Formy ochrony przyrody wg Ustawy z dn. 16.04.2004r o ochronie przyrody to:

1. parki narodowe;

2. rezerwaty przyrody;

3. parki krajobrazowe;

4. obszary chronionego krajobrazu;

5. obszary Natura 2000;

6. pomniki przyrody;

7. stanowiska dokumentacyjne;

8. użytki ekologiczne;

9. zespoły przyrodniczo-krajobrazowe;

10. ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów.

Celem ochrony przyrody w Polsce jest utrzymanie na chronionych terenach naturalnych procesów przyrodniczych i stabilności ekosystemów, zachowanie różnorodności biologicznej oraz dziedzictwa geologicznego, zapewnienie ciągłości istnienia gatunków i ekosystemów, kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec przyrody, a także przywracanie do stanu właściwego zasobów i składników przyrody.

Park narodowy to obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe. W ramach parku narodowego wyróżnia się zwykle 3 strefy: strefę ochrony ścisłej, strefę ochrony częściowej i otulinę parku narodowego.

Rezerwat przyrody obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, zwierząt i grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi.

Przedmiotem ochrony może być całość przyrody na terenie rezerwatu lub szczególne jej składniki: fauna, flora, twory przyrody nieożywionej. Cały rezerwat albo jego części mogą podlegać ochronie ścisłej, ochronie czynnej lub ochronie krajobrazowej. Ochrona ścisła polega na nieingerencji w naturalne procesy, ochrona czynna dopuszcza wykonywanie zabiegów ochronnych (np. usunięcie drzew zacieniających stanowisko cennego gatunku rośliny), a ochrona krajobrazowa polega na prowadzeniu gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej w sposób uwzględniający potrzeby przedmiotu ochrony.

Park krajobrazowy obejmuje obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe, w celu zachowania, popularyzacji tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju. W parku krajobrazowym można kontynuować działalność gospodarczą z pewnymi ograniczeniami, np. nie przewiduje się wznoszenia nowych obiektów budowlanych (z wyjątkiem potrzebnych miejscowej ludności).

Obszar chronionego krajobrazu jest formą ochrony przyrody. Obszary takie zajmują rozleglejsze tereny niż parki krajobrazowe i obejmują pełne jednostki środowiska naturalnego takie jak doliny rzeczne, kompleksy leśne, ciągi wzgórz, pola wydmowe, torfowiska. Obszary chronionego krajobrazu są przeznaczone głównie na rekreację, a działalność gospodarcza podlega tylko niewielkim ograniczeniom (zakaz wznoszenia obiektów szkodliwych dla środowiska i niszczenia środowiska naturalnego).

Natura 2000 - program utworzenia w krajach Unii Europejskiej wspólnego systemu (sieci) obszarów objętych ochroną przyrody. Podstawą dla tego programu jest Dyrektywa Ptasia, Dyrektywa Siedliskowa (Habitatowa) oraz szereg innych rozporządzeń i dokumentów wykonawczych. Celem programu jest zachowanie określonych typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków, które uważa się za cenne i zagrożone w skali całej Europy i wymienia w załącznikach Dyrektyw. W ramach programu wyznaczone zostają tzn. Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków (Special Protection Areas - SPA) oraz Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk (Special Areas of Conservation - SAC), na których obowiązują specjalne regulacje prawne.

Pomnik przyrody - to pojedynczy twór przyrody ożywionej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie.

Stanowiskami dokumentacyjnymi są niewyodrębniające się na powierzchni lub możliwe do wyodrębnienia, ważne pod względem naukowym i dydaktycznym, miejsca występowania formacji geologicznych, nagromadzeń skamieniałości lub tworów mineralnych, jaskinie lub schroniska podskalne wraz z namuliskami oraz fragmenty eksploatowanych lub nieczynnych wyrobisk powierzchniowych i podziemnych.

Użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów, mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej - naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt, i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania. Istotnym powodem tworzenia użytków ekologicznych jest potrzeba objęcia ochroną niewielkich powierzchniowo obiektów, ale cennych pod względem przyrodniczym.

Nie mogły one być objęte ochroną rezerwatową ze względu na niewielką powierzchnię i zazwyczaj mniejszą rangę ich walorów przyrodniczych.

Zespołami przyrodniczo-krajobrazowymi są fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego zasługujące na ochronę ze względu na ich walory widokowe i estetyczne.

Ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów to prawny sposób zabezpieczenia rzadko występujących gatunków dziko rosnących grzybów, roślin zagrożonych wyginięciem. W stosunku do dziko występujących zwierząt objętych ochroną gatunkową wprowadzone są następujące zakazy: zabijania, okaleczania, chwytania, transportu, pozyskiwania, przetrzymywania, posiadania żywych zwierząt, posiadania zwierząt martwych lub ich części, niszczenie siedlisk i ostoi, wybieranie, posiadanie oraz przechowywanie jaj i inne.

PARKI NARODOWE

Ochrona przyrody w parkach narodowych realizowana jest dwiema metodami. Pierwszą z nich jest ochrona ścisła(bierna). Oznacza to, że istnieją pewne części parków narodowych, gdzie niemożliwa jest jakakolwiek ingerencja człowieka. Drugą metodą jest ochrona częściowa(aktywna). Dopuszczalna jest w niej działalność naprawcza lub zachowawcza.

W Polsce mamy 23 PN. Najstarszy to Białowieski PN utworzony w 1947r, natomiast najmłodszy- utworzony w 2001 PN Ujście Warty.

1.Rok utworzenia 1954; pow.3391ha; symbol: okrzyn jeleni. Pod ochroną: prawnie chroniony jest co dziesiąty gatunek rosnący na terenie Babiogórskiego Parku Narodowego. Przykłady: skrzyp olbrzymi, widłak jałowcowaty, paprotnik kolczysty, rogowica alpejska,okrzyn jeleni; biegacz Fabrycjusza, nadobnica alpejska, głuszec

Park znajduje się w Polsce południowej, woj. małopolskie. Obejmuje północną i południową część masywu Babiej Góry, włączając najwyższy szczyt Beskidu Żywieckiego - Diablak (1725 m n.p.m.). Na liście UNESCO jako rezerwat biosfery.

2.Rok utworzenia 1947; pow. 10517,27 ha; symbol: żubr. Pod ochroną: arnika górska,fiołek bagienny, żubr

Położony jest w północno-wschodniej części Polski, w województwie podlaskim. Zajmuje centralną część Puszczy Białowieskiej. Na liście UNESCO jako rezerwat biosfery.

3.Rok utworzenia 1993; pow. 59223 ha; symbol: batalion. Pod ochroną: brzoza niska, wierzba lapońska; dubelt, rybitwa małoskrzydła, orlik krzykliwy

Jest największym parkiem narodowym i jednym z większych w Europie. Celem Parku jest ochrona rozległych torfowisk Kotliny Biebrzańskiej oraz niewielkiego fragmentu Wzgórz Sokólskich. Bagna Biebrzańskie są uznawane za jedną z najważniejszych w kraju i w Europie Środkowej ostoi ptaków wodno-błotnych.

4.Rok utworzenia 1973; pow. 29202 ha; symbol: ryś. Pod ochroną: widłak alpejski, zawilec narcyzowy; niedźwiedź brunatny, puszczyk uralski

Jest ostoją dzikiej przyrody jedynej polskiej części Karpat Wschodnich. Spośród polskich gór tylko tutaj spotkamy tak specyficzny piętrowy układ roślinności, gdzie regiel dolny przechodzi w strefę sub-alpejską, zwaną połoninami. Na liście UNESCO jako rezerwat biosfery.

5.Rok utworzenia 1996; pow.4798ha; symbol: głuszec. Pod ochroną: widłak torfowy; puchacz, żuraw, gacek brunatny

Park znajduje się na terenie województwa pomorskiego, w powiecie chojnickim. W granicach parku znajduje się największe skupisko wydm śródlądowych w Borach Tucholskich. Dominują tu siedliska borowe, w tym bory suche, z występującymi obok nich siedliskami bagiennymi. Na liście UNESCO jako rezerwat biosfery.

6.Rok utworzenia 1990; pow.11342ha; symbol: wydra. Pod ochroną: chamedafne północna, turzyca bagienna; żółw błotny

Leży w północno-zachodniej Polsce. Chroni fragment przyrody Pojezierza Pomorskiego, zdominowany przez lasy, jeziora i doliny dwóch zbliżonych do naturalnych rzek - Drawy i Płocicznej.

7.Rok utworzenia 1981; pow. 7029,85 ha; symbol: salamandra plamista. Pod ochroną: buczyna karpacka, jaszczurka zwinka, kumak górski

Cały teren Parku leży w województwie małopolskim. Ponad 97% obszaru stanowi zwarty kompleks, obejmujący najwyższe położenia Gorców

8.Rok utworzenia 1993; pow.6340ha; symbol: ciekawe formy skalne. Pod ochroną: włochatka, jarząbka, kowalik

Położony na terenie Sudetów Środkowych na płn.- zach. Ziemi Kłodzkiej, przy granicy polsko-czeskiej. Górami Stołowymi nazywana jest znajdująca się na terytorium Polski pd.- zach. część rozległej, piaskowcowej płyty wypełniającej nieckę śródsudecką, pomiędzy Karkonoszami a Górami Bystrzyckimi i Orlickimi. W otulinie Parku znajdują się popularne uzdrowiska : Polanica Zdrój, Duszniki Zdrój i Kudowa Zdrój.

9.Rok utworzenia 1959; pow.38549ha; symbol: łoś. Pod ochroną: brzoza czarna, zimoziół północny, łoś, ryś.

Kampinoski Park Narodowy jest prawdopodobnie jedynym tak wielkim kompleksem przyrodniczym na świecie zlokalizowanym na „przedmieściach” dwumilionowego miasta.

Park chroni pozostałości dawnej Puszczy Mazowieckiej. W jego krajobrazie dominują dwa elementy: bagna i sąsiadujące z nimi wydmy śródlądowe. Na terenie parku utworzono 22 rezerwaty. Na liście UNESCO jako rezerwat biosfery.

10.Rok utworzenia 1959; pow.5580ha; symbol: góra Chojnik i trzy choinki. Pod ochroną: dzwonek karkonoski; czajka mornel, muflon

Park swoim zasięgiem obejmuje Główny Grzbiet Karkonoszy od zachodnich zboczy Mumlawskiego Wierchu na zachodzie po Przełęcz Okraj na wschodzie. Skupienie wielu terenów chronionych na stosunkowo niewielkiej powierzchni świadczy najlepiej o niepowtarzalnych wartościach przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych tej części Sudetów Zachodnich. W 1993 w ramach działań MaB powstał Rezerwat Biosfery Karkonosze.

11.Rok utworzenia 1995; pow.19439ha; symbol: orlik krzykliwy. Pod ochroną: orzeł przedni, niedźwiedź brunatny, żbik

Park pokrywa część Beskidu Niskiego; prawie całą powierzchnię stanowią zachowane w stanie naturalnym lasy bukowe, jodłowe, rzadko jaworowe. Rozległe połacie lasów są ostoją dla zwierząt. Dobra jest infrastruktura turystyczna Magurskiego Parku Narodowego: 9 szlaków pieszych, 5 rowerowych i jeden konny.

12. Rok utworzenia 1996; pow. 6810ha; symbol: błotniak stawowy. Pod ochroną: kosaciec syberyjski, podkolan biały, rybitwa czarna, łoś

Położony w województwie podlaskim; najważniejszym walorem przyrodniczym jest unikatowy charakter rzeki, która została zakwalifikowana do systemu rzek anastomozujących. Narew w granicach Parku płynie wieloma korytami, które rozdzielając się i łącząc tworzą nieregularną, skomplikowaną sieć. Wielkim bogactwem Parku i skraju doliny jest awifauna.

13.Rok utworzenia 1956; pow. 2145,62ha; symbol: nietoperz. Pod ochroną: borsuki, gronostaje, górski bluszcz

Występują w nim jurajskie wapienie, ostańce, jaskinie. Najsłynniejsza w parku jest maczuga Herkulesa i Jaskinia Łokietka.2 grudnia 1981 r. rada narodowa m. Krakowa podjęła uchwałę o utworzeniu Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych oraz strefy ochronnej OPN, o pow. 7000 ha.

14.Rok utworzenia 1954; pow. 2346ha; symbol: Trzy Korony. Pod ochroną: mniszek pieniński, chryzantema Zawadzkiego, bocian czarny, dzięcioł trójpalczasty, nagórnik.

Pieniński Park Narodowy wraz ze spływem na Dunajcu, zamkami w Czorsztynie i Niedzicy a także sztucznym jeziorem stanowi atrakcję turystyczną na skalę europejską, co niestety zagraża jego podstawowym funkcjom ochronnym.

15.Rok utworzenia 1990; pow. 4813,35ha; symbol: żuraw. Pod ochroną: brzoza niska, wierzba lapońska, lepnica litewska, żółw błotny, karlik większy, wilk, wydra

Pierwszy w Polsce park narodowy o charakterze wodno - torfowiskowym; Park został powiększony do 9647,73 ha i otrzymał strefę ochronną, obejmująca obszar 13624,25 ha. Pod koniec lat 90. XX w utworzono Rezerwat Biosfery "Polesie Zachodnie".

16. Rok utworzenia 1974; pow. 8483ha; symbol: tarpan. Pod ochroną: krótkoszpon, rybołów.

Leży w środkowo-wschodniej części kraju, w województwie lubelskim. Obejmuje najcenniejsze przyrodniczo obszary Roztocza. W 1936r., utworzono rezerwat Bukowa Góra, który obecnie jest jednym z obszarów ochrony ścisłej parku.

17.Rok utworzenia 1967; pow.21573+11171ha woda ; symbol: mewa srebrzysta. Pod ochroną: mikołajek nadmorski, rukwiel nadmorska, jelenie, sarny

Został on utworzony dla zachowania w niezmienionym pięknie systemu jezior przymorskich, bagien, torfowisk, łąk, nadmorskich borów i lasów, a przede wszystkim wydmowego pasa mierzei z unikatowymi w Europie wydmami ruchomymi. O randze i wartości przyrodniczej SPN świadczy fakt umieszczenia go w międzynarodowej sieci obszarów chronionych takich jak: Światowy Rezerwat Przyrody czy obszar wodno-błotny Ramsar. Na liście UNESCO jaki rezerwat biosfery.

18.Rok utworzenia 1950; pow. 7626,45ha; symbol: jeleń. Pod ochroną: kosaciec syberyjski, pełnik europejski, narecznica szerokolistna

Zajmuje centralną część Gór Świętokrzyskich, którą stanowią Łysogóry, a także Pasmo Klonowskie oraz Dolinę Czarnej Wody, Dolinę Dębniańską i Dolinę Wilkowską. Gołoborza stanowią charakterystyczny element przyrody nieożywionej Świętokrzyskiego Parku Narodowego.

19.Rok utworzenia 1954; pow. 21197ha; symbol: kozica. Pod ochroną: kozice, świstaki, rysie, wilki, sokół

Jedynym i podstawowym celem działania Tatrzańskiego Parku Narodowego jest ochrona przyrody Tatr, które są jedynym w Polsce obszarem o charakterze wysokogórskim. Na liście UNESCO jako rezerwat biosfery.

20.Rok utworzenia 2001; pow.8038ha; symbol: gęś zbożowa. Pod ochroną: perkoz, ptaki siewkowe, wodniczka, derkacz, orzeł bielik

To jeden z najcenniejszych pod względem ornitologicznym obszarów w kraju. Unikalne tereny podmokłe, rozległe łąki i pastwiska są jedną z najważniejszych w Polsce ostoi ptaków wodnych  i  błotnych. 

21.Rok utworzenia 1957; pow. 7584ha; symbol: puszczyk. Pod ochroną: koziróg dębosz, jelonek rogacz, kraska

W Parku utworzono 18 obszarów ochrony ścisłej, chronią one rozmaite formy krajobrazu polodowcowego oraz najbardziej naturalne zbiorowiska roślinne, a także związane z nimi zwierzęta.

22.Rok utworzenia 1989; pow. 14956ha; symbol: bóbr. Pod ochroną: grad trzcinnikowy,
Centralną częścią Parku jest jezioro Wigry, wraz z całym zespołem jezior otaczających i pozostających z nim w ścisłym związku hydrologicznym.

23.Rok utworzenia 1960; pow. 10937ha; symbol: bielik. Pod ochroną: bielik, biegus zmienny, foka szara

Obejmuje ochroną część największej polskiej wyspy - Wolin; do walorów można zaliczyć: najpiękniejszy odcinek polskiego wybrzeża klifowego, dobrze zachowane lasy bukowe, unikalna - wyspiarska delta Świny, przybrzeżny pas wód Bałtyku.

PARKI KRAJOBRAZOWE

Park krajobrazowy to rodzaj obszaru chronionego ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe, estetyczne i turystyczne, mający na celu zachowanie i popularyzacje tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju. W parku krajobrazowym zabronione jest prowadzenie niektórych rodzajów działalności gospodarczej. Dozwolona jest turystyka krajoznawcza, wypoczynek i edukacja. W Polsce istnieje 120 parków krajobrazowych zajmujących łącznie powierzchnię 2,6 mln ha. Przykłady: Drawski PK; Nadmorski PK, Trójmiejski PK; Mazurski PK; Zespół Jurajskich Parków Krajobrazowych.

REZERWATY BIOSFERY

Rezerwat biosfery to wyznaczony obszar chroniony zawierający cenne zasoby przyrodnicze. Powstał w ramach programu UNESCO MAB (Człowiek i biosfera). Celem powstania tych rezerwatów jest tworzenie miejsc ochrony, obserwacji, badań. Są to miejsca gdzie cele programu Człowiek i biosfera zostały osiągnięte i służą do zaznaczania w świadomości społecznej roli powiązań pomiędzy różnorodnością ekologiczną i społeczno-kulturową. W większości przypadków połączone są z parkami.

Międzynarodowy rezerwat biosfery Karpaty Wschodnie - pierwszy rezerwat biosfery UNESCO leżący na obszarze trzech krajów, powstały w 1992 na terenie Bieszczadów, położony na terenie Polski, Słowacji i Ukrainy. W skład Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery "Karpaty Wschodnie" wchodzą:

• Bieszczadzki Park Narodowy (Polska)

• Ciśniańsko-Wetliński Park Krajobrazowy (Polska)

• Park Krajobrazowy Doliny Sanu (Polska)

• Park Narodowy "Połoniny" wraz ze strefą otulinową (do 1997 Chroniony Krajobrazowy Obszar "Wschodnie Karpaty") (Słowacja)

• Użański Park Narodowy (dawniej rezerwat Stużycia) (Ukraina)

• Nadsański Regionalny Park Krajobrazowy (Ukraina)

Rezerwat przyrody Jezioro Łuknajno - teren uznany za rezerwat przyrody (ornitologiczny) w 1947. Położony jest na terenie Mazurskiego Parku Krajobrazowego, ok. 5 km od Mikołajek, w województwie warmińsko-mazurskim, w Krainie Wielkich Jezior Mazurskich. Z uwagi na swoją wyjątkowo dużą wartość naukową, został on również objęty ochroną międzynarodową jako rezerwat biosfery. Utworzono go celem zachowania jednej z największych w Europie kolonii łabędzia niemego.

---