1. Siły Zbrojne - informacje ogólne

1. Definicja Sił Zbrojnych

Definicja najczęściej stosowana w teorii i praktyce sztabowej pochodzi ze „Słownika terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego” i jest ona następująca: „wyspecjalizowany organ państwa, przeznaczony do ochrony i obrony jego interesów przez wykorzystanie go jako czynnika odstraszania przed agresją lub - w razie konieczności - prowadzenia walki zbrojnej aż do osiągnięcia założonego celu politycznego”. Rozwinięcie definicji zawiera podział sił zbrojnych uwzględniający różne kryteria w tym: charakter prowadzonych działań (ten punkt widzenia pozwala wydzielić wojska operacyjne, ponadto siły i środki obrony terytorialnej), struktury organizacyjne (siły zbrojne regularne i nieregularne), środowisko prowadzonych działań (siły lądowe, powietrzne, marynarka wojenna).

Definicja sił zbrojnych bardzo zbliżona do powyższej znajduje się w „Słowniku podstawowych terminów dotyczących bezpieczeństwa państwa”, jej pierwszy człon brzmi następująco: „wyspecjalizowany organ państwa przeznaczony do ochrony i obrony jego interesów przez możliwość zastosowania przemocy zbrojnej”. W dalszej części definicji zawarto klasyfikację sił zbrojnych ze względu na różne kryteria.

Nieco inną definicję można znaleźć w „Małej encyklopedii wojskowej” - siły zbrojne to „wojsko, armia i środki wydzielone przez państwo do zabezpieczenia jego interesów i prowadzenia walki zbrojnej, ujęte w całość organizacyjną składającą się z różnych pod względem rodzaju i wielkości wojskowych jednostek i związków. Siły zbrojne dzielą się zwykle na poszczególne rodzaje sił zbrojnych, w skład których wchodzą rodzaje wojsk i rodzaje służb”.

Należy zaznaczyć, że przytoczone powyżej definicje (tak jak i większość obecnie stosowanych) odwołują się do państwa nowoczesnego, które posiada monopol na siły zbrojne, stanowiące instrument polityki państwowej. Inna sytuacja miała miejsce w rzeczywistości przednowoczesnej (swoje armie posiadały wówczas różne podmioty i organizacje), podobnie dzieje się we współcześnie kształtujących się społecznościach - nie wszystkie państwa zdołały utrzymać monopol na przemoc zbrojną.

2. Siły zbrojne - typy, rodzaje, struktury

W literaturze można odnaleźć kilka typologii sił zbrojnych w zależności od przyjętych kryteriów. M. Weber wydzielił następujące typy armii: złożone z niewolników, poddanych, składające się z ludzi wolnych oraz armie najemne. J. J. Wiatr armie świata podzielił na: składające się z ogółu poddanych (narodowe armie masowe), rekrutowane spośród klasy uprzywilejowanej (np. armie feudalne) oraz armie najemne/zawodowe. Z kolei P. Allum wyróżnił siły najemne, stałe oraz wojska okresu przejściowego. W powyższych typologiach brak armii typu policyjnego.

Obecnie najbardziej aktualny jest podział Z. Trejnisa na trzy główne typy sił zbrojnych: regularne masowe armie, wojska zawodowe oraz armie typu milicyjnego. Armie masowe opierają się na powszechnej okresowej niepłatnej służbie poborowej, czas ten wynosi obecnie około 6 miesięcy (a w XX w. 2, 3 lata), kadra zawodowa stanowi do kilkunastu procent armii, czas pozostania w rezerwie to około 20, 30 lat. Era armii masowych przemija. Z kolei armia zawodowa opiera się na zaciągu opłacanych ochotników, którzy podpisują umowę na czas określony, a po zakończeniu służby pozostają w rezerwie. Cechą armii tego typu jest wysoki profesjonalizm i elitarność, do wojsk zawodowych należą najemne. Armie milicyjne występowały głównie w starożytności (m.in. wojska wielu państw Grecji, w tym Aten) i średniowieczu. W czasach nowożytnych wojska omawianego typu odegrały znaczną rolę w powstaniach (np. w powstaniu kościuszkowskim), rewolucjach, walkach narodowowyzwoleńczych. Siły militarne oparte na tym systemie działały do 1939 roku m.in. w Kanadzie, Australii czy Nowej Zelandii. Armie typu milicyjnego charakteryzują się tym, że posiadają niewielką część stałą, zawodową, która stanowi nikły odsetek armii mobilizowanej w sytuacjach wojny. Należy zaznaczyć, że większość współczesnych armii trudno zakwalifikować jednoznacznie do któregoś z trzech modeli sił zbrojnych wprowadzonych przez Trejnisa.

Inną klasyfikację sił zbrojnych przeprowadzili J. Marczak i J. Pawłowski. Badacze za kryterium podziału przyjęli charakter polityki państwowej i wyróżnili trzy typy armii: o charakterze ofensywnym, interwencyjnym i obronnym. Siły ofensywne stosowane są w polityce ekspansji, do tych sił należy zaliczyć przede wszystkim jednostki zdolne do przerzutu na znaczne odległości, inwazji i opanowania obcego terytorium, wykonania uderzeń lotniczo - rakietowych. Oddziały interwencyjne mogą być komponentem sił szybkiego reagowania, posiadają je państwa stosujące politykę globalną, ponadregionalną. Siły interwencyjne tworzą nie tylko mocarstwa, ale też i pewne organizacje, np. zostały utworzone w ramach Sojuszu Północnoatlantyckiego. Ostatni rodzaj sił wyróżniony przez Marczaka i Pawłowskiego to siły obronne, posiadają je państwa nastawione pokojowo, które prowadzą politykę nieofensywną. Działanie wojsk tego typu ma na celu utrzymanie suwerenności i integralności terytorialnej państw.

Stosując klasyfikację uproszczoną wszystkie wojska można ogólnie podzielić na ofensywne lub defensywne. Kwestia ta stanowiła centralny przedmiot badań i dyskusji w drugiej połowie ubiegłego wieku. Wówczas ustalono m.in. podział rodzajów broni na środki defensywne i ofensywne (do drugiej grupy zaliczono przede wszystkim: samoloty i śmigłowce bojowe, artylerię dużego kalibru oraz bojowe wozy piechoty). Dokonując podziału sił zbrojnych na obronne i ofensywne bierze się pod uwagę jeszcze takie elementy jak: organizacja, cechy systemu mobilizacji, stopień gotowości, rozmieszczenie oraz ukierunkowanie szkolenia wojskowego. Klasyfikacja sił zbrojnych na ofensywne i defensywne nie ma we współczesnych czasach praktycznego zastosowania.

Obok państwowych sił zbrojnych działają różnego typu niepaństwowe grupy zbrojne, czyli siły opozycyjne o wyraźnych celach politycznych, funkcjonujące niezależnie od państwa, posiadające efektywną strukturę dowodzenia. Do grup tych zalicza się m.in.: międzynarodowe organizacje terrorystyczne, kartele narkotykowe i grupy przestępcze, ruchy narodowe i separatystyczne oraz prywatne firmy wojskowe. Według IISS (Internatinal Institute for Strategic Studiem) w 2008 roku istniało na świecie ponad 340 niepaństwowych grup zbrojnych.

Dokonując klasyfikacji sił zbrojnych ze względu na rodzaje i ich strukturę można wydzielić siły uderzeniowe i siły ogólnego przeznaczenia. Siły uderzeniowe stanowią zazwyczaj mniejszą część armii, to jednostki najlepiej wyszkolone i uzbrojone, przeznaczone do szybkich manewrów i silnych rozstrzygających uderzeń. Natomiast oddziały ogólnego przeznaczenia składają się głównie z piechoty, często mobilizowanej doraźnie, są używane w celu utrwalenia skutków działań sił uderzeniowych oraz obrony i utrzymania terytorium.

Powyższemu podziałowi odpowiada w znacznym stopniu klasyfikacja sił zbrojnych na operacyjne i wojska obrony terytorialnej. „Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego” definiuje wojska operacyjne jako „zasadniczą cześć sił zbrojnych, przeznaczonych do prowadzenia działań bojowych, niezależnie od istniejących podziałów terytorialnych. W ich skład wchodzą: wojska lądowe, siły powietrzne i marynarka wojenna”. Wojska operacyjne prowadzą działania na terenie macierzystego państwa, jak i poza jego granicami. Odznaczają się dużą mobilnością, a żołnierze w większości należą do kadry zawodowej. Na określenie wojsk operacyjnych używa się także terminów takich jak: wojska regularne, stałe, polowe, liniowe. Z kolei wojska obrony terytorialnej (OT) to „część sił zbrojnych przewidziana do realizacji zadań obrony określonych obszarów na terytorium kraju. Stanowią je jednostki ogólnowojskowe i rodzajów wojsk formowane z miejscowych zasobów i rezerw osobowych, przeznaczone głównie do prowadzenia regularnych i nieregularnych działań bojowych w rejonach ich odpowiedzialności, do wsparcia wojsk operacyjnych, udzielania pomocy obronie cywilnej w akcjach ratunkowych”.

W armiach świata występuje klasyczny podział na rodzaje sił zbrojnych z uwzględnieniem właściwego im środowiska funkcjonowania. Kryterium to pozwala wydzielić trzy podstawowe rodzaje sił zbrojnych: siły lądowe, morskie oraz siły powietrzne. Wojska lądowe są przeznaczone do prowadzenia działań wojennych na terenach lądowych, mogą zająć i utrzymywać dany obszar. Z kolei marynarka wojenna to rodzaj sił zbrojnych, których teren działań stanowi morze i strefa brzegowa. Natomiast wojska lotnicze i obrony powietrznej (siły powietrzne) są przeznaczone do „odparcia agresji przeciwnika powietrznego (…) W okresie pokoju nadzorują przestrzeń powietrzną RP i utrzymują gotowość do przeciwdziałania jej naruszeniom”. Wydzielenie trzech rodzajów sił zbrojnych jest wystarczające w przypadku większości armii świata, jednak w niektórych państwach funkcjonują też inne rodzaje sił zbrojnych takie jak np.: wojska kosmiczne, rakietowe, powietrznodesantowe, specjalne czy piechota morska. W polskich siłach zbrojnych obok wojsk lądowych, sił powietrznych i marynarki działają jeszcze wojska specjalne.

W rodzajach sił zbrojnych wyróżnia się rodzaje wojsk i służb. W polskim wojsku występują następujące rodzaje wojsk: zmechanizowane oraz pancerne, obrony przeciwlotniczej, rakietowe, artylerii, łączności i informatyki, logistyki, inżynieryjne, chemiczne, specjalne, aeromobilne, rozpoznania i walki radioelektronicznej. Podział ten w pełni odnosi się do wojsk lądowych, większość wymienionych powyżej rodzajów wojsk występuje również w polskich siłach powietrznych i morskich. Do sił powietrznych należą: lotnictwo, wojska radiotechniczne i wojska obrony powietrznej, natomiast w skład Marynarki Wojennej RP wchodzą: lotnictwo i piechota morska, okręty podwodne i nawodne, siły brzegowe i specjalne, pomocnicze jednostki pływające. W polskim wojsku obok rodzajów wojsk występują następujące służby: wywiadu i kontrwywiadu wojskowego, żandarmeria, służba zdrowia. W hierarchicznej strukturze sił zbrojnych występują trzy poziomy dowodzenia: strategiczny (domena sztabu generalnego), operacyjny (najczęściej stanowią go dowództwa rodzajów sił zbrojnych, związków operacyjnych) i taktyczny (tworzą go dowództwa związków taktycznych, oddziałów i pododdziałów).

3. Status Sił Zbrojnych w ustawodawstwie polskim

Art. 26 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku ustala status Sił Zbrojnych, zakres ich działania oraz sposób funkcjonowania w państwie. Artykuł ten brzmi następująco: „1. Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej służą ochronie niepodległości państwa i niepodzielności jego terytorium oraz zapewnieniu bezpieczeństwa i nienaruszalności jego granic. 2. Siły Zbrojne zachowują neutralność w sprawach politycznych oraz podlegają cywilnej i demokratycznej kontroli”.

Ust. 1 określa zakres przeznaczenia Sił Zbrojnych oraz rodzaj pełnionych funkcji. Jak wynika z treści ustawy, forma realizacji zadań to „służenie ochronie”. Nie jest to pojęcie, z którego płyną klarowne dyspozycje natury prawnej. Kierunkiem działalności tych służb jest ochrona wartości określonych w konstytucji, „służenie” oznacza, że Siły Zbrojne nie są w pełni samodzielne, ale podporządkowane organom władzy publicznej. W art. 26 zrezygnowano z tradycyjnego zwrotu „stania na straży” i zastąpiono go „służeniem ochronie”, ochronę można utożsamiać ze stanem bycia w gotowości do pełnienia zadań obronnych w przypadku ewentualnego niebezpieczeństwa. Konieczność do zapewnienia państwu ochrony stanowi podstawę do istnienia Sił Zbrojnych, ich swoistą funkcję i zakres działalności. „Służenie ochronie” staje się obroną państwa podejmowaną w przypadku zbrojnej napaści na kraj lub w razie konieczności wspólnej obrony przeciw agresji. Konstytucja nie określa dokładnie w jakiej sytuacji Siły Zbrojne mogą zostać użyte poza granicami RP.

Wyodrębnienie w ustawie zasadniczej statusu Sił Zbrojnych należy uznać za szczególne wyróżnienie tej organizacji. Na podstawie art. 26 ust. 1 i ust. 2 można wyróżnić trzy zasady ustrojowe regulujące pozycję Sił Zbrojnych: zasadę służebności w zakresie powierzonych zadań, zasadę neutralności w sprawach politycznych oraz zasadę podległości cywilnej i demokratycznej kontroli. Pierwsza z wymienionych zasad zostaje wyeksponowana i pozwala na istnienie innych zasad dotyczących funkcjonowania Sił Zbrojnych (ust. 2). „Na podstawie wyeksponowanego usytuowania zasady służebności Sił Zbrojnych - w zakresie zadań realizowanych przez nie w państwie - nie można stwierdzić, że ma ona konstytucyjnie ważniejsze znaczenie niż pozostałe zasady lub że ma nad nimi przewagę”. Zasady konstytucyjne, o których mowa, pozostają we wzajemnym związku, zachodzi pomiędzy nimi taka zależność, że spełnienie zadań Sił Zbrojnych zawartych w art. 26 ust. 1 wymaga urzeczywistnienia zasad ustalonych w ust. 2 tego artykułu. Zasady ustrojowe dają gwarancję, że Siły Zbrojne znajdują się pod cywilną kontrolą i pełnią funkcję służebną wobec zadań państwa w dziedzinie obronności, ponadto są neutralne w sprawach politycznych. Zasada służebności zawarta w ust. 1 określa granice kompetencji Sił Zbrojnych, także zadania struktury obronnej państwa, które wiąże z celami. Zasady neutralności Sił Zbrojnych i podległości kontroli precyzują sposób funkcjonowania Sił Zbrojnych oraz określają warunki konieczne do spełnienia zadań określonych w ust. 1. Wszystkie zasady ustanowione w art. 26 umożliwiają prawidłowe działanie państwa w dziedzinie obronności (zagwarantowanie bezpieczeństwa zewnętrznego) i określają działalność Sił Zbrojnych w tym zakresie. Określenie w Konstytucji RP zasad dotyczących Sił Zbrojnych jest gwarantem, że siły te nie zostaną wykorzystane w innych celach i nie będą samodzielnie wykonywały nieprzewidzianych zadań. Zasady konstytucyjne odnoszące się do Sił Zbrojnych są, o czym była już mowa, ze sobą powiązane, bowiem służebny charakter działalności sił ma miejsce wówczas, gdy organizacja wojskowa podlega kontroli, bowiem to właśnie kontrola pozwala wyegzekwować zasadę służebności. Z kolei podległość cywilnej, demokratycznej kontroli pozwala zachować neutralność i zapobiega angażowaniu Sił Zbrojnych po stronie grup politycznych, co gwarantuje neutralność w sprawach politycznych. Zasada politycznej, partyjnej neutralności armii oznacza ograniczenia udziału żołnierzy w życiu publicznym państwa, w tym możliwości przynależności do organizacji społecznych, tworzenia własnych organizacji, sprawowania określonych funkcji. Znajduje to potwierdzenie w wyroku z 2002 roku w sprawie ustawowych zakazów przynależności do partii politycznych. W 14 punkcie uzasadnienia tej decyzji można przeczytać: „Neutralność Sił Zbrojnych w sprawach politycznych (…) ma dwa aspekty. Po pierwsze oznacza ona, że Siły Zbrojne nie mogą stanowić autonomicznego podmiotu w strukturze politycznej państwa, zdolnego do wywierania wpływu na decyzje polityczne konstytucyjnych organów państwa (…) Drugim aspektem politycznej neutralności Sił Zbrojnych jest wyłączenie tej struktury państwowej ze sfery bezpośredniego oddziaływania partii politycznych”

Szczególne wyróżnienie Sił Zbrojnych w konstytucji świadczy o ich podmiotowości i specyficznym przedmiocie działalności. Szczególne zadania i odrębność organizacyjna Sił Zbrojnych RP nie nadaje im statusu organów państwowych ani samodzielności podmiotowej prawa publicznego. Rodzaje zadań wymienione w art. 26 ust. 1 dotyczą sfery działalności odnoszącej się do zapewnienia bezpieczeństwa zewnętrznego, dlatego też Siłami Zbrojnymi w myśl konstytucji nie są wszystkie wojskowe formacje uzbrojone, ale tylko te, które stoją na straży bezpieczeństwa zewnętrznego kraju. Zadanie to ma dla Sił Zbrojnych charakter zasadniczy, natomiast charakter pomocniczy stanowi udział w obronie bezpieczeństwa wewnętrznego kraju. „Do polskiej tradycji konstytucyjnej należy wyraźne oddzielenie funkcji Sił Zbrojnych w zakresie bezpieczeństwa zewnętrznego od zadań ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego, które należą do innych organów państwa, w realizacji których Siły Zbrojne mogą być użyte, jednakże w określonych warunkach”. Wyjątkowo Siły Zbrojne mogą być użyte w razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, do ochrony bezpieczeństwa obywateli i porządku publicznego, także w celu zapobieżenia skutkom klęski żywiołowej.

W ustawie o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 21 listopada 1967 roku (w dziale pierwszym tej ustawy) znajdują się pewne informacje na temat Sił Zbrojnych RP, szczególnie ich zadań i uprawnień. W art. 3 ust. 1 można przeczytać, że Siły Zbrojne RP stoją „na straży suwerenności i niepodległości Narodu Polskiego oraz jego bezpieczeństwa i pokoju”. Dodatkowe zadania tych sił zawarto w art. 2, mogą one „brać udział w zwalczaniu klęsk żywiołowych i likwidacji ich skutków, działaniach antyterrorystycznych i z zakresu obrony mienia, akcjach poszukiwawczych oraz ratowania lub ochrony zdrowia i życia ludzkiego, oczyszczania terenów z materiałów wybuchowych i niebezpiecznych pochodzenia wojskowego oraz ich unieszkodliwianiu, a także w realizacji zadań z zakresu zarządzania kryzysowego”. Rozwinięciem zadań i uprawnień Sił Zbrojnych podanych w art. 3 ust. 1 jest ust. 2 a, w którym mowa o takich zadaniach jak: „ochrona niepodległości państwa, niepodzielności jego terytorium oraz zapewnienie bezpieczeństwa i nienaruszalności jego granic”, podczas realizacji tych zadań Siły Zbrojne mają prawo do „stosowania środków przymusu bezpośredniego, użycia broni i innego uzbrojenia”.

Ponadto w ustawie o powszechnym obowiązku obrony RP wymienione zostają cztery rodzaje polskich Sił Zbrojnych, a mianowicie Wojska Lądowe, Siły Powietrzne, Marynarka Wojenna oraz Wojska Specjalne. Ustawa określa także zakres działania dowódców poszczególnych rodzajów wojsk (art. 13 a), Dowódcy Operacyjnego Sił Zbrojnych (art. 13 b) oraz Szefa Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych (art. 13 c). Przywołana ustawa z 1967 roku zawiera w swoich treściach zdecydowanie więcej informacji na temat Sił Zbrojnych niż Konstytucja RP z 1997 roku. W ustawie o powszechnym obowiązku służby wojskowej zostały sprecyzowane zadania i funkcje tych służb, które mają szerszy zakres niż tylko obrona zewnętrzna kraju.

4. Rola i miejsce Sił Zbrojnych w państwie

Rola i znaczenie sił zbrojnych są odmienne w różnych stanach funkcjonowania kraju, w stanach stosunków międzynarodowych takich jak: pokój, kryzys, wojna. Warto wyjaśnić znaczenie tych terminów, bowiem w słownikach są różnie definiowane. Najbardziej pożądanym stanem jest pokój, „jego podstawę stanowi nie tylko brak wojny czy stosowania przemocy w stosunkach międzynarodowych, lecz owocna współpraca państw (…)”. Stanem pomiędzy pokojem a wojną jest pośredni stan kryzysu. Kryzys ma miejsce wówczas, kiedy dochodzi do załamania się procesu rozwoju, sytuacja ta grozi utratą inicjatywy oraz koniecznością przyjęcia niekorzystnych warunków, kryzys wymaga podjęcia kroków zaradczych. R. Wróblewski wśród sytuacji kryzysowych wyróżnia dwie grupy: z dominacją czynników wewnętrznych (m.in.: klęski żywiołowe, katastrofy ekologiczne, przewroty polityczne, kryzysy ekonomiczne) oraz zdarzenia z dominantą czynników zewnętrznych (np. interwencje zbrojne, wojny domowe, przygotowania państw sąsiednich do ataku). W stosunkach między państwami może nastąpić kryzys, jest to wówczas kryzys międzynarodowy - „(…) stan trudności w stosunkach wzajemnych między państwami. Obejmuje on przeciwstawność roszczeń, demonstrację niezadowolenia, rywalizację, konflikt międzynarodowy, a w skrajnej postaci wojnę”. Wojnę należy zdefiniować jako „konflikt zbrojny między państwami, blokami państw, narodami lub klasami społecznymi, (to) kontynuacja polityki środkami przemocy w celu osiągnięcia określonych interesów politycznych, ekonomicznych lub ideologicznych”.

Największe znaczenie siły militarne odgrywają oczywiście w stanie wojny, pełnią wówczas rolę pierwszoplanową, co wynika z samej definicji sił zbrojnych. Wynik starć wojskowych przesądza o osiągnięciu założonych celów, a zniszczenie armii przeciwnika to jeden z warunków wygrania wojny. W czasie kryzysu siły zbrojne odgrywają także znaczną rolę, czasem nawet pierwszoplanową, ale już niekoniecznie rozstrzygającą, jak ma to miejsce w przypadku wojny. W czasie pokoju rola sił zbrojnych nie ogranicza się tylko do przygotowań wojennych, większą wagę posiada funkcja odstraszania potencjalnych agresorów, na pierwszym planie natomiast znajduje się funkcja wspierania polityki państwa. „Znacznie szerzej pojmuje się rolę sił zbrojnych jako instrumentu wsparcia polityki zagranicznej we współczesnej teorii i praktyce. Ich role i miejsce w państwie, funkcję sił zbrojnych jako instrumentu polityki, można dobrze odczytać poprzez cele strategii bezpieczeństwa, strategii obronnej państwa, a następnie strategii wojskowej, z której bezpośrednio generuje się zadania dla sił zbrojnych”.

Ogólny cel strategii militarnej to obrona i ochrona przy pomocy odpowiednich środków substancji państwa, a także jego interesów przez zagrożeniami wojskowymi, ponadto celem jest wspieranie polityki państwa, również przy użyciu środków militarnych. Do celów pośrednich w zakresie obrony i ochrony państwa należą m.in.: zapobieganie powstawaniu zagrożeń, a w razie powstania ich ograniczanie, zapewnienie nienaruszalności oraz suwerenności państwowej, obrona bytu państwowego i narodowego w razie pojawienia się zagrożeń. Cele pośrednie w zakresie wspierania polityki to: obrona interesów państwowych na arenie międzynarodowej, wywiązywanie się ze zobowiązań międzynarodowych i koalicyjnych w zakresie wykorzystania sił zbrojnych, a także branie udziału w obronie trwałości państwa, jego praworządności i porządku publicznego.

Powyższe cele są realizowane poprzez wykorzystanie sił zbrojnych w formach pośrednich lub bezpośrednich. Bezpośrednie użycie sił zbrojnych to zaangażowanie się w konflikt zbrojny, co wiąże się z podjęciem walki zbrojnej w postaci obrony militarnej lub agresji (podstawowe formy agresji to: inwazja, okupacja, bombardowanie innego państwa, użycie przeciw niemu jakiejkolwiek broni, wysyłanie zbrojnych grup przeciw temu państwu). W czasach współczesnych bezpośrednie użycie sił militarnych przyjmuje bardzo często formę misji niewojennych. Natomiast do działań pośrednich sił zbrojnych należą m.in.: obecność militarna, blokady, ćwiczenia, demonstracje zbrojne, zaopatrywanie się w środki walki, pomoc wojskowa. Z celami strategicznymi wiążą się misje (najczęściej wymienia się trzy ich rodzaje: misje orężne, nieorężne i koordynacyjne) oraz zadania sił zbrojnych.

Z kolei zadania można powiązać z funkcjami sił zbrojnych, które najogólniej dzieli się na funkcje zewnętrzne i wewnętrzne. Pierwsza z podanych funkcji wiąże się z utrzymaniem bezpieczeństwa zewnętrznego państwa oraz z ochroną jego interesów, w tym z podejmowaniem czynności umożliwiających trwanie i rozwój organizmu państwowego jako członka społeczności międzynarodowej. Natomiast funkcja wewnętrzna polega na utrzymaniu ładu społecznego, porządku publicznego, wewnętrznego bezpieczeństwa. Funkcję tę należy rozpatrywać w trzech kategoriach, a siły zbrojne traktować jako środek przemocy, pomocy oraz instytucję służącą integracji społeczeństwa. Wojsko jako środek przemocy na użytek wewnętrzny może być wykorzystane w sytuacji poważnych zamieszek, których policja nie jest w stanie opanować, także w stanie zaistnienia konfliktów etnicznych na szeroką skalę. Wojsko może zostać użyte w akcjach ratunkowych, podczas zabezpieczania życia, zdrowia i mienia osób. Działania tego typu mają miejsce w wyjątkowych sytuacjach, które spowodowane zostały klęskami żywiołowymi i katastrofami różnego typu. Wówczas ogłaszana jest pełna mobilizacja, wykorzystywane są zarówno wojska operacyjne, jak i terytorialne (gwardie narodowe). Kolejna funkcja wewnętrzna sił zbrojnych polega na integracji społeczeństwa, w nowo powstających państwach armia stanowi jeden z czynników państwotwórczych, wojsko odgrywa dużą rolę w procesie kształtowania poczucia tożsamości i świadomości narodowej.

Siły zbrojne decydują o potędze państwa na arenie międzynarodowej (potencjał militarny jest wymieniany obok takich kategorii jak: obszar, liczba mieszkańców, zasoby naturalne, gospodarka, jakość życia). Siła militarna i zasięg jej oddziaływania jest jednym z atrybutów decydujących o mocarstwowości danego państwa. Ważną funkcją armii na arenie międzynarodowej jest w czasie pokoju stabilizacja środowiska, którą utrzymuje się głównie poprzez zachowanie równowagi sił zbrojnych.

Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, red. W. Łepkowski, Wyd. 2, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2002, s. 115 - 116.

j.w.

Słownik podstawowych terminów dotyczących bezpieczeństwa państwa, PWN, Warszawa 1994, s. 24.

Mała encyklopedia wojskowa, t. 3, MON, Warszawa 1971, s. 151.

B. Balcerowicz, Siły zbrojne w stanie pokoju, kryzysu, wojny, Scholar, Warszawa 2010, s. 24.

Tamże, s. 38 - 39.

Z. Trejnis, Siły zbrojne w państwie demokratycznym i autorytarnym, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 1997, s. 141.

B. Balcerowicz, dz. cyt., s. 40 - 42.

J. Marczak, J. Pawłowski, O obronie militarnej Polski przełomu XX/XXI wieku, Bellona, Warszawa 1995, s. 157.

B. Balcerowicz, dz. cyt., s. 43 - 44.

Tamże, s. 45.

Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, dz. cyt., s. 146.

B. Balcerowicz, dz. cyt., s. 45.

Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, dz. cyt., s. 145.

j.w.

B. Balcerowicz, dz. cyt., s. 46 - 48.

W. J. Wołpiuk, Siły Zbrojne w regulacjach Konstytucji RP, Scholar, Warszawa 1998, s. 12.

Tamże, s. 12 - 15.

B. Balcerowicz, dz. cyt., s. 58.

Wyrok z 10 kwietnia 2002 roku, K 26/00, Ustawowe zakazy przynależności do partii politycznych dotyczące osób pełniących różne funkcje, s. 5, pkt 14.

Tamże, s. 21.

Rozdział powstał w oparciu o publikację B. Balcerowicza, Siły zbrojne w czasie pokoju, kryzysu i wojny, dz. cyt., s. 28 - 35.

J. Kukułka, Leksykon pokoju, Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1987, s. 154.

Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, dz. cyt., s. 57.

R. Wróblewski, Wprowadzenie do strategii wojskowej, BUWIK, Warszawa 1998, s. 145 - 146.

Leksykon współczesnych międzynarodowych stosunków politycznych, red. Cz. Mojsiewicz, Atla2, Wrocław 1997, s. 187.

Mała encyklopedia wojskowa, dz. cyt., s. 494.

B. Balcerowicz, dz. cyt., s. 29.

Przez pojęcie funkcja należy rozumieć zestaw potencjalnych, powtarzanych działań, zmierzających do osiągnięcia celu istnienia danej instytucji.

---