PRAWO RODZINNE I OPIEKUŃCZE
1 Jakie są zasady polskiego prawa rodzinnego ?
1 dobra dziecka: sprowadza się do zapewnienia dziecku maksymalnej ochrony jego interesów zarówno osobowych, jak i majątkowych,
2 ochrony rodziny: u jej podstaw leży teza głosząca, że rodzina jest podstawową komórką społeczną i jako taka powinna być chroniona przez państwo dla zachowania ładu społecznego,
3 ochrony prywatności życia rodzinnego określana też jako zasada autonomii rodziny względem wpływów zewnętrznych w szczególności zaś państwa.
Przykładem zastosowania autonomii rodziny jest poszanowanie prymatu rodziców w wychowaniu dzieci,
4 solidarności grupy rodzinnej, a więc wzajemnej odpowiedzialności za siebie członków rodziny: przejawia się w przepisach o relacji pomiędzy rodzicami a dziećmi, w tym o obowiązkach rodziców wynikających ze sprawowania władzy rodzicielskiej, o wzajemnych obowiązkach alimentacyjnych małżonków, krewnych,
5 trwałości małżeństwa: rozwód jest możliwy tylko w drodze wyroku sądu po uprzednim stwierdzeniu zaistnienia określonych prawem przesłanek umożliwiających wydanie orzeczenia.
Trwałości małżeństwa służy m. in. miesięczny okres oczekiwania na zawarcie małżeństwa,
6 świeckości: podlega ono prawu państwowemu (świeckiemu), czyli podlega kompetencji urzędów publicznych i jurysdykcji sądów powszechnych.
2 Kto jest krewnym, a kto powinowatym.
Pokrewieństwo to wzajemny stosunek osób pochodzących od tego samego przodka.
Krewnymi w linii prostej są osoby, z których jedna pochodzi od drugiej (syn i ojciec, wnuk i dziadek).
Krewni w linii prostej mogą być wstępnymi, jeżeli są starsi od osoby, od której ustalamy pokrewieństwo lub zstępnymi, jeżeli są od niej młodsi.
Krewnym w linii bocznej są osoby, które pochodzą od wspólnego przodka, a nie są krewnymi w linii prostej (siostra i brat, stryj i bratanek).
Stopień pokrewieństwa określa się według liczby urodzeń, wskutek których powstało pokrewieństwo, np. ojciec i syn to pokrewieństwo w linii prostej I stopnia, brat i siostra to pokrewieństwo w linii bocznej drugiego stopnia (w tej linii nie ma pokrewieństwa I stopnia).
Powinowaty jest krewnym małżonka (pasierb, teść, szwagier).
W odróżnieniu od pokrewieństwa, które jest węzłem biologicznym, powinowactwo jest węzłem prawnym powstającym w konsekwencji zawarcia małżeństwa (źródłem powinowactwa jest zawarcie małżeństwa).
Więź powinowactwa trwa pomimo ustania małżeństwa.
Powinowactwo w żadnym wypadku nie może zachodzić pomiędzy małżonkami.
Linię i stopnie powinowactwa określa się według linii i stopnia pokrewieństwa.
Podstawa prawna: art. 61(7) i 61(8) kro (uwaga przepisy obowiązują od czerwca 2009).
3 Jak winna być realizowana w małżeństwie zasada równouprawnienia małżonków ?
Zgodnie z art. 23 kro małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie. Są obowiązani do wspólnego pożycia, do wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli.
Przejawami zasady wyrażonymi w innych przepisach są również:
- równy wiek kobiety i mężczyzny do zawarcia małżeństwa,
- odstąpienie od preferowania nazwiska mężczyzny w przepisach o nazwisku małżonków po zawarciu ich związku,
- wspólne decydowanie o istotnym sprawach rodziny,
- równe prawa, obowiązki i kompetencje związane ze sprawowaniem władzy rodzicielskiej nad wspólnymi dziećmi, szczególnie zaś wspólne decydowanie o ich istotnych sprawach,
- uzależnienie ważności czynności prawnych wskazanych w art. 37 kro od wspólnego działania obojga małżonków,
- dowartościowanie małżonka niepracującego zawodowo stwierdzeniem, że zadośćuczynienie obowiązkowi przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny polegać może, w całości lub w części, na osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym.
4 Jak winna być realizowana zasada dobra dziecka ?
Zasada sprowadza się do zapewnienia dziecku maksymalnej ochrony jego interesów zarówno osobowych, jak i majątkowych. Odwołanie do dobra dziecka jest wyrażane w szeregu przepisów kro wprost (56 § 2, 61 (1) § 2, 95 § 3, 106, 109 § 1, 113(2), 113 (3), 114 § 1 i 149 ) a w wielu, w których nie zostało wskazano wprost nietrudno je dostrzec.
Uwaga: warto zerknąć w przepisy art. 113 - 113 (6) kro dotyczące kontaktów z dzieckiem - przepisy ze znaczkiem zostały wprowadzone w czerwcu 2009.
5 Przeszkody zawarcia małżeństwa.
Małżeństwo może zostać unieważnione, jeżeli do jego zawarcia doszło mimo istnienia tzw. przeszkód małżeńskich.
1 brak wymaganego prawem wieku - art. 10,
2 ubezwłasnowolnienie całkowite - art. 11,
3 dotknięcie chorobą psychiczną lub niedorozwojem umysłowym - art. 12,
4 pozostanie we wcześniej zawartym związku małżeńskim (bigamia) - art. 13,
5 zbyt bliskie pokrewieństwo (krewni w linii prostej i rodzeństwo) - art. 14,
6 powinowactwo w linii prostej - art. 14,
7 pozostawianie ze sobą w stosunku przysposobienia - art. 15.
WAŻNE- analizę przeszkód małżeńskich musicie Państwo dokonać w oparciu o wyżej podane przepisy, w tym zwrócić uwagę na to kto może żądać unieważnienia małżeństwa oraz okoliczności wyłączające unieważnienie małżeństwa.
6 Czy jeden z małżonków może być zastąpiony w urzędzie stanu cywilnego ? Jeśli tak, to z jakich powodów i jakie są wymogi prawne ?
Tak, małżeństwo może zostać zawarte przez pełnomocnika.
Sad może zezwolić, aby z ważnych powodów oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński zostało złożone przez pełnomocnika. Orzeczenie sądu ma charakter konstytutywny i wiąże osoby odbierające oświadczenia o zawarciu związku małżeńskiego.
Przez pełnomocnika może zostać zawarte zarówno małżeństwo wyznaniowe, jak i laickie.
Pełnomocnictwo powinno być udzielone na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym. Zarówno w treści pełnomocnictwa, jak i w orzeczeniu sądu o zezwoleniu na zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika powinna być wymieniona osoba, z którą ma być zawarte małżeństwo.
Małżeństwo może zostać unieważnione, jeżeli brak było zezwolenia sądu na wstąpienie w związek małżeński przez pełnomocnika albo jeśli pełnomocnictwo było nieważne lub skutecznie odwołane (wyjątkiem jest sytuacja, gdy małżonkowie podjęli wspólne pożycie).
Niedopuszczalne jest zezwolenie sądu ex post, skoro zgoda sądu ma charakter konstytutywny.
7 Podstawowe prawa i obowiązki małżonków.
1 wspólnego pożycia małżonków oraz wierności (art. 23): obowiązki te wyrażają intencję ustawodawcy kreowania związków małżeńskich jako instytucji trwałych, opartych na silnej więzi psychicznej i fizycznej, lojalności oraz odpowiedzialnym traktowaniu przez małżonków obowiązków względem siebie i rodziny,
2 obowiązek wzajemnej pomocy: istnieje nawet w przypadku zupełnego rozkładu pożycia małżonków (jeżeli wymagają tego zasady słuszności istnieje również w odniesieniu do małżonków pozostających w separacji),
3 obowiązek współdziałania dla potrzeb rodziny (współdecydowanie o istotnych sprawach rodziny - art. 24, wspólne zaspokajanie potrzeb rodziny - art. 27, solidarna odpowiedzialność małżonków za długi jednego z nich zaciągnięte w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny - art. 30, współdziałanie małżonków w zarządzie majątkiem wspólnym - art. 36 i wspólne sprawowanie władzy nad dziećmi - art. 93 kro),
4 prawo do korzystania z mieszkania oraz przedmiotów urządzenia domowego przysługujących jednemu małżonkowi przez drugiego w celu zaspokajania potrzeb rodziny - art. 28(1) kro,
5 wzajemna reprezentacja małżonków - w razie przemijającej przeszkody, która dotyczy jednego z małżonków, drugi małżonek może za niego działać w sprawach zwykłego zarządu, w szczególności może bez pełnomocnictwa pobierać przypadające należności, chyba że sprzeciwia się temu małżonek, którego przeszkoda dotyczy (względem osób trzecich sprzeciw jest skuteczny jeżeli był im wiadomy - art. 29 kro.
8 Przesłanki pozytywne rozwodu.
Orzeczenie sądu kościelnego o ważności bądź ustaniu małżeństwa kanonicznego nie ma prejudycjalnego wpływu na ważność lub ustanie małżeństwa świeckiego.
Orzeczenie rozwodu jest dopuszczalne w razie ustalenia przez sąd, że pożycie małżeńskie uległo zupełnemu i trwałem rozkładowi.
Pojęcie „wspólne pożycie” obejmuje ogół więzi między małżonkami o sferze 1 duchowej, 2 fizycznej i 3 gospodarczej.
Rozkład pożycia małżeńskiego następuje w sytuacji, gdy zostały zerwane wszystkie 3 więzi (dopuszcza się istnienie elementów więzi gospodarczej).
Przyczyny rozkładu mogą być zawinione lub niezawinione.
Rozkład pożycia jest trwały, gdy można w sposób uzasadniony przyjąć, że na tle okoliczności konkretnego przypadku nie nastąpi powrót małżonków do wspólnego pożycia (ze względu na niektóre okoliczności np. zdrada, czy pobicie może to być okres nawet stosunkowo krótki).
Wyrok uwzględniający powództwo ma charakter konstytutywny, a rozwiązanie małżeństwa następuje z chwilą uprawomocnienia się wyroku.
Polecam art. 56 § 1 kro.
9 Przesłanki negatywne rozwodu.
Negatywnymi przesłankami rozwodu są takie przesłanki, których zaistnienie powoduje, że mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia między małżonkami rozwód w danej chwili nie może zostać orzeczony.
1 jeżeli wskutek rozwodu miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci,
2 jeżeli rozwód byłby sprzeczny z zasadami współżycia społecznego (zws)
3 jeżeli rozwodu żąda małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, drugi z małżonków na rozwód się nie godzi, a odmowa tej zgody nie jest sprzeczna z zws (a zatem orzeczenie rozwodu na żądanie małżonka wyłącznie winnego rozkładu pożycia bez zgody małżonka może być tylko wyjątkowo uznane za zgodne z zws, np. gdy małżonek żyje dłuższy czas w konkubinacie, z którego ma albo spodziewa się dzieci).
Polecam art. 56 § 2 i 3 kro.
10 Co stanowi przyczynę ustania małżeństwa ?
Małżeństwo ustaje na skutek:
- jego unieważnienia,
- śmierci jednego z małżonków,
- uznania małżonka za zmarłego,
- orzeczenia rozwodu.
11 Jakie są skutki prawne orzeczenia separacji ?
Orzeczenie separacji powoduje ustanie obowiązku wspólnego pożycia małżonków, ale skutkiem tego orzeczenia nie jest rozwiązanie małżeństwa. W wyniku separacji powstaje między małżonkami ustrój rozdzielności majątkowej, wyłączone jest domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki, małżonek spadkodawcy pozostającego w separacji nie jest powołany do dziedziczenia ustawowego, ustaje obowiązek z art. 24 kro i wygasają obowiązki z art. 27 kro. Po prawomocnym orzeczeniu separacji dopuszczalny jest podział majątku wspólnego małżonków
W konsekwencji ustawodawca uznaje, że orzeczenie separacji ma takie skutki, jak rozwiązanie małżeństwa przez rozwód, chyba że ustawa stanowi inaczej (np. brak jest możliwości powrotu do poprzedniego nazwiska).
Małżonek pozostający w separacji nie może zawrzeć małżeństwa, a jeżeli wymagają tego względy słuszności, małżonkowie pozostający w separacji obowiązani są do wzajemnej pomocy.
Polecam: art. 61 (4) kro.
12 Unieważnienie małżeństwa
Zawarcie małżeństwa z uchybieniami prawnymi mogą stanowić podstawę do unieważnienia małżeństwa.
Te uchybienia to:
1 wystąpienie tzw. przeszkód małżeńskich (pyt. 5),
2 wady składanych przez nupturientów oświadczeń woli (art. 15),
3 wady pełnomocnictwa do zawarcia małżeństwa (art. 16).
Zawarcie małżeństwa mimo istnienia któregokolwiek spośród wskazanych uchybień może doprowadzić do unieważnienia zawartego małżeństwa.
W postępowaniu w sprawach o unieważnienie małżeństwa właściwym miejscowo jest sąd okręgowy miejsca zamieszkania małżonków.
Z powództwem o unieważnienie małżeństwa może wystąpić oprócz osób wskazanych w art. 10-16 kro (polecam te przepisy) także prokurator.
Orzekając unieważnienie małżeństwa sąd orzeka także, czy i który z małżonków zawarł małżeństwo w złej wierze (w złej wierze jest małżonek, który w chwili zawarcia małżeństwa wiedział o okoliczności stanowiącej podstawę jego unieważnienia).
Nie można unieważnić małżeństwa po jego ustaniu za wyjątkiem przeszkody bigamii i pokrewieństwa.
Orzeczenie o unieważnieniu małżeństwa ma charakter deklaratoryjny tzn. wywołuje skutek od daty jego zawarcia. Natomiast w odniesieniu do konsekwencji orzeczenia unieważnienia małżeństwa w zakresie stosunku do wspólnych dzieci oraz w zakresie stosunków majątkowych między małżonkami stosuje się odpowiednio przepisy o rozwodzie art. 21 kro).
15 Określ zakres i podmioty obowiązku alimentacyjnego.
Obowiązek alimentacyjny i odpowiadające mu roszczenia alimentacyjne dotyczą dostarczania przez osoby określone w ustawie środków utrzymania, a w miarę potrzeby również środków wychowania (art. 128 kro).
Źródłem obowiązku alimentacyjnego są w zasadzie stosunki rodzinne (pokrewieństwo, przysposobienie i małżeństwo), a obowiązek ten powstaje z mocy prawa.
Osobami uprawnionymi i zobowiązanymi do alimentacji są:
- małżonkowie,
- krewni w linii prostej bez ograniczenia,
- krewni w linii bocznej drugiego stopnia (tj. rodzeństwo),
- osoby związane stosunkiem przysposobienia,
- pasierbowie i ojczym lub macocha.
Obowiązek alimentacyjny obciąża wstępnych przed wstępnymi, a wstępnych przed rodzeństwem, jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych - obciąża bliższych stopniem przed dalszymi (art. 129 § 1). Krewnych w tym samym stopniu obciążą obowiązek alimentacyjny w częściach odpowiadających ich możliwościom zarobkowym i majątkowym (art. 129 § 2).
Obowiązek alimentacyjny jednego małżonka do dostarczania środków drugiemu małżonkowi po rozwiązaniu lub unieważnieniu małżeństwa, albo po orzeczeniu separacji wyprzedza obowiązek alimentacyjny krewnych.
Pełne opracowanie tego pytania powinniście Państwo dokonać w oparciu o treść art. 128 - 144 (1), w tym zwróćcie Państwo na wprowadzony w czerwcu 2009 r. art. 133 § 3 i 144 (1).
13 Ustalenie ojcostwa małżeńskiego.
Domniemanie ojcostwa odnosi się do ustalenia ojcostwa dziecka, które urodziło się w czasie trwania małżeństwa albo w pewnym okresie po jego ustania lub unieważnieniu.
Jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem trzystu dni od jego ustania lub unieważnienia, domniemywa się, że pochodzi ono od męża matki.
Domniemania tego nie stosuje się, jeżeli dziecko urodziło się po upływie trzystu dni od orzeczenia separacji.
Jeżeli dziecko urodziło się przed upływem trzystu dni od ustania lub unieważnienia małżeństwa, lecz po zawarciu przez matkę drugiego małżeństwa, domniemywa się, że pochodzi ono od drugiego męża.
Domniemania te mogą być obalone na skutek powództwa o zaprzeczenie ojcostwa (w zakresie zaprzeczenia ojcostwa polecam treść art. 63-71 kro).
Na marginesie:
- innym sposobem ustalenia ojcostwa jest uznanie ojcostwa oraz sądowe ustalenie ojcostwa,
- wprowadzone w czerwcu 2009 r. przepisy przewidują również możliwość ustalenia macierzyństwa.
14 Treść władzy rodzicielskiej
W tym zakresie polecam treść art. 92-112 kro (tytuł oddziału władza rodzicielska - liczne zmiany w czerwcu 2009 r.).
Władza rodzicielska to przede wszystkim wielość obowiązków rodziców względem dziecka. Ich uprawnienia względem dziecka są w pewnym sensie wtórnym składnikiem tej władzy. Władza rodzicielska powstaje ex lege z chwilą urodzenia się dziecka i trwa aż do pełnoletniości dziecka. Rodzice nie mogą skrócić ani wydłużyć czasu trwania władzy rodzicielskiej poza okres pełnoletniości dziecka.
Władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom mającym pełną zdolność do czynności prawnych. W przypadku sądowego ustalenia ojcostwa władza rodzicielska przysługuje tylko wtedy, gdy przyzna mu ją sąd w wyroku ustalającym ojcostwo (w odrębnym postępowaniu może to również uczynić sąd opiekuńczy).
Na treść władzy rodzicielskiej składają się 3 elementy:
- piecza nad osoba dziecka,
- zarząd jego majątkiem,
- reprezentowanie dziecka.
16 Przesłanki przysposobienia.
Przysposobić można tylko:
- osobę małoletnią (wymaganie małoletniości powinno zostać spełnione w dniu złożenia wniosku o przysposobienie),
- dla jej dobra.
Przysposobić może tylko:
- osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych posiadająca kwalifikacje osobiste uzasadniające przekonanie, że będzie należycie wywiązywała się z obowiązków przysposabiającego,
- a między przysposabiającym i przysposobionym powinna istnieć odpowiednia różnica wieku (ocena odpowiedniej różnicy wieku musi być dokonana w odniesieniu do konkretnego stanu faktycznego). Wiek oraz stan zdrowia przysposabiającego musi dawać gwarancję należytego sprawowania opieki nad przysposobionym do czasu jego usamodzielnienia.
Przysposobić wspólnie mogą tylko małżonkowie.
Przysposobienie przez jednego z małżonków nie może nastąpić bez zgody drugiego małżonka, chyba że nie ma zdolności do czynności prawnych albo porozumienie się z nim napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody.
Polecam: art. 114, 114(1), 115 i 116 kro.
17 /Rodzaje przysposobienia.
1 Przysposobienie pełne: pomiędzy przysposabiającym a przysposobionym powstaje taki sam stosunek jak między rodzicami i dziećmi. Wskutek tej adopcji wygasa władza rodzicielska rodziców, a przysposobiony staje się także członkiem rodziny przysposabiającego (następuje zerwanie więzi z naturalną rodziną). W wyniku tego przysposobienia wygasają obowiązki alimentacyjne przysposobionego względem jego krewnych.
Specyficznym rodzajem przysposobienia jest adopcja pełna pasierba (polecam art. 121(1) kro).
2 Przysposobienie niepełne: w odróżnieniu do adopcji pełnej powoduje powstanie stosunku jedynie między przysposabiającym i przysposobionym (skutki przysposobienia nie rozciągają się na zstępnych przysposobionego). W przypadku adopcji niepełnej obowiązki alimentacyjne przysposobionego na rzecz swoich krewnych naturalnych powstają dopiero w ostatniej kolejności.
3 Przysposobienie całkowite: do tego przysposobienia dochodzi wówczas, gdy rodzice wyrażą przed sądem opiekuńczym zgodę na przysposobienie swojego dziecka bez wskazania osoby przysposabiającego (zgoda blankietowa). Przysposobiony pod każdym względem jest traktowany, jakby był dzieckiem przysposabiającego. Przysposobiony traci swój dotychczasowy stan cywilny, a przysposobienie jest objęte tajemnicą Sporządzony zostaje nowy akt urodzenia dziecka, w którym jako jego rodziców wpisuje się przysposabiających.
W przypadku tego przysposobienia nie jest dopuszczalne ustalenie pochodzenia przysposobionego przez uznanie ojcostwa, sądowe ustalenie lub zaprzeczenie jego pochodzenia, ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa.
W odniesieniu do pytania 16 i 17 polecam treść art. 114 - 127 kro.