ROLA OJCA W RODZINIE
Rodzina jest dla dziecka najlepszym, naturalnym środowiskiem rozwoju. Dziecko, oprócz szeroko pojętej akceptacji i miłości, potrzebuje silnego kontaktu z rodzicami. Wszystkie dzisiejsze badania z zakresu psychologii i socjologii podkreślają znaczenie wpływu ojca na rozwój własnego dziecka. Ojciec jest jednak często dla swoich dzieci rodzicem mniej znanym. Przyczyną tego zjawiska jest przede wszystkim:
- brak czasu dla własnych dzieci związane z przeciążeniem pracą zawodową, dojazdami, zmianowością, delegacjami, poszukiwaniem dodatkowych źródeł zarobku, przemęczenia;
- brakiem chęci, gdyż ojcowie łatwo „rozgrzeszają” się z obowiązków wychowawczych wobec swoich dzieci tłumacząc to przyczynami rzeczywistymi i fikcyjnymi.
Wolą poświęcić swój czas na podniesienie standardu ekonomicznego rodziny niż poność ciężar żmudnego wysiłku wychowawczego wymagającego cierpliwości i poświęcenia. Zamyka się to w stwierdzeniu ojców zawartych w zdaniu: „Dam Ci wszystko, co chcesz, ale zostaw mnie w spokoju”. Większość statystyk stwierdza, że ojciec spędza średnio mniej niż 5 minut dziennie w sposób autentycznie wychowawczy ze swoimi dziećmi. Tymczasem obecność ojca w procesie wychowania jest nie tylko ważna i potrzebna, ale praktycznie niemożliwa do zastąpienia. Ojciec bowiem dostarcza dziecku tych bodźców w rozwoju społecznym, których matka nie może zupełnie lub w tak szerokim zakresie, jemu zaoferować. Matka nie posiada tych cech osobowości, które ma ojciec. A są często dziecku bardzo potrzebne jako wzorzec, zarówno chłopcu jak i dziewczynce. Chłopiec obcując z ojcem uczy się męskich zachowań, identyfikuje się z własną płcią, a dziewczynka na podstawie obserwacji ojca - jego zachowania wobec matki, kształtuje swój stosunek do płci odmiennej.
Ojciec musi zadbać o to by zaspokajać potrzeby dziecka związane z rozwojem fizycznym, psychicznym, społecznym i kulturalnym. Zaspokajanie potrzeb fizycznych wymaga od ojca rozwiązywania wielu problemów. Należą do nich: przestrzeganie zasad higieny osobistej dziecka, oraz higieny otoczenia, zwłaszcza mieszkania, racjonalny tryb życia czyli właściwe dla wieku proporcje nauki, pracy, zabawy i wypoczynku z uwzględnieniem aktywności ruchowej. Ojciec musi także zwracać szczególną uwagę na zapobieganie powstawaniu różnorakich nałogów dzieci takich jak: palenie tytoniu, picie alkoholu, używanie narkotyków. Jest to szczególnie ważne w dzisiejszej dobie, gdyż dziecko poddawane jest różnorakim pokusom poza obrębem własnej rodziny, gdzie można szybko zatracić własną tożsamość.
Ojciec ma także bardzo ważną rolę związaną z rozwojem społecznym, zmierzającym do prawidłowego funkcjonowania dziecka w różnych rolach i grupach społecznych. Poprzez własne oddziaływanie ojciec wprowadza dziecko do kolejnych w jego życiu kręgów środowiskowych takich jak: przedszkole, szkoła, grupa rówieśnicza, organizacje młodzieżowe. Ojciec wdraża dziecko do życia społecznego poprzez:
- kształtowanie pozytywnej motywacji i pozytywnego stosunku do wszelakiej pracy, czuwając nad bezpośrednim udziałem dziecka w podejmowaniu i rzetelnym wypełnianiu zadań w rodzinie, w szkole.
- zapewnienie dziecku odpowiedniego wykształcenia i przygotowanie do pracy zgodnie z posiadanymi zdolnościami, zainteresowaniami i rzeczywistymi możliwościami dziecka.
- wdrażanie dziecka do społecznej dyscypliny i odpowiedzialności za własne postępowanie.
- wytwarzania w dziecku dokonywania obiektywnej i krytycznej oceny postępowania własnego i postępowania innych.
W zakresie rozwoju kulturalnego dziecka ojciec powinien dążyć w rodzinie do wzbogacenia jego wnętrza poprzez kontakt z dobrami kultury. Ojciec umożliwia częste poznawanie i korzystanie z dóbr kulturalnych takich jak: literatura, film, teatr, muzyka, fotografika itp. Wszelaka i szeroko pojęta rola ojca w rodzinie sprowadza się także do zaspokojenia potrzeb duchowych i więzi osobowych. Ojciec może zapewnić w swojej rodzinie właściwy rytm jej życia i atmosferę wychowawczą w szerokim tego słowa znaczeniu. Składają się na to dwa zagadnienia tj. racjonalna organizacja dnia dziecka oraz stosunek wzajemny dzieci i rodziców. Człowiek współczesny musi być nie tylko przygotowany do działalności zawodowej i życia w grupie społecznej. Ma być także aktywnym uczestnikiem, współtwórcą życia społecznego i kulturalnego w swoim otoczeniu bliższym i dalszym. Ojciec jest wzorcem dla zachowań dzieci, które go obserwują i naśladują. „Nie chcę być inteligentny, nie chcę być dobrze wychowany, chcę być taki jak tatuś” - oświadcza nie jeden pięciolatek. Mały chłopiec zawsze wierzy, że jego ojciec jest najsilniejszy, najmądrzejszy i najbogatszym człowiekiem na świecie. Również dla dziewczynki ojciec jest najprzystojniejszym, najbardziej interesującym mężczyzną na świecie. Matka kocha swoje dziecko za to, że jest. Ojciec nie kocha dziecka bezwarunkowo. On nie kocha tylko dlatego, że ono jest jego dzieckiem, ale dlatego, że spełnia jego oczekiwania, a więc np. dobrze się uczy, rokuje nadzieje na to, że będzie dobrym fachowcem itp. Miłość ojca jest potrzebna ze względu na stymulację rozwoju dziecka. Miłość matki dziecko otrzymuje, o miłość ojca musi zabiegać.
Ojcu przypisuje się powszechnie dominujący udział w tworzeniu norm zachowania i współżycia w rodzinie. Według niektórych badaczy ojciec wpływa na rozwój dziecka bardziej niż matka, dzięki stosowaniu odmiennych wzmocnień i wysuwania zróżnicowanych oczekiwań związanych z rolami społecznymi mężczyzn. Wielu badaczy podkreśla także, że „bez dobrych ojców nie ma dobrego wychowania bez względu na wszystkie szkoły, instytucje itp.” Brak ojca w rodzinie odbija się ujemnie na osobowość dziecka, o czym świadczy fakt dużej ilości małoletnich przestępców, którzy rekrutują się z rodzin rozbitych. Dzieci, które wychowują się bez ojca lub też wychowuje je ojciec wykazujący niezbyt dojrzałą postawę, nie osiągają nigdy takiego stopnia dojrzałości społecznej, aby odczuć konieczność zdobycia miłości ojcowskiej, a w konsekwencji mogą pozostać ludźmi niedojrzałymi społecznie. Dobry ojciec charakteryzujący się niestrudzoną cierpliwością i trwałym zainteresowaniem sprawami dziecka, robi bardzo wiele dla jego intelektualnego, emocjonalnego i społecznego rozwoju. Ojcowie, którzy mają za sobą duży „bagaż” przeżyć życiowych i są starsi wiekiem są bardziej liberalni wobec swoich dzieci, bardziej powściągliwi w stosowaniu kar i wyrażający przekonanie, że zbytnia surowość nie kształtuje charakteru dziecka. Nie pochwalają też zbytniej izolacji dziecka od wpływów zewnętrznych. Dobry ojciec zachęca swoje dzieci do wyrażania opinii o sprawach rodzinnych i domowych czym utrwala w dzieciach postawę demokratyczną w stosunku do nich. Ojciec uważa, że dzieci nie muszą zgodzić się z rodzicami, jeśli w swym odczuciu „poglądy przez nie głoszone są lepsze”. Taka autonomia dziecięcej ekspresji jest składnikiem dobrej atmosfery w domu i tworzy ciepłe stosunki w rodzinie. Wzajemne zrozumienie i pozytywny związek uczuciowy między ojcem a dzieckiem mają fundamentalne znaczenie dla rozwoju umysłowego dziecka. Brak zaś postawy opiekuńczej u ojca wpływa na dziecko gorzej niż nieobecność ojca w domu. Nieobecność ojca w rodzinie powoduje tzw. Zespół braku ojca, co objawia się stanami napięć, agresywnością, słabym przystosowaniem do życia. Mówiąc o roli ojca w rodzinie, nie sposób pominąć jego funkcji zabezpieczającej. Funkcje te w dzisiejszych czasach często jednak kolidują z jego funkcją wychowawczą. Najwięcej szkód wyrządza dzieciom sytuacja, gdy całe życie ojca jest podporządkowane awansowi ekonomicznemu rodziny. Traci na tym cała więź rodzinna, wypaczają się ideały domowego wychowania. Udział ojca w procesie wychowania jest czynnikiem wprowadzającym w atmosferę domową element ładu i systematyczności, konsekwencji i wytrwałości. Są to cechy bardzo ważne we wdrażaniu dzieci do przestrzegania zasad moralnych. W wielu polskich rodzinach ojciec jest nadal autorytetem moralnym i wychowawczym. Dzieje się tak dlatego, że mężczyzna lepiej niż kobieta potrafi w wychowaniu dziecka konsekwentnie postępować, tak w sferze zakazów jak i stosowania nagród i kar. Mężczyzna ma określone predyspozycje psychiczne, łatwiej zachowuje równowagę emocjonalną, co ułatwia mu konsekwentne działania wychowawcze. Jest to niezbędne dla skuteczności właściwych oddziaływań na dziecko.
Bibliografia
Fijałkowski W. - Ojcostwo na nowo odkryte, Pelpin 1996r.
Ostrowska K
Ryś M. - Przygotowanie do życia w rodzinie, Warszawa 1992r.
Kelm A. - Formy opieki nad dzieckiem w Polsce , Warszawa 1983r.
Rachalska W. - Rodzina, szkoła, wychowanie, Warszawa 1980r.