Socjologiczne podstawy edukacji

Opracowane zagadnienia na socjologię (1-26) bez podpunktów 11 i 16.

1.Pojęcie społeczeństwa

Społeczeństwo to podstawowe pojęcie socjologiczne, jednakże niejednoznacznie definiowane. Terminem tym tradycyjnie ujmuje się dużą zbiorowość społeczną, zamieszkującą dane terytorium, posiadające wspólną kulturę, wspólną tożsamość oraz sieć wzajemnych stosunków społecznych. Społeczeństwo ponadto posiada własne instytucje pozwalające mu na funkcjonowanie oraz formę organizacyjną w postaci państwa, plemienia czy narodu.

3. Instytucja i jej pojęcie

(ęłęósocjol.) zespół urządzeń materialnych i organizacyjnych, w których niektórzy członkowie grupy społ. bywają uprawnieni do wykonywania określonych czynności publicznie i bezosobowo w celu zaspokojenia potrzeb jednostkowych i grupowych oraz zapewnienia prawidłowego funkcjonowania zbiorowości jako całości.

6. Organizacja i jej pojęcie

Układ wzorów działania jednostki, podgrupy, instytucji, które zapewniają współżycie członków, porządek społ., rozwiązuje problemy i konflikty.

Organizacja to wielka grupa jednostek powiązanymi relacjami władzy. Nie wszystkie organizacje są w ścisłym sensie biurokratyczne, ale rozwój organizacji jest blisko powiązany z biurokratyzacją.

Organizacja to zespół ludzi powiązanych bezosobowymi zależnosciami, stworzony dla realizacji określonych celów,

organizacje wyznaczają każdy etap naszego życia.

7. Kategorie społeczne

ęłęózbiór ludzi wyodrębniony z danej społeczności lub grupy na podstawie cech uznanych za ważne i różnicujące (np. zawód, wiek, płeć, wykształcenie, stan majątkowy); kategorie to również podstawowe pojęcia socjoekonomiczne:
- społeczeństwo

- naród

- klasa

-warstwa

8.Grupa, rodzaje grup.

Grupa społeczna składa się przynajmniej z trzech osób, połączonych ze sobą wspólnotą celów, potrzeb lub interesów, często też posiadających podobne (jeśli nie tożsame) normy postępowania i system wartości. To właśnie one, wyróżniają daną grupę od innych.

Grupy można podzielić na:

• Małe - składające się z kilku lub kilkunastu członków, co umożliwia nawiązanie ścisłych kontaktów między nimi ( np. rodzina)

• Duże - złożone z wielu członków, zrzeszonych w licznych podgrupach, których wzajemne kontakty są albo rzadkie, albo nie ma ich wcale (np. grupa zawodowa - lekarze, czy nauczyciele)

Oprócz tego, podziału grup możemy dokonać ze względu na ograniczenia liczby i przynależności członków. Wyróżnia się zatem:

• Grupy ekskluzywne - które przyjmują nowych członków np. w oparciu o pochodzenie społeczne, czy posiadany status majątkowy

• Grupy ograniczone - które łączą członków w podobnym wieku, pochodzących z tego samego rejonu zamieszkania, wreszcie o określonych zainteresowaniach

• Grupy inkluzyjne - czyli takie, do których przynależność nie jest ograniczona określonymi kryteriami.

Grupy społeczne, możemy również podzielić ze względu na ścisłość łączących ich więzi społecznych. Wówczas mówimy o:

• Grupach pierwotnych - których członkowie połączeni są bardzo silnymi więziami uczuciowymi lub emocjonalnymi,

• Grupach wtórnych - których członkowie gromadzą się dla osiągnięcia jakiegoś konkretnego celu (ugrupowania i partie polityczne)

Ponadto można mówić o grupach:

• Formalnych, które posiadają własny status prawny oraz działają według przyjętych norm i zasad

• Nieformalnych , które nie mają jednolitej struktury wewnętrznej, opierają się natomiast na normach zwyczajowych (np. szalikowcy)

Mówimy też o:

• Grupach celowych, które zostały stworzone dla uzyskania jakiegoś konkretnego celu (np. sztab przeciwpowodziowy)

• Grupy terytorialnych, w skład których wchodzą osoby zamieszkałe na danym terytorium

• Klasach i warstwach społecznych.

12.Cel i zadania

Dążenie do zaspokojenia interesów prowadzi do stawiania sobie celów. Cel to
bardzo określony przedmiot lub stan rzeczy, który zbiorowość chce osiągnąć.
Cel jest konkretyzacją interesu.
Należy odróżnić zrzeszenia od grup celowych przymusowych (np. armia).
Cele nie muszą być koniecznie wspólne, lecz mogą być podobne. Cel podobny to cel indywidualny, którego realizacja może być osiągnięta przez zbiorowość ludzi współdziałających. Wielkie grupy celowe, które powstają na zasadach dobrowolności i których cel jest wspólny, podlegają tym samym prawom, tendencjom. Cechy:
1. Rozbudowany system instytucji i urządzeń sformalizowanych, organizacja,
która koordynuje i kieruje działaniami osób zrzeszonych.
2. Uczestnictwo ma charakter kontraktowy (prawa i obowiązki)
3. Atmosfera inpersonalności
Tendencje:
1. Tendencja do jedności konsolidacja grup podobnych
2. Tendencja do koordynacji i centralizacji.
3. Powstanie kategorii wyspecjalizowanych kierowników ekspertów (wysmukłe
struktury organizacyjne)

13.Organizacja,skład i struktura grupy.

1. organizacja grupy

Organizacja grupy utożsamiana jest z jej strukturą wewnętrzną zbudowaną z pozycji zajmowanych przez członków i związanych z nimi ról społecznych, stosunki władzy (władza wyznaczona osobowo i streficznie. Każda grupa musi posiadać odpowiednią organizację. Jej członkowie są powiązaniu systemem stosunków uregulowanych przez odpowiednie instytucje. Na organizację składają się instytucje, stanowisko kierownika, przywódcy, wzory działania i formy kontroli. Struktura grupy to sposób podporządkowywania sobie członków instytucji i podgrup. W skład struktury wchodzą także inne elementy grupy (podstawy materialne, symbole, wartości, wzory zachowań). Istnieją mikrostruktury, które odnoszą się do małych grup i makrostruktury. Istnieją struktury formalne i nieformalne.

b)struktura społeczna

Struktura społeczna (w socjologii) - układ wzajemnie powiązanych elementów składowych społeczeństwa, np. ról społecznych czy pozycji, między którymi zachodzą mniej lub bardziej dynamiczne procesy oraz występuje hierarchia społeczna. Jest to też układ stosunków społecznych pomiędzy poszczególnymi osobami, kategoriami społecznymi lub organizacjami.

Pojęcie struktury w socjologii zaczerpnięte zostało z biologii przez Herberta Spencera, który porównywał społeczeństwo do organizmu (zwierzęcego).

Czynniki kształtujące strukturę społeczną

• poziom rozwoju ekonomicznego

• społeczny podział pracy

• zasoby siły roboczej

• stosunki własnościowe

• proporcje między sektorami gospodarki

Mikro i makro struktura

Wyróżnia się makro i mikrostrukturę społeczną.

• Mikrostrukturę tworzą relacje w obrębie małych grup społecznych, np. wspólnot rodzinnych, społeczności lokalnych, kręgów rówieśniczych i towarzyskich

• Makrostrukturę tworzą duże grupy i relacje między warstwami, klasami, grupami społeczno - zawodowymi.

Osobny poziom analizy struktury społecznej, na którym istnieją społeczności lokalne czy duże organizacje (grupy wtórne) jest to poziom mezosocjologiczny

14.Rola społeczna

Rola społeczna - jest to zespół oczekiwań wobec jednostki związany z posiadaniem określonego statusu społecznego. Jest to zespół praw i obowiązków wynikających z zajmowania pozycji społecznej (np. rola ucznia, rola nauczyciela, rola lekarza, rola matki). Każda rola posiada swoje nakazy, zakazy i wyznacza margines swobody.
We współczesnym świecie każdy odgrywa kilka ról społecznych (np. rolę nauczycielki i matki, rolę ucznia i dziecka). Czasami role te są trudne do pogodzenia ze sobą (np. człowiek będący lekarzem i ojcem, ze względy na czas pracy ma mało czasu dla swoich dzieci). Role społeczne mogą mieć charakter przypisany lub osiągany.

15.Konflikt ról

Konflikt ról - to sytuacja, w której cechy i pragnienia osoby są niedostosowane do wymagań roli. Konflikt ról może wynikać m.in. ze sprzeczności między oczekiwaniami różnych osób.

Przykładowo: pracownik, który został poproszony o dokończenie projektu poza godzinami pracy, w dniu, w którym umówił się z synem do kina doświadcza konfliktu roli pracownika i ojca.

18.Czynniki grupotwórcze

Punktem wyjścia perspektywy grupowej jest banalne spostrzeżenie, że społeczeństwo to wielość jednostek albo inaczej ‐ pewna populacja. Jest oczywiste, że w społeczeństwie występują rozmaite zbiorowości jednostek. Wielością jednostek jest rodzina, ale i naród, drużyna piłkarska i oddział wojskowy, klasa szkolna i grono przyjaciół, mieszkańcy Krakowa i członkowie mafii, klub rota‐riański i parlament, partia polityczna i gang młodzieżowy. Wszystko to ‐ a przykłady można by mnożyć bez końca ‐ to jakieś zbiorowości ludzi.

Jeżeli mówimy o jakiejkolwiek zbiorowości ludzi, to jej podstawową charakterystyką jest skład: kto do niej należy, kim są te jednostki, które do niej zaliczamy? Trzeba zapytać o charakter cech, jakie im przysługują. Amerykański antropolog społeczny Clyde Kluckhohn zauważył, że wśród

ogółu cech ludzkich są takie, które właściwe są wszystkim ludziom, takie, które właściwe są tylko pojedynczej osobie, i takie, które właściwe są niektórym ludziom, a tym samym odróżniają ich od wszystkich innych, którzy owych cech nie posiadają. Wszyscy ludzie są podobni pod względem pewnych cech biologicznych i psychicznych, które tworzą to, co nazywamy czasem „gatunkową naturą człowiekaʺ. Zdefiniować naturę człowieka usiłują od czasów starożytnych filoz\ofo‐wie, formułując najrozmaitsze koncepcje: homo sapiens, homo socius, homo politicus, homo economicus, homo ludens, homo reciprocus i wiele innych. Jest to także teren zainteresowania takich nauk jak anatomia, fizjologia, medycyna, psychologia eksperymentalna, antropologia fizyczna itp. Natomiast w zasadzie takie uniwersalne aspekty człowieka nie są ważne dla socjologa. Piszę „w zasadzieʺ, ponieważ wpływowa dziś szkoła „socjobiologiiʺ wskazuje, że pewne fundamentalne biologiczne, „zwierzęceʺ, instynktowne, popędowe cechy ludzi, bardzo istotnie wpływają na ich działania, a zatem na cały tok życia społecznego i kształt społeczeństwa. Choć trudno się z tym nie zgodzić, to jednak można traktować biologię człowieka jako pewien substrat społeczeństwa, parametr wszystkiego, co się w społeczeństwie dzieje, podobnie jak inny parametr ‐ fizyczne otoczenie, w którym wszyscy żyjemy ‐ i abstrahować od obu dziedzin w poszukiwaniu swoistych społecznych cech ludzi.

Na drugim biegunie znajdują się takie cechy, które przysługują wyłącznie danej jednostce, których z nikim nie dzieli, które tworzą jej niepowtarzalną indywidualną tożsamość. Należą tu swoiste właściwości ciała i umysłu: wygląd, uroda, dziedziczony i unikalny kod genetyczny, osobowość będąca zapisem niepowtarzalnych doświadczeń życiowych, wiedza, jaką posiadamy, nasze poglądy, przekonania, wartości, jakie wyznajemy, to w co wierzymy, to czego się boimy i czym się cieszymy, kogo kochamy, a kogo nienawidzimy itp. Każdy jest pod tymi względami inny. Nie ma dwóch całkowicie jednakowych jednostek, bo nawet bliźnięta, jak wiemy, dadzą się z czasem od siebie odróżnić. Cechami tego rodzaju interesuje się np. psychologia różnic indywidualnych, psychologia osobowości. Są ważne też dla policji, która identyfikuje przestępcę po liniach papilarnych czy kodzie genetycznym, a także rozpoznaje zwłoki po układzie uzębienia czy znamionach na skórze. Takie cechy całkowicie partykularne również nie są istotne dla socjologa.

Ale jest jeszcze trzeci typ cech: takie mianowicie, które dzielimy z niektórymi tylko ludźmi, a które tym samym różnią nas razem z nimi od innych ludzi. Jesteśmy podobni do niektórych innych ludzi, ale tylko do niektórych, a więc tym samym jesteśmy odmienni od innych. Te cechy leżą w centrum zainteresowania socjologii. Popatrzmy na salę uniwersytecką podczas wykładu. Na sali wykładowej siedzą dziewczyny, oczywiście odmienne od chłopców; są wysocy, oczywiście różniący się od niskich; są blondyni, bruneci, rudzi i łysi; są grubi i chudzi; są krakowianie, ale także Ślązacy czy Podhalanie; są w większości Polacy, ale jest i dwóch cudzoziemców; niektórzy pochodzą ze środowisk wiejskich, a inni z miast; są studenci socjologii, ale są i tak zwani „dwukierunkowiʺ, studiujący coś jeszcze; a wszyscy razem to studenci, różniący się tym samym od pracowników; to także studenci socjologii, różniący się tym samym od studentów chemii czy matematyki; a także ludzie młodzi, różniący się tym samym od staruszków czy emerytów. To są cechy nie całkowicie uniwersalne, bo nie wszyscy są dziewczynami, krakowianami, studentami itp. I to są cechy nie całkowicie partykularne, bo jest wiele dziewczyn, krakowian, studentów itp. To właśnie takie cechy pośredniej natury konstytuują zbiorowości ludzkie: kobiet i mężczyzn, krakowian i warszawiaków, studentów i

emerytów.

Cechy uniwersalne natury ludzkiej, wspólne wszystkim ludziom, konstytuują ludzkość, mieszkańców planety Ziemia, niezróżnicowane społeczeństwo globalne. Cechy indywidualne, niepowtarzalne, prywatne, nie konstytuują żadnej całości, lecz tylko luźny zbiór odrębnych i osobnych jednostek. Natomiast dzięki cechom pośredniej natury, podobieństwom i różnicom cząstkowym, wielość ludzi, populacja, dzieli się na mniejsze całości, czyli inaczej ‐ struktura‐lizuje się wewnętrznie.

Ale zwróćmy od razu uwagę, że każdą jednostkę cechuje równocześnie wiele takich cech cząstkowych. Wybierzmy jedną osobę na naszej sali wykładowej. Panna Marta jest studentką, więc ma coś wspólnego z wszystkimi studentami, a różni się od rencistów. To jest dziewczyna, a więc ma coś wspólnego z wszystkimi kobietami, a różni się od mężczyzn. To jest młoda dziewczyna, a więc ma coś wspólnego z wszystkimi młodymi ludźmi, a różni się od ludzi starych. To jest Polka, a więc ma coś wspólnego z wszystkimi Polakami, a różni się od Włoszek. To jest zakopianka, a więc ma coś wspólnego z wszystkimi góralkami, a różni się od Ślązaczek. To jest blondynka, a więc ma coś wspólnego z wszystkimi blondynkami, a różni się od brunetek. Jest szczupła, a więc ma coś wspólnego z wszystkimi chudzielcami, a różni się od otyłych. Ma psa, a więc ma coś wspólnego z wszystkimi właścicielami psów, a różni się od miłośników kotów. Urodziła się we wtorek, a więc ma, obiektywnie rzecz biorąc, coś wspólnego z wszystkimi urodzonymi we wtorek, a różni się od urodzonych w sobotę. Można by tę listę ciągnąć dalej. Tu na sali wykładowej najistotniejsze jest to, że jest studentką, w tym momencie ta cecha decyduje o jej przynależności do zbiorowości, aktualizuje się w kontekście edukacyjnym. Ale w zawieszeniu niejako, potencjalnie obecne są te wszystkie inne cechy cząstkowe, które w odmiennych kontekstach zaktualizować się mogą w postaci odmiennych zbiorowości, do których ta sama osoba będzie należeć. Równoczesna przynależność do różnych zbiorowości, aktualizująca się kolejno w zależności od kontekstu, w jakim jednostka się znajduje, to jedna z najważniejszych właściwości społeczeństwa ludzkiego. Mówiliśmy już o niej w trochę innym języku typowym dla perspektywy „działaniowejʺ, a nie „grupowejʺ, gdy analizowaliśmy zjawisko konglomeratu pozycji społecznych (statusów), pluralizmu ról i rozmaitych form napięć i konfliktów, jakie z tego mogą wynikać.

19.Więź społeczna

“<...> zorganizowany system stosunków, instytucji, środków kontroli społecznej, skupiający jednostki, podgrupy i inne elementy składowe zbiorowości w całość zdolną do trwania i rozwoju”.
Proces tworzenia więzi społecznej w określonych zbiorowościach współcześni socjologowie nazywają procesem integracji - “...istotnym procesem społecznym, w którym różne elementy składowe, poprzez wzajemne oddziaływanie, tworzą pewne struktury, scalające się w system społeczny nowej jakości”.
Charakterystyczną cechą typologii więzi jest dychotomizm: bezpośrednia - pośrednia, osobista - rzeczowa, formalna - nieformalna itd. W rzeczywistości częściej niż z tak “czystymi” typami mamy do czynienia z typami “mieszanymi”, odzwierciedlającymi jakiś rodzaj, poziom więzi.

20.Komponenty więzi społecznej.

Komponentami więzi społecznej są: styczność zestrzenna - jednostki spostrzegają innych ludzi, lokalizują ich w przestrzeni, np. w klasie i uświadamiają sobie ich obecność; styczność psychiczna - efekt wzajemnego zainteresowania się cechami osób pozostającymi w styczności przestrzennej, może się przekształcić w łączność psychiczną (np. przyjaźń, koleżeństwo, sympatie); styczność społeczna - wyraża się w świadomości wspólnego stosunku do przedmiotów, symboli i osób. Więzi te powodują odczuwanie przez jednostki poczucia wspólnoty, łączności i przynależności do grupy, opartego na przestrzeganiu wartości, norm i wzorów zachowań. Więzi społeczne występują też jako obiektywnie istniejący, zorganizowany system stosunków, instytucji, środków kontroli społecznej, skupiający jednostki i mniejsze grupy społeczne w jedną całość.

21.Styczności

l)styczność przestrzenna pojawia się wówczas, gdy jednostki spostrzegają innych ludzi lokalizację ich w przestrzeni i uświadamiają sobie tę ich obecność;

2) styczność psychiczna stanowi ona efekt wzajemnego zainteresowania się pewnymi cechami osób pozostających w

styczności przestrzennej. Osoby te, widząc wzajemne u siebie cechy pozwalające im

zaspokajać różne potrzeby, interesują się sobą i zacieśniają powstającą więź;

3) styczność psychiczna powstała na gruncie styczności przestrzennej może się przekształcić w łączność

psychiczną, nastąpi to wówczas, gdy między jednostkami pozostającymi w styczności

psychicznej wzajemne zainteresowania spowodują ukształtowanie się wzajemnych postaw, sympatii, przyjaźni itp.

Styczność społeczna występuje wtedy, gdy osoby pozostające ze sobą w styczności przestrzennej dostrzegają wzajemne u siebie interesujące ich cechy bądź rzeczy, wówczas starają się nie tylko dokładniej poznać, ale i pozyskać lub wymienić jakieś wartości

22. czyt.podpunkt 21.

23.Rodzaje styczności społecznych

Rodzaje styczności społecznych charakteryzują już grupę w sposób istotny.
Styczności można podzielić na styczności trwałe i przelotne, mogą też być prywatne i publiczne. W przypadku publicznych, przedmiotem styczności jest jakaś wartość, przedmiot, czynność uregulowana przepisami i stanowiąca przedmiot publicznego zainteresowania. Styczności prywatne to np. różnego rodzaju prośby. Dla socjologii najważniejsze są następujące rodzaje styczności: osobiste i rzeczowe. W pierwszych przedmiotem styczności są jakieś cechy czy sprawy dotyczące osoby, z którą następuje styczność. Przedmiotem zainteresowania i przedmiotem działania w toku styczności są cechy i sprawy osobiste obu partnerów. Natomiast styczności rzeczowe to te wszystkie czynności, którym nie towarzyszy zainteresowanie osobowością człowieka, lecz przedmiotem czy usługą, którą ona dysponuje. Brak styczności osobistych jest przyczyną osamotnienia. Można je również podzielić na pośrednie i bezpośrednie; pojawiają się także społeczne styczności rzeczowe trwałe, osobiste i przelotne.
24.Wzajemne oddziaływania i wzory działań społecznych.

Wzajemnym oddziaływaniem określa się: systematyczne, trwałe wykonywanie działań skierowanych na wywołanie odpowiedniej reakcji ze strony partnera, który z kolei swoim zachowaniem wywołuje reakcję działającego.
Wzajemne oddziaływanie jest szczególną postacią działania społecznego.
Działaniem społecznym nazwiemy intencjonalne, sensowne zespoły czynności, podjęte dla osiągnięcia określonego celu przy użyciu skutecznych- w przekonaniu działającego- środków.

W działaniu społecznym, a także we wzajemnym oddziaływaniu, można wyróżnić następujące elementy strukturalne: podmiot (tj.osobę bądź zbiorowość działającą), przedmiot (tj. osobę bądź zbiorowość, na którą działanie jest skierowane), środki działania, metody działania, będące określonym sposobem stosowania środków i rezultat działania.
W związku z tym, że działanie społeczne zawsze zmierza do zmodyfikowania postawy osoby, która jest przedmiotem owego działania, najważniejszymi elementami są środki i metody. Spośród ogółu znanych i stosowanych metod można wydzielić postępowanie nastawione na perswazję i przymus.

Metody perswazyjne charakteryzują się oddziaływaniem w kierunku modyfikacji postaw przez bodźce zachęcające do pożądanego zachowania bez zagrożenia wartości cenionych przez przedmiot działania.
Metody negatywnego wymuszania, jak sama nazwa mówi, odznaczają się wywieraniem presji, pod wpływem której przedmiot zaczyna zachowywać się zgodnie z oczekiwaniem podmiotu. Dokonuje się to pod presją zagrożenia.
Zarówno działanie społeczne jak i wzajemne oddziaływanie, stanowi element niezbędny do pojawienia się kolejnego komponentu więzi tj. stosunku społecznego.

25.Elementy wzajemnego oddziaływania czyt.24.

26.Stosunek społeczny

Stosunek społeczny normatywnie określona relacja i oczekiwany schemat interakcji pomiędzy co najmniej dwoma osobami, mającymi role i pozycje społeczne, podlegająca kontroli społecznej. Układ ten składa się również z łącznika pomiędzy tymi osobami, który jest przedmiotem materialnym lub duchowym, oraz sytuacji, w której powinności i obowiązki partnerów się rozgrywają. W stosunku tym zachowania jednej strony wywołują reakcję drugiej strony. Przykładami stosunku społecznego może być np. rodzicielstwo, małżeństwo.

---