Wykład
Temat: Zachowania zdrowotne i styl życia
Zachowania zdrowotne to wszelkie zachowania (nawyki, zwyczaje, postawy, wartości uznawane przez poszczególnych ludzi i przez grupy społeczne) w dziedzinie zdrowia, tzn. wskazujące na to, jakim jest człowiek pod względem zdrowotnym, jak pojmuje zdrowie, w jaki sposób nim dysponuje. Przez działania zdrowotne rozumie się wszelkie formy aktywności celowej, ukierunkowanej na ochronę lub osiągnięcie poprawy własnego zdrowia.
Do zachowań w zdrowiu zalicza się
zachowania podejmowane przez osobę zdrową w celu osiągnięcia lepszego poziomu swego zdrowia;
-zachowania prewencyjne - każdą działalność osoby uznawanej za zdrową podejmowane w celu zapobiegania chorobom lub wykrycia choroby w stadium przedobjawowym;
-zachowania osób uznawanych za zdrowe, ale należących do grupy zwiększonego ryzyka lub z racji swej sytuacji życiowej narażonych na większe niż przeciętne osoby ryzyko zachorowania. Zachowania te zmierzają do zapobiegania skutkom tych zagrożeń;
-zachowania związane z zapewnieniem ciągłości biologicznej (zachowanie reprodukcyjne) - w celu zajścia w ciążę, zapewnienia jej prawidłowego przebiegu;
-zachowania podejmowane w celu zabezpieczenia, utrzymania lub poprawy zdrowia płodu lub dziecka, za które jest się odpowiedzialnym;
-zachowania zmierzające do poprawy środowiska.
Do zachowań prozdrowotnych składających się na zdrowy styl życia zalicza się:
_ niepalenie papierosów,
umiarkowane picie alkoholu,
sen nocny 7-8 godzin na dobę,
regularne ćwiczenia fizyczne,
utrzymanie właściwego ciężaru ciała,
unikanie przekąsek (podjadania między posiłkami),
regularne jedzenie śniadania.
Według J. Wardla i A. Steptoe'a wyróżnić można 5 klas zachowań prozdrowotnych
-unikanie używek: palenia papierosów, picia alkoholu;
-pozytywne praktyki zdrowotne: ćwiczenia fizyczne, odpowiednia ilość godzin snu, używanie filtrów przeciwsłonecznych przy opalaniu się, częste mycie zębów;
-zwyczaje żywieniowe: ilość spożywanego mięsa, owoców, soli, kawy, tłuszczów zawierających cholesterol, ilość posiłków w ciągu dnia, podjadanie między posiłkami, regularne jedzenie śniadania, utrzymanie określonej diety;
-bezpieczne prowadzenie samochodu: używanie pasów bezpieczeństwa, jeżdżenie z bezpieczną szybkością, nie prowadzenie samochodu po spożyciu alkoholu;
-zachowania związane z działalnością prewencyjną: regularne wizyty kontrolne u lekarza i dentysty, regularne kontrolowanie ciśnienia krwi, samokontrola piersi i jąder, profesjonalne badanie piersi i jąder, wykonywanie badań cytologicznych. Zachowania zdrowotne
Pozytywne: sprzyjające zdrowiu, zwiększające jego potencjał, chroniące przed zagrożeniami lub służące przywracaniu zdrowia np. aktywność fizyczna, radzenie sobie ze stresem
Negatywne, stwarzają ryzyko dla zdrowia, powodują bezpośrednie lub odległe szkody zdrowotne np. używanie substancji psychoaktywnych. Określa się je jako zachowania ryzykowne lub problemowe
Zachowania w odniesieniu do ludzi chorych:
Zachowania w chorobie to: reakcja ludzi na zmiany w stanie zdrowia, szukanie pomocy, decyzja o zgłoszeniu się do lekarza
Samoopieka: aktywność własna osoby uważającej siebie za chorą, w celu poprawy swego zdrowia
Trzy kluczowe zmienne uniwersalne, które mają wpływ na zachowania zdrowotne ludzi:
spostrzegane zagrożenie zdrowia lub stopień, w jakim czujemy się podatni, wrażliwi na zagrożenie
spostrzegana skuteczność zalecanych działań oraz stopień, w jakim wierzymy, że jesteśmy w stanie zachować się w sposób zalecany, by zlikwidować zagrożenie
bariery lub postrzegane koszty psychologiczne, fizyczne lub finansowe zalecanych działań.
Zmienne kulturowe:
Poczucie fatalizmu i wartości rodzinne: pogląd, iż rodzina jest odpowiedzialna za wszystkie sprawy związane ze zdrowiem i chorobą( minimalizacja skuteczności własnych działań, duże bariery)
Trzy grupy czynników wpływających na kształtowanie zachowań zdrowotnych
-czynniki predysponujące (wiedza, przekonania, wartości, postawy)
-czynniki umożliwiające ( umiejętności ważne dla zdrowia, przepisy prawne, polityka zdrowotna, dostępność i jakość opieki zdrowotnej)
-czynniki wzmacniające (normy obyczajowe, społeczna akceptacja lub jej brak do danego zachowania)
Przyczyny trudności zmiany zachowań zdrowotnych i stylu życia:
a) typowa dla krajów rozwiniętych postawa ludzi: „żyję dniem dzisiejszym, nie martwię się o jutro”. Często wiąże się ona z przekonaniem, że dzięki stałemu rozwojowi medycyny i technologii wszystkie „ubytki” zdrowia dadzą się naprawić. Nie zachęca to ludzi do brania odpowiedzialności za swoje zdrowie i do spartańskiego życia;
b) niska pozycja zdrowia w hierarchii wartości. Skutecznie konkurują z nim: bogactwo, władza, wiedza i akceptacja społeczna. W wyniku różnorodnych działań wyraźnie zwiększyła się wiedza ludzi o zdrowiu i jego zagrożeniach. Jednak niewielkie są zmiany w zakresie priorytetu wartości zdrowia i zachowań zdrowotnych. Oddziaływanie w tym kierunku jest jednym z trudniejszych zadań edukacji zdrowotnej. Bardziej skuteczne wydaje się być uczenie zdrowego stylu życia od najwcześniejszego dzieciństwa niż zmiana głęboko zakorzenionych zachowań u ludzi dorosłych.
Styl życia
Styl życia odnosi się do zespołu codziennych zachowań, specyficznych dla danej jednostki lub zbiorowości. Zakłada się, iż kształtuje się on w procesie wzajemnego oddziaływania bardzo szeroko pojętych warunków życia oraz indywidualnych wzorów zachowań, zdeterminowanych przez czynniki społeczno-kulturowe i cechy osobiste jednostek.
Na styl życia składają się zachowania, będące rezultatem wpływu społecznie zdeterminowanych wzorów zachowań i interpretacji sytuacji, tworzonych i wykorzystywanych przez grupę jako mechanizmy umożliwiające radzenie sobie w życiu. Zakres wzorów zachowań możliwy do wykorzystania przez jednostki zmienia się w zależności od kontekstu społeczno-środowiskowego.
Styl życia jest obecnie głównym poddającym się modyfikacji czynnikiem, który decyduje o zdrowiu i chorobie.
Istnieje wiele czynników, które mogą ułatwiać lub utrudniać ludziom zmianę stylu życia. Odgrywają one ważną rolę w zależności od specyficznej sytuacji jednostki.
Narodowy Program Zdrowia 2007-2015 uwzględnia główne kierunki polityki zdrowotnej i stwarza szanse na najbardziej skuteczną realizację zadań związanych ze zdrowiem społeczeństwa
Podstawowym warunkiem osiągnięcia celów NPZ jest włączenie się do ich realizacji organów administracji rządowej, organizacji pozarządowych, a przede wszystkim samorządów, społeczności lokalnych i samych obywateli.
Cel główny : „ Poprawa zdrowia i związanej z nim jakości życia ludności oraz zmniejszanie nierówności w zdrowiu” osiągany przez:
kształtowanie prozdrowotnego stylu życia społeczeństwa,
• tworzenie środowiska życia, pracy i nauki sprzyjającego zdrowiu,
aktywizowanie jednostek samorządu terytorialnego i organizacji pozarządowych do działań na rzecz zdrowia.
I. Strategiczne cele zdrowotne
1. Zmniejszenie zachorowalności i przedwczesnej umieralności z powodu chorób naczyniowo-sercowych, w tym udarów mózgu
2.Zmniejszenie zachorowalności i przedwczesnej umieralności z powodu nowotworów złośliwych;
3.Zmniejszenie częstości urazów powstałych w wyniku wypadków i ograniczenie ich skutków;
4.Zapobieganie zaburzeniom psychicznym przez działania prewencyjno-promocyjne;
5.Zmniejszenie przedwczesnej zachorowalności i ograniczenie negatywnych skutków przewlekłych schorzeń układu kostno-stawowego;
6.Zmniejszenie zachorowalności i przedwczesnej umieralności z powodu przewlekłych chorób układu oddechowego;
7.Zwiększenie skuteczności zapobiegania chorobom zakaźnym i zakażeniom;
8.Zmniejszenie różnic społecznych i terytorialnych w stanie zdrowia populacji.
II. Cele operacyjne dotyczące czynników ryzyka i działań w zakresie promocji zdrowia
1. Zmniejszenie rozpowszechnienia palenia tytoniu;
2. Zmniejszenie i zmiana struktury spożycia alkoholu oraz zmniejszenie szkód zdrowotnych spowodowanych alkoholem;
3. Poprawa sposobu żywienia ludności i jakości zdrowotnej żywności oraz zmniejszenie występowania otyłości;
4. Zwiększenie aktywności fizycznej ludności;
5. Ograniczenie używania substancji psychoaktywnych i związanych z tym szkód zdrowotnych;
6. Zmniejszenie narażenia na czynniki szkodliwe w środowisku życia i pracy oraz ich skutków zdrowotnych i poprawa stanu sanitarnego kraju.
III. Cele operacyjne dotyczące wybranych populacji
7. Poprawa opieki zdrowotnej nad matką, noworodkiem i małym dzieckiem;
8. Wspieranie rozwoju i zdrowia fizycznego, psychospołecznego oraz zapobieganie najczęstszym problemom zdrowotnym i społecznym dzieci i młodzieży;
9.Tworzenie warunków do zdrowego i aktywnego życia osób starszych;
10.Tworzenie warunków dla aktywnego życia osób niepełnosprawnych;
11.Intensyfikacja zapobiegania próchnicy zębów u dzieci i młodzieży
IV. Niezbędne działania ze strony ochrony zdrowia i samorządu terytorialnego
12. Aktywizacja jednostek samorządu terytorialnego i organizacji pozarządowych do działań na rzecz zdrowia społeczeństwa;
13. Poprawa jakości świadczeń zdrowotnych w zakresie skuteczności, bezpieczeństwa i akceptowalności społecznej, w tym przestrzegania praw pacjenta;
14. Usprawnienie wczesnej diagnostyki i czynnej opieki nad osobami zagrożonymi chorobami układu krążenia, udarami mózgowymi, nowotworami, powikłaniami cukrzycy, chorobami układu oddechowego oraz chorobami reumatycznymi, szczególnie przez działania podstawowej opieki zdrowotnej;
15. Zwiększenie i optymalne wykorzystanie systemu ochrony zdrowia oraz infrastruktury samorządowej dla potrzeb promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej.