńca i przedstawia go swojej córce Sarze i żonie Annie. Nakazuje zabić barana na ucztę.
3. Tobiasz prosi Raguela o rękę Sary. Ten oniemiał i długo nie dawał odpowiedzi, bowiem pamiętał co stało się z siedmioma jego zięciami. Anioł jednak dodaje mu otuchy, mówi, że tym razem nic się nie stanie, gdyż młodzi są sobie pisani. Raguel zgadza się, błogosławi Młodą Parę. Dochodzi do małżeństwa.
4. Wesele było skromne, niedługie, cnotliwe. Matka Sary przygotowała młodym kącik i małżeńskie łoże - bardzo skromnie. Raguel zaprowadził tam swoją córkę, która bardzo się bała i płakała. Zapewnił ją, że Bóg na pewno chce teraz odpłacić się jej dobrym mężem za całe zło, którego doświadczyła.

PIEŚŃ ÓSMA

1. Zwrot do nadobnych panien i mężów urodziwych. Podmiot mówi o tym, że natura przysposobiła ludzkie zmysły do wzajemnego pragnienia ciał. Bóg, jako stworzyciel, nie zabrania miłości erotycznej, ale aby była ona zgodna z jego wolą, ustanowił małżeństwo.

2. Tobiasz przychodzi do Sary i tak jak kazał mu Rafał kładzie wątrobę na żarzącym się węglu. Czart, który miał go zaatakować (atakował wszystkich siedmiu mężów Sary) zaczyna krzyczeć, bluźnić i opowiadać piekłu o swoim nieszczęściu. Nagle porywa go wicher i niesie do lasu, gdzie Czart roztrzaskuje się. „W tym go anielski chwyta za łeb książę / I do egiptskiej puszcze klątwą wiąże”.

3. Szczęśliwy Tobiasz mówi Sarze, że teraz przez trzy dni muszą nieustannie modlić się do Boga i dziękować mu za okazane miłosierdzie. Po trzeciej nocy przystąpią do „małżeńskiego obowiązku”.

4. Modlitwa. Tobiasz dziękuję Bogu za wszystko, prosi o wsparcie. To samo czyni Sara.

5. Raguel wstaje rano i każe swej służbie wykopać olbrzymi dół. Jest przekonany, że Czart uczynił to samo z Tobiaszem, co z pozostałymi mężami Sary. Chce go pochować, zanim całkiem wzejdzie słońce. Zwraca się do swojej żony, aby kazała którejś ze służebnic pójść i sprawdzić co dzieje się z Tobiaszem. Ta wraca uradowana i oznajmia, że zięć żyje i ma się dobrze. Tobiasz i Anna klękają i modlą się gorliwie, dziękując Panu za łaskę.

6. Raguel nakazuje zabić dwie tłuste krowy, cztery barany i przygotować wielka ucztę. Niestety Tobiasz z aniołem Rafałem muszą wyruszać w dalsza podróż. Teść obiecuje mu połowę majątku.

PIEŚŃ DZIEWIĄTA

1. Tobiasz jest rozleniwiony szczęściem. Prosi Azaryjasza (czyli anioła) o to, aby wyręczył go i sam poszedł do Gabela odebrać dług. Przy okazji miałby go zaprosić na jego wesele z Sarą. Młodzieniec tłumaczy, że zależy mu na czasie, bowiem dni jego ojca są policzone i musi się z nim jeszcze zobaczyć.

2. Rafał nie odmawia i mimo, ze jest aniołem i mógłby rzeczona prośbę spełnić w sekundę, to zabiera ze sobą cztery sługi i dwóch wielbłądów, aby pomóc Tobiaszowi jak człowiek człowiekowi i dać tym samym dobry przykład czytelnikom.

3. Rafał bardzo mało jadł i odpoczywał w podróży. W końcu szczęśliwie dotarł do Rages. Znalazł dom Gabela i udał się do niego. Ten, nie znając go, wyczuł jednak, że ma do czynienia z kimś wyjątkowym. Niezmiernie się ucieszył i oddał pieniądze. Dał się także namówić na wesele i udał się z Rafałem w drogę powrotna. W końcu dotarli do Tobiasza. Gabel z wielkim wzruszeniem przywitał syna swego najlepszego przyjaciela, pobłogosławił jego małżeństwu, życząc mu licznego potomstwa. Odbyło się wesele.

PIEŚŃ DZIESIĄTA

1. Stary Tobiasz był pełen obaw i strachu. Zastanawiał się skąd wynika opóźnienie w powrocie syna do domu. Oboje z żoną bardzo się martwili, jednak zwłaszcza Anna nie mogła sobie z tym poradzić. Bez przerwy płakała i rozmawiała z własnym sercem, zarzucając sobie i Tobiaszowi, że za cenę jakiegoś marnego długu wyprawili z domu syna, który był dla nich jedynym szczęściem i podporą na starość. Tobiasz strofował ja w takich momentach, gdyż przepełniała go wiara, że anioł, który towarzyszy jego Synowi nie da zrobić mu krzywdy.

2. Matka rozpacza, a Tobiasz u Raguela zażywa ogromnej radości. Czuje jednak, że musi wracać do domu, gdyż rodzice na niego czekają i bardzo się martwią. Raguel nie chce do tego dopuścić. Namawia zięcia, aby został, obiecuje powiadomić jego rodziców o ich szczęściu. Tobiasz, choć ciężko wyjeżdżać mu z Rages, jest jednak nieugięty.

3. W końcu Raguel przeprowadza z Tobiaszem męską rozmowę, w której wyniku oddaje mu Sarę z posagiem i połową majątku. Wyprawia Młodych w podróż, błogosławi ich, ma nadzieję ich jeszcze zobaczyć. Sarze nakazuje czcić „mężowych rodziców” i być porządną żoną.

PIEŚŃ JEDENASTA

1. W pierwszych strofach podmiot mówi o zmienności losu, o tym, że po burzy zawsze świeci słońce, po zimie kwitną tulipany i takie tam. :)

2. Tobiasz, Rafał i Sara wracają do Niniwy. Zażywają odpoczynku w Charan. Anioł, jako że Tobiaszowi się spieszy, proponuje aby poszedł z nim szybko do domu, a Sara dojdzie powoli z bydłem. Młody zgadza się na to. Anna (matka Tobiasza) codziennie wyglądała syna z drogi, aż w końcu zauważyła jego zbliżającą się postać. Wpadła do domu, ogłosiła mężowi radosna nowinę. Anioł z kolei, nakazał Tobiaszowi najpierw uklęknąć i podziękować Bogu za podróż, potem przywitać rodziców, a następnie polać ojca oczy żółcią ryby i wyjąć zalegającą łuskę.

3. Nastąpiło rzewne powitanie. Rodzice płakali z radości i nie mogli się nacieszyć powrotem jedynego dziecka. Tobiasz, tak jak kazał Anioł, polał oczy ojca żółcią. Przez dobre pół godziny nic się nie działo, ale w końcu rzeczona łuska zaczęła powoli odchodzić. Młodzieniec wyjął ją i Stary Tobiasz przejrzał na oczy. Wszyscy padli na kolana i zaczęli dziękować Bogu za przywrócony wzrok.

4. Ślepy odzyskał wzrok, Czarta wypędzili, zyskali piękną synową, pieniądze odzyskali (dług Gabela) i jeszcze się wzbogacili! (posag Sary) Wszyscy się cieszą i jest impreza! :)

PIEŚŃ DWUNASTA

1. Tobiasz wraz z synem zastanawiają się w jaki sposób odwdzięczyć się Azaryjaszowi, za całe dobro, które dzięki niemu na nich spłynęło. Postanawiają oddać mu połowę majątku. Wyruszają do niego, aby mu to oznajmić. Ten, podczas rozmowy, przybiera dziwną postać, zaczyna bić od niego niewyrażona światłość.

2. W końcu Anioł wyjawia im całą prawdę. Przedstawia się jako Rafał, jeden z siedmiu boskich aniołów. Mówi, że został zesłany przez Boga, aby pomóc jemu (staremu Tobiaszowi) i Sarze. Jest to boskie podziękowanie i nagroda za Tobiaszowe uczynki: grzebanie zmarłych pomoc ubogim. Rafał wyjaśnia, że do szczęścia zaprowadziła go jałmużna, pokora i gorliwa modlitwa. Tłumaczy, że spełnił swoje zadanie i teraz musi wrócić do Domu Ojca. Nakazuje im wielbić Pana i głosić jego chwałę. Powoli znika.

3. Obaj, przejęci tym cudem, padli na kolana i leżeli tak trzy godziny. :-D Następnie stary Tobiasz wygłosił bardzo długą mowę chwalącą Pana.

4. Tobiasz żył 102 lata. Widział swych wnuków, nie odstępował od cnoty (oślepł w wieku 56 lat, wzrok odzyskał mając lat 60). Umierając dał swemu synowi i wnukom taką przestrogę: maja żyć cnotliwie, ale wyjechać z Niniwy gdyż nadchodzi jej upadek. Ma obok niego pochować matkę Annę i wracać do rodzinnego miasta jego żony.

5. Młody Tobiasz uczynił wszystko, co mu ojciec kazał. Wrócił z Sarą do Rages, żyli szczęśliwie z jej rodzicami. Wkrótce ich pochowali. Tobiasz żył 99 lat. Został pogrzebany przez pobożną rodzinę, która przez długie wieki żyła w zgodzie z Panem i ludźmi na ziemi.

Co o Tobiaszu mówi Hernas?

1. Utwór biblijny.

2. Dwanaście pieśni złożonych oktawami.

3. Prosta fabuła wzoru. Auto przyjmuje stanowisko swobodnego komentatora.

4. Lubomirski zawarł w tym dziele szereg doświadczeń zgodnych z poetyką apokryficznego romansu.

5. Księgi Tobiaszowe opowiedziane w konwencji współczesnego romansu, na co zezwalały prawa gatunku oraz to, że w Piśmie świętym jest to właśnie tekst fabularny.

6. Dzieje starego Tobiasza mówiły o tym , jak wygląda wzór cnotliwej rodziny. Opowieść o młodym Tobiaszu daje z kolei wzór bogobojnego sposobu zakładania rodziny.

7. Narrator jest postacią wyodrębnioną, pośredniczy między biblijnym oryginałem a barokowym czytelnikiem, przedstawia się w inwokacji, w rozmaity sposób przypomina o swojej obecności w trakcie opowieści. Najczęściej zwraca się on do czytelników z rozważaniem filozofa na temat natury, rozumu i uczucia lub głosem publicysty przemawia na temat współczesnych obyczajów.

---