Higiena i epidemiologia 10.12-wykład

Temat: Epidemiologia i higiena jako nauka, definiowanie i działy. Definiowanie zdrowia, choroby, niepełnosprawności. Podstawowe terminy wykorzystywane w epidemiologii chorób zakaźnych.

Epidemiologia

( gr. Epi =na, demos = lud, logos =nauka)

(gr. Epidemia =choroba nagminna, logos= nauka)

-nauka o przyczynach i prawach szerzenia się chorób w populacji ludzkiej, i o ich natężeniu i zapobieganiu im ( Jabłoński L., 2002r.)

-nauka o czynnikach wpływających na częstość występowania i rozpowszechniania się chorób w środowisku populacji (Jędrychowski W.)

Działy epidemiologii

-epidemiologia ogólna-opis praw rozpowszechniania się chorób i ich natężeniu

-epidemiologia szczegółowa- jw. Tylko dotyczy ściśle określonej choroby

-epidemiologia historyczna

-epidemiologia opisowa

-epidemiologia doświadczalna

-e. chorób zakaźnych

-e. chorób zawodowych

-e. środowiskowa i inne

Cele epidemiologii

-ocena częstości występowania chorób, zakażeń

-poszukiwanie czynników etiologicznych, czynników ryzyka

-opracowanie zasad profilaktyki

-po wprowadzeniu w życie- monitorowanie

Higiena-jest nauką, która bada wpływ środowiska na zdrowie ludności w celu ustalenia związków przyczynowych pomiędzy czynnikami środowiskowymi a zdrowiem i opracowania na tej podstawie metod i środków profilaktycznych:

identyfikacja i określenie czynników środowiska

ocena stanu zdrowia ludności

wykrywanie związków przyczynowych pomiędzy czynnikami środowiskowymi i zdrowiem populacji ludzkich.

Do oceny stanu zdrowia i wykrywania związków przyczynowych higiena posługuje się metodami epidemiologicznymi

Higiena-cele

Celem tych badań jest zapewnienie poszczególnym osobom oraz społeczeństwu jak najlepszych warunków rozwoju fizycznego i psychicznego

Praktycznymi wynikami higieny są wskazania dotyczące usuwania z życia ludzkiego wpływów ujemnych, w różny sposób zagrażających zdrowiu, i wprowadzania czynników dodatnich

Higiena-działy

Higiena dzieli się na wiele dziedzin, zajmujących się poszczególnymi środowiskami życia i działalności ludzkiej: higiena szkolna, osobista, komunalna, społeczna, pracy oraz żywności i żywienia.

Definiowanie zdrowia (salubritas, health)

-jest to dynamiczny proces odnoszący się do „pełnego fizycznego, psychicznego i społecznego dobrostanu człowieka, a nie wyłącznie brak choroby czy niedomagania” (wg ekspertów WHO)

-„jak najdłuższa możliwość samodzielnego i twórczego życia bez choroby i niepełnosprawności, ale i nawet z nimi jeżeli nie da się ich wyeliminować” (Światowe Zgromadzenie Zdrowia, Alma-Atta, 1977r.)

-jako „potencjał jednostkowy i społeczny”; zdrowie nie jest celem, lecz środkiem, potencjałem, dzięki któremu człowiek w zdrowiu i chorobie ma szansę na poprawę jakości swego życia (Ottawa, 1986r.)

Choroba

-jedno z podstawowych pojęć medycznych,

-ogólne określenie każdego odstępstwa od stanu określanego jako pełnia zdrowia organizmu.

Jednostka chorobowa

-to „związany ze sobą zespół niekorzystnych dla organizmu objawów o znanym, określonym składzie, znanej patogenezie i znanym obrazie zmian patomorfologicznych” (Jabłoński L. 2002r.)

Kolejność i skutki działania czynników chorobotwórczych

-czynnik etiologiczny

(biologiczne, chemiczne, mechaniczne, genetyczne)

-mechanizmy działania

(zab. przemiany materii w komórkach, zab. funkcji narządów wewnętrznych, przerwanie ciągłości tkanek)

-skutki działania

(choroba o przebiegu ostrym, przewlekłym)

-następstwa (społeczne)

(wyzdrowienie, inwalidztwo, zgon, wady genetyczne, fenotypowe w następnych pokoleniach)

Najłatwiej zrozumieć pojęcie niepełnosprawności w oparciu o następującą definicje zdrowia:

-zdolność i gotowość każdej części organizmu człowieka do podjęcia w normalnych warunkach mikro- i makrośrodowiska wszystkich typowych czynności z wystarczającą wydolnością.

Niepełnosprawność

-jakiekolwiek ograniczenia działania człowieka bądź brak(w wyniku uszkodzenia) zdolności wykonania czynności w sposób normalny lub w zakresie powszechnie uważanym za normalny. (źródło: Międzynarodowa Klasyfikacja Uszkodzeń, Niepełnosprawności i Inwalidztwa)

Niepełnosprawność

-oznacza stan fizyczny, psychiczny lub umysłowy, powodujący trwałe lub okresowe utrudnienie, ograniczenie, bądź uniemożliwienie egzystencji. (źródło: Ustawa o pomocy społecznej 2004r.)

Niepełnosprawność-dane statystyczne

-w społeczeństwie 14,3% są to osoby niepełnosprawne;

-wśród nich 3,3% stanowią dzieci w wieku poniżej 15 lat;

-ponad 58% osób niepełnosprawnych to mieszkańcy miast;

-20,5% osób na orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności, 38,1%- o umiarkowanym i 37,6%-o lekkim.

Podstawowe pojęcia w epidemiologii chorób zakaźnych.

Zarazek= drobnoustrój chorobotwórczy

-czynnik etiologiczny choroby zakaźnej, żywy organizm wywołujący chorobę zakaźną (obejmuje bakterie, wirusy, pierwotniaki i grzyby).

Rozmnażanie się zarazka wywołuje w organizmie określone objawy patologiczne, nazywane chorobą zakaźną.

Rezerwuar zarazków

-środowisko ludzie i zwierzęce umiejscowione w określonych warunkach naturalnych i na ograniczonym terenie, w której wykrywa się nosicielstwo zarazka albo spostrzega się postacie lekkich zachorowań

-inaczej ujmując, rezerwuarem zarazka nazywamy skupisko pojedynczych źródeł zakażenia.

Źródło zakażenia

Jest to organizm ludzki lub zwierzęcy, w którym:

-są drobnoustroje chorobotwórcze

-namnażają się one

-dostają się one do otaczającego środowiska, a więc mogą zakażać kolejno dalsze wrażliwe organizmy.

Źródłem zakażenia mogą być:

-chorzy ludzie i chore zwierzęta

-nosiciele-tak ludzie, jak i zwierzęta

-zwłoki ludzi lub zwierząt

-w sztucznych warunkach laboratoryjnych, na skutek nieostrożności lub wypadku, pojemniki z hodowanymi drobnoustrojami.

-z powyższych rozważań wynika, że źródłem zakażenia nie są i nie mogą być zbiorniki wodne, pokarmy, ziemia, przedmioty, itp.-mogą być drogą ale nie źródłem.

Nosicielstwo

-rozumie się stan specyficznej równowagi immunobiologicznej, wytwarzającej się między drobnoustrojem i zakażonym organizmem.

Chorobotwórczy drobnoustrój namnaża się i jest wydalany na zewnątrz, ale nie działa patogennie na organizm.

Nosiciel

-osobnik, który nie wykazuje widocznych objawów chorobowych, ale równocześnie wydala zarazki z kałem, moczem, plwociną i innymi wydzielinami, wydalinami i płynami ustrojowymi lub łuszczącą się skórą- nazywamy nosicielem.

Jest on potencjalnym źródłem zakażenia dla całego otoczenia.

Nosicieli można podzielić na:

• Zdrowych, tj. takich, którzy nie chorowali
  i nie spostrzegali u siebie zaburzeń czynności organizmu, a mimo to wyosabnia się od nich zarazki.

Jest to typowy obraz zakażenia bezobjawowego. Zwykle w surowicy krwi nosicieli stwierdza się podwyższony poziom przeciwciał specyficznych dla wyosobnionego drobnoustroju.

• Odmianą tego nosicielstwa jest, szczególnie niebezpieczne, tzw. nosicielstwo przedchorobowe, spostrzegane np. po zakażeniu hepadnawirusem (wzw typu B) lub wirusem HIV (choroba AIDS), występujące przed wystąpieniem objawów choroby.

• Ozdrowieńców, tj. takich, którzy chorowali i w okresie rekonwalescencji wydzielają chorobotwórczy drobnoustrój

Ze względu na długotrwałość wydzielania zarazków, nosicieli można również podzielić na stałych i okresowych

Likwidacja źródeł zakażenia

• Izolacja chorych ludzi (umieszczenie w szpitalu zakaźnym, odosobnienie w warunkach domowych)

• Wykrywanie nosicieli (np. kontrola dawców krwi, tkanek i narządów na nosicielstwo wirusów HBV, HCV, HIV, CMV, EBV)

• Leczenie chorych ludzi i nosicieli

• Izolacja, leczenie chorych zwierząt lub ich ubój zgodny z przepisami sanitarno - epidemiologicznymi

• Szczepienia ochronne ludzi i zwierząt

• Pochówek zwłok zmarłych ludzi i padłych zwierząt zgodnie z obowiązującymi przepisami (w przypadku zgonu osób na choroby zakaźne, ich zwłoki powinny być natychmiast usunięte z mieszkania i pochowane w ciągu 24 godz. od chwili śmierci, w innych wypadkach nie mogą być chowane przed upływem 24 godz. po śmierci)

Zachowanie szczególnej ostrożności przy pracy z materiałem zakaźnym w laboratoriach i innych placówkach.

Drogi szerzenia się zakażeń

• Bezpośrednie

• Pośrednie

• Jednoogniwowe

• Wieloogniwowe

Do bezpośrednich dróg zalicza się:

• drogę łożyskową w czasie ciąży i drogę pochwową w czasie porodu;

• kontakty bezpośrednie, jak np. pocałunki, stosunki płciowe i podawanie ręki,

• ukąszenia i zadrapania przez zwierzęta;

• kontakty bezpośrednie z chorymi podczas badań i zabiegów lekarsko-pielęgniarskich.

Do dróg pośrednich zalicza, się:

• drogę powietrzno-kropelkową
  i powietrzno-pyłową,

• drogę wodno-pokarmową

• przedmioty codziennego użytku (kontaktową), w tym drogę jatrogenną

• glebę

• owady

Droga powietrzno-kropelkowa/pyłowa

Składa się z jednego ogniwa: człowiek-kropelki śluzu-człowiek, rzadziej ogniwem jest kurz.

Zakażenia przenoszone drogą powietrzno-kropelkową

Wywołane przez:

• meningokoki,

• penicylinooporne pneumokoki,

• pałeczki krztuśca,

• paciorkowce ropotwórcze odpowiedzialne za zapalenie gardła lub płonicę,

• maczugowce błonicy gardła, niektóre choroby wirusowe (grypa, świnka, różyczka)

Haemophilus influenzae typu B

Izolacja stosowana w zakażeniach przenoszonych drogą powietrzno-kropelkową

• Pacjenta należy umieścić w izolatce z umywalką i WC, drzwi do pomieszczenia mogą być otwarte;

• Maski konieczne przy bliskim kontakcie z chorym(< 1m);

• Jeśli chory musi opuścić izolatkę p.m. założoną maskę

Zakażenia przenoszone drogą powietrzno-pyłową

• Odra,

• Gruźlica,

• Ospa wietrzna

Profilaktycznie: nosicielstwo HIV

Izolacja stosowana w zakażeniach przenoszonych powietrzno-pyłową

• Pacjenta należy umieścić w izolatce z osobnym węzłem sanitarnym i wentylacją z ujemnym ciśnieniem, powietrze powinno być usuwane bezpośrednio na zewnątrz lub przez filtry;

• Drzwi do pomieszczenia p.b. zamknięte;

• Gruźlica czynna - personel p.b. na sali w maskach;

• Personel uodporniony na zakażenie wirusem odry i ospy wietrznej może pracować z pacjentami bez masek;

• Jeśli pacjent musi opuścić izolatkę, powinien mieć założoną maskę.

Droga pokarmowo-wodna

• Zwykle składa się z kilku ogniw: człowiek (kał)-woda/produkty spożywcze-człowiek lub człowiek (kał)-muchy-produkty spożywcze-człowiek.

• Drogą pokarmowo-wodną szerzą się: cholera, dur brzuszny i paradury, czerwonka, zatrucia pokarmowe, gruźlica i niektóre choroby odzwierzęce.

Droga kontaktowa

Np. przez używanie tych samych ręczników przenosi się rzeżączkę, grzybicze i bakteryjne choroby skórne, a także choroby pasożytnicze, jak np. świerzb. Podobne zakażenia przenoszone są przez bieliznę osobistą i pościelową. Do przedmiotów, które mogą pośredniczyć w przenoszeniu zarazków należą książki, czasopisma, zabawki dziecięce, niezbyt dokładnie myte naczynia używane do picia lub jedzenia.

Zakażenia przenoszone drogą kontaktową

• Gonokokowe zapalenie spojówek u noworodków;

• Rozsiana opryszczka;

• Zakażenia paciorkowcowe i gronkowcowe skóry

Wymagania co do izolacji kontaktowej

• Pacjenta umieścić w izolatce z osobnym węzłem sanitarnym;

• Przed wejściem do izolatki należy włożyć rękawice i zdjąć po każdym kontakcie z materiałem zakaźnym

• Przed wyjściem z izolatki rękawice należy zdjąć, przeprowadzić higieniczne mycie rąk i zachować ostrożność (nie dotykać powierzchni zanieczyszczonych)

• Przy wykonaniu czynności bezpośrednio przy chorym włożyć plastikowy fartuch

Droga jatrogenna

• Niezamierzone przenoszenie zarazków przez narzędzia używane podczas leczenia i diagnozowania chorób (igły, strzykawki, wzierniki, szpatułki, stetoskopy, endoskopy, jak również krew) oraz podczas zabiegów lekarskich, pielęgniarskich.

Gleba - może pośredniczyć w przenoszeniu znacznej liczby zarazków. Z gleby wyosabnia się laseczki beztlenowe (Clostridium), które występują najczęściej pod postacią przetrwalników. Bezpośrednio z gleby człowiek zakaża się beztlenowcami przy skaleczeniach i zranieniach.

Owady

• Ze względu na swoje właściwości biologiczne, mogą być nosicielami zarazków (źródłem zakażenia). Mogą chorować i ginąć z powodu zakażenia drobnoustrojami chorobotwórczymi groźnymi dla nich i dla człowieka, ale najczęściej są one mechanicznymi przenosicielami mikroorganizmów, zarówno na powierzchni swego ciała, jak też wewnątrz różnych narządów.

Do owadów odgrywających dużą rolę w szerzeniu się chorób zakaźnych zaliczamy:

• • wszy — w naszych warunkach klimatycznych są zarówno źródłem zakażeniu jak i przenosicielami riketsji wywołujących dur plamisty,

• • pchły — żyjąc na kilku ssakach, przenoszą pałeczki dżumy ze szczurów na ludzi. Są one także przenosicielami szeregu różnych, niebezpiecznych drobnoustrojów.

Do owadów odgrywających dużą rolę w szerzeniu się chorób zakaźnych zaliczamy:

• muchy — są przenosicielami zarazków wywołujących choroby przewodu pokarmowego, np. pałeczek duru brzusznego i durów rzekomych, pałeczek czerwonki i enterowirusów. Znane są badania wskazujące, że w nabłonku jelita muchy namnażają się wirusy poliomyelitis.

Do owadów odgrywających dużą rolę w szerzeniu się chorób zakaźnych zaliczamy:

• komary — w klimacie umiarkowanym przenoszą znaczną liczbę tzw. arbowirusów
  i zarodźce zimnicy. W klimacie subtropikalnym i tropikalnym komary są między innymi przenosicielami wirusa żółtej gorączki.

• kleszcze — są nosicielami i przenosicielami niektórych wirusów np. zapalenia mózgu, a także riketsji i bakterii (Borrelia burgdorferi, wywołująca boreliozę = chorobę z Lyme).

Wrota zakażenia

• Wrotami zakażenia mogą być wszystkie otwory naturalne ciała ludzkiego
  oraz uszkodzona skóra.

• Są to miejsca, przez które z otaczającego środowiska do organizmu dostają się zarazki.

Okres wylęgania

• Jest to czas od wniknięcia zarazka do organizmu do wystąpienia pierwszych objawów chorobowych.

• W tym okresie zarazek przystosowuje się do warunków panujących w organizmie, namnaża się i zaczyna działać patogennie.

• Znane są zakażenia o krótkim (tzw. ostre choroby zakaźne) i o długim okresie wylęgania (np. wirus HIV średnio 10 lat do wystąpienia AIDS, wirus wścieklizny 17-45 dni).

Kwarantanna

• Odosobnienie (dawn. 40-dniowe z łac. quarantena czyli 40) i poddanie obowiązkowej obserwacji lekarskiej zdrowych ludzi i zwierząt (rzadko roślin), którzy zetknęli się z chorymi lub przyjechali z terenów endemicznych (epidemicznych), na których panują choroby wysoko zakaźne. Czas kwarantanny nie może być krótszy od średniego okresu wylęgania danej choroby. W ten sposób wykrywa się jednostki zakażone (chore) i leczy, przez
  co nie dopuszcza się do zakażenia określonej populacji.

Epidemia

• Jest to nadmierna zapadalność na określoną chorobę w określonej czasowo i terytorialnie populacji ludzkiej. Zasięgiem swoim epidemia może obejmować rodzinę, wieś, miasto, część kraju, a niekiedy nawet cały kraj. Pojęcie epidemii jest względne
  i uzależnione od biologicznych właściwości zarazka.

Na przykład rozpoznanie 500 zachorowań na grypę w mieście liczącym 100 tys. ludności nie upoważnia lekarza do stwierdzenia epidemii grypy, natomiast rozpoznanie w tym mieście zatrucia toksyną laseczki jadu kiełbasianego u 10-15 osób można uznać za epidemię.

Endemia

- występowanie zachorowań na daną chorobę wśród ludności na określonym terenie w liczbie utrzymującej się na podobnym poziomie przez długi czas (wiele lat). Związane to jest
z warunkami naturalnymi np. bagna- malaria, puszcza- kleszcze i zapalenie mózgu), lub warunkami bytowymi ludności.

Endemia

- czasem endemiczne występowanie jakiejś choroby związane jest ze szczególnie rozpowszechnionym nosicielstwem określonego zarazka w populacji ludzkiej lub zwierzęcej. Tereny endemiczne w świecie są miejscem, z którego wychodzą epidemie i pandemie niektórych chorób zakaźnych.

Pandemia

- nazwa ta obejmuje epidemie szybko rozprzestrzeniających się chorób zakaźnych, obejmujących swoim zasięgiem kilka państw, jeden z kontynentów lub cały świat. Znane są pandemie takich chorób, jak dżuma, cholera, śpiączka afrykańska, żółta gorączka i grypa.

Gospodarz

Gospodarzem nazywa się organizm kręgowca lub bezkręgowca, który jest wrażliwy na zakażenie drobnoustrojem.

Przenosiciel

• Stawonóg lub kręgowiec, który przenosi zarazki z jednego na innych gospodarzy. Przenosiciele mogą przenosić zarazki mechanicznie, na powierzchni swego ciała albo w narządach wewnętrznych. Znani są również przenosiciele będący równocześnie źródłem zakażenia, tzn. że w ich organizmie namnaża się zarazek. Przykładem może być wesz przenosząca zarazki duru plamistego.

Łańcuch epidemiczny

• Pod pojęciem tym rozumie się kolejne etapy przenoszenia się drobnoustrojów z jednego gospodarza na drugiego, tego samego lub innego gatunku.

Łańcuch epidemiczny

• Mamy tu: źródło zakażenia, drogę lub drogi przenoszenia i wrota zakażenia albo organizm wrażliwy.

• Łańcuch taki może być jednoogniwowy, gdy między źródłem zakażenia i wrażliwym organizmem pośredniczy jeden element środowiska (woda, kropelki śluzu, kleszcze) lub wieloogniwowy, gdy pośredniczy więcej elementów.

1

---