Tkanki nabłonkowe :
Nabł. 1-warstwowy płaski -1 warstwa kom spłaszczonych, wielobocznych. Owalne jądro, w środkowej cz cyt. Pokrywa błony surowicze, naczynia krwionośne i surowicze, pęcherzyki płucne. Występuje tam gdzie nie powinien utrudniać transportu.
Nabł. sześcienny -1 warstwa kom sześciennych, jądro kuliste -centralnie. Wyścieła przew. gruczołowe, tworzy ścianę pęcherzyków tarczycy i kanalików nerki. Występuje tam gdzie intensywnie zachodzi wchłanianie i wydzielanie.
Nabł. 1-warstw walcowaty -kom wydłużone, j bliżej podstawy. W przewodzie pokarm, od żołądka do odbytnicy, w jajowodzie i macicy. W jelicie cienkim pokryty małymi wypustkami - mikrokosmkami, które zwiększają powierzchnie wchłaniania, w jajowodzie zaś, pokryty rzęskami, które ułatwiają przemieszczanie się komórek jajowych.
Nabł. 1-warstw wielorzędowy -z kom różnej wysokości, łączą się klimowo. J na różnym poziomie. Na powierzchni dróg oddechowych, od jamy nosowej do oskrzelików. Najwyższe kom. tego nabł mają migawki = rzęski (nitkowate wypustki cytopl, usztywnione przez mikrotubule). Rzęski ruszają się i usuwają z organizmu szkodliwe cząstki zlepione śluzem.
Śluz na powierzchni nabłonka orzęsionego dróg oddechowych oraz nabłonka jelitowego -produkowany jest przez kom kubkowe.
Nabłonki wielowarstwowe.
Na bł podstawnej kom sześcienne lub walcowate. Potem kom różnokształtne. Na pow kom płaskie, sześcienne, lub walcowate. Im dalej od bł podstawnej, tym rzadsze podziały mitotyczne. W warstwach pow cz kom obumiera (rogowacenie)->regeneracja.
N wielow. płaski -na górze kom płaskie. Pokrywająco -ochronny. W przewodzie pokarmowym od jamy ustnej do żołądka, w pochwie, naskórek.
N w-w sześcienny -przew wyprowadzające gruczołów.
N w-w walcowaty -rzadko, na niewielkich obszarach, niektóre przew wypr gruczołów, ślinianki.
N w-w przejściowy -pęcherz moczowy -zbud z różnej ilości warstw. W zależności od stanu czynnościowego dróg wyprowadzających mocz. Pęcherz pusty, obkurczony -5 warstw. Pęcherz wypełniony moczem -2 warstwy. B delikatna bł podstawna. Warstwa powierzchowna -kom baldaszkowate -duże, 2 jądra, zagęszczona zewn cz cytopl. Bariera dla toksycznych składników moczu, wody.
Nabł gruczołowy -1 kom lub więcej. Subst wydzielane na zewn kom do przewodu odprowadzającego.
*gr egzokrynowe -gr wydzielania zewnętrznego, albo do naczyń krwionośnych.
*gr endokrynowe -gr wydzielania wewn , gr mieszne -trzustka.
#wydzieliny -subst wykorzystywane przez inne kom org (sok trzustkowy, hormony, śluz, żółć).
#wydaliny -zbędne prod metabolizmu (mocz, pot), proces usuwania -wydalanie.
Gr śródnabłonkowe -leżą w obrębie tk nabł. 1- kom gruczoł -kom kubkowa -wyst w nabł 1-warstw walcowatym i wielorzędowym. Butelka, szyjką opiera się o bł podstawną. W obrębie ukł. Golgiego gromadzą się ziarenka wydzieliny (mucynogenu). Kom rozszerza się w górnej cz. Wydostaje się sluz, który chroni nabł przed wysychaniem lub działaniem różnych subst.
Wielokom gr śródnabł. -złożony z licznych kom tworzy pow wydzielnicze (nabł bł śluz żołądka).
Gr pozanabłonkowe -powst przez wpuklenie nabł do podłoża łącznotk. ->zwiększenie pow wydzielniczej (należa tu wielokom gr wydzielania wewnętrznego). Skład się z cz wydzielniczej i przewodu wyprowadzającego.
Kształt: pęcherzykowe, cewkowe, cewk. -pęcherzyk. Liczba odcinków: proste, rozgałęzione, złożone.
Wydzielanie: synteza wydzieliny, gromadzenie, wyprowadzenie z kom na zewn. Synteza zachodzi w podstawnej cz kom, wydzielanie w cz wierzchołkowej.
Ze względu na spos opuszczania kom:
Merokrynowe -wydzielina wydobywa się przez pow kom małumi porcjami, na zasadzie egzocytozy, nie ma przerwania ciągłości bł kom.
Apokrynowe -wydzielina zbiera się w szczyt cz kom, która się odrywa. Cz kom zostaje zniszczona. Np. gr mleczny.
Holokrynowe -kom wypełnia się wydzieliną. Jądro ulega degradacji. Cała kom rozpada się uwalniając wydzielinę. Powstałe w gr ubytki uzupełniane są przez podział kom sąsiednich. Np. gr łojowe.
2.TKANKA ŁĄCZNA
Z mezenchymy ->z mezodermy. Łączy różne kom, f transportująca, ochronna. Skłąda się z obfitej istoty międzykom i różnych kom. Cechuje ją duży polimorfizm (różne kom wchodzą w jej skład, wszystkie poch z mezodermy). Kom osiadłe, lub wolne -poruszające się.
Istota międzykom skłąda się z istoty podstawowej i włókien (siateczkowatych, kolagenowych i sprężystych). Zawiera glikozaminoglikany (łączą się z białkami, dając duże cząsteczki proteoglikanów: kw hioluronowy, siarczany hondroityny, siarczan dermatanu, s heparanu, s keratanu, heparyna), glikoproteiny (białka, które odp za przyleganie kom do podłoża).
Wł kolagenowe -z białka kolagenu typu I. Zaw aminokwasy. Zabezpieczają k przed rozwarstwianiem.
Wł sprężyste -zbud z elastyny. Pojedyncze, nie łączą się w pęczki. Wyst w ścianach dużych naczyń krwionośnych, w małżowinie usznej.
Wł siateczkowata -zbud z kolagenu typu 3-go -retikuliny. Tworzą sieci podtrzymujące kom śródmiąższowe narządów. Wyst w narządach krwiotwórczych.
Tk łączna galaretowata -w pępowinie, u dorosłych w miazdze zębowej -syncytium kom pełzakowate. Kom gwiaździste poł wypustkami.
Tk łączna galaretowata -kształtu gwiaździstego, poł wypustkami, wyst wł siateczkowate =srebrnochłonne. Istota międzykom bardziej rozpowszechniona. W narządach krwiotwórczych (szpik kostny), w śledzionie, ukł oddechowym, jelicie, węzłach chłonnych.
Tk włóknista wiotka -w jej skład wchodzą -fibroblasty (kom twórcze, prod białka subst międzykom, starsze fibroblasty to fibrocyty), hstiocyty, perycyty, kom tuczne (zaw heparynę lub histaminę). Na niej opierają się kom swoiste dla danego narządu.
Tk włóknista zbita -ma więcej elementów włóknistych. W luźnej wszystko jest ułożone chaotycznie. Zbita wyst w ścięgnach i więzadłach.
Tk tłuszczowe -duże zesp kom tłuszczowych.
*żółta -1 duża kropla tłuszczu spycha cyt z jądrem w kierunku błony =kom sygnetowe. Tk łączna właściwa oddziela skupiska kom. Wyst pod skórą, ochrania nerki, wyścieła gałki ocznej.
*brunatna -utrzymuje ciepło. Dużo u noworodków w okolicy szyi, łopatek.
3.TKANKA CHRZĘSTNA
Tk chrzęstna -duża wytrzymałość, gęsta ist podst, elastyczna. Ist podst zaw dyżo chondryny. Duża jej gęstość nie pozwala wnikać naczyniom krwionośnym i nerwom. Duża twardość, uwodnienie do 60%, odżywianie się kom na drodze dyfuzji.
Subst odżywcze pobierane są z ochrzęstnej -unaczynionej bł łącznotk.
Chondroblasty -kom twórcze chrząstki..
Chondrocyty -kom chrzęstne.
Gr izogeniczne -2 lub kilka kom poch od kom macierzystej. Kom potomne nie mogą oddalać się od siebie, bo ist podst jest za gęsta. Powst gr izogenicznych warunkuje wzrost kom od wewnątrz..
Wzrost przez nawarstwianie -rozwijającą się chrząstkę otacza mezenchyma, której kom dzielą się dostarczając nowych chondroblastów. Chrz rośnie na grubość.
Chrząstka szklista -tworzy zawiązki większości kości szkieletu. W dojrzałym org wyst w górnych drogach odd, pokrywa kości żebrowe i pow stawowe kości (ta nie ma ochrzęstnej, a subst odżywcze czerpie z mazi stawowej).
Chrząstka włóknista -w tarczkach międzykręgowych, spojeniu łonowym, w miejscu przyczepu ścięgien do kości. Zaw wł klejodajne (grube pęczki). Między nimi pojedynczo lub w szeregach -chondrocyty. Ist podst -w nieznacznej ilości, głównie w otoczeniu kom.
Chrząstka sprężysta -w małżowinie usznej, chrząstkach nosa i krtani. W subst międzykom -duża ilość wł sprężystych, przebiegających w różnych kierunkach -gęsta sieć. Chrz b elastyczna. Gr izogenicznych jest więcej niż w szklistej. Nie ulega zwapnieniu.
4.TKANKA KOSTNA
Główna cz kośćca dorosłego org. Twarda -w istocie podst są sole min, gł fosforanu wapnia (ok. 70% suchej masy kośćca). Kości ulegają przebudowie. Pewne ich cz ulegają resorpcji, a uwalniany wapń i fosfor dostaje się do krwi. Zbud z ist międzykom i kom.
3 rodzaje kom:
osteoblastykom kościotwórcze -w okresie wytwarzania i regeneracji kości. Syntezują składniki subst międzykom.
Osteocyty -kom kostne. Powst z osteoblastów w procesie rozwoju tk kostnej. Mają wypustki. W dojrzałej tk tracą zdolność podziału.
Osteoklasty -kom kościogubne. Pows na skutek zlania się kilku osteoblastów. Biorą udział w niszczeniu tk.
Tk kostna grubowłóknista -wł różnej grubości, w różnych kierunkach. Wyst w życiu zarodkowym , u dorosłych w szwach kostnych i miejscach przyczepu ścięgien do kości.
Tk kostna blaszkowata -wł kolagenowe uporządkowane w blaszkach kostnych.
Blaszka kostna -cz subst międzykom, w której wł kolagenowe =osseinowe, przebiegają w spos reguralny, w tym samym kierunku. W blaszkach graniczących ze sobą wł przebiegają pod pewnym kątem w stos do blaszki sąsiedniej. Wł zanurzone w ist podst, przesyconej solami wapnia ->odp stopień twardości.
Tk kostna gąbczasta -tworzy nasady k długich, wypełnia wnętrze k krótkich i płaskich. Zbud z blaszek kostnych uformowanych w beleczki, przebiegające w różnych kierunkach ->wytrzymanie na ucisk. Między beleczkami -jamki szpikowe ze szpikiem krwiotwórczym.
Tk k zbita -tworzy trzony kości, pokrycie nasad k długich i zewn warstwę k krótkich i płaskich. Zwarty system blasze kostnych (ułożenie związane z przebiegiem naczyń krwionośnych).
Okostna -błona łącznotk, pokrywa pow trzonu. Od niej przez prostopadłe kanały wnikają do k naczynia krwionośne >rozgałęziają się w naczynia biegnące w kan Haversa. Łączą się ze sobą za pomocą bocznych odgałęzień i komunikują się z jamą szpikową wewn kości. Dookoła kan Haversa układają się koncentrycznie blaszki kostne 8-15. blaszki systemowe tworzą osteon. Na granicy blaszek są pojedyncze kom kostne (osteocyty). Są w zagłębieniach =jamkach, ist podst od których odchodzą promieniście delikatne kanaliki. Do tych kanalików wypustki plazmatyczne kom kostnych poprzez które sąsiadują ze sobą sąsiadujące kom.
Kanaliki łączą jamki ze sobą i z kanałem osteonu. Osteony powiązane są ze sobą blaszkami międzysystemowymi.
Blaszki generalne zewn (od strony okostnej). Bl gen wewn. (od strony jamy szpikowej). Subst odżywcze doprowadzane są do kom tk kostnej z krwią przez naczynia krwionośne biegnące w kanale osteonu. Przez wypustki, przekazywane na drodze dyfuzji z kom do kom.
Prod przem mat -w przeciwnym kier.
Kość ulega stałej przebudowie: niedobór wapnia, białka, wit C w pokarmie,
Przebudowa i odnowa.
Kość ulega przebudowie pod wpływem braku wapnia w pokarmie, białka, wit C, złe stężenie we krwi hormonów jak estrogeny i glikokortykoidy, długotrwałe ograniczenie aktywności ruchowej, starzenie się. Osteoklasty resorbują fragmenty kości. Osteoblasty wytwarzają blaszki kostne nowych osteonów.
5.TKANKA MIĘŚNIOWA - z mezenchymy.
*wewn ap kurczliwy -zbud z miofil cienkich -aktyny i grubych -miozyny.
Mięśniówka gładka - w ścianach naczyń krwionośnych, w wewn przewodów org (pokarmowy, oddech, moczowy, ukł rozrodczego), w skórze, budulcowy składnik ściany macicy. Skurcz -niezależny od naszej woli (podlega autonomicznemu ukł rozrodczemu).skurcz jest powolny i długotrwały. Kom długa, wrzecionowata, przewaga miofil aktynowych (20 -30 na 1 miozynowy).
*sarkolemma -błona kom.
*bł podstawna -z kolagenu typu IV, glikoproteinów, proteoglikanów.
*sarkoplazma -cytopl wł mięśniowych.
Mięśnie szkieletowe -sterowane świadomie, zewn muskulatura ciała, jama ustna, oczodół, ściana przełyku, odbyt, cewka moczowa. Zbud z równolegle ułożonych pęczków wł mięśniowych, poprzedzielanych tk łączną wiotką.
*włókno mięśniowe -syncytium kom. Jednostka strukturalna mięśnia szkieletowego =miocyt.
*mioblasty -kom macierzyste ->w długie szeregi ->zanik oddzielającej bł kom ->mituby.
*miofibryle -włókienka kurczliwe.
*mioglobina -białko wiążące tlen, spokrewnione z hemoglobiną.
*kom satelitarne -mogą przekształcać się we wł mięśniowe.
*linia Z -przedziela w poł prążek jasny (przyczep miofil cienkich).
*sarkomer -odcinek miofibryli z powtarzających się podjednostek zawartych między liniami Z.
*płytka motoryczna -synapsa nerw -mięśń. Zbud z kolebkowego zakończenia wł nerw o cechach odcinka presynaptycznego,
*włókna białe -szybkie, gwałtowny, mocny skurcz, szybko się męczą.
*wł czerwone -wolne, łatwo pobudzić do skurczu. Skurcz wolny i długi.
*namięsna -gruba pochewka łącznotk.
Mięsień sercowy -z mezodermy, skurcz przestrzenny.
*aparat kurczliwy - zorganizowany w sarkomery, nie tworzy miofibryli, tylko przestrzenny ukł rozgałęziających się i krzyżujących pęczków miofilamentów.
*wstawki - kompleksy poł międzykom ( tu bł kom tworzą palczaste zazębiające się wypustki).
Co to jest sarkomer
Odcinek zawarty pomiędzy błonami Z powtarzajacymi. Stanowi powtarzającą się strukturalna jednostkę kurczliwą włókna mieśniowego. W skład sarkomeru wchodzi pół prążka jasnego I, cały prążek ciemny A i pół prążka I.
Budowa i funkcje miofibryli- Miofibryle zbudowane są z miofilamentów, ułożonych równolegle względem siebie. Wyróżniamy miofilamenty cienkie i miofilamenty grube. Odpowiedni układ obu typów miofilamentów powoduje, że miofilamenty cienkie są przyciągane dośrodkowo do miofilamentów grubych, wywołując skurcz komórki. Jednostką strukturalną miofibryli jest sarkomer.
6.TKANKA NERWOWA -z ektodermy
*perykarion -ciało kom bezpośrednio otaczające jądro.
*dendryty -liczne, krótkie rozgałęzione, wyst tu tigroid. Przewodzą bodźce dośrodkowo.
*neuryt =akson, pojedyncza wypustka, kończy się rozgałęzieniem.
*neurony wielobiegunowe -wiele dendrytów, najczęściej spotykane.
*dwubiegunowe -1 dendryt -w siatkówce oka, w kom węchowych, receptorowych siatkówki.
*rzekomojednobiegunowe -w zwojach międzykręgowych.
*jednobiegunowe -tylko neuryt, b rzadkie.
*tigroid -ciałko Nissla, zasadochłonne grudki, niteczki lub ziarenka wypełniające perykarion i dendryty. F -biosynteza białek.
*neurofibrylle -cienkie włókienka. Wyst w postaci neurotubul (transport aksonalny) i neurofilamentów (funkcja podporowa).
*włókno nerw -wypustka kom + osłonki.
*osłonka Schwanna -z cyt szeregowo ułożonych kom Sch wytwarzającej rynienkowate zagłębienie w którym przebiega akson.
*wł bezrdzenne =bezmielinowe -wł tylko z osłonką Schwanna, wolno przewodzą bodźce.
*osłonka mielinowa -struktura wtórna na wł z osłonką Sch. Charakter segmentowy.
*włókna zmielizowane =rdzenne -z osłonką mielinowa, szybsze przewodzenie bodźców.
*polaryzacja bł =potencjał spoczynkowy -zamknięte kan sodowe, czynna pompa sodowo -potasowa, nierównomierne rozmieszczenie jonów po obu str błony, asymetria ilościowa jonów.
*depolaryzacja bł =potencjał czynnościowy -wzbudzenie impulsu nerw przez otwarcie kan sodowych, krótkotrwałe odwrócenie potencjałów po obu str bł.
Połączenia synaptyczne -aksodendrytyczne (neuryt -dendryt), aksoaksonalne (neuryt -neuryt), aksosomatyczne (neuryt -perykarion),
*bł presynaptyczna -kolebkowate zakończenie neurytu z pęcherzykami synaptycznymi.
*neuromediator -subst chem odpowiedzialna za przewodzenie impulsu przez synapsę, znajduje się w pęcherzykach sun. (scetylocholina, noradrenalina, dopamina, histamina, serotonina).
*bł postsynaptyczna -zaw receptory dla neuromediatora.
Glej wyściółkowy (ependyma), nabłonkowy -wyścieła kom mózgu i kanał centralny rdzenia kręgowego. Są w formie nabł 1-w sześciennego lub walcowego. Na pow maja mikrokosmki.
Wielkoglej (astrocyty) -największe, liczne wypustki.
*protoplazmatyczne -w istocie szrej, grube, bardzo rozgałęzione wypustki.
*włókniste -w istocie białej, cieńsze, mniejsze wypuski. Uczestniczą w pourazowej naprawie tk nerw.
Oligodenrocyty (glej skąpowypuskowy) -najliczniejsze, małe ciało kom, nieliczne wypustki, w subst szarej ośrodk ukł nerw.
Mezoglej (mikroglej) -ulegają aktywacji pod wpływem uszkodzenia otaczającej tk, reakcji immunologicznych, przekształcają się w owalne, aktywnie poruszające się i fagocytujące kom o cechach makrofagów. (z mezodermy).
7.KREW - tkanka powstająca z mezenchymy. Zbudowana z elementów morfotycznych (erytrocyty, leukocyty, trombocyty), zawieszonych w płynnym osoczu, ok. 5 litrów.
Funkcje:
*transportowa - zaopatruje kom w tlen i składniki odżywcze. Usuwa prod przem mat, np. CO2 i metabolity pośrednie, np. kwas mlekowy z mięśni. Przyjmuje z gr wydzielania wewn lub kom sekrecyjnych subst biologicznie czynne (hormony) i roznosi je po org.
*termoregulacyjna -odbiera ciepło z narządów (wątroba, mięśnie) i ogrzewa skórę.
*ochronna i obronna -bierze udział w unieczynnianiu obcych i szkodliwych dla org subst i kom poch egzo i endogennego.
*homeostatyczna -utrzymuje stałe fizykkochem właściwości środ wewn, reguluje zaw wody, kwasów i zasad.
Erytrocyty -krwinki czerwone. Wytwarzane przez czerwony szpik kostny. Kształt dwuwklęsłego krążka. Nie maja jądra, bo nie zużywa tlenu. Zaw barwnik czerwony -hemoglobinę. Transportują krew z naczyń włosowatych pęcherzyków płucnych do naczyń włosowatych tkanek, skąd dyfunduje on do otaczajacych kom, lub do płynu międzykom. Energię czerpie z beztlenowej przemiany glukozy i pentoz. Energia ta wykorzystywana jest do przekształceń kom, do przechodzenia przez wąskie naczynia włosowate.
Hemoglobina -transporter tlenu. Zbud z globiny i hemu. Hem z protoporfiryny i położonego centralnie at żelaza.
Leukocyty -krwinki białe. Powst w czerwonym szpiku kostnym. Zaw wszystkie el kom. Zdolność do ruchu pełzakowatego.
Granulocyty -krwinki białe ziarniste. Mają ziarnistości w cyt, mają jądro, nie mają jąderka.
*granulocyty obojętnochłonne -neutrofilne -zabezpieczają org przed inwazją drobnoustrojów, niszcząc je na drodze fagocytozy. Nagromadzenie fagocytujących gran obojętnichł powoduje powst ropy.
*granulocyty kwasochłonne -eozynofilne. Mają zdolność chemotaksji, diapedezy i fagocytozy. Ich liczba wzrasta w przypadku chorób alergicznych i pasożytniczych.
*gran zasadochłonne -nieznaczna zdolność chemotaksji, diapedezy i fagocytozy. Wydzielają heparynę, zapobiegającą krzepnięciu krwi. Zaw histamnę, pow lokalne przekrwienie w miejscu gdzie została uwolniona. Pow kurczenie mięśni oskrzeli ->duszność podczas reakcji uczuleniowych i spadek całkowitego obwodowego oporu naczyniowego ->spade ciśnienia krwi.
Agranulocyty -krwinki białe nieziarniste. Jądro kuliste z jąderkiem
*limfocyty -prawie całe wnętrze wypełnia jądro. Niewielka zdolność diapedezy i fagocytozy. Istotna rola w procesach obrony immunologicznej org.
*monocyty -makrofagi krążące. Duża zdolność diapedezy i fagocytozy. Po osiedleniu w tkankach ->w makrofagi osiadłe.
Trombocyty -płytki krwi. Najmniejsze el morfotyczne krwi. Pozbawione jądra fragmenty cyt. Mają duże ilości serotoniny i tromboksanu, w mniejszych ilościach noradrenalinę, adrenalinę i histaminę. Uczestniczą w proc hemostazy -zesp mechanizmów utrzymujących krew w stanie płynnym w obrębie łożyska naczyniowego. Proc krzepnięcia mający na celu utrzymanie krwi w obrębie naczyń. Proc utrzymujące krew w stanie płynnym w naczyniach ->zapobieganie krzepnięciu wewnątrznaczyniowemu. Istotną rolę odgrywają inhibitory procesu krzepnięcia -heparyna, mechanizm usuwający prod krzepnięcia krwi oraz fagocytarna czynność ukł siateczkowo -śródbłonkowego.