Kultura, wartości i normy społeczne

KULTURA

(łac. CULTURA - uprawa, dbać pielęgnować kształcenie) w ujęciu szerokim to jedno z najbardziej wieloznacznych pojęć z zakresu nauk społecznych.

N. Goodman powiedział „Kultura określa i udostępnia członkom społeczeństwa żywność jaką mogą spożywać, ubranie jakie mogą nosić, język którym mówią, wartości jakim są wierni, przekonania kierujące zachowaniem i praktyczne sposoby postępowania. Krótko mówiąc, kultura kształtuje życie i nadaje mu odpowiednią strukturę.”

KULTURA TO:

I : oznaczenie określonych klas, przedmiotów, zjawisk i procesów, które staramy się opisać i wyjaśnić.

II : pielęgnowanie i uszlachetnianie obyczajów ludzkich i sposobów postępowania.

III : wszystko, co nie wyrasta samo przez się z przyrody, lecz powstaje dzięki pracy człowieka, co jest wytworem celowej refleksji i działalności ludzkiej.

IV: ogół wytworów działalności ludzkiej materialnych i niematerialnych, wartości i uznanych sposobów postępowania, zobiektywizowanych i przyjętych w dowolnych zbiorowościach, przekazywanych innym zbiorowościom i następnym pokoleniom.

Definicja polska Antoniny Kłoskowskiej (symboliczna)

„Kultura jest to względnie zintegrowana całość obejmująca zachowania ludzi przebiegające według wspólnych dla zbiorowości społecznej wzorów wykształconych i przyswajanych w toku interakcji oraz zawierająca wytwory takich zachowań”

ZAKRESY KULTURY WEDŁUG PAWŁA RYBICKIEGO(1979)

1. Pogląd na świat - wyobrażenia o świecie i siłach nim rządzących.

2. Treści moralne - przekonania na temat dobra i zła, będące regulatorem ludzkich zachowań.

3. Dążenie do piękna znajdujące swój wyraz w sztuce i kanonach estetycznych.

Typy Kultur

Kultura narodowa - wytwory materialne i niematerialne, zwyczaje, normy społeczne, wartości, wzory charakterystyczne dla danego narodu.

Kultura symboliczna - system znaków i wartości, które są przedmiotami lub aktami ludzkiego zachowania odnoszącymi się do postaw i do znaczeń

Kultura duchowa - ogół zobiektywizowanych wytworów świadomości ludzkiej, takich jak język, wierzenia, zwyczaje, wiedza, obyczaje pełniące funkcje użytkowe (dziedzictwo danego społeczeństwa).

Kultura materialna - ogół działań i wytworów człowieka, związanych przede wszystkim z zaspokajaniem bezpieczeństwa i przetrwaniem gatunku ludzkiego.

Kultura zbiorowości - to ogół wytworów, wartości i sposobów zachowania się, które zostały przyjęte i uznane przez zbiorowości i nabrały ważności dla jej członków.

Dziedzictwo kulturowe - to ta część schematów, która została przekazana następnym pokoleniom.

Kultura masowa - homogeniczna kultura tworzona w nowoczesnych, industrialnych społeczeństwach, upowszechniana i popularyzowana przez środki masowego przekazu, obejmująca standardowe wartości, normy, opinie, styl życia, poglądy, sztukę, modę i dobra materialne.

Podkultura - kultura tworzona przez młodych ludzi, warstwy, klasy społeczne, które kwestionują wartości, normy, wzory postępowania uznane w otaczającym ich społeczeństwie i tworzą swoje własne - alternatywne.

Kontrkultury - ucieleśniają przekonania, wartości, normy i styl życia, które są wyraźnym przeciwieństwem tych, które wyznaje społeczeństwo w całości.

Subkultury - nadają grupie wyraźną tożsamość i styl, co odróżnia ją od całości społeczeństwa. Mogą się koncentrować wokół dziedzictwa etnicznego, może wynikać z sytuacji ekonomicznej grupy, może posługiwać się odrębnym językiem, może mieć odrębne formy porozumiewania się.

Związek między kulturą a ludźmi

Ma charakter wzajemny - tworzymy kulturę np. przez wymyślanie języków lub wartości a ona sprawia że się socjalizujemy, jesteśmy ludźmi. Szczególną odmianą socjalizacji jest akulturacja czyli proces wdrażania jednostki do kultury innej niż ta, którą nabyła przez wychowanie.

Natura ludzka często jest wyznacznikiem określonej kultury (Amerykanie - agresywność współzawodnictwo, wojna; Arapeszowie z Nowej Gwinei to społeczeństwo nie znające tych cech).

Ograniczenia i wolność niesione przez kulturę

• OGRANICZENIA:

• prawo (nakazy i zakazy)

• grupy mniejszościowe w społeczeństwach,

• status społeczny (często u mężczyzn wyższy niż u kobiet)

• brak możliwości tworzenia własnego języka w celu porozumiewania się z innymi

• WOLNOŚĆ

• możliwość dokonywania wyboru spośród wielu akceptowanych opcji

• nie musimy tworzyć na nowo języka w którym chcemy się porozumiewać,

• korzystanie z poznanych wcześniej znaków i symboli

NORMY I WARTOŚCI

• Nasze zachowanie jest poddane strukturze norm przepisów i regulacji społecznych nakazujących zachowanie w szczególnych sytuacjach.

• Struktura norm społecznych (normatywna) jest podzielona na zwyczaje obyczaje i prawa

• ZWYCZAJE - rutynowe czynności życia codziennego (jedzenie za pomocą sztućców ,strzyżenie trawnika) o małym znaczeniu moralnym (osoby zachowujące się niezgodnie z przyjętymi obyczajami uważani są za ekscentryków dziwaków ale nie za złych ludzi)

• OBYCZAJE - są normami uważanymi za najistotniejsze dla funkcjonowania społeczeństwa i życia społecznego jako całości (np. wartości patriotyczne określają obyczaje związane z odpowiedzialnym zachowaniem obywateli)

• PRAWA - normy ustanowione i wymuszone przez władzę polityczną (spisane i skodyfikowane prawa określa się jako „ustawodawstwo”)

Kulturowe zachowania w zdrowiu i chorobie Uwarunkowania kulturowe

Konkretnie związane z kulturą zdrowotną (będącą elementem kultury w ogóle) jako systemem wartości i norm kojarzonych ze zdrowiem: zarówno fizycznym, jak i psychicznym, jednostkowym i zbiorowym, ujmowanym subiektywnie, ale i obiektywnie.

Innymi słowy to: systemy wartości, kulturowe wzory zachowań, wyobrażenia, nawyki nabyte w okresie socjalizacji

1. Wyobrażenia o zdrowiu i chorobie

2. Wiedza na temat przyczynowości chorób

3. Odczuwanie, postrzeganie i opisywanie objawów chorobowych

4. Postawy i zachowania wobec własnej choroby

5. Styl życia (jako decydujący czynnik determinujący zdrowotność danej zbiorowości)

• Zwyczaje kulinarne (co i jak jemy)

• Wykorzystanie czasu wolnego (wypoczynek i rekreacja)

• Higiena osobista i środowiska

• Stosunek do używek (alkohol, nikotyna, narkotyki)

• Zwyczaje związane z życiem płciowym

Uwarunkowania kulturowe zdrowia

Badania dowodzą, że nacje („kultury”) różnią się podejściem do zagadnień zdrowia i choroby (koncepcje makrostrukturalne - wartości podstawowe dla omawianych społeczności jako tło do zachowań związanych ze zdrowiem i chorobą).

Przykład: Talcott Parsons o...

1. Amerykanach (zdrowie to b. cenna wartość instrumentalna - ze względu na pragmatyzm społeczeństwa i indywidualny sukces życiowy jako wartość nadrzędną)

2. Rosjanach (liczy się nie jednostka, lecz zbiorowość; ona jest wartością; aby uciec od wymuszonych działań na rzecz zbiorowości, jednostka traktowała chorobę jako zwolnienie z aktywności prospołecznej)

Podejście kulturowo - monograficzne (I. Zola)

W kształtowaniu postaw i zachowań dot. Zdrowia i choroby istotna jest rola socjalizacji.

Mechanizmy i procesy socjalizacji dominujące w danej kulturze determinują rodzaj zachowań związanych ze zdrowiem jakie jednostka będzie w życiu realizować. Kontekst kulturowy determinuje reakcję na ból, intensywność zachowań profilaktycznych oraz stopień przyzwolenia na rolę chorego (przedstawiciele różnych kultur reagują na bodźce bólowe w sposób zróżnicowany).

Kultura zdrowotna

Kulturę zdrowotną tworzy system wartości przypisywanych zdrowiu fizycznemu i psychicznemu, obiektywnemu i subiektywnemu, jednostkowemu i publicznemu. Kultura w zakresie zdrowia przejawia się m.in.w poczuciu dpowiedzialności za zdrowie własne i publiczne oraz uwrażliwieniu na potrzeby zdrowotne

Społeczne uwarunkowania zachowań zdrowotnych

Wpływ na nasze zachowania zdrowotne ma nasze położenie społeczne, czyli usytuowanie na drabinie warstw/klas społecznych: od najniższej do najwyższej.

Pojęcie stratyfikacji:

hierarchiczny układ poziomów położenia społ., wyróżnionych ze względu na zakres władzy, prestiż i bogactwo. Poziomy te zwie się warstwami (łac. stratum = posłanie, warstwa), w sensie ekonomicznym - klasami. Empirycznie przynależność do nich ustala się na podstawie kryteriów mierzalnych (wysokości dochodów, wykształcenia, prestiżu zawodu).

Społeczne uwarunkowania zachowań zdrowotnych - prawidłowości

Im niższa warstwa/klasa społeczna, tym większa tolerancja na objawy chorobowe, tym bardziej ograniczone korzystanie z usług medycznych.

Pacjenci z warstw/klas wyższych wykazują mniejszą tolerancję na pojawienie się problemów emocjonalnych i zaburzeń w sferze zdrowia psychicznego i sami inicjują leczenie szpitalne. Członkowie warstw/klas niższych traktują aberracje jako normę, trafiają na leczenie w wyniku interwencji zewnętrznej.

Wraz ze wzrostem wykształcenia rośnie skłonność do uzależnienia korzystania z pomocy medycznej od charakteru dolegliwości.

Im wyższe wykształcenie, tym bardziej krytyczne sądy pod adresem opieki medycznej i większa skłonność do uzyskania porad kilku lekarzy.

Im wyższa pozycja społeczna (wykształcenie, stanowisko, status materialny), tym bardziej prozdrowotny styl życia (deklarowany).

Prozdrowotnym zachowaniom

(deklarowanym) sprzyja też wielkomiejskość.

REAKCJE NA CHOROBĘ UWARUNKOWANE KULTUROWO:

Reakcja religijna - „postawa akceptująca chorobę i śmierć bez zastrzeżeń”, wiąże uwarunkowanie z działaniem sił wyższych oraz przypisuje im znaczenie symboliczne.

Reakcja magiczna - czynna postawa wobec choroby jako rezultatu działania sił wyższych (uniknięcie choroby poprzez jej obłaskawienie za pomocą rytualnych zabiegów)

Reakcja opiekuńczo - pielęgnacyjna - reakcja ma znaczenie ekspresywne -przynosi psychiczną opiekę i emocjonalne wsparcie dla pacjenta.

Reakcja medyczna (instrumentalna) - obejmuje działania na rzecz opanowania choroby za pomocą środków naukowych.

Czynniki społeczne wpływające na stan zdrowia

• Warunki materialno - bytowe,

• Poziom kultury materialnej i duchowej,

• System kształcenia,

• Struktura i funkcja rodziny,

• Społeczne środowisko pracy,

• Pozioma (zmiana miejsca pracy - to samo stanowisko) i pionowa (awans społeczny lub degradacja) ruchliwość społeczna,

• Organizacja czasu wolnego i wypoczynku,

• Stopień natężenia zjawisk z patologii życia społecznego.

Np. ubóstwo, samotność czy bezrobocie zaliczane są do czynników społecznych predystynujących do występowania różnego rodzaju chorób lub wczesnych zgonów

„Typowymi zmiennymi znajdującymi zastosowanie w badaniach epidemiologiczno - społecznych są: klasa i warstwa społeczna, pozycja społeczno - ekonomiczna, zawód, wykształcenie, stan cywilny, przynależność do grupy etnicznej, czynniki ekologiczne i demograficzne.” (Uramowska -Żyto B. „Medycyna jako wiedza i system działań. Analiza socjologiczna)

---