Rachunkowość semestr IV

Praca Semestralna:

Rola i Funkcje Narodowego Banku Polskiego

,

Narodowy Bank Polski jest bankiem centralnym Rzeczypospolitej Polskiej. Podstawowym celem działalności NBP jest, zgodnie z ustawą z 29 sierpnia 1997 roku
o Narodowym Banku Polskim, utrzymanie stabilnego poziomu cen oraz umacnianie polskiego pieniądza. Cel ten jest osiągany poprzez:

• kształtowanie i realizację polityki pieniężnej,

• tworzenie warunków instytucjonalnych dla zapewnienia niezbędnego poziomu bezpieczeństwa finansowego i stabilności sektora bankowego,

• regulowanie zasad i mechanizmów w celu zapewnienia płynności rozliczeń pieniężnych w gospodarce.

Konstytucyjne wyodrębnienie pozycji banku centralnego jest rozwiązaniem spotykanym w wielu państwach. Jest to wynikiem przekonania, że niebezpieczne
jest skupienie w gestii rządu zarówno prawa wydawania pieniędzy, jak i prawa ich drukowania - ostatnie dziesięciolecie PRL dostarczyło w tej mierze bogatego materiału. Rząd jako organ polityczny jest zawsze bardziej skłonny do działań doraźnych, których horyzont czasowy nie wykracza poza najbliższą kampanię wyborczą. Stąd
idea odseparowania banku centralnego, nadania jego zarządzaniu mniej spolityzowanego charakteru i skupienia w jego rękach decyzji dotyczących emisji pieniądza. W Polsce koncepcja ta zarysowała się w początku lat dziewięćdziesiątych,
a w miarę pełny wyraz znalazła w art. 227 konstytucji i wspomnianej ustawie z 1997.

Organy NBP:

Organami Narodowego Banku Polskiego są: prezes, Rada Polityki Pieniężnej i zarząd (art. 227 ust.2 konstytucji).

Prezes jest powoływany przez sejm na wniosek prezydenta (nie jest wymagana kontrasygnata premiera) na okres sześciu lat, dopuszczalne jest jednorazowe powtórzenie kadencji. W okresie kadencji prezes nie może być odwołany (nie ponosi więc odpowiedzialności politycznej), chyba że złoży rezygnację, nie wypełnia obowiązków na skutek długotrwałej choroby, został skazany prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo, został skazany przez Trybunał Stanu (art. 9 ust. 4 uNBP). Prezes przewodniczy Radzie Polityki Pieniężnej, Zarządowi Narodowego Banku Polskiego oraz Komisji Nadzoru Bankowego (Komisja ta m.in. wypowiada się w sprawie zezwolenia na utworzenie banków, a także decyduje o zawieszeniu działalności banków i wnioskowaniu o ich upadłość).

Prezes Narodowego Banku Polskiego nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego, nie może też prowadzić działalności publicznej niedającej się pogodzić
z godnością jego urzędu (art. 227 ust. 4 konstytucji). Daje to wyraz postulatowi apolityczności prezesa, czy mówiąc bardziej realistycznie, postulatowi odseparowania go od bieżących problemów politycznych.

W skład Zarządu wchodzi prezes, dwóch wiceprezesów oraz czterech do sześciu dalszych członków. Są oni powoływani przez prezydenta (konieczne jest uzyskanie kontrasygnaty premiera), na wniosek prezesa Narodowego Banku Polskiego (art. 10 ust. 2 uNBP). Zarząd realizuje wiele istotnych zadań związanych z funkcjonowaniem Narodowego Banku Polskiego, przede wszystkim realizuje uchwały Rady, uchwala plan działalności i plan finansowy NBP oraz realizuje zadania z zakresu polityki kursowej.

Rada Polityki Pieniężnej jest organem złożonym z osób wyróżniających się wiedzą z zakresu finansów, ale powoływanych w trybie politycznym: po trzech przez sejm, senat i prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej - nie jest wymagana kontrasygnata. Kadencja Rady trwa sześć lat; przed jej upływem nie ma możliwości odwołania członka Rady, chyba że w sytuacjach szczególnych (choroba, skazanie przez sąd). Radzie przewodniczy prezes Narodowego Banku Polskiego. Podstawowym zadaniem Rady jest coroczne ustalanie założeń polityki pieniężnej i przedkładanie ich do wiadomości sejmowi wraz
z przedłożeniem przez rząd projektu ustawy budżetowej. Rada ustala również wysokość podstawowych stóp procentowych, określa zasady operacji otwartego rynku oraz ustala zasady i stopy rezerwy obowiązkowej. Zatwierdza także plan finansowy banku centralnego oraz sprawozdanie z jego działalności. Z kolei w ciągu pięciu miesięcy od zakończenia roku budżetowego Rada jest obowiązana złożyć sejmowi sprawozdanie z wykonania tych założeń.

Funkcje banku centralnego:

Narodowy Bank Polski jest centralnym bankiem państwa i z tego tytułu przysługuje mu szczególny zakres działania:

• centralny bank państwa - Narodowy Bank Polski prowadzi obsługę bankową budżetu państwa, prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych oraz realizuje ich zlecenia.

• bank emisyjny - jest jedyną instytucją mającą wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych, będących prawnym środkiem płatniczym w Polsce. Narodowy Bank Polski określa wielkość emisji oraz moment wprowadzenia pieniądza gotówkowego do obiegu, za którego płynność odpowiada. Ponadto organizuje on obieg pieniężny i reguluje ilość pieniądza w obiegu.

• bank banków - NBP organizuje system rozliczeń pieniężnych, prowadzi bieżące rozrachunki międzybankowe i aktywnie uczestniczy w międzybankowym rynku pieniężnym. Narodowy Bank Polski jest odpowiedzialny za stabilność
  i bezpieczeństwo całego systemu bankowego. Pełniąc rolę banku banków sprawuje on kontrolę nad działalnością banków komercyjnych, a w szczególności nad przestrzeganiem przepisów prawa bankowego. Poza funkcjami nadzorczymi bank centralny pełni w stosunku do banków komercyjnych funkcje regulacyjne, które mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa banków i zgromadzonych w nich wkładów pieniężnych oraz zachowania płynności w systemie bankowym. Narodowy Bank Polski występuje w tej funkcji również jako kredytodawca ostatniej instancji.
  W przypadku wystąpienia przejściowych kłopotów z płynnością bank komercyjny może otrzymać od banku centralnego pomoc finansową np. w formie kredytu redyskontowego albo kredytu lombardowego.

Instrumenty banku centralnego w procesie realizacji polityki pieniężnej:

Stopy procentowe

     Zasadniczym instrumentem polityki pieniężnej jest kształtowanie stóp procentowych na rynku pieniężnym. Bank centralny działa w warunkach płynnego kursu walutowego, tzn. nie posiada żadnego celu w postaci poziomu kursu złotego do innych walut, jak również nie ma żadnych formalnych zobowiązań dotyczących interweniowania na rynku walutowym. NBP ma jednak prawo do interwencji, o ile uzna, że jest to niezbędne dla realizacji celu inflacyjnego.

     Odpowiednio wpływając na poziom nominalnych krótkoterminowych stóp procentowych rynku pieniężnego NBP dąży do osiągnięcia poziomu stóp procentowych w gospodarce spójnego z realizacją założonego celu inflacyjnego. Stopy rynku pieniężnego oddziałują na oprocentowanie kredytów i depozytów w bankach komercyjnych, wpływając na decyzje gospodarstw domowych dotyczące oszczędności i konsumpcji oraz na decyzje przedsiębiorstw o inwestycjach.

     W celu odpowiedniego kształtowania krótkoterminowych stóp procentowych bank centralny wykorzystuje szereg instrumentów stosowanych w płaszczyźnie operacyjnej: operacje otwartego rynku, rezerwę obowiązkową oraz operacje kredytowo-depozytowe. NBP może także wykorzystywać instrumenty o charakterze nadzwyczajnym, jak np. emisja bonów wartościowych sprzedawanych bezpośrednio ludności.

Operacje otwartego rynku

     Operacje otwartego rynku są najważniejszym instrumentem umożliwiającym bankowi centralnemu eliminowanie wahań stóp procentowych na rynku międzybankowym
i utrzymywanie ich na poziomie pożądanym z punktu widzenia prowadzonej polityki pieniężnej. Operacje otwartego rynku pozwalają na elastyczne, szybkie i precyzyjne reagowanie na zmiany płynności w systemie bankowym, dopasowując podaż środków na rachunkach banków w banku centralnym do zgłaszanego popytu, a przez to wpływając na poziom stóp procentowych.

     Operacje otwartego rynku to interwencje na rynku pieniężnym, dokonywane przez bank centralny z własnej inicjatywy i na zasadach rynkowych. W tak szerokim zakresie pojęcia "operacji otwartego rynku" mieści się zarówno warunkowa, jak i bezwarunkowa sprzedaż lub kupno papierów wartościowych, a także emisje papierów wartościowych, dokonywane przez bank centralny na własny rachunek. W wyniku warunkowego bądź też bezwarunkowego zakupu papierów wartościowych przez bank centralny system bankowy zostaje - odpowiednio - na pewien okres lub też trwale zasilony w środki. W wyniku warunkowej, bądź bezwarunkowej sprzedaży papierów wartościowych lub też w wyniku emisji i sprzedaży własnych papierów wartościowych, bank centralny absorbuje na pewien okres lub w sposób trwały środki z systemu bankowego. Dla zachowania rynkowego charakteru tego instrumentu, wszystkie operacje na otwartym rynku są co do zasady przeprowadzane w drodze przetargu, co wyklucza uznaniową selekcję partnerów i ich ofert. Przedmiotem przetargu jest albo wyłącznie wielkość oferowanej kwoty, lub wielkość oferowanej kwoty oraz cena, wyznaczająca oprocentowanie transakcji. Przy pierwszym typie, tj. "przetargu kwotowym" (fixed-rate tender), banki składają oferty przy określonej przez bank centralny, jednolitej stopie procentowej, po jakiej uzyskają one lub zdeponują środki. Stopa ta, nazywana zwyczajowo stopą repo (niezależnie od rodzaju transakcji), jest niezwykle silnie oddziałującym parametrem rynku pieniężnego, co oznacza, że wykorzystanie tego typu przetargu może być szczególnie przydatne w okresach wzmożonej niestabilności rynku, bądź gdy widoczny staje się rozwój stóp procentowych w kierunku niepożądanym z punktu widzenia prowadzonej polityki pieniężnej. W przypadku drugiego typu, "przetargu procentowego" (variable-rate tender), oferty banków muszą zawierać dodatkowo kwotowaną przez nie cenę, która determinuje stopę procentową, po jakiej następuje użyczenie środków. Różnica pomiędzy tymi dwoma rodzajami przetargów nie zawsze musi być szczególnie istotna, jako że przy przetargu typu procentowego, bank centralny i tak wyznacza pewien poziom stopy procentowej w wyniku zaakceptowania danej ceny maksymalnej (przy operacjach zasilających) lub minimalnej (przy operacjach absorbujących środki z rynku). Zazwyczaj poziom ten nie ulega zmianie przez dłuższy okres, co oznacza, że pomimo braku formalnego ogłoszenia, uczestnicy rynku wiedzą na jakich warunkach będą mogli uzyskać środki z banku centralnego, lub zdeponować swoje nadwyżki. Przy przetargu typu procentowego stosuje się obecnie najczęściej tzw. metodę "amerykańską" redukcji ofert, choć możliwe jest także wykorzystanie tzw. metody "holenderskiej". Podstawowa różnica pomiędzy tymi dwoma rodzajami akceptacji ofert polega na tym, że w przypadku zastosowania metody amerykańskiej każdy oferent, którego oferta została zaakceptowana, uzyskuje oprocentowanie zgodne ze swoim własnym kwotowaniem. Natomiast w przypadku wykorzystania metody holenderskiej, zasilenie lub absorpcja środków następuje według jednolitej stopy procentowej, zazwyczaj stanowiącej średnią ważoną z kwotowań dla przyjętych ofert. W obu metodach możliwe są ponadto daleko idące modyfikacje. Metodą wykorzystywaną najczęściej jest jednak metoda amerykańska, gdyż pozwala ona w najlepszy sposób uwzględniać oczekiwania rynku, nie zaburzając przy tym reguł konkurencji.

     Najprostszą formą operacji otwartego rynku są operacje bezwarunkowe, w trakcie których bank centralny kupuje od banków lub sprzedaje bankom papiery wartościowe - najczęściej są to papiery skarbowe. Nieco bardziej złożoną konstrukcję mają operacje warunkowego zakupu lub sprzedaży papierów wartościowych. Operacje warunkowego zakupu polegają na tym, że bank centralny kupuje papiery wartościowe od banków komercyjnych, zobowiązując je do ich odkupienia po określonej cenie i w określonym terminie. Zatem, operacje warunkowego zakupu - repo - są odpowiednikiem kredytów udzielanych przez bank centralny bankom komercyjnym, których zabezpieczeniem jest czasowe przewłaszczenie określonych papierów wartościowych. Banki zwracają pożyczone środki w momencie, w którym odkupują od banku centralnego sprzedane mu wcześniej papiery wartościowe. Oprocentowanie kredytów udzielanych przez bank centralny w wyniku przeprowadzenia operacji repo wynika z różnicy pomiędzy cenami zakupu i późniejszej odsprzedaży papierów wartościowych, stanowiących przedmiot transakcji. Okres, na jaki bank centralny zwiększa płynność banków, jest równy okresowi, na jaki dokonywana jest operacja repo. Operacje warunkowej sprzedaży polegają na tym, że bank centralny sprzedaje papiery wartościowe bankom komercyjnym, zobowiązując je do ich odsprzedaży po określonej cenie i w określonym terminie. Operacje te są zatem odpowiednikiem oprocentowanych lokat przyjmowanych przez bank centralny,
a przewłaszczenie papierów wartościowych stanowi gwarancję zwrotu pozyskanych od banków środków. Oprocentowanie tych lokat wynika z różnicy cen sprzedaży
i późniejszego odkupu papierów wartościowych stanowiących przedmiot transakcji, natomiast okres na jaki jest dokonywana operacja reverse repo jest równy okresowi zaabsorbowania środków z systemu bankowego. Warunkowe operacje typu repo są podstawowym instrumentem realizacji polityki pieniężnej EBC.

     W przypadku istnienia permanentnych nadwyżek płynności, dogodnym instrumentem ich absorpcji może być emisja papierów wartościowych przez bank centralny. Nabywając te papiery banki redukują środki na rachunkach w banku centralnym do pożądanej wielkości. Rentowność tych transakcji wyznacza przy tym minimalny poziom stóp procentowych rynku międzybankowego o terminie zbliżonym do terminu zapadalności oferowanych przez bank centralny papierów wartościowych. Rolę taką pełni także emisja 28-dniowych bonów pieniężnych NBP, których rentowność oddziałuje bezpośrednio na jednomiesięczne stopy procentowe rynku międzybankowego. Stopa określająca minimalne oprocentowanie absorbujących płynność krótkookresowych operacji otwartego rynku jest tzw. stopą referencyjną, informującą o bieżącym kierunku polityki pieniężnej.

Rezerwa obowiązkowa

     Rezerwę obowiązkową stanowią środki pieniężne, które banki są zobowiązane utrzymać na rachunkach w banku centralnym (lub też w postaci innych, ściśle określonych aktywów, jak np. gotówka w kasach banków) w wysokości nie niższej niż określony odsetek (stopa rezerwy) bilansowych zwrotnych zobowiązań (bieżących i terminowych) banków wobec sektora niefinansowego. Mimo administracyjnego charakteru, rezerwa obowiązkowa uznawana jest za rodzaj instrumentu rynkowego, gdyż stopy rezerwy są najczęściej jednolite dla wszystkich banków, a nakładane zobowiązanie nie dotyczy bezpośrednio sfery stosunków między bankami i ich klientami. Wysokość rezerwy obowiązkowej wyliczana jest na podstawie zastosowania obowiązujących stóp rezerwy do stanu zobowiązań we wszystkich lub tylko wybranych dniach okresu naliczania. Naliczony w ten sposób minimalny stan środków powinien zostać utrzymany w określonym okresie (okres utrzymywania) permanentnie lub średnio.

Operacje kredytowo-depozytowe

     Poza operacjami otwartego rynku i rezerwą obowiązkową, podstawową kategorią instrumentów polityki pieniężnej stosowanych przez banki centralne są transakcje kredytowo-depozytowe (ang. - standing facilities). Są to transakcje zawierane z bankiem centralnym bezpośrednio z inicjatywy banków, jednakże w ramach limitów i na warunkach oferowanych przez bank centralny.

     O ile ze względów bezpieczeństwa kredyt udzielany bankom komercyjnym musi być zabezpieczony, gdyż bank centralny nie powinien narażać się na ryzyko niewypłacalności kredytobiorcy, o tyle przyjęcie depozytu nie musi być zabezpieczone. Banki lokujące swoje środki na rachunkach w banku centralnym nie muszą bowiem obawiać się niewypłacalności partnera. Gdy do dyspozycji banków pozostaje możliwość ulokowania środków według stałej stopy procentowej, to tego typu instrument wyznacza dolną granicę wahań stóp procentowych na rynku międzybankowym.

     W instrumentarium NBP pozostaje nadal kredyt redyskontowy. Nie pełni on jednak istotnej roli w prowadzeniu polityki pieniężnej. Jego oprocentowanie jest ściśle związane
z kształtowaniem się stopy kredytu lombardowego.

     

Zarządzanie rezerwami dewizowymi i zasady polityki kursowej

Narodowy Bank Polski pełni funkcje centralnej bankowej instytucji dewizowej. Gromadzi on rezerwy dewizowe państwa oraz zarządza nimi w celu utrzymania odpowiedniej struktury walutowej oraz zapewnienia płynności płatniczej państwa. NBP dysponuje wartościami dewizowymi i dokonuje nimi obrotu, zarówno we własnym imieniu i na własny rachunek, jak i na rachunek innych podmiotów. Ma on uprawnienia do udzielania
i zaciągania kredytów i pożyczek zagranicznych oraz udzielania i przyjmowania poręczeń
i gwarancji bankowych w obrotach z zagranicą. NBP pełni funkcje agenta finansowego rządu w zakresie zawierania i realizacji umów kredytowych oraz obsługi zadłużenia zagranicznego państwa.

Celem NBP jest utrzymanie takiej struktury walutowej rezerw, która spełniałaby następujące zadania:

• zapewnienie płatności wynikających z zobowiązań międzynarodowych (obsługa zadłużenia zewnętrznego i utrzymanie płynności wymiany handlowej RP),

• zapewnienie pokrycia zobowiązań wobec osób fizycznych utrzymujących lokaty walutowe w bankach krajowych, tzw. zadłużenia wewnętrznego,

• zabezpieczenie płynności wewnętrznego rynku walutowego,

• umożliwienie realizacji polityki kursowej złotego poprzez dokonywanie interwencji na krajowym rynku międzybankowym,

• zapewnienie stabilnej wartości rezerw dewizowych,

• zapewnienie odpowiedniego stopnia płynności i dochodowości rezerw dewizowych.

Współpraca z międzynarodowymi instytucjami finansowymi.

Prezes NBP, zgodnie z art. 11 ust. 3 Ustawy o Narodowym Banku Polskim z dnia 29 sierpnia 1997 r., reprezentuje interesy Rzeczypospolitej Polskiej w międzynarodowych instytucjach bankowych oraz, o ile Rada Ministrów nie postanowi inaczej,
w międzynarodowych instytucjach finansowych. Wykonując te uprawnienia Prezes reprezentuję Polskę we władzach Grupy Banku Światowego (z wyjątkiem Wielostronnej Agencji Gwarancji Inwestycyjnych - MIGA) oraz w Europejskim Banku Odbudowy
i Rozwoju (EBOiR). NBP jest również właścicielem udziałów Polski w Międzynarodowym Funduszu Walutowym (IMF), a także akcjonariuszem Banku Rozrachunków Międzynarodowych (BIS) w Bazylei.

Jednocześnie, na podstawie umów zawartych w latach 1992 - 1995 pomiędzy Narodowym Bankiem Polskim i instytucjami rządowymi, NBP dokonuje obsługi zobowiązań zagranicznych rządu RP, która obejmuje pełnienie roli agenta finansowego w odniesieniu do niektórych kredytów Banku Światowego, obsługę bankową większości kredytów zaciągniętych przez rząd RP w międzynarodowych instytucjach finansowych, obsługę bankową Funduszu Prywatyzacji Banków Polskich (PBPF), a także ewidencję zobowiązań budżetu państwa z tytułu zaciągniętych kredytów w międzynarodowych instytucjach finansowych oraz członkostwa Polski w tych organizacjach.

Bibliografia:

• Leszek Garlicki Polskie Prawo Konstytucyjne LIBER 2011

• Art. 227 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483)

• Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim (Dz. U. z 1997 r. Nr 140, poz. 938)

• http://www.nbportal.pl 10.05.2013

• http://www.obserwatorfinansowy.pl/ 10.05.2013

---