kultura masowa
zjawisko socjolgiczne; termin wprowadziła A. Kłoskowska (Kultura masowa. Krytyka i obrona); w znaczeniu ogólnym - pojęcie odnoszące się do zjawisk sztuki i rozrywki, realizowanych przez rozpowszechnianie identycznych przekazów za pomocą technicznych środków umożliwiających ich odbiór w b. szerokim zakresie, przez zróżnicowaną publiczność odbiorców kultury. W znaczeniu szczegółowym - imitacja kultury “wysokiej” i ludowej, znak unifikacji kultury, schematyzacji, standaryzacji, ilości kosztem jakości (wielkonakładowa prasa, popularyzacja amerykańskiej produkcji filmowej i telewizyjnej, tania książka, komercjalne rozgłośnie radiowe). Jako fenomen kultury obecny już w XIX w. równolegle z ideą “społeczeństwa masowego”, “komunikacji społecznej” i “środkami masowego przekazu” jako kompleks zjawisk komercyjnych: wzorów, norm, praktyk, przedmiotów typowych dla kultury zindustrializowanego i zurbanizowanego społeczeństwa. W Polsce pojawił się w l. 60. XX w., główną rolę odegrała telewizja kreująca politykę kulturalną, organizację kultury i akceptację różnych form masowej rozrywki. W l. 80. i 90. utożsamia się kulturę masową z odmianą kultury popularnej.
Kultura popularna (według definicji prof. Marka Krajewskiego, socjologa z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza) - to wytwory (przedmioty, zachowania czy sposoby życia), które spełniają jednocześnie pięć warunków:
są powszechnie znane i ogólnie rozpoznawalne (dzięki mediom);
są przedmiotem wyboru (nikt nas nie zmusza, byśmy z nich korzystali);
przyjmują wiele znaczeń, poddają się rozmaitym odczytaniom;
stanowią środek porozumienia między ludźmi, a zarazem wyrażania różnic;
różnym osobom przynoszą różne przyjemności popularne.
Żadna z tych właściwości sama w sobie nie czyni kultury popularną; trzeba je rozpatrywać łącznie. Ponadto kultura popularna jest zawsze czyjaś, jest dorobkiem pewnego obszaru, państwa, narodu, grupy społecznej. W niniejszym tekście mam na myśli przede wszystkim kulturę polską - z założeniem, że coraz większym stopniu zbliża się ona do zachodniej.
Przyjemność popularna - to taka, która zakłada pewien stopień świadomości i kontroli własnych pragnień oraz wiele sposobów ich realizacji. Jeżeli jestem miłośnikiem uniwersum Zewu Cthulhu, to mogę się zaczytywać w podręczniku podstawowym, spisywać pomysły na scenariusze inspirowane twórczością Lovecrafta, wygłosić prelekcję na jednym konwencie, wziąć udział w warsztatach straszenia graczy na drugim, umieścić na blogu post o historii szaleństwa, przygotować odpowiednią muzykę do gry, wcielić się w Badacza Tajemnic albo poprowadzić sesję graczom. Wszystko to ma związek z wymienionym systemem, ale z reguły wybieram tylko taką aktywność, na którą akurat mam ochotę - a w razie czego mogę zmienić realia gry. Całkiem inaczej niż XIX-wieczny proletariusz (kultura niska) albo obywatel hitlerowskich Niemiec (kultura masowa), których możliwości rozrywki były znacznie bardziej ograniczone; także przez ówczesną wyobraźnię.
Najważniejszy jest punkt piąty: zróżnicowana przyjemność to podstawa kultury popularnej. Pozostałe punkty są również istotne, ale że trudno o ścisłe definicje nieścisłych zjawisk, nie wykluczam zaliczenia do kultury popularnej czegoś, co spełnia niektóre warunki tylko częściowo. Niemniej jednak gry fabularne pasują do każdego z pięciu punktów.
Kultura elitarna (wysoka) - najważniejsza część kultury symbolicznej danego społeczeństwa. Korzysta z zasobów kultury narodowej i stanowi podstawę przekazu tradycji oraz dorobku społeczeństwa. Kulturę tę przekazuje szkoła, teatr, galeria sztuki, biblioteka, sala koncertowa i powszechny dostęp do informacji. Ten rodzaj kultury tworzą elity twórcze, tj. ludzie wykształceni, którzy nabywają kompetencje zarówno tworzenia, jak i odbioru sztuk drogą kształcenia się. Często mówi się, że kultura wysoka jest kulturą inteligencji. Potencjalnie adresowana jest do wszystkich. Składają się na nią treści formułowane w różnych kodach i przekazywane za pomocą różnych mediów - wymaga bardzo szerokich kompetencji kulturowych odbiorcy.
Są trzy układy kultury: ( tzn umasowienie - Umasowienie jest procesem, dzięki któremu ludność poznaje różne dziedziny sztuki, życia czy kultury. Jest to proces, w którym udział bierze duża liczba ludności.)
prasa masowa ( środek prasowy)
radio, telewizja
rozwój wynalazków, internet , komputer
D. Macdonald - krytyk kultury masowej.
Szkoła Frankfurcka - zajmowała się krytyką kultury masowej. W latach 20-30 zajmowała się badaniami nad kulturą popularną tak jak i w latach 60 (Badania Brytyjskie). Wprowadzili i rozpowszechnili termin "przemysł kulturowy" na określenie kultury masowej, podkreślając jej postępujące zestandaryzowanie, uprzemysłowienie i uśrednienie. Podleganie kultury prawom rynkowym i jej komercjalizacja doprowadziła do obniżenia gustu, wymagań i poziomu odbiorców. Zjawisko reprodukcji technicznej upowszechniło film i fotografię, lecz zarazem doprowadziło do zaniku "aury" dzieł sztuki, czym zubożyło ich percepcję. Krytyczne i bardzo surowe oceny przedstawicieli szkoły frankfurckiej wynikały z perspektywy jaką obrali - kultury wysokiej.
Urbanizacja - proces koncentracji ludności w punktach przestrzeni geograficznej, głównie na obszarach miejskich, określający także wzrost liczby ludności miejskiej i jej udziału w liczbie ludności danego obszaru, dzięki czynnikom społeczno-kulturowym, demograficznym i ekonomicznym. Urbanizacja oznacza także przestrzenny rozwój miast oraz zmianę stylu życia na miejski.
E. Morin - kultura masowa wytwarzana jest zgodnie z uwzględniającymi masę towarową produkcji przemysłowej. Rozprzestrzeniana jest przy pomocy technik przekazu masowego zwracająca się do mas społecznych tzn do gigantycznego zbiorowiska jednostek ludzkich.
Strinati - kultura masowa to kultura popularna tworzona przez masową technikę przemysłową i jest sprzedawana dla zysku masowej publiczności konsumentów. Jest to kultura komercyjna produkowana masowo dla masowego rynku. Podkreślony jest zysk.
Igrzyska starożytnego Rzymu - nie są kulturą masową tylko popularną
Igrzyska w Pekinie - kultura masowa ( są prezentowane w Telewizji, dla ogromnej liczby ludzi).
Media grają na emocjach
Kultura popularna ma brak autonomii. Jest silnie uzależniona od masowego zysku oraz innych kulur. Nastawia się głownie na widowisko i rozrywkę. Musi dawać przyjemność oraz zabawiać. Ma źródło wzorców. Kreuje nowe potrzeby. Kultura wysoka również nastawia się na zysk. Kultura popularna promuje karykaturalny obraz świata.
Kultura wysoka i kultura niska
Społeczeństwa tradycyjne, w których więcej wysiłku trzeba przeznaczyć na zdobywanie środków do życia, w mniejszym stopniu ulęgają jej wpływom.
We współczesnych czasach mamy doczynienia z procesem homogenizacji kultury. Polega on na łączeniu elementów kultury wysokiej i niskiej.
Wpływ kultury masowej na kulturę elitarną
Pozytywny |
Negatywny |
• Słynne dzieła malarskie są reprodukowane w albumach, na plakatach, na kubkach |
• Zagrożenie, iż twórcy działający na rzecz wąskiej grupy (elity) tworzący dzieła unikatowe poddadzą się pokusie tworzenia kultury masowej w celu
powiększenia zysków.
publikę
|
Kultura niższa - czyli inaczej kultura masowa, która ma trafiać do każdego człowieka, bez względu na jego wiek i poziom inteligencji. Jest prosta i zrozumiała. Jest oparta na środkach masowej informacji. Budzi największe zainteresowanie, ze względu na schlebianie przeciętnym gustom, epatowanie przemocą i erotyką.